De vliegende dokter redt levens in het binnenland
Door Ontwaakt!-correspondent in Australië
HET gebeurde ruim tachtig jaar geleden, in het begin van deze eeuw. Jimmy, een jonge veehoeder, was rundvee bijeen aan het drijven in de buurt van Hall’s Creek in het uiterste noorden van West-Australië. Plotseling hield zijn paard stil. Jimmy werd op de grond geworpen en raakte ernstig gewond.
Een langzame rit in een wagen bracht de zwaargewonde knaap naar Hall’s Creek waar de postdirecteur tevens als ’rimboedokter’ fungeerde. Maar zijn enige kwalificatie was dat hij een serie lessen E.H.B.O. had gevolgd voordat hij enkele jaren geleden Perth verliet. De dichtstbijzijnde echte arts was honderden kilometers ver weg.
De postdirecteur vroeg per telegraaf dringend om hulp, maar kreeg slechts als antwoord dat de dokter weggeroepen was en de komende dagen waarschijnlijk nog niet terug zou zijn. In wanhoop telegrafeerde de postdirecteur toen naar de arts die hem in Perth de E.H.B.O.-lessen had gegeven — ruim 3000 km daarvandaan. Telegrafisch gaf die hem stap voor stap instructies. Met angst en beven slaagde de postdirecteur erin met behulp van een gewoon scherp mes en een scheermes een primitieve operatie op de gewonde veehoeder uit te voeren.
De dokter vertrok onmiddellijk uit Perth voor de lange reis naar Hall’s Creek. Het kostte hem 12 1/2 dag om deze geïsoleerde plaats in het binnenland te bereiken — eerst per veeboot langs de Westaustralische kust noordwaarts, vervolgens met een auto over ruwe landwegen en ten slotte met paard en wagen. De dokter sleepte zich uitgeput het postkantoor binnen. Zijn eerste woorden waren: „Hoe maakt de patiënt het?”
„Hij is gisteren overleden”, zei de postdirecteur treurig.
Dit soort hartverscheurende ervaringen bracht veel nadenkende mensen ertoe iets te gaan doen aan de grootste uitdaging van het Australische binnenland — de afstanden! Hoe konden mensen die dringend medische hulp nodig hadden, in geval van nood snel worden bereikt?
De afstanden overwinnen
Rond de eeuwwisseling waren de ontberingen waaraan mensen in de afgelegen gebieden in het binnenland het hoofd moesten bieden, ontstellend. Er waren slechts twee dokters voor een gebied van 1.800.000 km2, een gebied dat ruwweg driemaal zo groot is als Frankrijk! Maar sommigen begonnen te voorzien dat eens toch een gezondheidsnetwerk dat hele binnenland (in Australië de Outback genoemd) zou bestrijken. Hoe? Door gebruik te maken van een combinatie van vliegtuigen, radio en geneeskunde. Zoals één man snedig zei: „De alternatieven zijn een vliegtuig of een graf.”
Toentertijd was er met luchtverkeer praktisch nog geen ervaring opgedaan en was de veiligheid ervan twijfelachtig, terwijl de radio in zijn kinderschoenen stond. Met het verstrijken der jaren werden luchtreizen echter meer een realiteit en maakte de radio een snelle ontwikkeling door. Maar er doemde een ander obstakel op: waar haalde men in de Outback de stroom vandaan om een zendontvangapparaat te laten werken. Dit baande de weg voor de uitvinding van . . .
De vernuftige „fiets”-radio
Tegen het eind van de jaren ’20 ontwikkelde een jonge radiotechnicus het idee om een persoon ’fietsend’ een generator te laten aandrijven. De generator had geen batterijen nodig, werd voor een redelijke prijs gefabriceerd en maakte radiocommunicatie over een afstand van zo’n 500 km mogelijk. Jarenlang werd de „fiets”-radio in de Outback op grote schaal gebruikt.
Eerst konden er geen gesproken berichten worden uitgezonden of ontvangen. Men moest het telegrafische morseschrift — met zijn punten en strepen — gebruiken. Het probleem dat ontstond als iemand die niet bekend was met het morsealfabet, boodschappen moest doorseinen, werd overwonnen door de ingenieuze uitvinding van een speciaal toetsenbord waarbij een typemachine verbonden was met de draadloze zender. Zo kon ook de ’rimboe’-typist met een simpel ’eenvingersysteem’ berichten overseinen. Het aanslaan van de „A”-toets bijvoorbeeld, zorgde ervoor dat het morseteken „di-daa” uitgezonden werd, enzovoort. In latere jaren werd een op een telefoon gelijkend toestel gebruikt waardoor het toepassen van het morsealfabet onnodig werd.
De „fiets”-radio werd ten slotte vervangen door hedendaagsere apparatuur, en men ging over op wat bekendstaat als de enkelzijbandmodulatie van radiotransmissie. Een aantal bases werd gemoderniseerd doordat ze met deze apparatuur werd uitgerust. Nu communiceren meer dan 2600 buitenposten regelmatig met deze bases.
De vliegende dokter wordt werkelijkheid
In mei 1928 begon de Aerial Medical Service vorm aan te nemen. Het eerste vliegtuig dat werd gebruikt, kon een piloot, een arts, een verpleegster of een zittend patiënt, en een brancard vervoeren. De eenmotorige De Havilland DH-50A tweedekker had een kruissnelheid van slechts 130 km per uur, maar het was een begin, en het liet paard en wagen beslist ver achter zich! In 1941 werd de naam veranderd in Flying Doctor Service (Dienst Vliegende Dokters). Vervolgens, in 1955, werd de officiële naam Royal (Koninklijke) Flying Doctor Service.
Vanaf het begin waren er financiële problemen, vooral tijdens de wereldomvattende economische depressie in het begin van de jaren ’30. Geleidelijk aan begon er echter op regelmatige basis geld binnen te komen — er werden subsidies verkregen van de federale regering en van de regeringen van de deelstaten, alsook gelden uit trusts en van oproepen aan de bevolking. Tot op de huidige dag is de Flying Doctor Service grotendeels afhankelijk van giften uit het bedrijfsleven en persoonlijke schenkingen, want al wordt er van patiënten in de Outback verwacht dat zij iets betalen voor doktersbezoeken en behandeling, het bedrag dat zij kunnen geven is weinig meer dan een symbolische bijdrage in de gemaakte onkosten.
Enkele vroege gevaren
Vliegen is thans door de moderne vliegtuigen en uitrusting zoveel gemakkelijker en veiliger, maar in de begintijd riskeerden piloten hun leven bij landingen op afgelegen plaatsen in de Outback. Veel landingsstrips waren oneffen en niet lang genoeg om veilig te kunnen landen of opstijgen. Vaak moest de piloot eerst laag over de landingsstrip heen cirkelen om paarden, kangoeroes, vee, schapen, en zelfs emoes weg te jagen voordat hij zijn kist aan de grond zette. Als ’s nachts landen nodig was, moesten er primitieve zelfgemaakte fakkels worden ontstoken. Later, toen er meer auto’s en vrachtwagens kwamen, werden de koplampen gebruikt om de „startbanen” te verlichten.
In die vroege dagen was navigeren soms een uitdaging. Omdat kaarten onbetrouwbaar waren of helemaal ontbraken, moesten piloten vaak vanuit de lucht bepaalde herkenningspunten opmerken — misschien een groepje bomen, een terreinafzetting, een zandweg, een drinkplaats of een rivier.
Niet meer dan twee uur weg
In de loop der jaren groeide de Flying Doctor Service uit tot de huidige dertien bases overal in de verspreid liggende gebieden van het Australische binnenland, plus één op Tasmanië. (Zie kaart.) Op elke basis is altijd een vliegende dokter paraat en op enkele van de grotere bases kunnen dat er wel drie of meer zijn. Er is altijd een piloot, en sommige bases kunnen wel drie piloten oproepen. De verpleegsters komen gewoonlijk uit plaatselijke ziekenhuizen in de buurt van de bases.
Er is nu een vloot van 32 vliegtuigen die per jaar gemiddeld 6500 vluchten maken en meer dan 9000 patiënten naar het ziekenhuis vervoeren. Daarbij zijn er nog zo’n 90.000 patiënten die de vliegende dokter consulteren en door hem behandeld worden. In de huidige opzet kunnen de vliegende dokters elke patiënt in Australië binnen twee uur bereiken.
Zelfs tandheelkundige en cardiologische zorg
Thans is het zelfs mogelijk het gebit van degenen die in het dunbevolkte Australische binnenland wonen, een regelmatige controlebeurt te geven en er bekwame zorg aan te besteden. Het tandheelkundige werk wordt niet door de vliegende dokter zelf gedaan, maar door tandartsen die geregeld in vliegtuigen van de vliegende dokters reizen. Elk jaar behandelen de bezoekende tandartsen 5000 tot 6000 patiënten.
Hoe staat het met de cardiologische zorg? Het tijdschrift Australasian Post vertelt het boeiende verhaal van een bejaarde vrouw in het 150 inwoners tellende stadje Tibooburra in New South Wales. Zij liet haar hartslag via de radio controleren. De dichtstbijzijnde basis van de vliegende dokters was in Broken Hill, 340 km verderop. Toen de patiënte pijn in haar borst kreeg en deze niet overging, werd zij op een elektronisch apparaat aangesloten dat de elektrische signalen van haar hart doorgaf aan het ziekenhuis van de basis te Broken Hill, zodat er een behandeling kon worden voorgeschreven.
Een unieke Dienst
Wat betreft het bestreken gebied en de snelheid waarmee hulp beschikbaar is, is de Australische Flying Doctor Service inderdaad uniek. Sommige andere landen hebben echter soortgelijke regelingen om zorg te dragen voor degenen die in dunbevolkte gebieden wonen. Canada bijvoorbeeld heeft doeltreffende luchtambulancediensten, zoals de Saskatchewan Air Ambulance Service die in 1947 werd opgericht. Oost-Afrika begon in 1961 de voordelen te ervaren van een gemeenschappelijke Brits-Amerikaanse onderneming.
Maar wat betreft de uitgestrektheid van het bestreken gebied — ruim twee derde van dit enorme landoppervlak van ruim 7,6 miljoen km2 — springt de Australische Flying Doctor Service eruit. Tot nu toe is er geen organisatie in enig ander deel van de wereld die daaraan kan tippen.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat de officiële brochure van de Royal Flying Doctor Service van Australië besluit met de woorden: „Door de Flying Doctor Service is voor iedereen, ongeacht geloofsovertuiging, huidkleur of ras, een unieke humanitaire dienstverlening beschikbaar gekomen die, toen ze meer dan 50 jaar geleden werd opgezet, zonder precedent was, en nu nog haars gelijke in de wereld niet heeft.”
[Kaart op blz. 18]
(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)
De 14 bases van de Flying Doctor Service, verspreid in het binnenland van Australië en Tasmanië
Mt. Isa
Charters Towers
Charleville
Broken Hill
Pt. Augusta
Ceduna
Kalgoorlie
Meekatharra
Carnarvon
Alice Springs
Pt. Hedland
Derby
Wyndham
Hobart
[Illustratie op blz. 17]
Het type vliegtuig dat in de begintijd van de Vliegende Dokters werd gebruikt