Die kostbare parfums

Door Ontwaakt!-correspondent in Frankrijk

DE EERSTE voorzichtige stralen van de dageraad beloven een schitterende zomerdag. De bloemenplukkers haasten zich naar de jasmijnvelden. De tere witte bloemen zijn rijp om geplukt te worden, en de lucht is vervuld van hun geur.

De harde werkers gaan vaardig aan de slag en plukken met beide handen. Al gauw hebben zij hun grote schortzakken vol bloemen. Zij werken onvermoeibaar door, voorovergebogen in de hete zomerzon. Een ervaren werker kan op een ochtend vier kilo (40.000 bloemen) plukken. Dan wordt hun oogst in manden gedaan en snel naar de fabriek gebracht, voordat de geur vervliegt.

Het stadje Grasse, in de buurt van Nice in Zuidoost-Frankrijk, is beroemd om zijn parfum. Lange tijd was de jasmijn daar de koningin van de bloemen. Maar de laatste jaren worden in Egypte nog grotere hoeveelheden jasmijn gekweekt.

Er is zo’n 650 tot 750 kilo (ongeveer zeven miljoen jasmijnbloemen) nodig om één kilo te verkrijgen van wat men de absolue noemt, een zeer geconcentreerd parfum dat in Frankrijk ongeveer $20.000 per kilo kost. Maar hoe verkrijgt men de absolue?

Het verwerken van bloemen en planten

Vluchtige oplosmiddelen, zoals benzeen, worden vaak gebruikt om de etherische oliën te winnen en als drager in het extractieproces te dienen. De bloemen worden in geperforeerde metalen bakken in het oplosmiddel neergelaten. Men percoleert het oplosmiddel door de bloemen, waarna het wordt afgedestilleerd. Dit proces wordt herhaald totdat de bloemen al hun parfumoliën, samen met onoplosbare wassen, hebben afgestaan.

Op deze manier verkrijgt men een dik, geconcentreerd produkt dat de concrète wordt genoemd. De absolue wordt verkregen door de parfumoliën van de wassen te scheiden. Bovenstaande methode wordt vooral voor de kwetsbaarder bloemsoorten gebruikt zoals de jasmijn, de roos, de mimosa, het viooltje en de tuberoos.

Vluchtige oplosmiddelen worden ook gebruikt om etherische oliën te onttrekken aan gedroogde planten zoals vanille en kaneel, om harsen zoals mirre en galbanum op te lossen, en om dierlijke stoffen te verwerken die als fixatief worden gebruikt. Fixatieven vertragen de verdamping van de etherische oliën en zorgen er dus voor dat de geur langer blijft.

Tot de dierlijke stoffen die als fixatief worden gebruikt behoren amber van de potvis, castoreum van de bever, muskus van het mannelijke muskushert, en civet van de civetkat uit Ethiopië. Deze zeldzame en kostbare fixatieven zijn echter van de markt aan het verdwijnen.

Een ander veelvuldig gebruikt proces is stoomdestillatie. Voor deze methode heeft men een destilleerapparaat met een koelspiraal (een spiraalvormige condenseerbuis) nodig om de etherische oliën te extraheren die onontbeerlijk zijn voor de parfumeur. Destillatie is heel geschikt voor planten als lavendel en citronellagras, die door de stoom niet in kwaliteit achteruitgaan.

De bloemen worden ondergedompeld in water in het destilleerapparaat gedaan en langzaam aan de kook gebracht. De waterdamp die de etherische oliën bevat wordt weer vloeibaar wanneer hij door een condensor wordt geleid. Dit proces levert zowel etherische oliën als reukwaters op, zoals rozenwater of oranjebloesemwater. Goede eau de colognea bevat citroen-, sinaasappel- of bergamotolie. Deze oliën worden gewonnen door de schillen van de vruchten uit te persen.

De parfumindustrie gebruikt nog steeds honderden van zulke natuurlijke produkten. Maar er worden tegenwoordig ook op grote schaal synthetische vervangers gebruikt.

Synthetische stoffen

De afgelopen twee eeuwen hebben ontdekkingen omtrent de chemische samenstelling van reukstoffen veel kennis toegevoegd aan de kunst van het samenstellen van parfums. Tegenwoordig zijn er 10.000 chemische reukstoffen gecatalogiseerd.

De reukstof van een bloem is een bijzonder mengsel van vele chemische bestanddelen. Wetenschappers hebben bijvoorbeeld 200 ingrediënten geïsoleerd die deel uitmaken van de natuurlijke reukstof van de jasmijn. Aan het begin van deze 20ste eeuw echter waren er nog maar een stuk of zes van deze ingrediënten bekend.

Vervolgens gingen de wetenschappers aan het werk om de pas geïsoleerde bestanddelen na te maken. Soms vonden zij geheel nieuwe reukstoffen uit die geen equivalent in de natuur hadden. Bepaalde nieuwe stoffen zijn gebruikt om enkele van ’s werelds beroemdste parfums te maken.

Het kost vaak jaren van onderzoek om een synthetische chemische stof te ontwikkelen, en het is beslist geen goedkope procedure. In sommige gevallen heeft men met deze methoden de werkelijke geur van de ongeplukte bloem nagemaakt, terwijl natuurlijke oliën verkregen worden van geplukte bloemen, die toch enigszins in kwaliteit zijn achteruitgegaan.

De heer Jean de Lestrange, directeur van de Parfumerie Fragonard in Frankrijk, legde uit: „De parfumindustrie in deze tijd kan niet zonder synthetische chemicaliën. Alle natuurlijke etherische oliën in de wereld zouden nooit aan de vraag van de internationale markt kunnen voldoen.” Maar niet alle bloemen hebben hun geheimen prijsgegeven. Nog niemand heeft bijvoorbeeld een synthetische vervanger voor het echte lelietje-van-dalen gevonden.

Parfum-„componisten”

Eén enkel parfum is een mengsel van 30, 50, of zelfs 100 verschillende ingrediënten, hetzij absolues, etherische oliën of synthetische stoffen. Maar daarmee is het verhaal nog niet afgelopen.

De meesterparfumeur moet niet alleen in staat zijn alle ingrediënten te herkennen, maar hij moet ook weten hoe ze te mengen in overeenstemming met de uitwerking die ze op elkaar hebben. Hij moet heel voorzichtig zijn met hoeveelheden en in aanmerking nemen of bepaalde bestanddelen duurzaam zijn of niet. Hij moet een buitengewoon goede neus hebben, zodat hij zo’n 3500 verschillende geuren kan onderscheiden die worden gebruikt bij het mengen van een oneindige verscheidenheid van parfums.

Natuurlijk moet elke meesterparfumeur opgeleid worden. Dat is niet moeilijk te begrijpen, wanneer wij bedenken dat het ingewikkelde reukorgaan van de mens is samengesteld uit tientallen miljoenen zenuwvezels. Elke vezel kan onafhankelijk van de andere informatie doorgeven. Edmond Roudnitska merkte in zijn boek Le Parfum op: „De enorme hoeveelheid combinatiemogelijkheden van de miljoenen geleidende vezels . . . kan oneindig subtiele geurboodschappen ontvangen, waardoor het mogelijk wordt . . . de kleinste verschillen te ontdekken.”

De meesterparfumeur kan vergeleken worden met een musicus die over een thema mediteert en de tonen in zijn hoofd hoort voordat hij ze op papier zet om op een instrument gespeeld te worden. Op dezelfde manier heeft de parfumeur de „tonen” in zijn geest en schrijft dan zijn recept op, klaar om er in het laboratorium mee te gaan experimenteren.

De parfumeur, gezeten aan zijn speciale „orgel”, ook wel palet of toetsenbord genoemd, waar honderden flesjes met etherische oliën worden bewaard, druppelt een paar milligram van de als ingrediënten gekozen produkten op smalle strookjes vloeipapier. Als een parfum-„componist” kiest hij deze „tonen” uit om een reeks „akkoorden” te maken alsof hij een symfonie aan het componeren is.

De bestanddelen verschillen in vluchtigheid, en wanneer men een flesje parfum opent, komen de lichtste, vluchtigste geuren, de boventonen genaamd, het eerst vrij. Deze overheersende tonen zijn aantrekkelijk maar kortstondig, en ze kunnen bestaan uit citrusgeuren zoals citroen of bigarade (zure sinaasappel). Jean de Lestrange vervolgde zijn uitleg: „Dit is de belangrijkste en meest delicate stap in het componeren van een parfum. Ja, als de boventonen geen succes zijn, is het parfum een mislukking. De geur moet een onmiddellijke aantrekkingskracht hebben.”

Pas later zullen de wat duurzamere middentonen naar boven komen, geuren zoals roos en jasmijn. Als laatste neemt men de ondertonen waar, die de hele dag te ruiken zijn. Deze fixeren de geur, en hoewel ze vroeger van dierlijke oorsprong waren, zijn ze nu meestal synthetisch.

Wanneer de ingrediënten eenmaal gekozen zijn, moeten er honderden experimenten worden uitgevoerd om de beste combinatie te krijgen, waarbij men de bestanddelen zorgvuldig afweegt en mengt in overeenstemming met de hoeveelheden die door de meesterparfumeur zijn vastgesteld. Het op die manier verkregen parfumextract kan ook worden verdund met alcohol, waardoor men eau de parfum en eau de toilette krijgt.

Na het filtreren, van een naam voorzien en het uiteindelijke verpakken, zijn de produkten klaar voor de verkoop. De volledige ingewikkelde procedure verklaart tot op zekere hoogte waarom parfum zo duur is. „Tot op zekere hoogte”, omdat men in veel landen een hoge belasting op parfums heft, wat de prijs nog doet toenemen.

In de nabije toekomst zal een computergestuurd programmaontwerp, toegepast op het maken van parfums, samen met bijdragen vanuit de biotechnologie, het mogelijk maken de groei van cellen van welriekende planten te versnellen, zonder dat men hoeft te wachten totdat de bloem volledig tot ontwikkeling is gekomen. Dit zal ongetwijfeld veranderingen in de parfumindustrie teweegbrengen.

Het creëren van een groot parfum blijft echter een kunstwerk, waarbij het talent van de meesterparfumeur onontbeerlijk is. Men hoeft alleen maar terug te kijken op een eeuw van vooruitgang in de parfumindustrie om ervan overtuigd te raken dat alleen talent kan verklaren waarom bepaalde parfums die meer dan 50 jaar geleden werden gecreëerd, nu nog zo populair zijn!

Parfum in bijbelse tijden

In het bijbelboek Genesis wordt verteld hoe Jozef werd verkocht aan een karavaan Ismaëlieten die op weg waren naar Egypte met „ladanum en balsem en harsrijke schors”, stoffen die worden gebruikt om parfums te maken. — Genesis 37:25.

Later onthulde God aan Mozes de ingrediënten van een welriekende zalfolie die gebruikt moest worden om de priesters en het heilige gerei voor de aanbidding te zalven. Mozes ontving ook Gods recept voor welriekend reukwerk dat ’s morgens en ’s avonds in het heiligdom gebrand moest worden. — Exodus 30:7, 8, 22-30, 34-36.

In de dagen van de koningen van Israël gebruikten de rijken parfums om hun huis, hun kleren en hun bed een geurtje te geven. Parfumeurs in de oudheid vormden zelfs gilden (Nehemia 3:8; Psalm 45:8; Hooglied 3:6, 7). De echte nardus die Maria, de zuster van Lazarus, gebruikte om Jezus’ voeten te zalven was bijna het jaarloon van een landarbeider waard (Johannes 12:3-5). Ja, kostbare parfums zijn al sinds oude tijden in gebruik!

[Voetnoot]

[Kader op blz. 17]

Hoe u uw parfum kiest

Breng wat parfum aan op de rug van uw hand zonder het in te wrijven.

Laat de alcohol een paar seconden verdampen.

Snuif de geur op. Zo kunt u de boventonen onderscheiden.

U zult wat langer moeten wachten om de ondertonen te ruiken.

Als u meent dat dit parfum u niet bevalt, wacht dan even voordat u een ander probeert. Vergeet niet dat een parfum een „symfonie” is. Wie zou het in zijn hoofd halen naar twee symfonieën tegelijk te luisteren?

[Illustraties op blz. 15]

Antiek destilleerapparaat dat men vroeger gebruikte

’Toetsenbord’ van de meesterparfumeur met extracten die worden gebruikt om een verscheidenheid van parfums te componeren

[Verantwoording]

Foto’s: Met vriendelijke toestemming van het Musée de la Parfumerie Fragonard, Parijs

[Illustraties op blz. 16]

Enkele bloemen die voor het maken van parfum worden gebruikt

Lavendel

Jasmijn

Mimosa