De verering van beelden — Een controverse

ERGENS in Polen staat een man klaar om op reis te gaan. Toch moet hij nog voor één belangrijk detail zorgen. Hij knielt voor een beeld van Jezus, brengt een offer en bidt om bescherming tijdens zijn reis.

Duizenden kilometers daarvandaan, in Bangkok (Thailand), kunt u in mei bij volle maan getuige zijn van het eerste feest van de boeddhistische jaarcyclus. Tijdens het feest wordt een beeld van de Boeddha in een processie door de straten gevoerd.

Ongetwijfeld bent u zich ervan bewust dat de verering van beelden, zoals zojuist beschreven, wijdverbreid is. Letterlijk miljarden mensen buigen voor beelden. Al duizenden jaren lang worden beelden als een belangrijk middel beschouwd om dichter tot God te geraken.

Hoe denkt u over het gebruik van beelden bij de aanbidding? Is het vereren van beelden juist of verkeerd? Hoe staat God er tegenover? Bestaat er enig bewijs dat hij een dergelijke aanbidding aanvaardt? Misschien hebt u persoonlijk nooit veel aandacht aan zulke vragen geschonken. Maar als u het op prijs stelt een band met God te hebben, moet u antwoord op die vragen krijgen.

Het is waar dat deze kwestie voor velen niet iets is geweest wat gemakkelijk opgehelderd kon worden. In feite is ze al duizenden jaren het onderwerp van verhitte discussies die soms met geweld gepaard zijn gegaan. In het jaar 1513 v.G.T. bijvoorbeeld vernietigde de Hebreeuwse leider Mozes een gouden beeld van een kalf en liet ongeveer 3000 mannen die het beeld vereerden, met het zwaard ter dood brengen. — Exodus hfdst. 32.

Krachtig verzet tegen het gebruik van religieuze beelden bestond niet alleen onder de joden. Via wereldlijke geschiedschrijvers uit de oudheid is de legende van Takhmūrūp bewaard gebleven, een Perzische heerser van wie gezegd wordt dat hij honderden jaren vóór Mozes op grote schaal felle acties tegen de verering van beelden heeft gevoerd. In China wordt er over een legendarische koning uit de oudheid gezegd dat hij een militaire aanval op de beelden van verschillende goden heeft ondernomen. Nadat de beelden vernietigd waren, stelde hij de verering van uit klei gemaakte goden als dwaasheid aan de kaak. Later, toen Mohammed nog een kind was, waren er Arabieren die zich tegen het gebruik van beelden bij de aanbidding verzetten. Hun invloed op Mohammed droeg bij tot het standpunt dat hij later ten aanzien van afgoderij innam. In de koran onderwijst Mohammed dat afgoderij een onvergeeflijke zonde is, dat er niet voor afgodendienaars gebeden mag worden en dat een huwelijk met een afgodendienaar verboden is.

Zelfs in de christenheid verzetten vooraanstaande religieuze personen uit de tweede, derde, vierde en vijfde eeuw G.T., zoals Irenaeus, Origenes, Eusebius van Caesarea, Epiphanius en Augustinus, zich tegen het gebruik van beelden bij de aanbidding. Omstreeks het begin van de vierde eeuw G.T. formuleerde een groep bisschoppen in Elvira (Spanje) een aantal belangrijke resoluties tegen de verering van beelden. Deze beroemde synode van Elvira had tot gevolg dat beelden in kerken werden verboden en dat er zware straffen voor beeldenaanbidders werden ingesteld.

De iconoclasten

Deze ontwikkelingen baanden de weg voor een van de grootste controversen in de geschiedenis: de iconoclastische controverse van de achtste en negende eeuw. Een geschiedschrijver verklaart dat deze „bittere controverse anderhalve eeuw duurde en de aanleiding was tot onuitsprekelijk lijden” en dat ze „een van de belangrijkste oorzaken vormde van de breuk tussen het Oost- en het Westromeinse Rijk”.

Het woord „iconoclast” is afgeleid van de Griekse woorden eikon, wat „[af]beeld[ing]” betekent, en klastes, wat „breker” betekent. Deze beweging tegen beelden deed haar naam eer aan, want ze omvatte de verwijdering en vernietiging van beelden in heel Europa. Er werden verschillende wetten tegen beelden ingesteld om een eind te maken aan het gebruik van beelden bij de aanbidding. De verering van beelden werd een brandende politieke strijdvraag waardoor keizers en pausen, generaals en bisschoppen in een ware theologische oorlog werden meegesleept.

En het was meer dan een oorlog van woorden. In de Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, door McClintock en Strong, wordt verklaard dat nadat keizer Leo III een edict tegen het gebruik van beelden in kerken had uitgevaardigd, het volk „massaal tegen het edict in opstand kwam, en gewelddadige opstootjes, vooral in Constantinopel,” een dagelijks verschijnsel werden. Schermutselingen tussen de keizerlijke strijdkrachten en het volk hadden executies en bloedbaden tot gevolg. Monniken werden wreed vervolgd. Honderden jaren later, tijdens de zestiende eeuw, vonden er in Zürich (Zwitserland) een aantal openbare debatten plaats over de kwestie van beelden in de kerk. Als gevolg hiervan werd er een bevel uitgevaardigd waarin de verwijdering van alle beelden uit de kerken werd geëist. Sommige hervormers stonden bekend om hun zeer krachtige veroordeling van beeldenaanbidding, waarbij zij vaak geweld gebruikten.

Zelfs in deze tijd bestaat er onder moderne theologen grote verdeeldheid over het gebruik van beelden bij de aanbidding. Het volgende artikel zal u helpen te beoordelen of beelden iemand echt kunnen helpen dichter tot God te geraken.