Een evenwichtige kijk op amusement

„DE BOOG kan niet altijd gespannen zijn”, men kan niet altijd doorgaan met inspannende arbeid. Het Engels kent de zegswijze: ’Alleen maar werk en geen spel maakt Jack tot een saaie knaap.’ Die gezegden zijn thans zo vertrouwd dat er gemakkelijk vergeten wordt hoe waar ze zijn. ’Altijd maar werken en nooit ontspanning’ werkt trouwens voor Jack nog wel nadeliger uit dan dat het hem alleen tot een saaie knaap maakt. Het kan hem tot een ’workaholic’ maken, een aan werken verslaafde voor wie verder niets bestaat.

Beschouw bijvoorbeeld een probleem dat zich heeft aangediend in Japan, een land dat bekendstaat om zijn straffe werkethiek. Van werknemers wordt vaak verwacht dat zij iedere avond en in de weekends overwerken. Maclean’s, een Canadees opinieblad, merkte op dat de gemiddelde Japanse werknemer per jaar 2088 uur aan zijn baan geeft, vergeleken met 1654 voor de gemiddelde Canadese werknemer. Het blad schreef evenwel: „Japanse bedrijven kregen met een ander probleem te maken: werknemers die het slachtoffer werden van karosji, ofte wel dood tengevolge van overwerk. Kranten rapporteerden gevallen van mannen van in de veertig die een hartaanval of een beroerte kregen nadat zij 100 dagen achtereen hadden gewerkt zonder een dag vrij.” Het Japanse Ministerie van Arbeid moest zelfs een campagne opzetten, compleet met goed in het gehoor liggende deuntjes, om te propageren dat mensen het weekend vrij nemen en zich ontspannen. Wat een contrast met sommige westerse landen, waar mensen gelijmd moeten worden om een volle week te werken!

De weldadige effecten van spel

Terecht zien deskundigen ’workaholism’ als een ziekte en niet als een deugd. Jack heeft spel nodig — en dat niet alleen wanneer hij een jongen is; volwassenen hebben deze behoefte evengoed als kinderen. Waarom? Wat halen mensen uit vrije tijd, of spel? Eén handboek over dit onderwerp maakte een lijst: „Zelfexpressie, gezelschap, integratie van geest en lichaam ofwel heelheid, fysieke gezondheid, een noodzakelijk contrast of ritme in het door het werk vastgelegde schema, rust en ontspanning, een kans om eens iets nieuws te proberen en nieuwe mensen te ontmoeten, relaties op te bouwen, het gezin te versterken, in contact te komen met de natuur, . . . en gewoon zich lekker te voelen zonder nu te analyseren waarom. Al deze dingen behoren tot de voordelen die mensen ondervinden van hun vrije tijd.”

Sociologen hebben vele boeken gewijd aan het onderwerp vrije tijd en spel, en zij zijn het erover eens dat vrije tijd zowel voor het individu als voor de gemeenschap van essentieel belang is. Maar ongetwijfeld heeft niemand een beter inzicht in de menselijke aard dan de Schepper van de mensheid. Hoe denkt hij over dit onderwerp?

Anders dan wat sommigen schijnen te denken, is de bijbel niet tegen plezier en ontspanning. Dat boek vertelt ons dat Jehovah een gelukkige God is en dat hij verwacht dat zijn dienstknechten ook gelukkig zijn (Psalm 144:15b; 1 Timotheüs 1:11). In Prediker 3:1-4 lezen wij van „een vastgestelde tijd . . . om te lachen” en „een tijd om rond te huppelen”. Het hier gebruikte Hebreeuwse woord voor „lachen” is verwant met woorden die „spelen” betekenen. Hetzelfde bijbelboek vertelt ons dat er ’in het geval van een mens niets beters is dan dat hij eet en inderdaad drinkt en zijn ziel het goede doet zien wegens zijn harde werk’. — Prediker 2:24.

In deze tijd is een tamelijk populaire manier van vrijetijdsbesteding zich te laten amuseren, ervoor te gaan zitten en te genieten van de talenten van anderen. Dat is ook niet echt iets nieuws. De bijbel laat zien dat mensen er al duizenden jaren genoegen in hebben gevonden anderen te zien dansen, zingen, musiceren of wedijveren in sport.

Als een vorm van ontspanning kan amusement ons een heleboel goed doen. Wie vindt niet een zeker genoegen in de prestaties van een getraind atleet, de gracieuze dansbewegingen van een ballerina, de ademloze spanning van een goede, gezonde avonturenfilm, of de aangename melodie die nog lang nadat de muziek ophoudt, in de geest blijft hangen? En ongetwijfeld hebben de meesten van ons genoten van een goed boek waarvan de bladzijden steeds sneller werden omgeslagen naarmate wij meer verdiept raakten in een goedverteld verhaal.

Dergelijk amusement kan ons ontspannen, en nog meer bewerken. Het kan ons ook stimuleren, verheffen, ons hart raken, kan ons doen lachen — en ons zelfs verlichten. Literatuur kan ons bijvoorbeeld heel wat over de menselijke aard leren. De werken van Shakespeare zijn daar een duidelijk voorbeeld van.

De gevaren van amusement

Om een evenwichtige kijk te hebben op het hedendaagse amusement, moeten wij echter naast de voordelen ook de gevaren onderkennen. Er is veel gezegd over de corrumperende invloed van amusement, maar in het algemeen kunnen de gevaren in twee categorieën verdeeld worden: kwantiteit en kwaliteit, louter en alleen al de enorme hoeveelheid beschikbaar amusement en de inhoud ervan. Laten wij eerst de kwaliteit beschouwen.

Wij leven in kwade tijden, ’kritieke tijden die moeilijk zijn door te komen’, zoals de bijbel zegt (2 Timotheüs 3:1). Het wekt dan ook geen verbazing dat het hedendaagse amusement een weerspiegeling vormt van onze tijd, en vaak in haar lelijkste aspecten. Sadistisch geweld, schaamteloze immoraliteit en de laagste menselijke reacties — zoals racisme — belanden allemaal in populair amusement en verontreinigen het in meerdere of mindere mate. Aan het extreme einde van het spectrum is dat wat amusement zou moeten zijn, weinig meer dan pornografie en vuiligheid. Beschouw eens enkele voorbeelden.

Films: Drie van de mannen die dit jaar voor Hollywoods hoogste onderscheiding, een Oscar, voorgedragen waren in de categorie „beste acteur”, hadden psychopatische moordenaars gespeeld, die allen op het filmscherm op niets verhullende wijze hadden gemoord. Naar erover wordt verteld, bijt één filmpersonage een hap uit het gezicht van een vrouw terwijl hij haar verkracht. Een van de grootste financiële successen van dit jaar was een film met de titel Basic Instinct. Te oordelen naar de besprekingen is deze titel een understatement. De film begint met een expliciete seksscène waarin de vrouw haar vastgebonden minnaar herhaaldelijk met een ijspriem steekt en zichzelf daarbij helemaal met bloed besmeurt.

Muziek: Zowel rap als heavy metal zijn recentelijk steeds sterker onder vuur gekomen vanwege soortgelijke problemen met de inhoud. Songs die het seksueel verlagen en misbruiken van vrouwen, geweld en haat jegens diverse rassen en de politie, en zelfs satanisme verheerlijken, ze worden allemaal aangetroffen op rap- en heavy metal-​platen. In sommige gebieden moeten opnamen met zulk expliciet materiaal van een waarschuwing voorzien zijn. Maar zoals rapper Ice-T naar verluidt zou hebben toegegeven, geeft hij zijn songs nu juist schokkende teksten om zo’n etiket te verwerven; het garandeert dat de nieuwsgierigen aangetrokken worden. De rockster Prince zong de lof van broer-zus-incest. Vaak geven videoclips zulke grove immoraliteit een extra visuele dimensie. Madonna’s clip Justify My Love werd berucht omdat er sadomasochisme en homoseksuele activiteiten in werden geportretteerd. Zelfs MTV, een Amerikaans televisiekanaal dat erom bekendstaat soms zonder veel aarzeling immorele video’s uit te zenden, was daar met deze clip niet toe bereid.

Boeken: Beschouw een paar voorbeelden die uit recente boekbesprekingen verzameld zijn. American Psycho beschrijft in detail de gruwelijke daden van een seriemoordenaar die onuitsprekelijke walgelijkheden, waaronder kannibalisme, bedrijft met de lichamen van zijn slachtoffers. Vox draait om één lang telefoongesprek waarin een man en een vrouw die elkaar nog nooit ontmoet hebben, elkaar door erotische taal seksueel opwinden. Raptor volgt de perverse seksuele avonturen van twee zesde-eeuwse hermafrodieten, mensen met de seksuele lichaamskenmerken van beide geslachten. Romans vergoelijken en verheerlijken veelal overspel en hoererij. Stripboeken, ooit vrij onschadelijke lectuur voor kinderen, bieden nu vaak onverbloemde seks, geweld en occulte thema’s.

Sport: Steeds weer worden pleidooien gehouden om boksen te verbieden. Ondanks verder bewijsmateriaal dat iedere knock-out een mate van irreversibele hersenschade teweegbrengt, blijven enorme recettes en miljoenen toeschouwers boksers de ring in lokken. Letterlijk honderden boksers zijn op deze manier doodgeslagen.

Andere sporten kennen echter nog hogere sterftecijfers. Het is niet ongewoon om te lezen van gewelduitbarstingen op het veld of onder het publiek. Rellen die hun aanleiding vonden in nationalisme of misplaatste clubloyaliteit, hebben in stadions over de hele wereld de dood van honderden veroorzaakt. Stierenvechten, in bewoordingen van het Duitse weekblad Die Zeit „waarschijnlijk het meest beestachtige sportevenement dat tot in moderne tijden is blijven bestaan”, heeft de laatste tijd in Spanje en Zuid-Frankrijk enorm aan populariteit gewonnen. Nadat een stier de beroemde 21-jarige matador José Cubero het hart doorboord had, werd de gevallen held later onder de toejuichingen van 15.000 adorerende fans in zijn kist een Madrileense arena rondgedragen. Zijn dood werd keer op keer op de Spaanse tv getoond.

Toegegeven, dit zijn extreme gevallen, en het betekent niet dat alle amusement in sommige van deze uiteenlopende categorieën slecht is. Maar een evenwichtige kijk op amusement houdt in dat wij erkennen dat deze uitersten bestaan en populair zijn. Waarom? Welnu, is u ooit opgevallen dat wat enkele jaren geleden extreem leek, mensen nu tam toeschijnt? De tendens is dat uitersten acceptabel worden voor de meerderheid; mensen raken eraan gewend. Waar zult u aan gewend raken?

De kwestie van kwantiteit

Zelfs als alle amusement volledig rein was, hebben wij echter nog de kwestie van de enorme kwantiteit. De amusementsindustrie produceert een gigantische vloed van materiaal. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld werden alleen in 1991 meer dan 110.000 verschillende boeken uitgegeven. Als u elke dag een boek kon uitlezen, zou het u meer dan 300 jaar kosten om alleen nog maar de produktie aan boeken van één jaar te lezen! De Amerikaanse filmindustrie produceert ruim 400 films per jaar, en heel wat landen importeren deze en maken dan ook nog eens hun eigen films. De Indiase industrie vervaardigt jaarlijks honderden Hindi films. En wie kan de platen, CD’s en cassettebandjes tellen die er ieder jaar uitkomen? Dan is er nog de televisie.

In sommige geïndustrialiseerde landen zijn er op de tv talrijke kanalen beschikbaar — kabelstations, satellieten en gewone zenders. Dat betekent dat er 24 uur per dag een gestage stroom amusement het huis binnen kan komen. Sport, muziek, toneel, komedie, science fiction, praatshows, films, alles met de druk op een knop. Heeft men een videorecorder, dan zijn er ook nog duizenden films beschikbaar, plus nog ontelbare hobby- en doe-het-zelfvideo’s, muziekvideo’s en zelfs educatieve banden over de natuur, geschiedenis en wetenschap.

Maar waar is de tijd voor al dit amusement? De technologie mag dan in staat zijn ons het wonder van instant-amusement te schenken — stel u Mozarts verbijstering voor als hij een van zijn symfonieën uit een draagbare radio hoorde komen! — maar de technologie kan niet de tijd creëren die nodig is om ons aan al zulke genoegens over te geven. Ja, in sommige landen waar de technologie op een hoog peil staat, is een ontwikkeling gaande in de richting van minder vrije tijd in plaats van meer.

Amusement kan dus, als wij het toelaten, gemakkelijk alle vrije tijd opslokken waarover wij beschikken. En wij dienen te bedenken dat amusement slechts één vorm van ontspanning is, gewoonlijk de meest passieve. De meesten van ons hebben het ook nodig buiten te komen en iets actievers te doen, ergens aan deel te nemen in plaats van alleen maar te zitten en ons te laten amuseren. Wij kunnen wandelingen maken, van goed gezelschap genieten, spelletjes doen, sporten beoefenen.

Als het al een vergissing is amusement al onze vrije tijd te laten opslokken, hoeveel erger dan om er de tijd door te laten wegnemen die aan hogere verplichtingen gewijd dient te zijn, aan onze Schepper, ons gezin, ons werk, onze vrienden! Het is dus absoluut essentieel een evenwichtige kijk op amusement te hebben! Hoe stellen wij vast welk amusement slecht is voor ons, en hoeveel ervan te veel is?

[Illustraties op blz. 7]

Bepaald amusement kan ons hart raken en ons verlichten