ILOA NAKAI E KOE?

Ō mai mooli kia e tau Iutaia he “tau motu oti kana he lalolagi” ki Ierusalema he Penetekoso 33 V.N.?

Ke lafi ke he tala he Tohi Tapu ia Gahua 2:5-11, ko e tagata tohia Iutaia ko Philo he magahala ia ne fakamau hifo e tala hagaao ke he moto tagata ne ō mai ki Ierusalema he Penetekoso 33 V.N.

Hagaao ke he tau tagata ō fenoga ki Ierusalema, ne tohia e Philo: “Tokologa ne ō mai he tau maaga kehekehe, falu ne ō mai he puhalatu mo e falu he tau toga, mai he faahi uta, lalo, tokelau mo toga, ke he tau galue oti.” Ne fatiaki mai foki e ia he tohi ne fakafano e Akeripa I, ko e mokopuna taane ha Herota ne Mua, ke he Pule Atu Motu Roma ko Caligula. I loto, ne talahau e Akeripa hagaao ki Ierusalema: “Ko e Maaga Tapu . . . kua nakai ko e maaga lahi he taha e motu i Iutaia ka ko e maaga lahi he tau motu, ha ko e tau matakau ne fa fakafano atu ke he tau motu ne tata mai.”

Fakamau hifo e Akeripa e tau matakavi ne nonofo ai e tau Iutaia, putoia e tau matakavi mamao i Mesopotamia, Aferika Tokelau, Asia Tote, Heleni, mo e tau aelani he Metiteraneani. “Pete kua nakai talahau fakamahino he fakamauaga nei e tau fenoga ki Ierusalema,” ne ui he pulotu ko Joachim Jeremias, “kua mooli e manatu ia ha ko e poakiaga ma e tau tagata lalahi oti i Iutaia ke ō atu he fenoga pauaki ki ai.”​—Teutaronome 16:16.

Nonofo i fe e tau afe tagata ne o mai ki Ierusalema ke he tau galue faka-Iutaia?

Tolu e galue ne taute lagataha he tau i Ierusalema​—ko e Paseka, Penetekoso, mo e Galue he Tau Fale Api. He senetenari fakamua, ne totou teau afe ne fenoga atu ki Ierusalema mai i Isaraela katoa mo e falu motu ne nonofo ai e tau Iutaia ma e tau fakamanatuaga ia. (Luka 2:41, 42; Gahua 2:1, 5-11) Ko lautolu oti nei ne o fenoga ne lata ke kumi mena ke nonofo ai.

Falu ne nonofo mo e tau kapitiga; falu ne nonofo he tau fale ke api ai. Tokologa ne nonofo he tau fale ie i loto po ke tata ke he kaupā he maaga. He nofo fakahiku a Iesu i Ierusalema, ne nofo a ia he maaga ko Petania ne tata mai.​—Mataio 21:17.

Loga e fale ne ha ha i ai loga e pa koukou, ne moua tata atu ke he faituga. Ne manatu ai ko e tau fale nei ko e tau fale tali fenoga ke nonofo e tau tagata ō fenoga mo e fakameā a lautolu ato huhū atu ke he faituga. Ko e tau matatohi ne moua he taha he tau fale nei ne fakakite ko Theodotus, ko e ekepoa mo e takitaki he sunako, “ne talaga e sunako ke totou e Torah mo e . . . nonofo ai foki e tau tagata, ti fai poko, mo e moua e vai ma e tau tagata kehe ne kumi mena ke nonofo ai.”