Fakamatala ke he Kau Leoleo

Ko e tau 59 V.N. a ia. I lalo hifo he levekiaga he tau kautau kua mategūgū he o fenoga, ne tokologa e tau pagotā ne huhū atu he gutupā Porta Capena ki Roma. I Palatine Hill ko e fale he iki he Pule Atu Motu ko Nero, ne leveki he tau kautau he Kau Leoleo ne fufū e tau pelu i loto he tau tapulu tau (togas) ha lautolu.a Ko e takitaki he tokoteau ko Iulio ne fakafoleni e ia haana tau pagotā i mua he Roman Forum ke o hake atu ki Viminal Hill. Ne o atu a lautolu he katene ne loga e fatapoa ke he tau atua Roma ti o atu foki a lautolu he hala ia ne fa fakamahani ai e tau puhala tau he tau kautau.

He vahāloto he tau pagotā ko e aposetolo ko Paulo foki taha. He falu mahina fakamua atu ko Paulo a ia he toga ne papihi he afā, ne tala age e agelu he Atua ki a ia: “[Kia] tu ni a koe ki mua a Kaisara.” (Gahua 27:24) Kua tupu kia ne fai e mena ia ki a Paulo? He fuluhi a ia ke onoono atu ke he maaga lahi he Atu Motu Roma, ne nakai fakauaua kua liu a ia manatu e tau kupu he Iki ko Iesu ne tala age ki a ia he Tower of Antonia i Ierusalema. “Kia fakamanavalahi!” he talahau e Iesu. “Ha ko e mena tuga he talahau fakatonu e koe i lerusalema e tau mena kia au, kua lata foki he talahau pihia e koe i Roma.”​​—Gahua 23:10, 11.

Ne liga tū fakakū a Paulo ke onoono ke he Castra Praetoria​​—ko e fale tuga e taue ne ta aki e tau piliki kula e tau kaupā tokoluga ti toka ai e tau kolotau i luga. Ko e taue nei ne nonofo ai e tau tagata he Kau Leoleo, ne leveki e pule atu motu ti pihia foki mo e matakau leoleo ne leveki e maaga. Ne toko 12 e matakautaub he Kau Leoleo mo e tokologa foki e matakau he tau leoleo he taone ne nonofo i ai, ne maeke ke nonofo e tau afe kautau i ai fakalataha mo e tau kautau heke nua. Ko e Castra Praetoria ko e fakamanatuaga ke he puna maiaga he pule malolō lahi. Ha kua fakalago ke he Kau Leoleo ke leveki e tau pagotā mai he tau faahimotu, ne takitaki e Iulio e matakau haana he o atu ke he taha he tau gutupā lalahi ne fā. He mole e fenoga hagahagakelea lahi ke he loga e tau mahina, kua hoko a ia he ta atu e tau pagotā haana ke he matakavi pauaki ne amanaki ke o atu ki ai.​​—Gahua 27:1-3, 43, 44.

NE FAKAMATALA E APOSETOLO MO E “NAKAI HATAKI TAHA KIA IA”

He magahala he fenoga, ne moua e Paulo e tau fakakiteaga mai he Atua ne fakailoa to hao e kauvaka katoa ka pē e toga. Kua nakai haofia a ia ha ko e gagau he gata vevela. Fakamalolō e ia e tau tagata gagao he motu ko Melita, ati kamata ai e tau tagata ke pehē ko ia ko e atua. Ko e tala ke he tau mena nei ne tutupu kua liga holofa fano ai ke he tau Kau Leoleo ne talitonu ke he tau taulatua.

Kua fitā he kitia e Paulo e tau matakainaga mai i Roma ne ‘o mai ke fonofono a ia, kua hoko mai ni ki Apio Foro, mo Tapereno e Tolu.’ (Gahua 28:15) Ka ko e pagotā, ti fakamooli fēfē e ia e manako haana ke fakamatala e tala mitaki i Roma? (Roma 1:14, 15) Ne manamanatu falu to ta atu e tau pagotā ke he takitaki he tau leoleo. Ka pihia, na liga uta a Paulo ke he Takitaki he Kau Leoleo ko Afranius Burrus, liga ko e hagai pule malolō ni ke he pule atu motu.c Ke he ha mena ni, ne nakai leveki he tau leoleo tokoteau a Paulo he mogonei, ka kua tokotaha ni e kautau kotofa he Kau Leoleo ne leveki a ia. Ne fakaatā a Paulo ke fakatokatoka ne ia e mena ke nofo ai mo e fakaatā ke fai tagata ahiahi mo e fakamatala ki a lautolu ti “nakai hataki taha kia ia.”​​—Gahua 28:16, 30, 31.

FAKAMATALA A PAULO KE HE TAU LALOTAGATA MO E TAU IKI

He taute e Burrus e tau matagahua fakafili haana, ne liga hūhū tala a ia ke he aposetolo ko Paulo, liga he fale he iki po ke he kemuaga he Kau Leoleo, to ta atu e hokotaki ki a Nero. Ne nakai fakatōnoa e Paulo e magaaho mitaki lahi nei ke fakamatala ke he “tau lalotagata mo e tau iki.” (Gahua 26:19-23) Ko e heigoa ni e fifiliaga ha Burrus, kua nakai tuku a Paulo he fale puipui he kemuaga he Kau Leoleo.d

Ne lahi e fale nofo totogi ha Paulo ti maeke a ia ke tamai e “tau iki a Iutaia” mo e fakamatala ki a lautolu fakalataha mo e ‘tokologa kua o mai ke he apiaga hana.’ Ne fai kautau makutu foki he Kau Leoleo ne logona a ia he “talahau fakatonu atu” ke he tau Iutaia hagaao ke he Kautu mo Iesu, “kua kamata mai he pogipogi, ati hoko ke he afiafi.”​​—Gahua 28:17, 23.

Ko e matakautau Leoleo tokoafe ne gahua he fale he pule atu motu ne hiki he tulā ke valu aki he tau aho takitaha. Ne hiki tumau foki e tagata leoleo ha Paulo. He magahala he ua tau ne fakahala ai e aposetolo, ne logona he tau kautau a ia he tala age e tau kupu ke fakamau hifo ma e tau tohi ke he tau tagata Efeso, Filipi, Kolose, mo e tau Kerisiano Heperu mo e kitia foki a ia ne tohia e tohi haana ke he Kerisiano ko Filemoni. He nofo he fale puipui, ne hagaaki a Paulo ke he fekafekau ne hola ko Onesemo, ‘ko e tama haana, ne fanau e ia ka kua lili na ia,’ ti fekau a ia ke liu ke he haana iki. (File. 10) Nakai noa ne fiafia foki a Paulo ke he tau tagata ne leoleo a ia. (1 Kori. 9:22) Maeke ia tautolu ke manamanatu ki a ia ne hūhū ke he kautau hagaao ke he tau vala kehekehe he tapulu tau ti fakaaoga mogoia e vala tala ia mo fakataiaga mitaki.​​—Efeso 6:13-17.

‘TALAHAU ATU E KUPU HE ATUA MO E NAKAI MATAKUTAKU’

He tuku a Paulo he fale puipui, ne lagomatai atu ke he “tupu lahi ai e vagahau mitaki” ke he Kau Leoleo mo e falu foki. (Filipi 1:12, 13) Ko lautolu ne nonofo he Castra Praetoria ne fai matutakiaga puhala he Atu Motu Roma katoa, ti pihia foki ke he pule atu motu mo e faoa tokologa haana. Ko e faoa ia ko e tau tagata he magafaoa, tau fekafekau, mo e tau tupa, ti eke e falu ha lautolu mo tau Kerisiano. (Filipi 4:22) He fakamalolō a Paulo ke fakamatala, ne moua ai he tau matakainaga i Roma e malolō “ke talahau atu e kupu [he Atua] mo e nakai matakutaku.”​​—Filipi 1:14.

Ko e fakamatala ha Paulo i Roma ko e punaaga foki he fakamafanaaga ma tautolu ka ‘fakamatala atu e kupu he tau aho kua mitaki ai, mo e tau aho kua kelea ai.’ (2 Timo. 4:2) Ko e falu ia tautolu kua nonofo fale, he tau kaina leveki po ke tau fale gagao, po ke tau fale puipui ha ko e tua ha tautolu. Pete ni e tuaga ha tautolu, to moua e tautolu e tau tagata ka o mai ki a tautolu, liga ke ahiahi mai po ke taute e tau fekau kehekehe ha tautolu. Ka fakamatala fakamalolō a tautolu he tau magaaho oti, kua kitia e tautolu “ko e kupu he Atua kua nakai lili ia.”​​—2 Timo. 2:8, 9.