Een zonsverduistering en het boeiende van astronomie

VOOR sommige mensen in Noord-Amerika was 10 mei 1994 een unieke dag. Het was de dag waarop de ringvormige verduistering van de zon door de maan plaatsvond. Enkele uren lang realiseerden miljoenen mensen zich wat een boeiende wetenschap de astronomie is. Maar wat gebeurt er precies bij een verduistering?

Een verduistering doet zich voor wanneer het licht van een hemellichaam wordt onderschept door een ander hemellichaam. En afhankelijk van waar de waarnemer zich bevindt, ziet hij dan een gedeeltelijke of een totale verduistering. Een zons- of een maansverduistering kan alleen optreden wanneer aarde, zon en maan in een bijna rechte lijn staan. Soms werpt de aarde haar schaduw op de maan, zodat er een maansverduistering ontstaat. In mei vorig jaar daarentegen wierp de maan haar schaduw op de aarde, in een smalle gordel waarvan de breedte varieerde van 230 tot 310 kilometer. Terwijl de maan geleidelijk tussen de aarde en de zon door schoof, verduisterde ze de zon bijna totaal. Het pad van de schaduw liep over de Grote Oceaan en vervolgens over Noord-Amerika van zuidwest naar noordoost. Het was of de maan langzaam voor de zon langs trok. In feite verplaatste de schaduw zich over de aarde met een snelheid van ongeveer 3200 kilometer per uur.

Er werd van allerlei methoden gebruik gemaakt om de verduistering waar te nemen zonder de ogen te beschadigen. Sommigen keken door een lasbril. Anderen gebruikten een sterk filter. Weer anderen lieten het beeld via een speldegaatje op papier vallen. Een fotografe liet iemand een vergiet ophouden, zodat door de val van het licht door de gaatjes, er een veelvoud van beelden van de eclips op de grond verscheen. Soortgelijke effecten werden gezien terwijl het licht door het gebladerte van bomen viel. Nog een methode was het licht door een verrekijker te laten vallen, waardoor er een dubbel beeld op een donker oppervlak verscheen.

Er kunnen zich in één jaar wel vijf zonsverduisteringen en drie maansverduisteringen voordoen. „Jaarlijks moeten er minstens twee zonsverduisteringen van enigerlei aard plaatsvinden”, zegt The International Encyclopedia of Astronomy. De plaats van waar uit ze gezien kunnen worden, varieert echter. Daarom zal iemand op het vasteland van de Verenigde Staten die de verduistering van 1994 heeft gemist, tot het jaar 2012 moeten wachten voor een volgende gelegenheid, of naar Peru, Brazilië of Siberië moeten reizen voor een eerdere verduistering.a

Het mysterieuze van een totale verduistering

De totale zonsverduistering, waarbij de maan de zon volledig verduistert, veroorzaakte in vroeger eeuwen angst en paniek. Hoe komt dat? In The International Encyclopedia of Astronomy wordt opgemerkt: „Het mysterieuze van een totale verduistering wordt vergroot doordat de oningewijden niet voor het komende schouwspel gewaarschuwd zijn, daar men de Maan de Zon niet kan zien naderen.” Dat schouwspel omvat deze bijzonderheden: „De lucht wordt donkerder, vaak met een griezelige groenige tint die zich moeilijk laat beschrijven; heel iets anders dan het donker worden waarvoor wolken verantwoordelijk zijn. . . . In de laatste paar seconden van de gedeeltelijke fase neemt de hoeveelheid licht snel af, het wordt merkbaar koeler, vogels zoeken hun nest op, sommige bloembladeren sluiten zich en de wind gaat meestal liggen. . . . Er valt duisternis over het land.”

In zijn boek The Story of Eclipses bericht George Chambers over „een van de beroemdste verduisteringen uit de middeleeuwen . . ., zichtbaar als een totale verduistering in Schotland”, die op 2 augustus 1133 plaatsvond. William of Malmesbury schreef: „De Zon verborg op die dag op het zesde uur haar lichtende gelaat, . . . in akelige duisternis, het mensenhart door een verduistering in beroering brengend.” In de oude Angelsaksische kroniek stond dat „mensen grotelijks met stomheid geslagen en beangst waren”.

Chambers tekende ook de levendige beschrijving door twee Afrika-reizigers op van een maansverduistering die op 2 september 1830 plaatsvond: „Toen de Maan geleidelijk verduisterd raakte, werd iedereen door vrees bevangen. Naarmate de eclips groter werd, raakten zij meer bevreesd. Allen renden zeer verontrust naar hun soeverein om hem van de gebeurtenis in kennis te stellen, want er was geen enkele wolk die zo’n intense schaduw kon werpen en zij konden de aard of betekenis van een verduistering niet bevatten.”

In recenter tijden is door astronomisch onderzoek de vrees van de mensheid voor een zonsverduistering verminderd — wij weten dat de zon weer te voorschijn komt.

Hoe de jezuïeten van een zonsverduistering gebruik maakten

In 1629 wisten jezuïetenmissionarissen in China bij de keizer in de gunst te komen met behulp van een zonsverduistering. Hoe deden zij dat?

De jezuïeten hadden gemerkt dat „de Chinese maankalender niet klopte, al eeuwenlang niet. De Keizerlijke Astronomen hadden herhaaldelijk gefaald bij het voorspellen van de verduistering van de zon . . . De grote kans voor de jezuïeten kwam toen er een verduistering werd verwacht op de ochtend van 21 juni 1629. De Keizerlijke Astronomen voorspelden dat de verduistering om 10.30 uur zou plaatsvinden en twee uur zou duren. De jezuïeten voorspelden dat de verduistering zich pas om 11.30 uur zou voordoen en slechts twee minuten zou duren.” Wat gebeurde er?

„Op de cruciale dag scheen de zon in volle pracht toen het 10.30 uur en later werd. De Keizerlijke Astronomen hadden zich vergist, maar hadden de jezuïeten het bij het rechte eind? Toen, om 11.30 uur precies, begon de verduistering, die niet meer dan twee minuten duurde, zoals de jezuïeten hadden voorspeld. Zij hadden zich nu een vaste plaats in het vertrouwen van de Keizer verworven.” — The Discoverers, door Daniel J. Boorstin.

Astronomie in de bijbel

Zelfs in de bijbel worden astronomische inlichtingen verschaft. In het boek Job staan verscheidene sterrenbeelden vermeld. Bovendien nodigde Jehovah zijn dienstknechten uit de hemel te bestuderen, niet in het kader van astrologie of andere valse aanbidding, maar om de grootsheid van zijn scheppingen te beseffen. Jesaja schreef onder inspiratie: „Heft uw ogen naar omhoog en ziet. Wie heeft deze dingen geschapen? Het is Degene die het heerleger daarvan zelfs naar het getal uitleidt, ze alle zelfs bij name roept. Vanwege de overvloed van dynamische energie, en omdat hij sterk is in kracht, ontbreekt er niet één aan.” — Jesaja 40:26.

Job erkende de oppermacht van de Schepper toen hij over hem zei: „Hij . . . die het sterrenbeeld Asj maakt [mogelijk Ursa Major of Grote Beer], het sterrenbeeld Kesil [mogelijk Orion of hemelse jager], en het sterrenbeeld Kimah [mogelijk de sterrenhoop Plejaden in het sterrenbeeld Taurus of Stier] en de binnenkamers van het zuiden [waaronder men de sterrenbeelden van het zuidelijk halfrond verstaat].” — Job 9:7-9.

Wat boeiend zal de studie van de astronomie zijn als Jehovah de gehoorzame mensheid eeuwig leven schenkt! Dan zullen de raadselen van het universum gestadig onthuld worden naarmate wij Gods voornemens met betrekking tot het uitgestrekte universum gaan begrijpen. Dan zullen wij met nog meer gevoel Davids woorden kunnen herhalen: „Wanneer ik uw hemel zie, het werk van uw vingers, de maan en de sterren die gij hebt bereid, wat is dan de sterfelijke mens dat gij aan hem denkt, en de zoon van de aardse mens dat gij voor hem zorgt?” — Psalm 8:3, 4.

[Voetnoot]

[Illustratieverantwoording op blz. 12]

Foto met toestemming van NASA/Finley-Holiday Film Corporation