Waarom wordt Afrika zo geteisterd?

JACOB, 42 jaar, is ernstig ziek. Hij heeft AIDS. Hij heeft ook zijn vrouw met AIDS besmet. „Mijn vrouw weet dat ze het van mij heeft”, bekent Jacob.

Maar hoe heeft Jacob het dodelijke virus opgelopen? Hij vertelt: „Ik woonde alleen in Harare en reed van Zambia, via Zimbabwe, helemaal naar Botswana en Swaziland. Mijn vrouw woonde met onze kinderen in Manicaland [in Zimbabwe]. En wij chauffeurs, wij deden wel eens dingen waarbij we beter hadden moeten oppassen.”

De plaag der promiscuïteit

Tegenwoordig wordt AIDS in Afrika voornamelijk door vrij seksueel verkeer verbreid. Eenvoudig gezegd, „seksuele gedragsregels hebben grotendeels afgedaan”, verklaart AIDS-onderzoeker Dawn Mokhobo. In het blad African Affairs wordt gezegd dat „in Afrika ten zuiden van de Sahara grote waarde wordt gehecht aan kinderen, maar minimale waarde aan het huwelijk. Seksualiteit buiten het huwelijk, zelfs . . . als ze tot zwangerschap leidt, wordt niet sterk afgekeurd.” Volgens Nature begint de kenmerkende weg die de besmetting aflegt bij de prostituée. In het verslag wordt gezegd: „Via vrouwelijke prostitués wordt de epidemie bij de meeste monogame vrouwen gezaaid door contact met promiscue echtgenoten.”

Niet veel mensen zijn bereid hun gedrag te veranderen. In het Panos Document over AIDS in Afrika wordt de volgende ervaring verteld van een medisch onderzoeker in Zaïre: „Nadat ik op een avond in een plattelandsgebied samen met enkele Zaïrese medische collega’s bloedproeven had genomen, knepen zij ertussenuit met een paar plaatselijke meisjes. Zij gingen met hen naar bed en slechts één van hen gebruikte een condoom.” Toen hij hun iets over het risico vroeg, „lachten zij en zeiden dat je toch niet kon ophouden met leven alleen omdat je een ziekte zou kunnen oplopen?” Ja, een vluchtig seksueel contact wordt door velen gezien als „leven” — plezier, amusement.

Zoals in veel andere delen van de wereld zijn jongeren bijzonder geneigd tot vrij seksueel verkeer. Bij een recent onderzoek onder 377 jongeren in Zuid-Afrika bleek dat meer dan 75 procent seksuele gemeenschap had gehad. Een zendeling in het zuiden van Centraal-Afrika merkte in dezelfde geest op dat „weinig meisjes van vijftien nog niet zwanger zijn”. Hij voegt eraan toe: „Je ziet een jong, ongetrouwd meisje en je zegt bij jezelf: ’Volgend jaar om deze tijd zal ze wel zwanger zijn.’”

In het geval van Afrika zijn er echter nog meer factoren die de verbreiding van AIDS hebben versneld.

Ontwrichte gezinnen

„Zolang grote aantallen mannen van in de twintig en dertig gedwongen zijn vrouw en kinderen te verlaten voor hun werk — of dat nu in fabrieken in de steden, in mijnen, op plantages of als vrachtwagenchauffeur op de lange afstand is — zal de verbreiding van Aids onverminderd doorgaan”, zegt het blad Africa South. Afrikaanse migranten hebben een zwaar leven. Gescheiden van hun vrouw en kinderen doen velen alle mogelijke moeite om onderdak en werk in de grote steden te vinden. Volgens het blad African Affairs ervaart de migrant door de stress van zijn pogingen om in het eigen onderhoud en dat van een gezin thuis te voorzien, „frustratie en een gevoel te kort te schieten”. Het blad zegt verder dat dit de migrant vaak aanmoedigt „zijn verantwoordelijkheden geheel en al te verzaken”.

De routes van de vrachtwagens zijn vooral aangemerkt als dodelijke kanalen waarlangs AIDS zich verbreidt. Een vrachtwagenchauffeur zei het zo: „Ik moet ervoor zorgen dat ik waar ik ook kom, een vriendinnetje heb dat voor me zorgt.” Een kenmerkende broedplaats voor AIDS wordt gevormd door barakken in een Oostafrikaanse sloppenwijk waar 600 prostituées hun beroep uitoefenen. Veel van hun klanten zijn vrachtwagenchauffeurs die even aanlopen voor wat zij een theepauze noemen. Het HIV-besmettingspercentage onder deze prostituées is vastgesteld op meer dan tachtig. Ondertussen gaan de besmette chauffeurs verder naar hun volgende „theepauze” en uiteindelijk terug naar huis — al die tijd de dodelijke kwaal die zij bij zich dragen verspreidend.

Daarbij komen nog burgeroorlogen en politieke onlusten — situaties die miljoenen vluchtelingen opleveren. „Waar politieke onrust en burgeroorlog heerst,” merkt AIDS-deskundige Alan Whiteside op, „is het met het normale sociale gedrag gedaan. . . . Vluchtelingen die van plaats naar plaats trekken, kunnen een reservoir van besmetting vormen en ook zij hebben waarschijnlijk meer seksuele partners.”

Medische ramp

Het krap bij kas zittende Afrika kan zijn medische problemen niet aan. „In veel Afrikaanse landen is het bedrag dat per persoon per jaar voor de gezondheidszorg wordt uitgetrokken, minder dan de kosten van één enkele bloedproef op het AIDS-virus”, staat in de brochure Understanding & Preventing AIDS te lezen. Keith Edelston, auteur van het boek AIDS — Countdown to Doomsday, vertelt ook dat „zelfs zeep om instrumenten te steriliseren, of doodgewoon huishoudbleekwater om iets wat gemorst is op te nemen, vaak gewoon niet voorhanden zijn”.

De gewoonte in sommige Afrikaanse landen om een en dezelfde injectienaald voor veel patiënten te gebruiken, was voor Edelston aanleiding tot de waarschuwing: „Wees voorzichtig als u injecties nodig hebt . . . in Afrika . . . Eis dat er, terwijl u toekijkt, een nieuwe injectiespuit en -naald uit steriele verpakkingen worden gehaald.”

Door de kans op besmetting door een ongelukje vertoont het aantal geneeskundigen een ernstige daling. Twee aan een Zuidafrikaans ziekenhuis verbonden artsen liepen krassen van een naald op tijdens de behandeling van AIDS-patiënten. Zij werden besmet en stierven. Het gevolg was dat zes buitenlandse artsen hun ontslag bij dat ziekenhuis namen.

Onder deze omstandigheden is het geen wonder dat velen bedenkingen hebben tegen de gewoonte patiënten een middel toe te dienen dat een van de gevaarlijkste verspreiders van AIDS is — bloed! „Besmet bloed blijft een belangrijk verbreidingsmedium”, schrijft de South African Medical Journal en voegt eraan toe dat „er nog steeds nagenoeg niet gescreend wordt in Centraal-Afrika en minstens 60% van het donorbloed besmet is”.

Zo lijdt Afrika, dat al zo veel catastrofes te verwerken heeft, opnieuw. En tot de meest tragische gevolgen van de AIDS-plaag in Afrika behoort dat wat vrouwen en kinderen is overkomen.

De onschuldigen die lijden

Lucy is een onschuldig AIDS-slachtoffer. Zij werd besmet door haar ontrouwe echtgenoot. Zij is nu 23 jaar en weduwe en worstelt met haar gevoelens. „Ik ben er nog steeds niet uit of zijn nagedachtenis mij lief moet zijn of dat ik hem moet haten omdat hij mij besmet heeft”, zegt zij. Lucy’s gevoelens zijn typerend voor het intense leed en lijden dat AIDS zijn onschuldige slachtoffers berokkent.

„Hoewel HIV in ontwikkelingslanden vrouwen en mannen in ruwweg gelijke aantallen zal treffen,” zegt het blad The World Today, „zijn de gevolgen voor vrouwen vermoedelijk . . . onevenredig wreed.” Dit geldt in het bijzonder voor Afrika, waar vrouwen — ernstig in het nadeel door analfabetisme, armoede en migrerende echtgenoten — in stilte lijden.

De meest tragische gevolgen heeft AIDS echter voor kinderen. UNICEF (het Kindernoodfonds van de Verenigde Naties) schat dat wanneer er in dit decennium 2,9 miljoen vrouwen in Afrika aan AIDS sterven, er tegen de 5,5 miljoen kinderen als wezen zullen achterblijven. Een functionaris uit een land dat minstens 40.000 AIDS-wezen telt, bericht dat er reeds „dorpen . . . met alleen kinderen zijn”.

Typerend voor de netelige situatie zijn besmette moeders met hun besmette kinderen. In de South African Medical Journal wordt uitgelegd dat „een vraag die heel vaak door een moeder van een seropositieve zuigeling wordt gesteld, is ’wie er het eerst zal sterven’”.

Geen wonder dat veel vrouwen bang zijn AIDS op te lopen. De Zambiaanse arts M. Phiri zegt: „De vrouwen komen hier vragen of er iets is wat zij kunnen innemen om te voorkomen dat zij deze ziekte krijgen . . . De angst bestaat dat terwijl zij persoonlijk voorzichtig zijn, hun partner, hun echtgenoot, misschien niet zo gewetensvol is. Dat maakt hen ongerust.”

Wat kan iemand die getrouwd is dan doen als ontdekt wordt dat zijn of haar partner ontrouw is geweest? Als het tussen de partners tot vergeving en verzoening komt, moet de schuldige partner erin toestemmen zich medisch te laten onderzoeken op de mogelijkheid HIV te hebben. (Vergelijk Mattheüs 19:9; 1 Korinthiërs 7:1-5.) Huwelijkspartners die met zo’n situatie geconfronteerd worden, kunnen besluiten om totdat de uitslag bekend is, zich van seks te onthouden of op zijn minst voorzorgsmaatregelen tegen besmetting te nemen.

Gezien de lange incubatieperiode van AIDS moeten jonge mensen die een huwelijk overwegen, ook voorzichtig zijn met het doen van een trouwbelofte aan iemand die een moreel twijfelachtig verleden heeft, zelfs indien hij of zij zich op het moment aan christelijke maatstaven houdt. Betreffende deze risicogroep doet een Tanzaniaanse AIDS-deskundige, dr. S. M. Tibangayuka, de aanbeveling dat jonge mensen zich uit voorzorg „op HIV laten testen voordat zij trouwen”.

Het lijdt geen twijfel dat zolang er AIDS in Afrika en in feite in de rest van de wereld is, onschuldige slachtoffers, onder wie huwelijkspartners en kinderen, er de dupe van zullen zijn.

[Illustratie op blz. 7]

Er zijn veel redenen waarom AIDS in Afrika zo’n vreselijke tol eist

[Verantwoording]

WHO/E. Hooper