12:29

Luister, Israël: Dit citaat uit De 6:4, 5 is langer dan het citaat in de parallelverslagen van Mattheüs en Lukas en omvat ook de woorden in vers 4. Dat is het begin van wat neerkomt op de geloofsbelijdenis van de Joden, het zogenoemde sjema, afkomstig uit Nu 15:37-41 en De 6:4-9 en 11:13-21. Het sjema is vernoemd naar het eerste woord van het vers in het Hebreeuws, sjemaʽ, dat ‘luister!’, ‘hoor!’ betekent.

Jehovah, onze God, is één Jehovah: Of ‘Jehovah is onze God, Jehovah is één’, ‘Jehovah is onze God, er is één Jehovah’. In de Hebreeuwse tekst van De 6:4, die hier wordt geciteerd, kan het woord voor ‘één’ iemand aanduiden die uniek is, de enige echte. Jehovah is de enige ware God. Valse goden stellen vergeleken bij hem niets voor (2Sa 7:22; Ps 96:5; Jes 2:18-20). In Deuteronomium herinnerde Mozes de Israëlieten eraan dat ze uitsluitend Jehovah mochten aanbidden. Ze mochten niet de volken om hen heen navolgen, die allerlei goden en godinnen vereerden. Van sommige van die valse goden dacht men dat ze over bepaalde delen van de natuur heersten. Andere werden gezien als verschillende gedaanten van één godheid. Het Hebreeuwse woord voor ‘één’ impliceert ook eenheid en harmonie in doel en daden. Jehovah God is niet veranderlijk of onvoorspelbaar. Hij is juist altijd trouw, consistent, loyaal en betrouwbaar. Het gesprek in Mr 12:28-34 komt ook voor in Mt 22:34-40, maar alleen Markus vermeldt het begin van het sjema: ‘Luister, Israël. Jehovah, onze God, is één Jehovah.’ Het gebod om God lief te hebben volgt op de uitspraak dat Jehovah één is, waarmee wordt aangegeven dat ook de liefde van zijn aanbidders voor hem onverdeeld moet zijn.

Jehovah (...) Jehovah: In dit citaat uit De 6:4 komt Gods naam (weergegeven met vier Hebreeuwse medeklinkers, getranslitereerd als JHWH) twee keer voor in de oorspronkelijke Hebreeuwse tekst. (Zie App. C.)