Kolo Toko he FATATOHI INITANETE
Kolo Toko
FATATOHI INITANETE
Faka-Niue
ā
  • ā ē ī ō ū
  • TOHI TAPU
  • TAU TOHI
  • TAU FELEVEIAAGA
  • w12 12/15 lau 14-17
  • Tau Hūhū he Tau Tagata Totou

Nakai fai vitiō ma e fifiliaga nei.

Fakamolemole, fai lekua ke moua e vitiō.

  • Tau Hūhū he Tau Tagata Totou
  • Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova—2012
  • Tau Tohi Pihia Foki
  • Fakalilifu e Tuaga kua “Fakalataha he Atua”
    Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova (Fakaako)—2018
Ko e Kolo Toko Fakapuloaaga he Kautu a Iehova—2012
w12 12/15 lau 14-17

Tau Hūhū he Tau Tagata Totou

Fakamua to iloa e kupu mooli, ne taute e au mo e hoana haaku e “in vitro fertilization” ha kua manako a maua ke fai tama. Ne nakai fakaaoga oti e tau tegatega moui (embryo) ha maua; ne fakatuli he aisa e falu mo e leveki. Kua lata nakai ke toka, po ke lata ke tiaki?

[Fakatino he lau 14]

Ko e taha ni anei he tau matakupu mamafa loga he tau mahani ne kua fehagai e tau hoa mau kaeke kua fifili a laua ke fakaaoga e in vitro fertilization (IVF). Igatia e hoa mau mo e fakalagoaga ki mua ha Iehova ke fifili e mena ke taute. To liga aoga ke maama e puhala lagomatai nei he fakafua tama.

He 1978 ko e fifine Igilani e fifine fakamua ne fakafua tama ke he puhala ne fakahigoa he tokologa ko e tama i loto he lupo (test-tube). Ne nakai maeke a ia ke fai tama ha kua ponotia e tau hokohoko Fallopian haana, ti kua nakai fakaatā e huhua he tagata taane ke hoko ke he (tau) fufua haana. Ko e matakau fakaekekafo ne fakagahua he puhala pulotu ke moua e taha fufua motua mai ia ia, tuku ai he pa hio tote, ti lafi aki e huhua he taane haana. Ko e tegatega moui ne moua mai kua fakaatā ke tupu i loto he tau vai pauaki ti tuku mogoia ki loto he nofoaga tama haana ke tupu. Fai magaaho he mole ti fanau mai e ia e tama fifine. Ko e fakaholoaga ia, mo e falu puhala pihia foki, ne fakahigoa ko e in vitro (i loto he lupo kalase) fertilization, po ke IVF.

Pete kua liga kehekehe e tau puhala he taha motu ke he taha motu, ko e IVF kua putoia e tau mena nei: Kua fagai ke he hoana e tau vai fakafanau malolō ke he tau faahi tapu loga, ke fakalagalaga aki e hala fanau haana ke moua e tau fufua loga. Liga ole ke he taane ke moua e tau huhua foou mai ia ia he mulumō ne ia a ia. Ko e tau huhua he tagata taane ne kua fufulu mo e tau fufua he fifine, kua lafi auloa he poko kumikumi. Liga loga e fufua he fifine kua lafi mo e tau huhua he tagata taane ne tutupu ti kamata ke mavehevehe, kua eke mo tau tegatega moui tagata. He kavi ke he taha e aho he mole, ko e tau tegatega moui ne tupu laia, kua kitekite fakamatafeiga ki ai ke kitia e kau ne nakai mitaki mo e kau kua liga malolō mo e mua e mitaki ke tuku ki loto he nofoaga tama mo e tupu. He aho ke toluaki, kua fa mahani ke tuku ke he nofoaga tama he hoana, nakai taha ni ka e ua po ke tolu e tegatega moui ne mua e mitaki ke lali ke fakafua tama. Ka lagataha po ke lagaloga e fagai ke he hala fanau, kua fatu a ia, ti amaamanaki a ia ke fanau e tama.

Ka e kua e tau tegatega moui ne nakai tuku ke he nofoaga tama, putoia e kau ne nakai malolō po ke fai lekua? Ka toka noa, ti nakai leva to mamate e tau tegatega moui ia ne toe. Ato hoko ke pihia, kua liga fakatuli e tau tegatega moui ne toe ke he puke naitorotene. Ko e ha? Ka nakai kautū e IVF fakamua, kua maeke mogoia e falu tegatega moui ne toe ke fakaaoga he taha IVF foki ne tote hifo e totogi. Ka kua lagā mai ai e falu matakupu. Ke he hoa mau ne talahau e hūhū na i luga, tokologa kua taufetului ke fifili e mena ka taute aki e tau tegatega moui ha laua ne kua fakatuli he aisa. Liga nakai manako a laua ke fai tama foki. Liga nakai mitaki ke liu lali foki ha ko e tau tau he moui he tau mamatua po ke tuaga fakatupe. Liga tupetupe a laua he tau hagahagakelea ne putoia mo e lagaloga e fai tama.a Po ke mate po ke liu mau e taha po ke tokoua to liga vihi ai e fekau ia. E, kua loga e tau tupetupe ti ko e fua, falu hoa mau ne matutaki ke totogi e tokaaga he tau tegatega moui ke he tau tau loga.

He 2008, ko e tagata kumikumi pauaki he tau tegatega moui ne talahau i loto he The New York Times kua tokologa ia lautolu he tuaga nei ne kua taufetului mooli ke he mena ke taute aki e tau tegatega moui ne toe. Ne pehē e vala tala: “Kavi ke he 400,000 e tau tegatega moui ne kua fakatuli he aisa he tau kiliniki he motu katoa, ti loga foki ne lafi ki ai he tau aho takitaha . . . Na maeke e tau tegatega moui ke momoui ke he hogofulu e tau po ke molea atu kaeke kua fakatuli fakamitaki ka e nakai momoui oti a lautolu ka fakatataka.” (Fakalilifa ha mautolu.) Ko e kakano ke uaaki ne kua omoomoi e falu Kerisiano ke fakamanou mo e manamanatu. Ko e ha?

Ko e tau hoa mau Kerisiano ne fehagai mo e tau mena vihi he IVF liga kua lata ke manamanatu ke he tau lauiaaga he taha tuaga fakaekekafo foki. Liga lata e Kerisiano ke fifili e mena ke taute aki e fakahele haana ne kua gagao kelea lahi ti kua moui ni ha ko e lagomatai he matini, tuga e matini ke fakatumau ke fafagu. Kua nakai talia he tau Kerisiano mooli e tau tuluiaga fakaekekafo ne nakai lagotatai; he felauaki mo Esoto 20:13 mo e Salamo 36:9, ne fakaeneene lahi e lautolu e moui. He Awake! ia Me 8, 1974, ne talahau ai: “Ha kua fakalilifu e lautolu e onoonoaga he Atua ke he fakatapu he moui, mai he tau loto manamanatu ni ha lautolu mo e omaoma ke he tau matafakatufono he motu, ko lautolu ne manako ke lautatai e tau momoui ha lautolu mo e tau matapatu fakaakoaga he Tohi Tapu kua nakai talia e puhala positive euthanasia,” ko e puhala ke fakaoti pauaki e moui he tagata gagao. He falu tuaga, ko e lagomataiaga ni he matini ati moui agaia e fakahele. Ti kua lata e tau tagata he magafaoa ke fifili ke matutaki pihia po ke utakehe e lagomataiaga he matini.

Mooli ai, kua nakai tatai e mena ia mo e tuaga kua fehagai mo e hoa mau ne fakaaoga e IVF ti kua fai tegatega moui kua toka agaia he mogonei. Ka e liga taha e puhala kua tuku age ki a laua, ko e utakehe e tau tegatega moui mai he filisa naitorotene, ti toka ai ke tataka. Ka nakai haia he takatakaiaga he filisa, to mafiti e tau tegatega moui ke nakai mitaki. Kua fakalago ni ke he hoa mau ke talia po ke nakai talia e mena ia.—Kala. 6:7.

Ha kua talia he hoa ke fakaaoga e puhala IVF ke fakafua tama ti amanaki ke fai tama, liga fifili a laua ke totogi ke leveki pihia ha laua a tau tegatega moui he fakatuli he aisa po ke fifili a laua ke fakaaoga e IVF he taha mogo i mua ka lali ke fai tama foki. Ka ko e taha hoa mau, kua liga fifili a laua ke nakai matutaki ke leveki e tau tegatega moui kua fakatuli he aisa, he manamanatu ko e matini ni ati momoui ai. Ko e tau Kerisiano kua fehagai mo e fifiliaga nei kua fakalago ki mua he Atua ke fakaaoga ha lautolu a loto manamanatu ne fakamahani he Tohi Tapu. Ko e manako ha lautolu kua lata ke fakatumau e loto manamanatu mitaki, mo e mailoga foki e loto manamanatu he falu.—1 Timo. 1:19.

Ko e tau Kerisiano kua fehagai mo e fifiliaga nei to fakalago ki mua he Atua ke fakaaoga ha lautolu a loto manamanatu ne fakamahani he Tohi Tapu

Taha e pulotu ke he reproductive endocrinology ne moua ke he laulahi he tau hoa mau “kua vihi ka e hokulo lahi mahaki e fifiliaga ke he mena ke taute aki ha laua a tau tegatega moui [kua fakatuli he aisa].” Ne fakahiku e ia: “Ke he tokologa e tau hoa mau, tuga kua nakai fai fifiliaga ne mitaki.”

Maaliali ai, ko e tau Kerisiano mooli kua manamanatu foki ke he IVF kua lata ke kumikumi oti e tau lauiaaga hokulo he puhala nei. Kua tomatoma mai he Tohi Tapu: “Kua kitia he tagata lotomatala e kelea, mo e fakamumuli ai a ia; ka ko e tau tagata goagoa, kua o age ai a lautolu, ti fakahala ai a lautolu.”—Fakatai 22:3.

FALU PUHALA IVF

Ko e kamataaga he IVF kua hafagi e puhala ma e falu tauteaga ne nakai lautatai mooli mo e puhala manamanatu he Atua tuga ne fakaata he tau Tohiaga Tapu. Ma e fakatai, ko e tau fufua he fifine kua liga lafi mo e huhua he tagata taane ne nakai ko e taane mau haana. Ti liga fakaatā e ia e tau tegatega moui kua moua mai ai ke tuku ke he nofoaga tama haana. (Ko e fifine ne nofo mo e fifine ne fa fakaaoga e puhala nei.) Po ke huhua he taane ka fakaaoga ke fakafalefale e tau fufua he fifine ne nakai ko e hoana haana. Liga fakaatā mogoia he hoana he taane e fufua ia ke tuku i loto haana.

Ke he taha puhala ne fakahigoa he falu ko e “hiki e tegatega moui,” ko e tau tegatega moui kua tuku ki loto he nofoaga tama he hoana ne nakai moua mai he tau fufua haana po ke huhua he taane haana. He taha tuaga foki, ko e tau fufua mo e huhua he hoa mau kua lafi i fafo he nofoaga tama he puhala IVF. Kua tuku mogoia e tau tegatega moui ne moua ki loto he nofoaga tama he taha fifine kehe, ko e fifine ia ka feaki e tama i loto he nofoaga tama haana ti fanau ai ma laua.b

Ko e tau puhala ia ke fanau tama kua nakai talia he tau fekafekau he Atua ha ko e fakalilifu ma e takitakiaga haana: “Aua neke momohe ai a mua mo e hoana he tagata ne katofia mo koe, ke kelea ai a koe mo ia.” (Levi. 18:20, 29; Fakatai 6:29) Ka lafi e tau fufua he fifine po ke huhua he tagata taane (po ke pihia ua) mai he taha tagata ne nakai ko e hoa mau, kua tatai e tuaga nei mo e mena ne fakahigoa he Tohi Tapu ko e por·neiʹa, ko e fakalialia he mahani fakataane mo e fifine. Ko e tau puhala ia ko e fakaaoga fakahehē muitui he tau faahi tino fakataane mo e fifine.—Mata. 5:32; 1 Kori. 5:11; 6:9, 18; Hepe. 13:4.

b He Awake! ia Mati 8, 1993, lau 26-27, kua ha ha i ai e tau vala tala katoa ke he matua fifine kua fakafua e tama kehe.

Ko e hoa ne nakaila mau hane fakaako e Tohi Tapu ti manako ke papatiso, ka e nakai maeke ia laua ke fakavē fakamatafakatufono e fakamauaga ha laua ha ko e tagata taane kua nakaila fakaatā he fakatufono ke nofo he motu. Kua nakai fakaatā he fakatufono e tagata ne nakaila fai tonuhia ke nofo he motu ke fai taane po ke faihoana. Maeke nakai ia laua ke saini e “Declaration Pledging Faithfulness” ti papatiso mogoia?

Liga ko e tali a ia, ka e nakai ko e puhala faka-Tohi Tapu ke taute aki e lekua ha laua. Ke maama e kakano, o mai la ke kitekite fakamua ke he kakano he Declaration Pledging Faithfulness, ko e ha kua taute ai, mo e puhala mo e magaaho ke fakaaoga ai.

Ko e tohi ia ko e tau matakupu tohia kua saini ki mua he tau tagata fakamooli he hoa ne nakai fakaatā ke mau ha ko e kakano ne talahau i lalo. I loto he tohi nei kua omonuo a laua ke mahani fakamooli e taha ke he taha mo e ke fakamatafakatufono e fakamauaga ha laua ka maeke ke taute pihia. To mailoga he fakapotopotoaga a laua kua tohia ai ki mua he Atua mo e tau tagata ke fefakamooliaki ai ti maeke mogoia e fakamauaga ha laua ke pehē kua talia he tau fakatufono ne pule.

Ko e ha mo e ko e magaaho fe ka fakaaoga e Declaration Pledging Faithfulness? Ko Iehova ne fakatū e fakamauaga he tagata mo e fakalilifu lahi ai. Pehē e Tama Haana: “Ko ia kua fakalataha he Atua, aua neke vevehe he taha tagata.” (Mata. 19:5, 6; Kene. 2:22-24) Ne lafi e Iesu: “Ko ia kua tiaki hana hoana, ka e nakai faivao a ia, ti hoana ke he taha, kua faivao a ia; ko ia foki ka fai hoana kia ia kua tiaki kua faivao a ia.” (Mata. 19:9) Ti ko e “faivao,” ko e tuaga ni a ia kua fakaatā he Tohi Tapu ke tau vevehe mo e fakaoti e fakamauaga. Ma e fakatai, kaeke kua taute he taane e mahani fakataane mo e fifine i fafo he fakamauaga, kua maeke mogoia he hoana haana ne nakai hala ke fifili ke tau vevehe mo ia po ke nakai. Ka tau vevehe a ia mo e taane, ti kua atāina a ia ke faitaane foki.

Pete ia he falu motu, mua atu he vahā fakamua, kua nakai talia he lotu malolō e tuaga maaliali nei he Tohi Tapu. Ka e fakaako ai kua nakai fakaatā e tau vevehe ke he ha kakano. Ti, he falu matakavi ne lahi e fakaohoohoaga he lotu, kua nakai fakaatā he matafakatufono ma e tau tagata ke tau vevehe, pete kua lata he tuaga ne talahau e Iesu. He falu motu, kua fakaatā ke tau vevehe, ka e loa lahi e puhala ke taute aki ti vihi, mo e loga e mena ke taute. Liga loga e tau tau to moua e fakaatāaga ke tau vevehe. Kua tuga ko e lotu po ke fakatufono kua “hataki atu” e mena kua talia he Atua.—Gahua 11:17.

Tuga anei, ko e hoa ne liga nonofo he motu kua nakai maeke po ke uka lahi mahaki ke tau vevehe, liga loga e tau tau ke moua ai. Kaeke ke fakamakamaka a laua ke fakaoti matafakatufono e fakamauaga mo e kua maeke tuai a laua ki mua he Atua ke mau, ka liga saini e laua e Declaration Pledging Faithfulness. Ko e fakaatāaga ia ko e fakaholoaga fakaalofa hofihofi noa he fakapotopotoaga Kerisiano he tau motu ia. Ka e nakai ko e puhala anei ke fakaaoga he laulahi he tau motu ne maeke ke tau vevehe, pete he liga totogi lahi po ke uka ke moua.

He nakai maama e Declaration Pledging Faithfulness, ko e falu ne nonofo he tau matakavi ne fakaatā e tau vevehe, ne ole ke saini e tohi pihia ka e nakai fehagai mo e tau mena uka po ke fakalavelave.

Hagaao ke he hūhū, ko e taane mo e fifine ne nonofo fakalataha ka e nakaila mau ia kua manako ke mau. Kua atāina faka-Tohi Tapu a laua ke mau; kua nakai fai pipiaga ke he hoa fakamua. Ka ko e tagata taane kua nakaila fakaatā ia he fakatufono ke nofo he motu, mo e to nakai fakaatā foki he fakatufono e fakamauaga he tagata nakaila fai tonuhia ke nofo he motu. (Ke he tau motu loga to fakaatā he tau fakatufono e fakamauaga pete he taha po ke tokoua ia laua kua nakai fai tuaga matafakatufono he motu.) Hagaao ke he matakupu kua fakatutala ki ai, kua fai fakaatāaga e motu ke tau vevehe. Ko e mena ia, kua nakai lata ke saini e Declaration Pledging Faithfulness i ai. Mailoga ai, ko laua nei kua nakai ko e ole ke tau vevehe ka kua nakai maeke a laua ke tau vevehe. Kua atāina tokoua a laua ke mau. Ka e, he onoono ke he tuaga he tagata taane ne nakaila talia ia he fakatufono, to taute pihia fēfē e laua? Liga lata ia laua ke ō ke he taha motu ne nakai tauhele e tuaga haana. Po ke liga maeke ia laua ke mau he motu kua nonofo ai he mogonei kaeke kua taute he tagata taane e tau lakaaga ke talia matafakatufono e tuaga haana he motu.

E, kua maeke ia laua ke fakalautatai e tau momoui ha laua mo e tau tuaga he Atua mo e tau matafakatufono ha Kaisara. (Mare. 12:17; Roma 13:1) Amanaki ai to taute pihia e laua. Ka mole ia, to liga maeke ia laua ke papatiso.—Hepe. 13:4.

a Ka e kua ka liga nakai tupu mitaki e tama nakaila fanau, po ke ka e kua ka loga e tau tegatega moui ne kua tutupu? Ka fakaoti pauaki e fakafua tama ko e fakatō tama a ia. Mo e IVF, ko e aga mau ke molea taha e tama (mahaga, mahaga tolu, po ke loga atu foki), ti lahi foki e hagahagakelea, tuga e fanaumaua mo e tafe e toto mai he nofoaga tama he matua fifine. Ko e fifine ne loga e tama nakaila fanau ne liga fakaohooho a ia ke manamanatu e “fifiliaga ke tiaki,” he fakaatā taha po ke loga ia lautolu ka tamate. Ko e fakatō tama pauaki a ia, kua tatai ni mo e kelipopo tagata.—Esoto 21:22, 23; Sala. 139:16.

    Tau Tohi Faka-Niue (1982-2025)
    Saini ki Fafo
    Saini ki Loto
    • Faka-Niue
    • Tufa
    • Tau Manako
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Tau Kupu Fakaaoga
    • Fakavēaga Fakatagata
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Saini ki Loto
    Tufa