Matakutaku Au he Mate—Fakatali Au Mogonei he ‘Moui Kua Lahi’
Ne talahau e Piero Gatti
KO E tomumu tote ne lahi fakahaga. Kua mui mai e fakaelaela he tau pū ke hataki e tau tagata ke kumi huaga. Ti hoko mai e pāpā he tau pomu mo e moumouaga mo e gō ne fakamalona e tau talamu teliga ha ko e fakamatakutakuina.
Ko e matakavi ko Milan, i Italia a ia he 1943/1944. Ko e kautau fuata ne nofo i ai, ne fa poaki ki a au ke oko e tau valavala tino tagata ne maufitia he tau huaga ne malona he tau pomu nukua mataofi ai e tau tagata, ti kua maheveheve mo e nakai maeke ke mailoga e tau tino ha lautolu. Ti nakai ko e mamate ni he falu ne kitia tata e au. Falu mogo ne fetamakina au kua mate. He tau magaaho ia ne liogi au, he taute e maveheaga mo e Atua ka hao au mai he tau kelipopoaga, to taute e au e finagalo haana.
Galo e Matakutaku Haaku he Mate
Ne tupu hake au he maaga kavi ke he ono e maila (10 kilomita) mai Como i Italia, tata ke he katofia Swiss. He vahā tote ne lauia au he maanu mo e matakutaku he mate. Tokoua e mahakitaga haaku ne mamate he fulū Sepania. Ti he 1930, he ono laia e tau haaku he moui, ne mate e matua fifine haaku ko Luigia. He tupu hake ko e Katolika, ne omaoma au ke he tau matafakatufono fakalotu ti fano ke he Mese (Mass) he tau faahi tapu takitaha. He tau tau fakamui i loto he fale hifiulu ne galo e matakutaku haaku, ka e nakai haia he fale tapu.
He 1944, he Felakutaki II he Lalolagi ne tokologa e tau tagata ne mamate. Ko au taha he tau kautau Italia tokohogofulu afe ne fehola mai he matakavi felakutaki ki Suisalani ne nakai fakalataha ke he felakutaki. He hohoko ki ai ne uta a mautolu ke he loga he tau kemuaga he tau tagata fehola. Ne fakafano atu au ke he kemuaga ne tata ki Steinach he faahi tokelau ki uta he motu. Fai atāina ne foaki mai ki a mautolu i ai. Ko e tagata hifiulu i Steinach ne manako lagomatai fakakū he fale hifiulu haana. Ne nofo mo e gahua au mo ia ke taha ni e mahina, ka ko e magaaho kū ia ni ne fakamahani atu au ke he taha tagata ti hiki e moui haaku.
Taha he tau tagata ne fa hau ke hifi e ulu ko Adolfo Tellini, ko e Italia ne nofo i Suisalani. Ko ia ko e taha he Tau Fakamoli a Iehova. Nakaila logona au he matakau nei, ti nakai ofo ai ka manamanatu kua nakai molea e 150 e Fakamoli i Italia katoa he magaaho ia. Ne talamai e Adolfo ki a au e tau kupu mooli he Tohi Tapu, tau maveheaga he mafola mo e ‘moui kua lahi.’ (Ioane 10:10; Fakakite. 21:3, 4) Ne ofoofogia au ha ko e ogo he vahā anoiha kua nakai fai felakutaki mo e mate. He kemuaga he tau tagata fehola, ne tala age e au e amaamanakiaga nei ke he taha fuata Italia, ko Giuseppe Tubini, ti nava lahi foki a ia. Ko Adolfo mo e falu Fakamoli ne ahiahi mai he falu magaaho ki a maua he kemuaga ia.
Ne uta e Adolfo au ki Arbon, kavi ke he ono e maila (10 kilomita) mai Steinach, ne fakahoko ai e tau feleveiaaga he matakau tote he Tau Fakamoli ke he vagahau Italia. Ne manako lahi au ke he mena ne logona e au ti ko e tapu hake ne fano hui au ki ai. Fakamui, ne finatu au ke he toloaga he Tau Fakamoli he fale fono i Zurich. Kua ofo lahi au he fakatino ne fakatātā he tau kemuaga tamate, ne fakakite e fakaputuaga he tau tino. Ne iloa e au kua tokologa e Tau Fakamoli Sihamani ne fakamatulo ha ko e tua ha lautolu. He toloaga ia ne feleveia au mo Maria Pizzato. Ha ko e matagahua haana ko e Fakamoli, ne 11 e tau ne fakahala he tau pule Fasisi Italia a ia.
He oti e felakutaki, ne liu au ki Italia ti matutaki mo e fakapotopotoaga tote i Como. Ne nakai la taute tumau e au e fakaakoaga Tohi Tapu, ka e iloa maaliali e au e tau matapatu fakaakoaga he kupu mooli. Ko Maria Pizzato foki he fakapotopotoaga ia. Ne tutala a ia ki a au hagaao ke he lata he papatisoaga faka-Kerisiano ti uiina au ke finatu ki a Marcello Martinelli, ne nofo i Castione Andevenno, he magamotu i Sondrio. Ko Marcello ko e matakainaga taane fakauku tua fakamooli ne fakahala he tau fakatufono pule favale ke 11 e tau. Ne finatu au he pasikala taholi ke 50 e maila (80 kilomita) ke aahi a ia.
Ne fakaaoga e Marcello e Tohi Tapu ke fakamaama e tau fakatokaaga he papatisoaga, mole ia ne liogi a maua ti o atu ke he vailele ko Adda ne papatiso ai au. Ko e Sepetema 1946 a ia. Ko e aho uho lahi a ia! Kua fiafia lahi au ke he fifiliaga haaku ke fekafekau ki a Iehova mo e mogonei kua moua e amaamanakiaga mauokafua ma e anoiha ti hoko ke he afiafi ne nakai mailoga e au ne kua taholi pasikala au ke 100 e maila (160 kilomita) he aho ia!
Ia Me 1947, ne fakahoko e toloaga fakamua ki Milan i Italia he mole e felakutaki. Kavi ke he 700 ne hohoko atu, putoia e tokologa ha lautolu ne momoui he magahala he favaleaga he Fasisi. Fai mena matakehe ne tupu he toloaga nei. Ko Giuseppe Tubini ne fakamatala au ki ai he kemuaga he tau tagata fehola, ne taute e lauga papatiso—fakahiku ai ti papatiso a ia!
He toloaga ia, ne moua e au e lilifu he feleveia mo Matakainaga Nathan Knorr mai he Peteli i Brooklyn. Ne fakamalolō e ia a Giuseppe mo au ke fakaaoga e tau momoui ha maua he fekafekau ke he Atua. Ne fifili e au to kamata au ke he fekafekauaga mau he mahina ia. He liu atu ki kaina, ne tala age e au ke he magafaoa haaku e fifiliaga haaku, ti lali a lautolu ke fakalolelole au. Ka e fakamalolō au. Ti taha e mahina he mole, ne kamata e fekafekauaga haaku he Peteli i Milan. Tokofā e misionare ne fekafekau i ai: ko Giuseppe (Joseph) Romano mo e haana hoana ko Angelina; Carlo Benanti mo e haana hoana ko Costanza. Ko e matakainaga ke limaaki he magafaoa ko Giuseppe Tubini, ne fakalataha laia mo lautolu, ti ko au ke onoaki.
Mole e taha e mahina he Peteli, ne kotofa au mo leveki takaiaga—ko e Italia fakamua ne fanau he motu. Ko e Matakainaga ko George Fredianelli, ko e misionare fakamua ne hau ki Italia mai he Tau Faahi Kaufakalataha he 1946, ne fitā he gahua faifano. Ne fakamahani e ia au ke he tau faahi tapu gahoa, ti fano tokotaha au ke taute e matagahua nei. Ne manatu pauaki e au e fakapotopotoaga fakamua ne aahi e au—ko Faenza. Manamanatu la! Hoko ke he mogoia ne nakaila taute e au e lauga ke he fakapotopotoaga! Pete ia, ne fakamalolō e au a lautolu ne hohoko mai, putoia e tokologa ha lautolu ne ikiiki, ke manamanatu he taute e fekafekauaga mau. Fakamui, ko e falu ia lautolu ia ne ikiiki ne moua e tau kotofaaga lalahi he fonua Italia.
Ne kamata e au e moui fiafia ko e leveki faifano. Ko e moui ne ha ha i ai e tau mena ofoofogia, tau hikiaga, tau paleko, mo e tau olioli, mo e taha ne moua foki e au ko e fakaalofa hofihofi mai he tau matakainaga taane mo e fifine fakahelehele.
Ko e Onoonoaga Fakalotu he Mole e Felakutaki i Italia
To tala atu e au taha mena hagaao ke he tuaga fakalotu i Italia he magahala ia. Ne pule katoatoa e Lotu Katolika. Pete he gahuahua e tohi fakavē foou he 1948, he hoko laia ke he 1956 ne taofi he tau fakatufono Fasisi e Tau Fakamoli he utakehe e atāina ke fakamatala. Ti ko e fua he peehiaga mai he tau akoako, ne fa fakatauhele e tau toloaga he takaiaga. Ka e falu magaaho ne kaumahala kelea e tau laliaga he tau akoako, ti ko e mena ia ne tupu he 1948 i Sulmona, ko e taone tote he lotouho ha Italia.
Ne fakahoko e toloaga he fale kifaga. He pogipogi tapu, ko au e tagata nofoa, ti ko Giuseppe Romano ne taute e lauga. Tokologa lahi mahaki e toloaga ma e tau aho ia. He mogoia ne nakaila 500 e tagata fakailoa he motu katoa, nukua 2,000 tagata ne fakapotopoto ke he fale kifaga. He matahiku he lauga, ko e fuata taane ne fakaohooho he tau akoako tokoua ne haia he toloaga, ne hopo hake ki mua. He foli ke fakatupu e miha, ne kamata a ia ke tauhea fakatūtū. Ne tala age fakamafiti au ki a ia, “Ka fai mena a koe ke talahau, nō e fale fono, ti talahau e tau mena oti haau ne manako.” Ne nakai fiafia e toloaga ki a ia ti tanumia e leo haana he tau talahauaga nakai talia. Mena nei, ne hopo hifo e fuata taane ti galo ai.
He magahala ia, ko e gahua makimaki e fano fenoga. He falu mogo ne fano hui au mai he taha fakapotopotoaga ke he taha, heke e pasikala taholi haaku, heke he tau pasi tuai ne apituki he tau tagata, po ke fano he tuleni. Falu magaaho, ko e tau mena ne nofo ai au ko e fale manu po ke fale toka koloa gahua. Ko e oti laia e felakutaki, ti mativa e laulahi he tau Italia. Gahoa e matakainaga, ti temotemoai e tau mena moua ha lautolu. Ko e moui he fekafekauaga ha Iehova kua mitaki ue atu nakaila hiki.
Fakaako i Kiliata
He 1950, ne uiina a Giuseppe Tubini mo au ke o atu ke he vahega 16 aki he aoga misionare ha Kiliata. Mai he kamataaga, ne mailoga e au to uka ia au ke fakaako e vagahau Peritania. Ne eketaha au, ka e paleko mooli. Lata ia maua ke totou e Tohi Tapu katoa he vagahau Peritania. Ke taute e mena nei, ne fakatō e kai laā haaku he falu mogo ke fakamahani ke totou fakaleolahi. Fakahiku, ko e tofi haaku ke taute e lauga. Manatu e au e talahauaga he faiaoga ke tuga ko e ne afi laia, “Ko e fakaaogaaga he tau alaga he tino haau mo e hakahakau haau kua mitaki lahi mahaki, ka ko e vagahau Peritania haau kua nakai maama!” Pete ia, ne maeke au ke fakakatoatoa e aoga mo e kautū. Mole ia, ne liu kotofa a Giuseppe mo au ki Italia. He falu fakaakoaga foki, kua mauokafua a maua ke fekafekau ke he tau matakainaga.
He 1955, ne hoana e au a Lidia, ko e lauga papatiso haana ne taute e au fitu e tau fakamua atu. Ko e matua taane haana ko Domenico, ko e matakainaga fakahele ne maeke ke lagomatai e fanau tokofitu haana ke pipiki ke he kupu mooli, pete ne favale e fakatufono Fasisi ki ai ti fakahala he fakapaea ke tolu e tau. Ko Lidia ko e tagata tau mooli ma e kupu mooli. Ne fehagai a ia ke he tolu e hopoaga ato fakahiku ke moua e mautolu e tonuhia matafakatufono ke fakamatala mai he taha fale ke he taha fale. He ono e tau he mau a maua, ne fanau e tama taane fakamua ha maua ko Beniamino. He 1972, ne fai tama taane foki a maua, ko Marco. Kua fiafia lahi au ha kua fekafekau fakamakutu a laua ti pihia mo e tau magafaoa ha laua ki a Iehova.
Hakahakau Tumau ke he Fekafekauaga ha Iehova
He moui fiafia haaku he fekafekau ke he falu, ne loga e tau fua mitaki ne manatu e au. Ma e fakatai, he kamataaga he atu tau 1980, ne tohi e matua taane fugavai haaku ke he pelesiteni ha Italia he magaaho ia, ko Sandro Pertini. Ke he pule Fasisi, ne fakapaea a laua ke he aelani ha Ventotene, ne taofi i ai he fakatufono e tau fī ne tuahā. Ne ole e matua taane fugavai haaku ke hūhū tala he manako ke fakamatala ke he pelesiteni. He talia e ole haana, ne fina atu au mo ia, ti fakafeleveia fiafia ki a maua—ko e mena ne nakai mahani a maua ki ai. Ne fakafeleveia mafanatia he pelesiteni e matua taane fugavai haaku he fakamalaga atu ki a ia. Ti tutala a maua hagaao ke he tua ha maua mo e age ki a ia falu tohi.
He 1991, he mole 44 e tau ko e leveki faifano, ne toka e au e gahua he takaiaga he ahiahi e tau fakapotopotoaga i Italia katoa. Ke he fā e tau i mua, ne eke au mo leveki he Fale Toloaga ato fakatote e matagahua haaku ha ko e gagao kelea lahi. Pete ia, fakaaue ke he fakaalofa noa ha Iehova, kua tumau agaia au ke he fekafekauaga mau. Eketaha au ke fakamatala mo e fakaako atu e tala mitaki, ti kua taute e au mogonei falu fakaako Tohi Tapu. Talahau agaia he tau matakainaga ka taute e au e tau lauga, ha ha ia au e hakahakau “makimaki.” Fakaaue au ki a Iehova ha kua nakai temotemoai e malolō haaku he fuakau.
Ko e fuata, ne matakutaku lahi mahaki au he mate, ka ko e moua e iloilo tonu he Tohi Tapu kua foaki ki a au e amaamanakiaga mooli he moui tukulagi—ko e moui kua “moua lahi,” ne fakahigoa ai e Iesu. (Ioane 10:10) Ko e mena ia hane amanaki atu au ki ai—ko e moui katoa he mafola, haohao mitaki, mo e fiafia, fakalataha mo e tau monuina loga ue atu mai ia Iehova. Kia tuku atu e tau fakahekeaga oti kana ke he ha tautolu a Tufuga fakaalofa, ko e higoa ia kua lilifu a tautolu ke lalago.—Sala. 83:18.
[Mepe he lau 22, 23]
(Ma e puhala katoa ne tohi aki, kikite e tohi)
SUISALANI
BERN
Zurich
Arbon
Steinach
ITALIA
ROMA
Como
Milan
River Adda
Castione Andevenno
Faenza
Sulmona
Ventotene
[Fakatino he lau 22]
He o atu ki Kiliata
[Fakatino he lau 22]
Mo Giuseppe i Kiliata
[Fakatino he lau 23]
He aho mau ha maua
[Fakatino he lau 23]
Haaku a hoana fakahele he tapa haaku ke molea e 55 e tau