Een donkere schaduw glijdt over de aarde

Door Ontwaakt!-correspondent in Australië

HET was 28 mei, in het jaar 585 vóór de Gewone Tijdrekening. Op een slagveld in Klein-Azië waren Lydiërs en Mediërs met elkaar in strijd gewikkeld. Plotseling echter verduisterde de zon, en door dit verschijnsel met ontzetting geslagen, maakten de strijders prompt een eind aan hun reeds zes jaar durende oorlog.

Wat was de oorzaak van die zo onheilspellend lijkende duisternis? Ze was het gevolg van een verduistering of eclips van de zon.

Onze eclips in 1976

Ofschoon in het verleden tal van mensen door ontzetting werden aangegrepen wanneer de zon duister werd, zagen in 1976 miljoenen verlangend uit naar een totale verduistering die voor de 23e oktober was voorspeld. De „totaliteitszone”, een strook van ongeveer 160 kilometer breed, waarin de volledige verduistering was waar te nemen, begon bij het Victoriameer in Midden-Afrika, en liep vandaar over de Indische Oceaan, tot hij opnieuw, bij de zuidoostelijke punt van Australië, over land verder ging, over de staat Victoria — met inbegrip van haar hoofdstad Melbourne, waar de bevolking voor het eerst in meer dan 140 jaar op een totale zonsverduistering werd vergast — en vervolgens over de zuidkust van New South Wales, waarna het schouwspel uitdoofde boven de wateren van de Grote Oceaan.

Vele beroeps- en amateurastronomen behoorden tot de beschouwers van dit hemelverschijnsel dat zich op zaterdag 23 oktober om ongeveer half vijf ’s middags boven Victoria voltrok. De totale fase van de verduistering duurde ongeveer drie minuten. En men schat dat twee miljoen bewoners van Victoria de eclips op de televisie bekeken.

In de baan van de verduistering lagen drie plaatsen waar Jehovah’s Getuigen net een christelijk congres hielden. De verduistering vond plaats tijdens het middagprogramma, zodat maar weinig congresbezoekers er rechtstreeks getuige van waren. Net als de meeste mensen in Australië volgden zij ’s avonds met grote belangstelling de eclips op de televisie.

Misschien hebt u wel eens een totale verduistering van de zon waargenomen. Maar weet u wat de oorzaak is van dit verschijnsel? Is het gevaarlijk er met het blote oog naar te kijken? En hebben zulke verduisteringen enige wetenschappelijke waarde?

Een groots gebeuren

Eenvoudig gezegd treedt er een verduistering op wanneer de maan tussen de aarde en de zon schuift. In het geval dat men de zon niet geheel door de maan verduisterd ziet, spreekt men van een partiële of gedeeltelijke eclips, en van een totale eclips is sprake wanneer de gehele zonneschijf door de maan is bedekt. Een partiële eclips kan zich wel tot vijfmaal per jaar op diverse plaatsen op aarde voordoen. Een totale zonsverduistering op één bepaalde plaats is echter een zeldzaamheid.

Tijdens een verduistering veroorzaakt de maan twee schaduwen: de umbra of totale schaduw — die als een smalle kegel met de punt naar de aarde is gekeerd en waarvan de basis bestaat uit de omtrek van de maan — en de bijschaduw of penumbra, die tegengesteld is gericht, met het smalste einde bij de maan. De penumbra bestrijkt aan weerszijden van de umbra een veel groter gebied van de aarde; waarnemers zien daar slechts een partiële eclips, een gedeeltelijk verduisterde zon.

Wat maakt een totale verduistering van de zon zo fascinerend? Wel, de eerste vijf kwartier, wanneer de maanschijf langzaam voor de zon schuift, gebeurt er betrekkelijk weinig. Maar wanneer de resterende sikkel van de zonneschijf erg klein is geworden, begint plotseling heel snel de duisternis in te vallen. Het helderblauw van de hemel vervaagt, de temperatuur daalt, de duisternis neemt toe, de sterren verschijnen en de totale fase van de verduistering is begonnen. Opnieuw is de zon door de maan „uitgedoofd”!

Vervolgens heeft men een goed zicht op het gasachtige omhulsel van de zon, dat men als een witte ring, tweemaal zo groot als de zonneschijf, rond de donkere maancirkel kan waarnemen. Werkelijk een onvergetelijke aanblik! Een paar seconden voor en na de totale fase wordt er rond de donkere maanschijf een snoer van lichtende punten zichtbaar. Dit verschijnsel vindt zijn oorzaak in het feit dat de maanrand niet zuiver rond is, maar door bergen en dalen is gekarteld. De lichtende punten zijn lichtbundels van de zon die nog net door de maandalen heenschijnen. Deze lichtende punten staan bekend als „Baily’s Beads”, ’de kralen van Baily’, genoemd naar de Engelse sterrenkundige Francis Baily, die deze lichtkrans voor het eerst opmerkte tijdens een zonsverduistering in 1836. Hoewel de helderheid van het daglicht aanzienlijk is getemperd, is het landschap niet volledig duister, maar net zo waar te nemen als bij volle maan.

Op het moment van de totale verduistering, wanneer de maan de heldere zonneschijf of fotosfeer volledig bedekt, vertoont zich een paar seconden lang een fijne, roodgekleurde zoom om de donkere maanrand; dat is de chromosfeer van de zon. De chromosfeer is een dunne, ijle laag van gassen die de zonneschijf volledig omgeeft. Aan het eind van een totale verduistering ziet men hem opnieuw. Vlak vóór en na een totale verduistering verschijnen er lichtstroken en schaduwbanden op de grond en op de muren van gebouwen, die zich als de golven van water rimpelend voortbewegen.

En dan ineens komt de zon weer als een dunne schijf achter de maan te voorschijn! Het daglicht keert terug. Langzaam wordt de zonneschijf breder, tot hij een uur en een kwartier later weer volledig achter de maan vandaan is.

Diverse reacties

Zo ontzagwekkend is een zonsverduistering dat bepaalde primitieve volkeren bij een verduistering dachten dat de zon ziek werd en doodging. Sommige Eskimogroepen en de bewoners van de Aleoeten geloofden vroeger dat de zon en de maan hun normale positie hadden verlaten om een beter gezicht op de gebeurtenissen op aarde te krijgen. In Tahiti heeft men zonsverduisteringen wel opgevat als een paring van de zon en de maan, waaruit dan de sterren geboren werden!

Niet alleen de mens, ook de dieren raken door een zonsverduistering van slag. Tijdens het halfduister van de eclips houden bijen op met zoemen, stoppen de vogels met kwetteren en weet men van kippen dat ze op stok gaan; koeien gaan in het veld een rustplaats zoeken, net als ze dat bij zonsondergang zouden doen. Zij begeven zich ter ruste voor een ’nacht’ die misschien slechts drie minuten zal duren.

Het veilig bekijken van een zonne-eclips

Diverse weken vóór de zonsverduistering op 23 oktober 1976 verschenen er in de nieuwsmedia in het zuidoosten van Australië herhaaldelijk waarschuwingen dit hemelverschijnsel niet met het blote oog te gaan aanschouwen. Allen die in de baan van de verduistering woonden, kregen de aanmoediging binnenshuis te blijven en het gebeuren op de televisie te volgen, in plaats van het zelf te gaan zien of te fotograferen. Er kwamen speciale commissies om mensen in te lichten over de mogelijke ooggevaren die het aanschouwen van de verduistering met zich zou kunnen brengen.

Tijdens de paar minuten van totale verduistering (wanneer de zon volledig achter de maan is verdwenen) bestaat er de minste kans op oogbeschadiging. Maar in het half uur vóór of na een totale verduistering kan men onherstelbaar oogletsel oplopen wanneer men een eclips met het blote oog zou bekijken of zonder speciale lens zou fotograferen.

Wat men door zonsverduisteringen te weten is gekomen

Dank zij zonsverduisteringen is men tal van interessante feiten omtrent de zon aan de weet gekomen. Bijvoorbeeld over de corona van de zon. Tijdens een totale verduistering ziet men de dan donkere zonneschijf door een geheimzinnig, alzijdig, bleek licht omstraalt. Werkelijk een prachtig gezicht tegen de achtergrond van de donkerblauwe hemel! Door het meten van de polarisatie van het licht uit het binnenste en buitenste gedeelte van de corona kunnen geleerden bepalen waar de grens ligt tussen de atmosfeer van de zon en het lichtweerkaatsende stof van de buitenaardse ruimte.

De roodkleurige protuberansen — immense massa’s roodgloeiend gas, die zich duizenden kilometers buiten de zonneschijf uitstrekken, en die men tijdens een eclips bijzonder goed kan waarnemen — hebben weer andere informatie verschaft. Deze gasmassa’s van onvoorstelbare omvang die geregeld uit de zon omhoog worden geslingerd, beklemtonen voor een waarnemer de heilzame functie die de zon als warmteverschaffer in de koude wereldruimte vervult. Door beschouwing van deze protuberansen werd voor het eerst in 1868 het tot dan toe onbekende chemische element helium ontdekt.

De precieze ligging van de zon, de maan en de aarde in één rechte lijn tijdens een totale zonsverduistering, maakt het ook mogelijk exacte metingen aan het aardoppervlak te doen in de zone die door de zonsverduistering wordt bestreken. Dan worden de aangenomen waarden gecontroleerd. Het nut van deze informatie is echter beperkt omdat zonsverduisteringen maar zo zelden en op zo geheel verschillende plaatsen voorkomen.

De langste totale zonsverduistering in moderne tijd vond plaats op 20 juni 1955, op de Filippijnen. Ze duurde 7 minuten en 7,7 seconden. Dat was echter een korte tijd vergeleken met de drie uur durende duisternis die op vrijdag 1 april van het jaar 33 van onze Gewone Tijdrekening over Jeruzalem viel, van ongeveer 12 uur ’s middags tot 3 uur ’s middags, op de dag van Jezus’ dood. Het evangelieverslag van Lukas geeft aan dat het toen donker werd „doordat het zonlicht achterwege bleef” (Luk. 23:44-46). Een zonsverduistering is dit echter niet geweest, want ze vond plaats tijdens het joodse Pascha, een feest dat wordt gevierd wanneer de maan vol aan de hemel staat. Zonsverduisteringen kunnen slechts optreden tijdens nieuwe maan. Dat unieke en ongewone gebeuren in verband met Jezus’ dood gaf dus een passende demonstratie van Jehovah’s macht over het zonlicht.

Aan God komt ook de eer toe voor het ontzagwekkende schouwspel van de zonsverduistering. Hij is Degene die de zon, de maan en de sterren heeft geschapen, „de hemel en wat daarin is” (Openb. 10:6). Jehovah is ook verantwoordelijk voor de wetten waaraan de hemellichamen onderworpen zijn. En vele mensen worden daaraan herinnerd wanneer zij er getuige van zijn hoe tijdens een prachtige zonsverduistering een schaduw over de aarde glijdt.

[Illustraties op blz. 18]

Fasen van de verduistering

De grote pandemie

EEN gedeelte van het „teken” van Christus’ tegenwoordigheid en „het besluit van het samenstel van dingen” zou hierin bestaan dat er „in de ene plaats na de andere pestilentiën” zouden voorkomen (Matth. 24:3; Luk. 21:11). Van deze pestilentiën was de „Spaanse griep” van 1918/1919 beslist pandemisch (wereldomvattend epidemisch). Timothy Larkin schrijft erover: „Toen een Amerikaans troepentransportschip, de U.S.S. Otranto, met een ander schip in aanvaring kwam, gingen er 431 levens verloren, vele doordat de bemanning van de Otranto zó verzwakt was door de griep dat zij niet in staat waren het schip te verlaten; en terwijl in de Eerste Wereldoorlog 50.000 Amerikaanse soldaten in de strijd gedood werden, stierven er nog eens 24.000 aan griep of complicaties daarvan” (FDA Consumer van mei 1976). Alles bij elkaar stierven er over de hele wereld zo’n 20 miljoen mensen aan de „Spaanse griep”.