Constantijns bekering — Waartoe?

DE BEWEERDE bekering van de Romeinse keizer Constantijn heeft personen met belangstelling voor godsdienstgeschiedenis reeds lang geïnteresseerd. Volgens zijn eigen verhaal zag de heidense Constantijn aan de vooravond van een door hem gewonnen veldslag in 312 G.T. een visioen van een kruis met het motto: „Overwin in dit [teken].” Hij werd kort daarna „bekeerd” (in 313 G.T.) en maakte een einde aan de vervolging van christenen in het Romeinse Rijk. Constantijn moedigde ertoe aan dat de toen gangbare vorm van christendom de staatsreligie werd, en kwam zelfs tussenbeide in interne kerkelijke geschillen. Hij beging echter ook daden die de waarachtigheid van zijn bekering twijfelachtig maken, en hij werd pas zo’n 24 jaar later, vlak voor zijn dood, gedoopt.

In een artikel in Bible Review onthulde numismaticus en doctoraalstudent theologie Stanley A. Hudson hoe de munten die gedurende Constantijns regering werden geslagen, fascinerende informatie aan dit onderwerp bijdragen. Tot aan Constantijns tijd was het gebruikelijk dat Romeinse munten de populaire Romeinse goden afbeeldden. Maar Hudson berichtte dat na Constantijns bekering heidense thema’s steeds minder voorkwamen — met één uitzondering. Munten met daarop Sol, de zonnegod — voordien Constantijns favoriet — werden in enorme aantallen aangemaakt. Waarom?

Hudson opperde twee mogelijkheden. Ten eerste kan Constantijns bekering heel geleidelijk zijn geweest — ondanks zijn dramatische visioen. Het is ook mogelijk dat Constantijn in werkelijkheid Sol en Jezus met elkaar heeft verward. Syncretisme (de combinatie van verschillende vormen van geloof) is zelfs in onze tijd niet ongewoon. Zo worden bijvoorbeeld in Latijns-Amerika de precolumbiaanse godinnen Pacha-Mama en Tonantzin nog steeds vereerd onder de naam van de Maagd Maria. Op dezelfde wijze kan Constantijn Sol hebben aanbeden onder de naam van Jezus.

Een dergelijk syncretisme zou verklaren waarom 25 december, ’de geboortedag van de onoverwinnelijke zon’, werd uitgekozen als de dag om de geboorte van Jezus te vieren. Het zou ons ook helpen begrijpen waarom op een munt die was geslagen ter herdenking van Constantijns dood, de inscriptie staat „DV Constantinus” („Goddelijke Constantijn”). Dit laat zien dat Constantijn, ondanks zijn bekering en uiteindelijke doop, na zijn dood als een god werd beschouwd, net als de heidense keizers vóór hem.

[Illustratieverantwoording op blz. 7]

The Metropolitan Museum of Art. Legaat van mevr. F. F. Thompson, 1926 (26.229)