Zijn moerassen het waard om behouden te worden?

MOERASSEN — permanent drassige of natte stukken terrein, vaak volledig overdekt met zoet of zout water. Ze komen in de wereld veel voor — langs de kust van de Verenigde Staten in eindeloze vlakten van duizenden vierkante kilometers.

Zijn deze watergebieden het waard om behouden te worden? Dit is een vraag die nu in tal van gemeenschappen het onderwerp vormt van heftige discussies. Waarom? Omdat deze stukken land voor tal van doeleinden gebruikt kunnen worden.

Naarmate steden groeien, is er meer ruimte nodig voor huizen, vuilafval, luchthavens, elektriciteitscentrales, recreatiemogelijkheden, enzovoort. En doorgaans zijn het de moerassen die het eerst aan deze uitbreidingen ten slachtoffer vallen. Nu gaan er echter stemmen op om de moerassen te behouden. De gemoederen zijn in beroering geraakt en er is zelfs een wettelijke strijd ontbrand.

De nog steeds woedende strijd

„Jullie noemen het moerasland”, verklaarde een gepensioneerde inwoner van de Amerikaanse staat New Jersey, „ik noem het verspild land”.

Het terrein waar het om gaat, is een 75 hectare groot zandmoeras langs de kust van New Jersey, bedekt met „zeedraad”. Volgens milieudeskundigen vormt het een essentieel onderdeel van het 400 hectare grote moerasgebied langs de kust van Raritan Bay. Hier wil een elektriciteitsmaatschappij van de stad Jersey (de „Central Power and Light Company”) een centrale bouwen. En veel burgers willen ook dat dat gebeurt.

„We hebben elektriciteit nodig, we hebben werk nodig en we hebben belastinggelden nodig om onze stad in stand te houden en te herstellen”, zo verklaarde een arbeider op een chemische fabriek.

Een andere inwoner voegde eraan toe: „Hebben we het eindelijk goed en nu zeggen ze weer: ’besnoeien’ en ’verminderen’ om de vogels en de vissen te sparen. Wij zijn bezorgd voor onze gezinnen . . . het is niet alleen een centrale, het is ons leven.”

Bij een andere gelegenheid, begin vorig jaar, kreeg de Amerikaanse Baggermaatschappij van Philadelphia te horen dat ze geen baggerafval meer mocht storten op haar eigen terrein van 60 hectare getijdenmoeras in Gloucester County. De maatschappij laakte daarop de „moeraswet” van New Jersey en de daaruit voortgevloeide bepalingen als ongrondwettelijk.

Op 1 september 1973 trad in de staat New York eveneens een „Moeraswet” in werking om de resterende getijdenmoerassen van die staat voor verdwijning te behoeden. Bijna onmiddellijk ontspon zich een wettelijke strijd. „EERSTE ZAAK TEGEN DE MOERASWET” luidde een voorpaginakop van de New York Times op 15 november 1973. Enkele dagen later werden er nog meer aanklachten van aannemers tegen de wet ingediend.

En zo zet de strijd zich voort. In stad na stad langs de oostkust van de Verenigde Staten laait hij op. Aan de ene kant staan degenen die beweren dat moerassen een in vele opzichten nuttige rol vervullen. Aan de andere kant staan degenen die deze moeraslanden „verspild land” noemen en zeggen dat er een passende bestemming aan gegeven moet worden, in de vorm van stedelijke of industriële uitbreiding.

Deze strijd is betrekkelijk nieuw van aard, want de meeste moeraswetten zijn van recente datum. In het verleden werd er weinig of geen aandacht aan het behoud van deze gebieden geschonken.

Afnemende moerasgebieden

Een groot deel van de stad New York was vroeger moeras. Tegen 1900 echter had men het merendeel van de uitgestrekte Manhattan-moerassen bijna volledig gedempt en volgebouwd. In andere delen van de stad bevond zich nog 110 vierkante kilometer watergebied, maar daar is nu nog slechts 15 vierkante kilometer van over. Het dempen en bebouwen van moerasgebieden heeft ook op uitgebreide schaal rond andere stadsgebieden plaatsgevonden.

Van 1954 tot 1965 ging langs de Amerikaans-Atlantische kust, van Maine tot Delaware een kleine 18.000 hectare zoutwatermoeras verloren, terwijl in diezelfde periode het Newyorkse Long Island-​gebied bijna 30 percent van zijn moerassen verloor. Duizenden hectaren moeras in New Jersey, Delaware en Maryland zijn verdwenen. Naar men zegt is de laatste vijfendertig jaar een kwart van de Amerikaanse moerassen door vervuiling, landaanwinning en baggerwerkzaamheden verloren gegaan!

Maar is dat werkelijk zo erg? Heeft een groot deel van deze grond nu geen betere bestemming? Zijn, om maar iets te noemen, de Newyorkse luchthavens La Guardia en Kennedy, de grote Co-op-stad in East Bronx en het prachtige Shea-stadion niet van veel grotere waarde dan de moerassen waarvoor ze in de plaats gekomen zijn? Waarom zijn er wetten uitgevaardigd om deze watergebieden te behouden?

Meer dan enkel om de aanblik

Getijdenmoerassen, dat is begrijpelijk, zullen veel mensen weinig belang inboezemen. Uitgestrekte watergebieden bedekt met taaie grassoorten lijken nu eenmaal niet te schitteren door variatie en afwisseling. Toch verlenen deze moerassen, als bindende schakels tussen het vasteland en de zee, waardevolle diensten aan het milieu.

Moerassen beschermen bijvoorbeeld kusten en menselijke bouwwerken tegen de afbrekende kracht van de golven van de zee. Wanneer men ze laat verdwijnen zijn de consequenties vaak ironisch. Toen bijvoorbeeld de moerassen in het zuiden van de Newyorkse stadsdelen Brooklyn en Queens waren gedempt, kwam de genie van het leger met het voorstel een dam te bouwen aan de monding van de Jamaica-baai, ten koste van 55,5 miljoen dollar, als bescherming tegen orkanen!

Tevens verschaffen moerassen levensmogelijkheden aan tal van dieren die de mensen veel genoegen verschaffen. In de overgebleven zoutmoerassen van de Newyorkse Jamaica-baai, kan men nog steeds vissers zien, die tegen de achtergrond van verafgelegen wolkenkrabbers vissen naar bot, gestreepte zeebaars en snapper. Mossels opgraven is een andere aangename vrijetijdsbesteding die in getijdenmoerassen beoefend kan worden. Of hoe opwindend is het niet om duizenden Canadese ganzen op de moerasmeertjes te zien neerstrijken of in grote vluchten over het water te zien trekken. Wanneer moerassen verdwijnen, moeten eenden, reigers en andere dieren een ander gebied zoeken of sterven.

Mensen die in het dagelijks leven nooit met moerassen te maken hebben, zijn wellicht niet op de hoogte van deze nuttige functies die moerassen vervullen. En al is dit wel het geval dan blijven zij misschien toch argumenteren dat moerasgebieden een nuttiger bestemming moeten krijgen. De belastinggelden, zo zeggen zij waarschijnlijk, die moerassen kunnen opbrengen wanneer ze zijn veranderd in woonwijken of industriegebieden, zijn voor de gemeenschap van veel grotere waarde.

Maar is dat werkelijk het geval? Een goede kennis van moerassen en van de recente ontwikkelingen in de wereld is nodig om op die vraag een juist antwoord te kunnen geven.

De waardering voor hun waarde neemt toe

Er bestaat een neiging, en dat wordt ook toegegeven, om bepaalde gebieden wat hun waarde betreft te onderschatten — een vruchtbaar tarwe- of maïsveld bijvoorbeeld lijkt misschien niet zo waardevol als een stuk grond van dezelfde grootte in een stad. Het kost misschien ook maar een fractie van wat u er in een stad voor zou betalen. Maar wanneer u honger hebt, wat is dan meer waard — dat stuk landbouwgrond dat voedsel voortbrengt of dat stuk grond in de stad met daarop een nieuw huis, een fabriek of een ander bouwwerk?

Het antwoord is zonder meer duidelijk. „Maar”, zo vraagt u wellicht, „wat heeft dat met getijdenmoerassen te maken?” Heel veel. Men heeft namelijk ontdekt dat deze moerassen in feite meer voeding leveren dan zelfs een tarwe- of maïsveld! In het boek Life and Death of the Salt Marsh door John en Mildred Teal, wordt opgemerkt:

„Het zoutmoeras produceert bijna vijfentwintig ton organische materie per hectare per jaar. Ter vergelijking: de gemiddelde jaaropbrengst van een tarweveld bedraagt 3,7 ton per hectare, halmen en bladeren inbegrepen. De beste hooivelden in dit land produceren ongeveer tien ton hooi per hectare per jaar, en de beste tarwevelden ter wereld liggen in Noord-Europa, waar de boeren met grote inspanning zeventien ton per hectare per jaar van hun land weten te halen.”

Moerassen zijn dus grote voedselfabrieken! Maar velen zullen er natuurlijk snel op wijzen dat mensen niet van moerasgras kunnen leven; in het oosten van de Verenigde Staten zijn de slijkgrassen Spartina alterniflora en Spartina patens de voornaamste grassen die in de moerasgebieden voorkomen. En dat is natuurlijk waar. Toch moet men niet vergeten dat we wel de dieren kunnen eten die van moerasplanten leven — net zo goed als we rund-, kalfs- of varkensvlees eten, vlees van dieren die zich met gras van weilanden voeden.

De meeste moerasdieren hangen voor hun voeding af van het hoge, grofbladige gras Spartina alterniflora. Sommige dieren voeden zich rechtstreeks met dit gras, de meeste echter eten de vergane resten van dit gewas. Het gras sterft en valt in kleine organische deeltjes uiteen, deeltjes die het water van nabijgelegen riviermonden verrijken met waardevolle voedingsstoffen voor de dieren in de zee.

Met gebruikmaking van deze voeding kunnen fantastische hoeveelheden voedsel geproduceerd worden. Gedeelten van moerassen en bijbehorende riviermondingen kunnen voor aquicultuur (waterlandbouw) worden gebruikt. Het op deze wijze fokken van waterdieren past men in het Verre Oosten reeds toe. Daar zijn landen waar men elk jaar per hectare moeraswater meer dan 1100 kilo garnalen en bijna 2300 kilo vis weet te telen. En helemaal verbazingwekkend zijn de oesteropbrengsten die men in de Japanse Hirosjima-baai weet te behalen, soms wel 56.000 kilo oestervlees per hectare!

Aquicultuur zou ook in de Verenigde Staten als extra voedselbron kunnen dienen, dat wil zeggen, als de moerassen behouden zouden blijven. Maar zelfs zonder speciale beoefening van de aquicultuur leveren bepaalde Amerikaanse moerassen langs de Atlantische kust al meer voedsel per hectare in de vorm van schelpdieren dan de beste veeboerderijen op het land. Aan de monding bijvoorbeeld van de rivier de Niantic „oogst” men meer dan 330 kilo kamoester per hectare water per jaar. En uit één moeras in Massachusetts haalt men jaarlijks voor wel $300.000 aan mosselen.

Maar is voedsel werkelijk zo waardevol om daar moerassen voor te behouden? Wel, hoe is uw reactie wanneer u hoort dat de laatste maanden tienduizenden mensen in de wereld de hongerdood zijn gestorven? En waaraan denkt u wanneer u verslagen leest met daarin opmerkingen zoals in de Ithaca Journal van 22 maart 1974: „Deskundigen op het gebied van de energie, de landbouw, de bevolking en de wereldeconomie — normaal zeer gematigd in hun uitlatingen — beginnen voorspellingen te doen met betrekking tot een bankroet, een sociale ineenstorting en een hongersnood voor minstens een miljard mensen tegen het eind van dit jaar [1974] of vroeg in 1975”? Zelfs de Verenigde Staten worden door dit wereldvoedseltekort bedreigd.

Moeten mensen dan enkele van de beste voedselproducerende gebieden op aarde aan de vernietiging prijsgeven? Veel mensen menen van niet. En wat hun denken nog verder in die richting heeft gestuwd, is het betere begrip dat men heeft verkregen van de invloed die moerassen hebben op oceaanvissen.

Landbouwgronden en kweekplaatsen

Moerassen verschaffen niet alleen voedsel aan de dieren die in de onmiddellijke omgeving ervan leven, maar ook aan de vissen in de kustwateren van de oceaan. Uit deze wateren komt naar schatting 80 tot 90 percent van de vis die op de wereldmarkt verschijnt. En het voedsel waarvan de meeste van deze oceaanvissen langs de Atlantische kust leven, komt van de moerassen — in feite de landbouwgronden voor de vissen van de oceaan.

Veel oceaanvissen worden bovendien voortgebracht in de bescherming van het moeraswater, of brengen een groot deel van hun jonge leven daar door om voldoende krachtig en groot te worden. Men schat dat ongeveer twee derde van de vis die voor commerciële doeleinden aan de oostkust van Amerika gevangen wordt, een gedeelte van hun leven in moerassige riviermondingen heeft doorgebracht. Wat zou er gebeuren wanneer de moerassen van de kaart zouden verdwijnen?

Neem als voorbeeld de situatie met betrekking tot de stad New York. Eens had deze stad een winstgevende visindustrie. Maar sinds de meeste van haar moerassen zijn verdwenen en het water is vervuild, is de visindustrie er niet meer. En dit schijnt een algemene tendens te zijn. Naar men zegt, is tussen 1955 en 1965 de vangst van „moeras-afhankelijke” vis voor de oostkust en de Golfkust van de Verenigde Staten met meer dan 45 miljoen kilo gedaald!

Geleerden maken zich over zulke tendensen ongerust. Zeer kernachtig daarover was J. Gottschalk, hoofd van de afdeling Sportvisserij en Jacht van het Amerikaanse ministerie van binnenlandse zaken, die opmerkte: „In mijn geest bestaat er geen twijfel over dat de vermindering van moerassen reeds heeft geleid tot veranderingen in de ecologie van het continentale plat.” „Het is niet langer een luxe onze riviermondingen te behouden”, verklaarde Dr. E. P. Odum, als directeur van het Instituut voor de ecologie van de Universiteit van Georgia. „Het is een wetenschappelijke noodzaak.”

In de maart-uitgave (1974) van het tijdschrift National Parks & Conservation Magazine schreef bioloog J. Hay: „Als we ’realistisch’ over moerassen willen denken, zullen we moeten begrijpen dat dit land een produktievere rol vervult als wieg van de zee dan als gebied om huizen neer te zetten. Zonder de getijdenmoerassen zouden er geen zoutwatervissen meer voortgebracht worden, noch kunnen opgroeien om later door vissers op zee gevangen te worden en geld in het laatje te brengen. De commerciële vissersvloten die werkzaam zijn voor de Atlantische kust hebben het in deze tijd niet zo best, maar toch halen ze nog altijd voor $75.000.000 aan vis uit het water, vis die is opgegroeid in de kustmoerassen en riviermondingen van het vasteland. Zowel de zee-sportvisserij, die voor een belangrijke industrie en financiële opbrengst zorgt, als de teelt van schelpdieren zijn afhankelijk van het behoud van de kustmoerassen, de kweekplaatsen van de oceaan.”

Zinvolle wetten

Sommige mensen zien financiële voordelen in dichtgegooide moerassen die voor allerlei doeleinden gebruikt kunnen worden. Maar naarmate men meer kennis over de waarde van moerassen heeft verworven, zijn er steeds meer wetten uitgevaardigd om deze watergebieden te beschermen. Toch zijn er nog altijd mensen in de ene na de andere stad, die deze wetten bestrijden en de moerassen graag zouden zien verdwijnen. In de New York Times van 21 februari 1974 stond een interessant redactioneel commentaar op deze kwestie:

„Er worden dus wetten uitgevaardigd om de moerassen ’in het algemene belang’ te beschermen. En die wetten staan vaak aan kritiek bloot van mensen die moerasgebieden voor hun eigen economisch gewin willen ontwikkelen. Waarom tracht iemand daarin te volharden? Waarom? Omdat de meeste mensen geen weet hebben van de reden waarom de natuur moerassen heeft geschapen, noch iets afweten van de onmetelijke waarde die ze voor de mens bezitten.”

Het gebeurt zo vaak dat mensen handelen zonder kennis te bezitten van de wonderbare manier waarop alles op aarde is ontworpen — zonder iets te weten van de prachtige onderlinge samenhang die er in de natuur bestaat. Stellig getuigt het van wijsheid om zoveel mogelijk over dit schitterende tehuis van ons te weten te komen en te proberen er goed voor te zorgen, zoals de Schepper dat bedoeld heeft.