Hoe waardevol is „waardenonderwijs”?

PLAATS: School, een klas krijgt les in moraal.

SITUATIE: Vijf leerlingen zitten ineengedoken op een denkbeeldig reddingsvlot; de vloer van hun lokaal is de uitgestrekte Atlantische Oceaan. Zij bevinden zich ergens in die wijde leegte nadat hun passagiersschip tijdens een vliegende storm gezonken is. Elk van de leerlingen speelt de rol van één van vijf verschillende figuren: een levenslustig filmsterretje; een geestelijke van middelbare leeftijd; een vrouwelijke atoomgeleerde die de Nobelprijs heeft gewonnen; een militante student in de medicijnen, de enige zwarte in de groep; en een olympisch atleet met sterke rassenvooroordelen. De vijf denkbeeldige overlevenden staan voor een moreel dilemma: Op het reddingsvlot is plaats en voedsel voor slechts vier personen. Eén zal er moeten worden opgeofferd, anders zullen allen het leven verliezen. Zij hebben dertig minuten om tot een beslissing te komen.

VRAAG: Als uw kind in deze klas zat, welke keus zou u dan willen dat uw kind maakte?

NU AL meer dan tien jaar is op de Noordamerikaanse scholen een revolutionaire vernieuwing in moreel onderwijs gaande. In het verleden waren het in de eerste plaats het gezin en de religie die de kinderen hun waarden bijbrachten. Maar in deze tijd zijn velen van mening dat de scholen dit moeten doen. Waarom? Omdat, zoals de president van Harvard University, Derek Bok, in U.S.News & World Report signaleerde, het publiek gelooft dat „gezinnen en kerken niet meer die invloed hebben die ze vroeger hadden als het erom gaat waarden over te dragen”.

„Wij hebben te maken met ouders die hun kinderen weinig of geen morele beginselen bijbrengen”, betreurt een schoolinspecteur bij het bijzonder onderwijs. „Voor sommige kinderen zijn wij de enige bron van moreel onderricht die zij hebben. Als zij het hier niet krijgen, krijgen zij het wel ’op straat’.”

Wat is waardenonderwijs?

Het doel is niet te onderwijzen wat goed of slecht is. Het gaat er veeleer om discussies op gang te brengen en „kinderen hun eigen waarden te laten ontdekken en ontwikkelen”. Of dit voor kinderen goed is of niet, hangt ervan af naar wie u luistert. Sommige leraren die waardenonderwijs geven, noemen traditionele methoden van moreel onderricht ’indoctrinatie’, en vinden dat die erop neerkomen ’kinderen voorverpakte volwassen waarden te geven’. Het tijdschrift Today deelt mee: „De docenten krijgen de opdracht te onderwijzen dat er voor geen enkele ethische kwestie die de klas bespreekt, een ’goede’ of ’verkeerde’ oplossing bestaat.”

Andere onderwijskundigen en ouders brengen hier echter tegen in dat deze nieuwe methoden leren dat er geen absolute morele waarden bestaan. Dit ondermijnt het respect voor de ouders.

Veronderstel dat het gespreksonderwerp spieken is. Dan zouden, aldus sociologe Dr. Kathleen Gow, veel leerlingen daar het volgende van opsteken: „Doe wat je op een gegeven moment het beste lijkt. Er is niets goeds of verkeerds aan spieken op zich. Maar pak het wel goed aan. Kijk goed uit. Weet met wie je te maken hebt.”

Het is interessant dat in een klas waar over spieken gesproken werd, de leerkracht van een leerling de vraag kreeg of zij eerlijk moesten zijn bij proefwerken voor dat vak. De leerkracht antwoordde: „Allen van jullie die oneerlijkheid als waarde hebben gekozen, mogen die in deze les niet gebruiken.”

Het rollenspel wordt gebruikt om de leerlingen te helpen waarden en zienswijzen — zowel die van henzelf als die van anderen — te begrijpen. De leerlingen spelen conflictsituaties zoals die welke aan het begin van dit artikel werd beschreven. Elke leerling voert een pleidooi om duidelijk te maken waarom zijn personage moet blijven leven, en vervolgens stemt de klas erover voor wie het duidelijkste geldt dat hij of zij het waard is te blijven leven — en wie zij willen laten sterven. De oefeningen kunnen schuldgevoelens, verwarring en nachtmerries veroorzaken en de kinderen leren dat doden aanvaardbaar is.

En opnieuw plaatst de leerkracht de kinderen voor morele dilemma’s, zoals —

◻ Kiezen tussen twee jonge kinderen in een brandend huis als er maar één gered kan worden.

◻ Beslissen of het aanvaardbaar is mensenvlees te eten als je van honger dreigt om te komen.

◻ Bespreken of partnerruil in orde zou zijn als de echtparen erin toestemden.

Nadat het dilemma is voorgelegd, worden er enige tijd vragen gesteld om de problemen en de mogelijkheden te onderzoeken — maar weer blijft het dilemma onopgelost en worden er geen richtlijnen verschaft.

Bij een andere benadering wordt de leerling geleerd de waarden die hij aanvaardt te overdenken in het licht van de doeleinden die hij in zijn leven heeft. Deze uiteindelijke persoonlijke doeleinden — overleving, plezier, vrijheid of iets anders — dienen de boventoon te voeren in de overwegingen van de leerling. Deze benadering is niets anders dan „doe waar je zin in hebt” in een andere gedaante. Een leerling zou ertoe kunnen komen meer waarde toe te kennen aan genot dan aan iets anders en toch beschouwd kunnen worden als iemand met gezonde morele waarden.

De leerling wordt aangemoedigd onbekommerd compromissen te sluiten om zijn levensdoel te bereiken. Compromissen worden gerechtvaardigd door te beweren dat „wij behoren te streven naar een redelijke moraal maar niet een extreme moraal”, dat „niets in zichzelf goed of verkeerd is”. Maar T. W. Harpur schrijft in The Toronto Star dat „deze methode onze jonge mensen geen enkele basis verschaft om te beslissen wat goed of verkeerd is”. Hij concludeert dat „het onmogelijk is werkelijke moraliteit te onderwijzen zonder overeenstemming over enkele absolute maatstaven”.

The Wall Street Journal publiceerde het volgende commentaar op dit alles: „Tegen een leerling zeggen dat stelen verkeerd is of dat vriendelijkheid en loyaliteit goede waarden zijn, zou, volgens Values Clarification (waardenverheldering), neerkomen op manipuleren en pressen van een leerling. . . . Pubers kregen in feite te horen dat de ouders, de school of de maatschappij niet het recht hadden hun te vertellen door welke maatstaven zij zich in hun seksuele gedrag behoorden te laten leiden. Of bijvoorbeeld voorechtelijke seks goed of verkeerd was, zouden pubers zelf wel ontdekken naarmate zij geholpen werden zich duidelijk bewust te worden van hun persoonlijke waarden. . . . Als ouders er bezwaar tegen maken dat hun kinderen marihuana gebruiken of voorechtelijke seks bedrijven, is het volgens de theorie die achter Values Clarification steekt, passend dat het kind reageert met: ’Ja maar dat is alleen maar uw waardeoordeel. Dat moet u mij niet opdringen.’”.

De Journal voegt er vervolgens aan toe: „Deze standpunten zijn lijnrecht in strijd met de bijbelse zienswijze dat in laatste instantie God de wetgever is, en dat het goede leven alleen gevonden kan worden door geheel op te gaan in dienst voor God en de naaste.” De bezwaren tegen „waardenverheldering” blijven echter niet tot religieuze fundamentalisten beperkt. „Niet-fundamentalistische geleerden van grote universiteiten”, zo verklaart de Journal, „hebben al op minstens twaalf punten gewezen waarop Values Clarification aantoonbaar ondeugdelijk is.”

Verantwoordelijkheid van de ouders

Verantwoordelijke ouders willen dat hun kinderen diep nadenken en redeneren over kwesties van moraliteit en zulk waardeloos „waardenonderwijs” niet klakkeloos aanvaarden. Geen wonder dat de criminaliteit de pan uit rijst! Ouders moeten hun kinderen beschermen tegen onderwijsmethoden die een vrijbrief geven voor immoraliteit en die een gezond respect voor het ouderlijk gezag ondermijnen. Bovendien willen christelijke ouders dat hun kinderen weten dat mensen onafhankelijk van hun Schepper geen geslaagd leven kunnen leiden en dat zijn morele beginselen en wetten de beste zijn om na te volgen. — Jesaja 33:22.