POTSCHERF.
Een scherf of stuk van een gebroken aardewerken pot. Het Hebreeuwse woord cheʹres is afgeleid van een grondwoord dat „krabben” of „krassen” betekent en kan derhalve duiden op iets ruws, zoals een potscherf, hoewel het soms wordt toegepast op een ongebroken aardewerken vat of pul (Num. 5:17; Jer. 19:1). Toen Satan Job van zijn schedel tot zijn voetzool met „kwaadaardige zweren” sloeg, nam Job „vervolgens een scherf van aardewerk om zich ermee te krabben” (Job 2:7, 8). En over de Leviathan wordt gezegd: „Als puntige scherven van aardewerk zijn zijn onderste delen.” — Job 41:1, 30.
Het Griekse woord oʹstra·kon (dat in LXX in Job 2:8 voorkomt) betekent „schaal, schelp” of „kleitafeltje”, hoewel de Grieken de term ook toepasten op potscherven die werden gebruikt om te stemmen. De woorden „ostraka”, „ostracisme”, enzovoort, zijn daarvan afgeleid. Volgens het oude Atheense recht kon een impopulaire burger of iemand die als staatsgevaarlijk werd beschouwd, verbannen worden als er in de volksvergadering en in de senaat een voldoende aantal stemmen tegen hem werd uitgebracht. De stemmen werden op schelpen, tichelstukjes of potscherven geschreven.
ARCHEOLOGISCHE VONDSTEN
Potscherven of scherven van aardewerk behoren tot de voorwerpen die door archeologen tijdens opgravingen op oude plaatsen het veelvuldigst worden gevonden. In het verleden werden potscherven onder andere gebruikt om as bijeen te halen of om water te scheppen (Jes. 30:14). Maar in Egypte, Mesopotamië en elders in het oude Midden-Oosten werden potscherven vooral gebruikt als goedkoop schrijfmateriaal. De bekende Lachisbrieven, waarin herhaaldelijk de goddelijke naam, Jehovah, in de vorm van het Tetragrammaton (JHWH) voorkomt, werden bijvoorbeeld op potscherven geschreven.
In de ruïnes van het koninklijke paleis in Samaria zijn meer dan 60 met inkt beschreven ostraka in Oudhebreeuwse lettertekens gevonden. Het schijnen gegevens te zijn over de opbrengst van wijngaarden, en veel van deze potscherven dateren mogelijkerwijs uit de tijd van Jerobeam II. Ze vermelden de namen van plaatsen en personen; in het laatstgenoemde geval zijn het soms samengestelde vormen die de namen Baäl, El en Jahweh bevatten. Tot de in Egypte gevonden Griekse ostraka behoren verschillende soorten documenten, doch hoofdzakelijk belastingnota’s. De documenten geven enig inzicht in de Griekse taal zoals die ten tijde van de Ptolemaeën, het Romeinse en het Byzantijnse Rijk door het gewone volk van dat land werd gesproken en zijn dus van enig nut bij de bestudering van het koiʹne-Grieks, waarvan de schrijvers van de christelijke Griekse Geschriften zich bedienden. Twintig in Opper-Egypte gevonden Griekse ostraka, die waarschijnlijk uit de 7de eeuw G.T. dateren, waren met gedeelten van de vier Evangeliën beschreven.
FIGUURLIJK GEBRUIKT
In de Schrift worden potscherven ook in figuurlijke zin gebruikt. Toen David in benauwdheid verkeerde en omringd was door vijanden, zei hij in een psalm waarin het lijden van de Messias werd voorzegd: „Mijn kracht is verdroogd als een scherf van aardewerk” (Psalm 22:11-15). Als uit klei vervaardigde voorwerpen werden gebakken, werden ze hard en zeer droog.
Het glazuren kende men blijkbaar reeds in de dagen van koning Salomo, want in Spreuken 26:23 staat: „Als zilverglazuur waarmee een scherf van aardewerk overtrokken is, zijn vurige lippen te zamen met een slecht hart.” Evenals „zilverglazuur” het overtrokken aardewerk bedekte, konden „vurige lippen” „een slecht hart” verbergen wanneer een vriendschap slechts voorgewend werd.