Is uw dokter bang voor u?

WAT hebben patiënten niet vaak vrees of angst geuit om naar de dokter te gaan! Het schijnt echter dat de situatie nu wel eens omgekeerd kan zijn.

Nog niet lang geleden heeft een Senaats-subcommissie voor bestuursreorganisatie, na een onderzoek van twee jaar over het probleem van een verkeerde geneeskundige behandeling, in de Verenigde Staten in een rapport opgemerkt: „Het toenemende aantal rechtsvorderingen wegens een verkeerde behandeling dwingt de artsen om wat zij noemen ’defensieve geneeskunde’ te beoefenen en elke patiënt te beschouwen als iemand die mogelijk een aanklacht wegens een verkeerde behandeling indient.” — Medical Tribune van 1 december 1969.

Vrees voor een proces maakt dat al te voorzichtige artsen buitensporige procedures voorschrijven voor het stellen van een diagnose, of zij laten een noodzakelijk onderzoek na omdat er een risico aan verbonden is. Dit is vaak van invloed op de medische zorg en de kosten voor de patiënt.

De American Medical News verklaarde dat „in hoger beroep gedane uitspraken en genomen beslissingen de verzekeringspremies van de artsen verhogen, welke kosten in de vorm van hogere honoraria verhaald worden op de patiënten, ziekenfondsen en door de staat bekostigde medische programma’s”. Volgens de Senaats-subcommissie schijnt de staat binnenkort een woordje te gaan meespreken.

Steeds meer rechtsvorderingen

De eerste vordering wegens een verkeerde geneeskundige behandeling in de Verenigde Staten waarvan melding wordt gemaakt, werd in 1794 ingesteld. Processen wegens een verkeerde geneeskundige behandeling zijn dus niets nieuws, maar ze nemen stellig snel in aantal toe. Tussen 1930 en 1940 namen de eisen wegens een verkeerde behandeling met duizend percent toe! En de stijging duurt voort.

De Journal of the American Medical Association zei in haar uitgave van 10 mei 1958 dat tegen één op de zeven van haar leden die nog in leven waren te eniger tijd in zijn loopbaan een rechtsvordering was ingesteld. Bijna gelijktijdig kwam het bericht dat in New York en Washington D.C. één op de vijf artsen in rechte was aangesproken wegens een verkeerde geneeskundige behandeling, en dat dit aantal in Californië één op de vier was.

Lijkt het erop dat deze tendens zal veranderen? Neen, want verleden jaar werd opgegeven dat minstens één op de vijf artsen in de Verenigde Staten kon verwachten dat er vóór het eind van zijn loopbaan te eniger tijd een vordering tegen hem ingesteld zou worden, en men zei dat het wel eens één op de vier kon blijken te zijn.

Natuurlijk worden veel van deze aanklachten op ondeugdelijke gronden ingediend in de hoop op een snelle schikking. Men schat dat slechts één van de 100 aanklachten wegens een verkeerde geneeskundige behandeling die wordt ingediend, voor hoger beroep vatbaar is. Aangezien in de Verenigde Staten van 1 januari 1946 tot en met juni 1956 over 266 zaken in verband met een verkeerde geneeskundige behandeling in hoger beroep uitspraak werd gedaan, blijkt hieruit dat er gedurende die periode ongeveer 26.000 aanklachten werden ingediend.

Vonnissen tegen de medische stand

Vonnissen tegen de medische stand zijn vaak heel kostbaar omdat het hierbij om twee van de meest waardevolle bezittingen van de patiënt gaat, namelijk zijn gezondheid en zijn leven. In één geval kreeg een vrouw na een plaatselijke verdoving in de wervelkolom ademhalingsstoornissen en stilstand van het hart, hetgeen onherstelbaar hersenletsel tot gevolg had. Door een Newyorkse rechtbank werd een vergoeding van $317.000 (ƒ 1.140.000) toegekend.

In New Jersey werd aan de ouders van een vijfjarig meisje door een jury een schadevergoeding van $250.000 (ƒ 900.000) toegekend wegens onjuiste medische zorg tijdens de geboorte van het kind. Men was van oordeel dat het feit dat het meisje haar zintuiglijke vermogens had verloren en niet in staat was rechtop te zitten en zelfstandig te eten, aan nalatigheid was te wijten.

In een ander geval werd een doktersvrouw, hoewel zij binnen zes uur na het begin van de weeën een volledige maaltijd had gebruikt en ’s nachts om twaalf uur nog iets had gegeten, toch narcose toegediend. Toen zij moest overgeven en in het braaksel stikte lieten de artsen na, haar een injectie te geven om de spieren te ontspannen of een tracheotomie (luchtpijpsnede) te verrichten, waardoor zij zuurstof had kunnen krijgen. Hierdoor liep zij onherstelbaar hersenletsel op. De uitspraak van de jury luidde: $416.000 (bijna ƒ 1.500.000) schadevergoeding.

Bij een aantal processen inzake een verkeerde geneeskundige behandeling waren bloedtransfusies betrokken. In New York gaven een verpleegster en een inwonend assistent een vrouwelijke patiënt een bloedtransfusie die voor iemand anders bestemd was. Zelfs toen de patiënte zei dat het bloed niet voor haar bestemd was, gaven zij het toch. Het ziekenhuis werd aansprakelijk gesteld.

In een soortgelijk geval stelde de eiser een rechtsvordering in tegen een narcotiseur, een chirurg en een ziekenhuis wegens pijn, lijden en de dood van een operatiepatiënt aan wie bloed was toegediend dat voor iemand anders was bedoeld. De drie gedaagden werden tot een gezamenlijke betaling van $130.000 (ƒ 408.000) veroordeeld.

Bij verschillende veroordelingen was transfusie van onverenigbaar bloed betrokken. In één geval moest aan een marineofficier $150.000 (ƒ 540.000) betaald worden wegens de dood van zijn vrouw. In een ander geval moest aan de eiseres en haar man $50.000 (ƒ 180.000) worden betaald. Zij kreeg een hemolitische transfusiereactie ten gevolge van onverenigbaar bloed.

Tot dusver werd in Florida de hoogste schadevergoeding toegekend — $1.500.000 (ƒ 5.400.000)! De eis werd ingediend omdat een vijfendertigjarige moeder van drie minderjarige kinderen ernstig iatrogenisch (door de arts veroorzaakt) hersenletsel had opgelopen. Het proces was gebaseerd op de beschuldiging dat „tegen juist en aanvaard medisch gebruik in” buitengewoon sterke verdovende middelen in een abnormale dosis waren toegediend.

Dit is echter niet de enige miljoenenvordering die de rechtbanken hebben toegekend. Er zijn er in de Verenigde Staten in twee jaar tijds op zijn minst vier geweest.

Men zou denken dat de patiënt of zijn familie het grootste deel van deze enorme sommen krijgt. Dit is echter niet het geval. Een verzekeringsmaatschappij deelde de subcommissie van de Senaat mee dat van het totale bedrag dat aan proceskosten wordt besteed, slechts 30 percent werkelijk naar de patiënt gaat, terwijl 15 percent naar de advocaat van de patiënt gaat en 55 percent wordt afgehouden voor het honorarium van de advocaat van de verdediging en voor de door de verdediging gemaakte kosten van onderzoek.

Volgens een andere maatschappij gaat 38 percent naar de patiënt, terwijl de advocaat van de patiënt 35 percent krijgt en 27 percent wordt afgehouden voor het honorarium van de advocaat van de verdediging en onderzoekkosten. Uit het rapport bleek dus dat het grootste deel van de kosten van een proces dat in verband met een verkeerde geneeskundige behandeling wordt gevoerd, naar de advocaten en hun assistenten gaat.

Gevolgen van de vonnissen

De gevolgen van de vele vonnissen tegen de medische stand zijn verschillend geweest. Enerzijds hebben ze klaarblijkelijk een goed doel gediend. Dr. C. Wecht, voorzitter van het Amerikaanse college van wettige geneeskunde, merkte dienaangaande op: „Ik twijfel er in het geheel niet aan, of enkele van de strenge veroordelingen wegens een verkeerde medische behandeling hebben tot heilzame veranderingen in de techniek of faciliteiten der geneeskunde geleid.”

Enkele voorbeelden noemend, legde Dr. Wecht uit: „In de O.K. [operatiekamer] hebben aanklachten wegens nalatigheid tot doeltreffender opschriften op gasflessen en medicamenten en tot dubbele of driedubbele controles op de hoeveelheid gaasverband en het aantal instrumenten geleid. Toen ik nog inwonend assistent was werd een narcotiseur, als hij aanwezig was, als een mislukkeling behandeld; de almachtige chirurg voerde het bevel. Nu doet een ziekenhuis er verstandig aan, de narcotiseurs bij de operatie hun eigen gang te laten gaan. Dit is een zegenrijk gevolg. Het is beter voor de geneeskunde en beter voor de patiënt.”

De veroordelingen hebben echter ook slechte gevolgen gehad. Ze hebben gemaakt dat veel artsen bang zijn dat hun patiënten hun een proces zullen aandoen, en sommigen zijn van mening dat dit het vermogen om hun patiënten goed te helpen nadelig beïnvloedt.

Dr. J.B. Dillion, hoofd van de afdeling anesthesie aan de medische faculteit van de UCLA, beweert: „De bekwaamheid van de arts om een juiste diagnose te stellen en een ziekte te behandelen wordt niet alleen bedreigd, doch kan tot op zekere hoogte wel eens beheerst worden door de voortdurende nachtmerrie van een rechtsvordering.” Hij gelooft dus dat „het voor het algemeen welzijn van het grootste belang is dat de medische stand hulp tracht te vinden”.

Verhoging van verzekeringstarieven

Een voor de hand liggend gevolg van de vele vonnissen tegen de medische stand is een snelle verhoging van de verzekeringstarieven voor artsen geweest. Vijftien of twintig jaar geleden vormde een verzekering tegen een verkeerde geneeskundige behandeling een te verwaarlozen deel van hun beroepsbudget. Dit is echter niet meer het geval, daar meer patiënten een aanklacht indienen en jury’s hogere vergoedingen toekennen.

In Zuid-Californië is van 11.000 artsen de premie van hun verzekering tegen een verkeerde geneeskundige behandeling 100 percent verhoogd. Meer dan 7000 artsen in Los Angeles County betalen naar verluidt een jaarlijkse verzekeringspremie van ongeveer ƒ 18.000. De tarieven voor degenen die in het verleden het mikpunt van een rechtsvordering zijn geweest, zijn echter veel hoger en gaan tot wel ƒ 58.000 per jaar per verzekering! Volgens de subcommissie van de Senaat hebben reeds 350 artsen in Californië wegens de stijgende verzekeringstarieven hun praktijk neergelegd.

Sommige artsen bemerken dat het niet meevalt verzekeringsdekking te krijgen — tegen welke premie maar ook. Bepaalde verzekeringsmaatschappijen sluiten helemaal geen verzekeringen tegen een verkeerde geneeskundige behandeling meer af, waardoor in sommige streken de artsen in grote moeilijkheden zijn gekomen. Niet alleen oudere artsen, maar ook jongere hebben moeite om dekking te krijgen. Senator A. Ribicoff merkte zelfs op: „De stijgende premiekosten voor verzekeringen tegen een verkeerde geneeskundige behandeling zullen het voor jonge artsen heel moeilijk maken met hun praktijk te beginnen of ermee door te gaan.”

Waarom zoveel rechtsvorderingen?

Waarom is dit zo’n kolossaal probleem geworden? Waarom is er de laatste jaren zo’n lawine van rechtsvorderingen wegens een verkeerde geneeskundige behandeling?

Er zijn een aantal redenen. Een fundamentele reden is dat de Amerikaanse samenleving belust is op het indienen van aanklachten wegens elk onrecht dat haar leden wordt aangedaan. Zelfzucht en hebzucht zijn toegenomen en de mensen zijn uit op geldelijke vergoedingen, waar deze ook maar te krijgen zijn.

Dit wil niet zeggen dat de medische stand niet veelvuldig te kort schiet. Dit is wel het geval. Dr. R. Gampell, een arts en praktizerend advocaat, deelde een gerechtelijke subcommissie van de staat Californië mee dat de meeste rechtsvorderingen wegens een verkeerde geneeskundige behandeling die worden ingesteld, gerechtvaardigd zijn. Hij merkte evenwel op dat ze zeer verminderd zouden kunnen worden als „onbekwame artsen bestraft of uit hun praktijk verwijderd zouden worden”.

Een factor die tot het probleem bijdraagt is dus het tekort aan bekwame artsen. Dr. P.R. Hawley, die directeur van het Amerikaanse college van chirurgen is geweest, zei: „Volgens een betrouwbare schatting wordt de helft van de operaties in de Verenigde Staten verricht door artsen die ongeoefend of onvoldoende geoefend zijn om een operatie te verrichten.”

Een nog belangrijker factor is echter ongetwijfeld de verslechtering van de verhouding tussen arts en patiënt. De medische verzorging en aandacht van de zijde van de huisarts is over het algemeen verminderd. Een groot deel van de medische verzorging van de patiënten is thans in handen van specialisten en chirurgen die de patiënt zelden ziet. Er is weinig gelegenheid, en vaak ook te geringe geneigdheid, een vertrouwelijke sfeer te scheppen.

Artsen nemen ook vaak een superieure houding jegens hun patiënten aan en dit veroorzaakt wrevel. H.L. Oleck, hoogleraar in de rechten aan de staatsuniversiteit van Cleveland, schreef in de Medical World News van 5 december 1969 over hetgeen hij daaromtrent had opgemerkt:

„Ik zou mijn vrienden medici erop willen wijzen dat er veel minder processen wegens een verkeerde geneeskundige behandeling gevoerd zouden worden als de artsen in het algemeen ermee zouden ophouden op te treden alsof zij zo ongeveer de gezalfden van God zijn en zouden toegeven dat zij alleen maar mensen zijn die hun best doen. Het is voornamelijk de schijnheilige houding van veel artsen die in wezen aanleiding geeft tot rechtsvordering wegens een verkeerde geneeskundige behandeling als de patiënt het er niet goed vanaf brengt.”

De verhouding arts-patiënt verbeteren

De meeste mensen hebben nog altijd waardering voor een vriendelijke dokter die er een paar minuten voor afneemt om over hun geval en wat er van een bepaalde medische behandeling of chirurgische ingreep te verwachten valt, te spreken. Zij beschouwen het niet als vernederend voor een arts als hij in een bepaald geval de hulp van een consulterend geneesheer inroept. Vaak verwijzen zij zelfs hiernaar als een verder bewijs van de bekwaamheid van hun arts. Ook de kwestie van honoraria zou, liefst vóór de behandeling, besproken kunnen worden zodat men van beide zijden weet waar men aan toe is.

Ook het publiek draagt een verantwoordelijkheid. Het dient de nodige reserve in acht te nemen ten aanzien van verhalen over nieuwe medicijnen of schijnbaar miraculeuze operaties. Een recent voorbeeld is de harttransplantatie. Om helemaal eerlijk te zijn ten opzichte van de medische stand, dient echter opgemerkt te worden dat tal van ter zake kundige artsen hebben gewaarschuwd tegen optimisme met betrekking tot deze operatie.

Het is de plicht van de arts, van elke redelijke methode gebruik te maken om zijn diagnose te stellen en naar zijn beste vermogen te handelen. Als hij er blijk van geeft eerlijk, gewetensvol, vriendelijk en rechtschapen te zijn, zal hij bijna onveranderlijk de hoge achting van zijn patiënten ontvangen. Daarnaast is het om het bestwil van de patiënten, als zij de arts in zijn pogingen hen te helpen ter zijde staan.

Ten slotte zijn van alle betrokken personen integriteit, eerlijkheid, oprechtheid, morele rechtschapenheid en liefde voor de medemens vereist.