Is het kruis voor christenen?

„MIJN moeder heeft het mij gegeven.” „Het staat mannelijk.” „Ik draag het als sieraad.” „Ik zou me onbehaaglijk voelen als ik het niet droeg.” „Het beschermt me tegen kwaad.” „Het is gewoon een ding om aan die ketting te hangen.”

Zo luidde het antwoord van verschillende mensen op de vraag waarom zij een kruis droegen. Hoewel het heel duidelijk is dat niet iedereen het uit godsdienstige overwegingen doet, is het dragen van een kruis in sommige delen van de wereld erg populair. Men heeft zelfs Russische jongeren gezien met een kruis om hun hals. Velen hechten een diep religieuze betekenis aan het kruis, want, zo zei een jongere eenvoudig: „Het is heilig.”

Maar is het voor een christen werkelijk gepast een kruis te dragen? Vormt het een nauwkeurige afbeelding van de wijze waarop Christus gestorven is? En zijn er gegronde bezwaren tegen om het zelfs als sieraad te dragen? Laten wij, om dat te weten te komen, eerst eens een blik werpen op de oorsprong van het kruis.

Een christelijk symbool?

Misschien verkeert u in de veronderstelling dat de christenen de eersten waren die het kruis gebruikten. The Encyclopedia Americana spreekt echter over „het gebruik ervan in de oudheid door zowel hindoes als boeddhisten in India en China, en door de Perzen, Assyriërs en Babyloniërs”. Zo zegt ook Chambers’s Encyclopaedia (uitgave 1969) dat het kruis „een embleem was waaraan reeds lang voor het christelijke tijdperk religieuze en mystieke betekenissen werden toegekend”.

Er is zelfs geen enkele aanwijzing dat vroege christenen het kruis bij hun aanbidding gebruikten. Gedurende de vroege dagen van het christendom waren het de heidense Romeinen die het kruis gebruikten! The Companion Bible zegt: „Deze kruisen werden gebruikt als symbool voor de Babylonische zonnegod . . . en werden voor het eerst waargenomen op een muntstuk van Julius Caesar, 100-44 v.Chr., en daarna op een muntstuk dat door Caesars opvolger (Augustus) in 20 v.Chr. werd geslagen.” De Romeinse natuurgod Bacchus werd soms afgebeeld met een hoofdband waarop een aantal kruisen waren aangebracht.

Hoe is het kruis dan het symbool van de christenheid geworden?

Constantijn en het kruis

In 312 G.T. trok Constantijn, die het gebied beheerste dat thans bekendstaat als Frankrijk en Engeland, ten strijde tegen zijn zwager Maxentius van Italië. Naar verluidt zag hij onderweg in een visioen een kruis met de woorden: „Overwin hiermee.” Na zijn overwinning verhief Constantijn het kruis tot zijn krijgsbanier. Toen later het christendom tot de staatsreligie van het Romeinse Rijk werd gemaakt, werd het kruis het symbool van de kerk.

Maar heeft dat visioen werkelijk plaatsgevonden? De berichten over deze legende stammen in het gunstigste geval uit de tweede hand en zijn vol tegenstrijdigheden. Eerlijk gezegd zou het moeite kosten een onwaarschijnlijker kandidaat voor een goddelijke openbaring te vinden dan Constantijn. Op het tijdstip dat deze gebeurtenis plaatsgevonden heet te hebben, was hij een fervent aanbidder van de zonnegod. Constantijn wijdde zelfs de zondag als de dag voor de zonnecultus. Zijn gedrag na zijn zogenaamde bekering gaf eveneens weinig blijk van echte toewijding aan juiste beginselen. Moord, intriges en politieke ambities beheersten zijn leven. Alles wijst erop dat het christendom voor Constantijn weinig meer was dan een politiek werktuig om een versnipperd wereldrijk te verenigen.

Ook valt nauwelijks te bewijzen dat het type kruis dat Constantijn „zag”, werkelijk het werktuig voorstelde dat gebruikt was om Christus ter dood te brengen. Op veel muntstukken liet Constantijn nadien een X-vormig kruis slaan met een „P” erboven. (Zie afbeelding.) An Expository Dictionary of New Testament Words, door W. E. Vine, zegt: „Wat de Chi of X betreft, die Constantijn beweerde te hebben gezien in een visioen dat hem ertoe bewoog een voorvechter van het christelijke geloof te worden, die letter was de beginletter van het woord ’Christus’ [in de Griekse taal] en had niets te maken met ’het kruis’”, dat wil zeggen als terechtstellingswerktuig. Dit type kruis is zelfs vrijwel identiek met het heidense symbool voor de zon.

Waarom werd het kruis dan door „christenen” zo grif aanvaard? Vines Dictionary vervolgt: „Tegen het midden van de 3de eeuw n.Chr. waren de kerken van bepaalde leerstellingen van het christelijke geloof afgeweken of hadden die verdraaid. Om het aanzien van het afvallige kerkelijke stelsel te vergroten, werden er heidenen in de kerken opgenomen die niet waren wedergeboren door geloof, en hun werd toegestaan grotendeels aan hun heidense tekens en symbolen vast te houden. Vandaar dat de Tau of de T, in de meest voorkomende vorm met de dwarsbalk wat verlaagd, werd overgenomen als symbool voor het kruis van Christus.”

De evolutie van het kruis

Was het uit liefde voor Christus dat het kruis op dit late tijdstip zulk een voorwerp van verering werd? De Encyclopaedia of Religion and Ethics zegt: „In de 4de eeuw begonnen magische geloofselementen binnen de Kerk vaste voet te krijgen.” Men dacht dat het maken van het kruisteken net als een amulet „de veiligste verdediging tegen demonen en de remedie voor alle ziekten was”. Het bijgelovige gebruik van het kruis duurt tot op deze dag voort.

Door de jaren heen zijn er zo’n 400 verschillende soorten kruisen ontwikkeld. Aanvankelijk werd Christus zelf niet afgebeeld. In plaats daarvan beeldde men een jonge knaap af die een met juwelen bezet kruis vasthield. Later werd er een lam aan toegevoegd. In 691 G.T. verleende het concilie van Trullo een „officiële” status aan een kruis waarboven de buste van een jongeman in plaats van een lam werd afgebeeld. Mettertijd ontstond hieruit het crucifix of kruisbeeld — een kruis met een voorstelling van het lichaam van Christus.

Is Christus aan een kruis gestorven?

’Maar leert de bijbel niet dat Christus werkelijk aan een kruis gestorven is?’ zou iemand kunnen vragen. Voor het antwoord hierop moeten wij ons verdiepen in de betekenis van de twee Griekse woorden die de bijbelschrijvers gebruikten om het werktuig aan te duiden waaraan Christus de dood gevonden heeft: stauʹros en xuʹlon.

The International Standard Bible Encyclopedia (1979) verklaart onder het trefwoord „Kruis”: „Oorspronkelijk had het Gr. stauʹros betrekking op een puntige, verticale houten paal, die stevig in de grond was bevestigd. . . . Ze werden in rijen naast elkaar gezet als omheinende of beschermende palissade rond nederzettingen, of ze werden afzonderlijk opgericht als martelwerktuig waaraan ernstige wetsovertreders in het openbaar werden gehangen om te sterven (of, indien zij reeds gedood waren, om hun lijken grondig te schande te maken).”

Zeker, de Romeinen gebruikten inderdaad een terechtstellingswerktuig dat in het Latijn crux heette. En toen de bijbel in het Latijn werd vertaald, werd dit woord crux gebruikt als weergave van stauʹros. Omdat het Latijnse woord crux en het Nederlandse woord kruis op elkaar lijken, veronderstellen velen ten onrechte dat een crux in alle gevallen een paal met een dwarsbalk was. The Imperial Bible-Dictionary zegt echter: „Zelfs onder de Romeinen schijnt de crux (waarvan ons woord kruis is afgeleid) van oorsprong een rechtopstaande paal te zijn geweest, en dat is altijd het voornaamste deel gebleven.”

Verder zegt het boek The Non-Christian Cross: „In geen van de vele geschriften die het Nieuwe Testament vormen, komt ook maar één enkele zin voor waarin, in het oorspronkelijke Grieks, zelfs maar indirect te kennen wordt gegeven dat de stauros die in het geval van Jezus werd gebruikt anders was dan een gewone stauros [staak of paal], laat staan dat deze, in plaats van één stuk hout te zijn, uit twee stukken zou bestaan die in de vorm van een kruis aan elkaar zouden zijn bevestigd.” Christus zou heel goed gehangen kunnen zijn aan de vorm van crux (stauʹros) die bekendstaat als de crux simplex. Dat was de manier waarop de rooms-katholieke geleerde Justus Lipsius uit de zestiende eeuw zo’n paal afbeeldde.

En hoe staat het met het andere Griekse woord, xuʹlon? Het werd in de Griekse Septuaginta-vertaling van de bijbel gebruikt in Ezra 6:11. In de Nieuwe-Wereldvertaling staat daar: „En door mij is een bevel uitgevaardigd dat er bij iedereen die deze verordening overtreedt, een balk uit zijn huis zal worden gerukt en hij daaraan gehangen zal worden als aan een paal, en zijn huis zal om die reden in een openbaar privaat worden veranderd.” Het is duidelijk dat hier sprake was van een enkelvoudige „balk”.

Heel veel vertalers van de christelijke Griekse Geschriften (het Nieuwe Testament) hebben daarom Petrus’ woorden in Handelingen 5:30 als volgt vertaald: „De God van onze voorvaders heeft Jezus opgewekt, die gij om het leven hebt gebracht door hem aan een paal [of „hout”, volgens de Statenvertaling, de Nieuwe Vertaling van het Nederlands Bijbelgenootschap, de Herziene Voorhoeve-uitgave] te hangen.” Misschien wilt u ook eens nazien hoe in uw bijbel xuʹlon is vertaald in Handelingen 10:39; 13:29; Galaten 3:13 en 1 Petrus 2:24.

Wandelen door geloof, niet door aanschouwen

Zelfs na dergelijke bewijzen te hebben beschouwd dat Christus in werkelijkheid aan een paal gestorven is, zien sommigen misschien niets verkeerds in het dragen van een kruis. ’Het is gewoon een sieraad’, zeggen zij misschien.

Houd echter in gedachte hoe het kruis door de hele geschiedenis heen is gebruikt — als een voorwerp van heidense aanbidding en van bijgelovig ontzag. Zou het dragen van een kruis, al is het maar gewoon als sieraad, in overeenstemming zijn met de aansporing die de apostel Paulus in 1 Korinthiërs 10:14 geeft: „Daarom, mijn geliefden, ontvliedt de afgoderij”?

Hoe staat het met ware christenen in deze tijd? Ook zij dienen zich bewust te zijn van de noodzaak ’zich te hoeden voor de afgoden’, zoals de bijbel vermaant (1 Johannes 5:21). Zij bezien het kruis dus niet als een gepast sieraad. Zij herinneren zich Paulus’ woorden: „Vervloekt is een ieder die aan een paal is gehangen”, en verkiezen derhalve aan Christus te denken als een luisterrijke, op de troon geïnstalleerde Koning! — Galaten 3:13; Openbaring 6:2.

Hoewel zulke christenen geen kruis dragen, zijn zij met diepe waardering vervuld voor het feit dat Christus ten behoeve van hen gestorven is. Zij weten dat Christus’ slachtoffer een wonderbare demonstratie is van „Gods kracht” en eeuwigdurende liefde (1 Korinthiërs 1:18; Johannes 3:16). Maar zij hebben geen concreet voorwerp zoals een kruis nodig om hen te helpen deze God van liefde te aanbidden. Want, zoals Paulus vermaande, zij „wandelen door geloof, niet door aanschouwen”. — 2 Korinthiërs 5:7.

[Illustratie op blz. 22]

Het kruis is door de eeuwen heen in vele gedaanten en vormen geëvolueerd

[Illustratie op blz. 23]

Een beeld van de Griekse god Marsyas, levend gevild aan een boomstam — Het Louvre, Parijs