Kente — De stof van koningen

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN GHANA

MET vlugge bewegingen glijden de handen van de wever heen en weer over de bovenkant van de stof. Terwijl hij zijn handen laat meebewegen met het ritme van krakende katrollen en piepende hendels, concentreert hij zich op de kleurrijke strook stof die voor hem ligt. Tussen zijn tenen houdt hij touwen vast; die touwen bedienen de hevels van de schachten die op en neer bewegen bij het splitsen en leiden van de verticale scheringdraden die zich zes meter vóór het weefgetouw uitstrekken.a Behendig weven zijn vingers horizontaal enkele strengen kleurige zijde door de gesplitste scheringdraden waardoor er een patroon ontstaat dat vervolgens strak in de geweven stof wordt aangedrukt.

Het stuk stof dat te voorschijn komt, is maar tien centimeter breed. Maar het valt op door de schitterende kleuren en ingewikkelde patronen. De wever glimlacht van voldoening wanneer hij zijn meesterstuk goed bekijkt — echte kente.

Een oude volkskunst

Duizenden jaren lang hebben vaardige handwerkslieden zich beziggehouden met de oude kunst van het weven. Weefmateriaal genoeg — er waren altijd van vlas, katoen en zijde gesponnen garens voorhanden. Basiskleurstoffen werden gewonnen uit wortels en plantenbladeren, waardoor wevers eenvoudige motieven en patronen in hun werk konden maken.

De wevers onder de nomadische volken van Afrika ontwierpen kleine weefgetouwen die gemakkelijk van de ene naar de andere plaats konden worden meegenomen. Deze schachtengetouwen produceerden een smalle band stof van slechts acht tot twaalf centimeter breed. Deze lange, smalle lappen stof werden vervolgens met de zelfkant aan elkaar genaaid om een bredere doek te krijgen die men als een kledingstuk om het lichaam kon draperen. Draagbare schachtengetouwen werden op lastdieren vervoerd, dwars door woestijnen, door rivieren en over hoge bergketens. Het schachtengetouw, dat langs oude handelsroutes werd meegedragen, had een grote invloed op de mensen die ermee in contact kwamen.

De vraag naar stoffen

Eeuwenlang werd het land met zijn mineraalrijke bodem dat de Europese ontdekkingsreizigers de Goudkustb noemden, door West-Afrikaanse koningen en stamhoofden beheerst. Hier werden grote hoeveelheden goud gedolven, die voor de heersende Ashantikoningen en hun hofhouding rijkdom opleverden. Getooid met zware gouden sieraden en gehuld in speciaal geweven gewaden, toonden die koningen en hun prominente stamhoofden graag hun rijkdom, macht en autoriteit ten overstaan van hun onderdanen. De unieke stof die deze vorsten droegen, ging men kente noemen, een woord dat kan hebben gedoeld op de overeenkomst van de stof met het vlechtwerk van een mand. Andere stammen in de Goudkust beoefenden ook het bandweven, maar voor de Ashantikoningen ging kente prestige en koninklijke status vertegenwoordigen.

De bandwevers van de Goudkust gebruikten plaatselijk gesponnen katoen. Ze hadden alleen blauwgeverfd garen tot hun beschikking. Dit blauwe draad werd in het saaie wit van de katoenen stof geweven om banen en vakken te krijgen in eenvoudige geometrische patronen bestemd voor de plaatselijke bevolking.

Niet iedereen mocht de fijnere, koninklijke kente voor de koning weven. Er werden bekwame koninklijke weefteams samengesteld om materiaal van hoge kwaliteit te ontwerpen en te vervaardigen. De weeftechniek werd angstvallig beschermd en goed geheimgehouden. Het werd alle andere wevers verboden de patronen en motieven te weven die exclusief voor de koning en zijn hof waren bestemd. De koning verzamelde honderden doeken, elk met een eigen uniek motief en patroon. Traditiegetrouw zou hij en plein public nooit meer dan eens hetzelfde gewaad dragen.

De speurtocht naar kleur

In de zestiende eeuw begon er in de Goudkust een ander soort stof op te duiken. Deze nieuwe stof werd niet op Afrikaanse schachtengetouwen geweven maar geproduceerd in verre landen en meegebracht door de eerste Europese zeelui die op zoek waren naar ivoor, goud en slaven. In de geïmporteerde stof zaten draden van heldere, opvallende kleuren. Al gauw werd deze geïmporteerde stof, fleurig doorweven met rood, geel en groen draad, een waardevol handelsartikel. Weinigen konden zich die dure stof van de Europese handelaars permitteren. Alleen de rijke Ashanti, die heer en meester waren over de toevoer van goud, ivoor en slaven naar de zeilschepen die aan de kust lagen te wachten, hadden de middelen om die te bemachtigen. Maar het ging de Ashantikoningen en hun stamhoofden niet om de geweven stof.

Als men de stof eenmaal in zijn bezit had, haalden de wevers zorgvuldig de felbegeerde gekleurde draden eruit en gooiden ze de resterende stof weg. Die kostbare draden werden vervolgens opnieuw geweven op de schachtengetouwen van de koninklijke wevers. Met de toenemende verscheidenheid aan kleuren van de materialen, bloeiden ook het initiatief en de nieuwe ideeën, waardoor de handwerkslieden ertoe werden gebracht om als nooit tevoren hun creatieve en technische bekwaamheden op het gebied van weven te laten zien. De Ashantikoningen stelden bekwame wevers van andere stammen aan en dat resulteerde in de productie van kente-doeken van ongeëvenaarde kwaliteit.

Geometrische patronen die leken op vissen, vogels, vruchten, bladeren, zonsondergangen, regenbogen en andere natuurtaferelen vormden een textielkunst die uiterst gedetailleerd en vol symboliek was. Een stuk stof waarin gouddraad was geweven, stelde rijkdom voor, de kleur groen bracht de gedachte van frisheid en nieuwheid over, zwart symboliseerde droefheid, rood toonde boosheid, en zilver zuiverheid en vreugde.

Geduldig en kalm werkten wevers maandenlang aan een enkele doek, in de wetenschap dat hun voltooide werkstuk zou worden beoordeeld als een graadmeter van hun vaardigheden en creativiteit. Er was weinig vraag naar zulk prachtig handwerk omdat weinig mensen zich zeldzame en dure kente-doeken konden veroorloven.

De kente van nu

Met het verstrijken van de tijd begon de invloed van koningen en machtige stamhoofden af te nemen. Er bestond geen noodzaak meer om de leden van het koninklijk huis door een stuk stof te onderscheiden van de gewone man. De vraag naar deze prachtige stof nam toe omdat men kente voor niet-koninklijke doeleinden ging gebruiken. Snel geweven om aan een toenemende vraag te voldoen, nam kwaliteit, vakmanschap en prijs van kente-stof af.

Tegenwoordig worden de meeste kente-weefsels van synthetisch garen gemaakt en vervolgens gebruikt bij de massaproductie van tassen, stropdassen, ceintuurs, hoeden en kleding. Er zijn nog maar weinig wevers die geïnteresseerd zijn in de fabricage van kente door middel van de arbeidsintensieve, tijdverslindende methoden van vroeger. Oude kente-doeken van hoge kwaliteit worden nu zorgvuldig bewaard en in families van de ene generatie op de andere doorgegeven. Ja, de dagen waarin kente van ongeëvenaarde kwaliteit en verbluffend vakmanschap op eenvoudige weefgetouwen werd geproduceerd en alom werd geroemd als de stof van koningen behoren tot het verleden.

[Voetnoten]

[Illustraties op blz. 16]

Schachtengetouwen zijn licht en draagbaar

[Illustratie op blz. 17]

De wever gebruikt zijn voeten voor de bediening van de schachten