De prijs van trots — Hoe hoog?

HEBT u ooit met iemand te maken gehad die u doelbewust probeerde te kleineren? Misschien een manager, een chef, een voorman of zelfs een bloedverwant die op u neerkeek en u met intense minachting bejegende? Hoe dacht u over die persoon? Vond u zijn persoonlijkheid aantrekkelijk? Beslist niet! Waarom niet? Omdat trots barrières schept en de communicatie verstikt.

Trots maakt dat iemand ieder ander omlaaghaalt, zodat hij of zij altijd superieur lijkt te zijn. Iemand met zo’n houding zegt zelden iets goeds over anderen. Er is altijd wel een relativerende negatieve opmerking — „ja, dat kan wel waar zijn, maar hij heeft dit probleem of die fout”.

In Thoughts of Gold in Words of Silver wordt trots beschreven als „een ondeugd die altijd een verwoestende uitwerking heeft. Trots ruïneert een mens, zodat er bitter weinig te bewonderen overblijft.” Is het dan een wonder dat niemand zich bij een trots persoon op zijn gemak voelt? De prijs van trots is in feite vaak een gebrek aan ware vrienden. „In tegenstelling daarmee”, zo vervolgt hetzelfde boek, „is iedereen gesteld op nederige mensen — mensen die zich niet op hun nederigheid beroemen, maar die echt nederig zijn.” De bijbel verklaart terecht: „De hoogmoed [of trots] van de aardse mens zal hem vernederen, maar hij die nederig van geest is, zal heerlijkheid vastgrijpen.” — Spreuken 29:23.

Belangrijker dan de uitwerking op vriendschap of de eer van mensen is echter de vraag: Welke uitwerking heeft trots op iemands verhouding met God? Hoe beziet God mensen die trots, hoogmoedig of aanmatigend zijn? Trots of nederigheid — maakt het bij hem verschil?

Een les in nederigheid

De geïnspireerde schrijver van Spreuken verklaart: „Trots komt vóór een ineenstorting, en een hoogmoedige geest vóór struikeling. Beter is het ootmoedig van geest te zijn met de zachtmoedigen, dan buit te delen met wie zich verheffen” (Spreuken 16:18, 19). De wijsheid van die woorden wordt beslist bevestigd in het geval van de Syrische generaal Naäman, die in de tijd van de Israëlitische profeet Elisa leefde.

Naäman was melaats. In zijn speurtocht naar genezing reisde hij naar Samaria, in de veronderstelling verkerend dat hij persoonlijk door Elisa ontvangen zou worden. In plaats daarvan stuurde de profeet zijn bediende naar buiten, met instructies voor Naäman om zich zevenmaal in de rivier de Jordaan te baden. Naäman nam aanstoot aan de behandeling en raad. Waarom kon de profeet niet naar buiten komen en persoonlijk met hem spreken in plaats van een bediende te sturen? En elke Syrische rivier was trouwens minstens even goed als de Jordaan! Trots was zijn probleem. Hoe liep dit af? Gelukkig had verstandiger raad de overhand. „Daarop daalde hij af en dompelde zich toen zevenmaal onder in de Jordaan, naar het woord van de man van de ware God, waarna zijn vlees terugkeerde als het vlees van een kleine jongen, en hij werd rein.” — 2 Koningen 5:14.

Het heeft soms grote voordelen om een beetje nederigheid aan de dag te leggen.

De prijs van arrogantie

De prijs die trots van ons eist, kan echter veel hoger zijn dan alleen maar het mislopen van een bepaald voordeel. Er bestaat ook een zekere trots die opgesloten ligt in het woord „hybris”, dat gedefinieerd wordt als „buitensporige overmoed, verwatenheid” (Winkler Prins Woordenboek). Dit woord stamt rechtstreeks uit het Grieks, en volgens de kenner van het oude Grieks William Barclay „is hybris een combinatie van trots en wreedheid . . ., de arrogante verachting die [iemand] op het hart van zijn medemensen doet trappen”.

Een duidelijk voorbeeld van een dergelijke opgeblazen hoogmoed komt in de bijbel voor. Het is het geval van Hanun, de koning van Ammon. In Inzicht in de Schrifta wordt uitgelegd: „Wegens de liefderijke goedheid die Nahas jegens David had betracht, zond David boden om Hanun over het verlies van zijn vader te troosten. Maar Hanun, door zijn vorsten ervan overtuigd dat dit van Davids kant louter een voorwendsel was om de stad te verspieden, maakte Davids dienaren te schande door hun baard voor de helft weg te scheren en hun kleren halverwege af te snijden, tot aan hun billen, en hen daarop weg te sturen.” Barclay merkt over dit voorval op: „Die behandeling duidde op hybris. Ze was een combinatie van grove belediging, schokkende wreedheid en openbare vernedering.” — 2 Samuël 10:1-5.

Ja, een trots persoon is tot hybris in staat; hij kan zeer beledigend zijn en anderen aan een vernederende behandeling onderwerpen. Hij geniet ervan iemand op een ongevoelige, onpersoonlijke wijze te kwetsen en zwelgt er vervolgens in te zien hoe onbehaaglijk en beschaamd de ander zich voelt. Maar het ondermijnen of vernietigen van iemands zelfrespect is een tweesnijdend zwaard. Het heeft tot gevolg dat men een vriend verliest en hoogstwaarschijnlijk een vijand maakt.

Hoe zou een ware christen zo’n schadelijke trots aan de dag kunnen leggen, gezien het gebod van zijn Meester dat hij ’zijn naaste moet liefhebben als zichzelf’? (Mattheüs 7:12; 22:39) Zo’n handelwijze druist eenvoudig in tegen alles waar God en Christus voor staan. Barclay maakt dan ook de ernstige opmerking: „Hybris is de trots die een mens ertoe brengt God te tarten.” Ze is de trots die zegt: „Er is geen Jehovah” (Psalm 14:1). Of, zoals in Psalm 10:4 staat: „De goddeloze stelt in zijn verwaandheid geen onderzoek in; al zijn denkbeelden zijn: ’Er is geen God.’” Zo’n trots, of hoogmoed, vervreemdt iemand niet alleen van vrienden en familieleden, maar ook van God. Wat een prijs betaalt men dan!

Laat u niet door trots corrumperen

Trots kan veel gezichten hebben — trots die voortspruit uit nationalisme, uit racisme, uit klassen- en kastenonderscheid, uit opvoeding, rijkdom, prestige en macht. Op de een of andere manier kan trots gemakkelijk uw geest binnendringen en uw persoonlijkheid corrumperen.

Menig mens lijkt nederig te zijn wanneer hij of zij met superieuren of zelfs gelijken te maken heeft. Maar wat gebeurt er wanneer deze ogenschijnlijk nederige persoon een positie van autoriteit gaat bekleden? Plotseling wordt hij een despoot die het leven van zijn vermeende inferieuren zuur maakt! Dit kan met iemand gebeuren wanneer hij een uniform aantrekt of een onderscheidingsteken draagt dat op macht duidt. Zelfs regeringsambtenaren kunnen trots worden in hun omgang met het publiek, in de mening verkerend dat deze mensen er zijn om hen te dienen, in plaats van vice versa. Trots kan u hard en ongevoelig maken; nederigheid kan u vriendelijk maken.

Jezus had trots en hardvochtig kunnen worden in de omgang met zijn discipelen. Hij was een volmaakt mens, de Zoon van God, die met onvolmaakte, impulsieve en onbezonnen volgelingen te maken had. Maar welke uitnodiging gaf hij aan degenen die luisterden? „Komt tot mij, allen die zwoegt en zwaar beladen zijt, en ik zal u verkwikken. Neemt mijn juk op u en leert van mij, want ik ben zachtaardig en ootmoedig van hart, en gij zult verkwikking vinden voor uw ziel. Want mijn juk is weldadig en mijn vracht is licht.” — Mattheüs 11:28-30.

Doen wij altijd ons best om Jezus’ voorbeeld na te volgen? Of merken wij dat wij hardvochtig, onbuigzaam, despotisch, onbarmhartig en trots zijn? Probeer, net als Jezus, te verkwikken, niet te verstikken. Bied weerstand aan de ondermijnende uitwerking van trots.

Is, gezien het voorgaande, alle trots verkeerd?

Zelfrespect contra verwaandheid

Trots wordt ook gedefinieerd als „een redelijk of gerechtvaardigd gevoel van zelfrespect”. Zelfrespect betekent achting hebben voor zichzelf. Het betekent dat u het belangrijk vindt hoe andere mensen over u denken. U geeft om uw uiterlijk en uw reputatie. Een Nederlands spreekwoord luidt terecht: „Zeg mij wie uw vrienden zijn, en ik zal zeggen wie gij zijt.” Als u er de voorkeur aan geeft met mensen om te gaan die slonzig, lui, ongemanierd en grof in de mond zijn, zult u als hen worden. U zult hun houding overnemen, en net als in hun geval zal het u aan zelfrespect ontbreken.

Natuurlijk is er het andere uiterste — trots die tot verwaandheid of ijdelheid leidt. De schriftgeleerden en de Farizeeën in Jezus’ tijd waren trots op hun tradities en hun superreligieuze voorkomen. Jezus waarschuwde in verband met hen: „Alle werken die zij doen, doen zij om door de mensen gezien te worden, want zij verbreden de doosjes met schriftplaatsen die zij als beschermmiddel dragen, en vergroten de franjes van hun klederen [om vromer te lijken]. Zij zijn gesteld op de voornaamste plaats bij de avondmaaltijden en de voorste zitplaatsen in de synagogen en de begroetingen op de marktplaatsen, en worden door de mensen graag Rabbi genoemd.” — Mattheüs 23:5-7.

Juiste trots is derhalve een evenwichtige houding. Houd tevens in gedachte dat Jehovah het hart ziet, niet slechts de uiterlijke schijn (1 Samuël 16:7; Jeremia 17:10). Zelfrechtvaardigheid is niet Gods rechtvaardigheid. De vraag is nu echter: Hoe kunnen wij ware nederigheid aankweken en het vermijden de hoge prijs van trots te betalen?

[Voetnoot]

[Illustratie op blz. 4]

Een beetje nederigheid schonk Naäman grote voordelen