Een modelhandschrift van de Hebreeuwse bijbel

VOORDAT in 1947 de Dode-Zeerollen werden ontdekt, stamden de oudste bekende Hebreeuwse bijbelhandschriften — afgezien van een paar fragmenten — uit het einde van de negende tot de elfde eeuw G.T. Dat is nauwelijks duizend jaar geleden. Betekent dit dat vóór 1947 de Hebreeuwse tekst van de bijbel twijfelachtig was? En hoe kwam het dat er zo weinig oude Hebreeuwse handschriften waren?

Om met de laatste vraag te beginnen: onder het orthodox-joodse systeem werden alle Hebreeuwse bijbelhandschriften die als te versleten werden beschouwd om nog langer te worden gebruikt, opgeborgen in een geniza, een bergruimte in de synagoge. Later werden de verzamelde versleten handschriften eruit gehaald en begraven. De joden deden dat om te voorkomen dat hun geschriften ontheiligd of misbruikt werden. Waarom? Omdat ze het Tetragrammaton bevatten, de Hebreeuwse letters die de heilige naam van God vertegenwoordigen, in het Nederlands gewoonlijk met „Jehovah” weergegeven.

De „Kroon”

De oude Hebreeuwse tekst is vanaf het allereerste begin grotendeels getrouw overgeleverd. Er was bijvoorbeeld een belangrijk Hebreeuws handschrift dat de Keter, de „Kroon”, werd genoemd, en dat oorspronkelijk de gehele Hebreeuwse Geschriften, of het „Oude Testament”, bevatte. Het werd bewaard in de oudste synagoge van een oude, kleine gemeenschap van joden in Aleppo (Syrië), een plaats waar overwegend moslims woonden. Eerder was dit handschrift toevertrouwd aan de Karaïtische joden in Jeruzalem, maar in 1099 werd het door de kruisvaarders buitgemaakt. Later werd het handschrift heroverd en naar Oud-Caïro (Egypte) gebracht. Het kwam niet later dan de vijftiende eeuw in Aleppo terecht en kwam nadien als de Codex van Aleppo bekend te staan. Dit handschrift, dat minstens teruggaat tot 930 G.T., werd als de kroon van de masoretische wetenschap beschouwd, zoals de naam al aangeeft. Het is een goed voorbeeld om te illustreren met hoeveel zorg de bijbelse tekst werd overgeleverd, en het was inderdaad een modelhandschrift in het Hebreeuws.

In later tijden lieten de bewakers van dit bijzondere handschrift, die een bijgelovige vrees hadden dat hun heilige voorwerp zou worden ontwijd, niet toe dat geleerden het raadpleegden. Aangezien er bovendien slechts één blad ooit gefotografeerd was, kon er geen facsimile uitgegeven worden om te bestuderen.

Toen de Britten zich in 1948 uit Palestina terugtrokken, braken er in Aleppo rellen tegen de joden uit. Hun synagoge werd verbrand; de kostbare codex verdween en men veronderstelde dat hij was vernietigd. Maar wat een verrassing om zo’n tien jaar later te vernemen dat ongeveer drie kwart van de codex het overleefd had en van Syrië naar Jeruzalem was gesmokkeld! In 1976 verscheen er tenslotte een schitterende facsimile-uitgave van 500 exemplaren in kleurendruk.

Een meesterwerk

Waarom is dit handschrift zo belangrijk? Omdat de oorspronkelijke consonantentekst rond 930 G.T. door Aäron ben Asjer, een van de beroemdste geleerden die ervaring had in het afschrijven en overleveren van de Hebreeuwse bijbel, werd gecorrigeerd en geïnterpuncteerd. Daarom was het een modelcodex, die de maatstaf vormde voor toekomstige afschriften door minder bekwame schriftgeleerden.

Oorspronkelijk bestond het handschrift uit 380 folio’s (760 bladzijden) en was het grotendeels in drie kolommen op vellen perkament geschreven. Nu bestaat het uit 294 folio’s en mist het bijna de hele Pentateuch en het laatste deel, dat Klaagliederen, Hooglied, Daniël, Esther, Ezra en Nehemia omvat. Het wordt in de Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige Schrift — met studieverwijzingen „Al” genoemd (Jozua 21:37, vtn.). Mozes Maimonides (hier afgebeeld), een beroemde middeleeuwse joodse geleerde uit de twaalfde eeuw G.T., noemde de Codex van Aleppo de beste die hij ooit had gezien.a

De Hebreeuwse tekst die van de dertiende tot en met de vijftiende eeuw met de hand werd overgeschreven, was een samenvoeging van de tekst van twee belangrijke masoretenfamilies, de Ben-Asjerfamilie en de Ben-Naftalifamilie. In de zestiende eeuw vervaardigde Jakob ben Chajim de tekst voor een gedrukte Hebreeuwse bijbel die van deze samengevoegde overgeleverde tekst was afgeleid, en die vormde gedurende de daaropvolgende 400 jaar de basis voor bijna alle gedrukte Hebreeuwse bijbels.

In 1937 werd bij de derde uitgave van de Biblia Hebraica (de gedrukte Hebreeuwse tekst) de overgeleverde Ben-Asjertekst geraadpleegd zoals die bewaard was gebleven in een handschrift dat zich in Rusland bevindt en dat bekendstaat als de Leningradensis B 19^A. De Leningradensis B 19^A dateert uit 1008 G.T. De Hebreeuwse Universiteit te Jeruzalem maakt plannen om in de loop van de tijd de gehele Hebreeuwse Aleppotekst uit te geven, samen met lezingen van alle andere belangrijke handschriften en vertalingen, met inbegrip van de Dode-Zeerollen.

De tekst van de bijbel die wij in deze tijd gebruiken, is betrouwbaar. Hij werd door God geïnspireerd en is door de eeuwen heen overgeleverd door afschrijvers die met nauwgezette vaardigheid te werk gingen. De uiterste zorgvuldigheid van deze afschrijvers blijkt uit het feit dat bij vergelijkingen tussen de rol van Jesaja die in 1947 bij de Dode Zee werd gevonden en de masoretische tekst verrassend weinig verschillen aan het licht komen, ook al is de Dode-Zeerol meer dan duizend jaar ouder dan de oudste nog bestaande masoretische bijbel. Bovendien zullen er doordat de Codex van Aleppo nu voor geleerden beschikbaar is, nog meer redenen worden verschaft om vertrouwen te hebben in de authenticiteit van de tekst van de Hebreeuwse Geschriften. Ja, „wat het woord van onze God betreft, het zal tot onbepaalde tijd blijven”. — Jesaja 40:8.

[Voetnoot]

[Illustratieverantwoording op blz. 28]

Bibelmuseum, Münster

[Illustratieverantwoording op blz. 29]

Jewish Division/The New York Public Library/Astor, Lenox and Tilden Foundations