Het hellevuur — Laait het op of dooft het langzaam uit?

DE PROTESTANTSE predikant Jonathan Edwards had de gewoonte om de achttiende-eeuwse Amerikaanse kolonisten angst aan te jagen met zijn aanschouwelijke beschrijvingen van de hel. Eén keer beschreef hij een tafereel waarbij God zondaars als weerzinwekkende spinnen boven de vlammen liet bengelen. Edwards berispte zijn gemeente met de woorden: „O zondaar, gij hangt aan een dunne draad, met daaromheen het opvlammende vuur van goddelijke toorn, dat hem elk ogenblik kan verzengen en verbranden.”

Maar kort nadat Edwards deze beruchte preek hield, begonnen de vlammen van de hel als het ware te flakkeren en uit te doven.a In het boek The Decline of Hell, door D. P. Walker, wordt opgemerkt dat „de leerstelling van eeuwige pijniging voor de verdoemden tegen het vierde decennium van de achttiende eeuw openlijk in twijfel werd getrokken”. Tijdens de negentiende eeuw gingen de vlammen van de hel steeds minder fel branden, en tegen het midden van de twintigste eeuw was Edwards’ zienswijze omtrent de hel — een ’vuuroven waar de slachtoffers voor eeuwig intens in geest en lichaam worden gepijnigd’ — geen onderwerp van gesprek meer. „Aangevallen door modern intellectualisme en verbleekt bij de vlammen van Hirosjima en de Holocaust,” merkt de journalist Jeffery Sheler op, „heeft het angstaanjagende beeld van een vurige hel veel van zijn laaiende gloed verloren.”

Ook veel predikanten hadden geen zin meer in vuur en zwavel. Krachtige preken over de verschrikkingen van de hel verdwenen uit de kanselretoriek van de voornaamste kerken van de christenheid. Voor de meeste theologen werd de hel een onderwerp dat te ouderwets was voor serieuze wetenschap. Een paar jaar geleden deed een kerkhistoricus nazoekwerk voor een college over de hel, en hij zocht de indexen van verschillende wetenschappelijke tijdschriften na. Hij kon geen enkel trefwoord over dit onderwerp vinden. Volgens het tijdschrift Newsweek kwam de historicus tot de conclusie: „De hel is verdwenen. En niemand heeft het gemerkt.”

De terugkeer van de hel

Verdwenen? Niet echt. Verrassend genoeg is de leerstelling van de hel de laatste jaren op sommige plaatsen weer opgelaaid. In Amerika gehouden opiniepeilingen laten zien dat het aantal mensen die zeggen in de hel te geloven, is gestegen van 53 procent in 1981 tot 60 procent in 1990. Voeg hierbij de wereldwijde snelle groei van het aantal evangelische bewegingen die de hel prediken, en het wordt duidelijk dat de serieuze terugkeer van de hel in de denkwereld van de christenheid beslist een wereldomvattend verschijnsel is.

Maar is deze opleving alleen van invloed op de mensen in de kerkbanken of heeft ze ook de kansels bereikt? In feite is het hellevuur zoals dat 250 jaar geleden door Jonathan Edwards werd gepredikt, van sommige conservatieve kansels van de christenheid nooit verdwenen. In 1991 werd er in U.S.News & World Report opgemerkt: „Zelfs in enkele grote liberale denominaties zijn er tekenen dat theologen serieuzer beginnen na te denken over het denkbeeld van een hel dan zij in tientallen jaren hebben gedaan.” Het is dus duidelijk dat het hellevuur, na jaren veronachtzaamd te zijn, in de hele wereld weer op het religieuze toneel is verschenen. Maar heeft de hel haar vlammende kenmerken behouden?

Vragen die worden gesteld

De theoloog W. F. Wolbrecht had geen twijfels: „De hel is de hel, en geen menselijke wens of gedachte zal iets afdoen aan de eeuwige verdoemenis.” Veel kerkgangers zijn daar niet zo zeker van. Hoewel zij niet aan het bestaan van de hel twijfelen, hebben zij wel vragen over wat de hel nu eigenlijk is. Een andere theoloog geeft toe: „Ook voor mij is de hel een onbetwistbare werkelijkheid, die in het bijbelse getuigenis duidelijk wordt verkondigd, maar wat de hel nu precies is, vormt een probleem.” Ja, voor een toenemend aantal theologen en leken is de vraag niet meer: „Is er een hel?”, maar: „Wat is de hel?”

Wat zou u antwoorden? Wat is u verteld over wat de hel eigenlijk is? En hoe komt het dat deze leerstelling oprechte christenen verontrust?

[Voetnoot]

[Illustratieverantwoording op blz. 2]

Omslag: Dorés illustratie „Tumult en ontsnapping” voor Dantes Goddelijke comedie

[Illustratieverantwoording op blz. 3]

Dorés illustratie „Duivels en Vergilius” voor Dantes Goddelijke comedie