Jonge mensen vragen . . .

Hoe voorkom ik teleurstelling?

’IK DOE niets anders dan blokken voor proefwerken’, zegt Kenny. ’Steeds maar weer diezelfde druk, en constant zitten mijn ouders me op te jagen.’ Maar erger dan de druk om te slagen is de teleurstelling als je faalt. Zoals de 12-jarige Debbie het uitdrukte: „Als ik een onvoldoende haal voor een proefwerk, kan ik wel huilen.”

Maar een onvoldoende halen voor een proefwerk zal waarschijnlijk niet je eerste — noch je laatste — grote teleurstelling zijn. Het kan bijvoorbeeld gebeuren dat je probeert een verstandige opmerking te maken en dat een volwassene je dan de mond snoert omdat hij je een „blaag” vindt. Of misschien heb je je zinnen gezet op die modieuze kleren die iedereen op school draagt en krijg je van je ouders te horen dat ze dat gewoon niet kunnen betalen.

Niets is echter zo geschikt om je beste (of slechtste) eigenschappen wakker te roepen als een flinke desillusie. Op die manier kan teleurstelling de vuurproef zijn waarin de kracht van een christelijke persoonlijkheid wordt gestaald. Toch is het moeilijk om er erg filosofisch onder te blijven als je verwachtingen ’de bodem zijn ingeslagen’. De bijbel zegt: „Verwachting die wordt uitgesteld, maakt het hart ziek” (Spr. 13:12). En als je verwachting helemaal niet vervuld wordt, kunnen je moreel en je zelfvertrouwen een behoorlijke deuk oplopen.

Neem bijvoorbeeld koning Achab in het oude Israël. In de buurt van zijn huis lag een wijngaard waar hij een tuin van wilde maken. Hij wendde zich tot de eigenaar en zei: „Geef mij toch uw wijngaard . . . en laat ik u er een betere wijngaard voor in de plaats geven. Of, indien het goed is in uw ogen, wil ik u geld geven overeenkomstig de prijs van deze.” De eigenaar antwoordde: „Het is wat mij betreft, van Jehovah’s standpunt uit bezien, ondenkbaar u de erfelijke bezitting van mijn voorvaders te geven.” Land werd in Israël namelijk beschouwd als een heilig erfdeel van God. Het mocht niet voor altijd verkocht worden. — Zie Leviticus 25:23-28.

Maar de koning was blijkbaar zo gewend dat iedereen aan al zijn grillen toegaf, dat hij, nu hij zijn zin niet kon krijgen, „mismoedig en terneergeslagen” thuiskwam. Kinderachtig „legde hij zich neer op zijn rustbed en hield zijn gezicht afgewend, en hij at geen brood”. — 1 Kon. 21:1-4.

Achabs stijl van „verwerken” van een teleurstelling is natuurlijk niet de beste, maar het is onvermijdelijk dat wij allemaal met althans enige teleurstellingen te maken krijgen. Niettemin kun je, wanneer je een beetje verstandig te werk gaat, om te beginnen al zorgen dat een aantal desillusies je bespaard blijven! Hoe dan?

Te hoog mikken

Teleurstelling is dikwijls niet zozeer een kwestie van „verwachting die wordt uitgesteld” als wel van te hoge verwachtingen. Nu kan het soms goed zijn, hoge doeleinden te hebben, en „op de sterren te mikken”. Maar altijd verwachten het onderste uit de kan te krijgen, is een gegarandeerde methode om je een teleurstelling op de hals te halen. „Tijd en onvoorziene gebeurtenissen” eisen hun tol van zelfs de besten onder ons (Pred. 9:11). En verder zei Salomo dat „wijsheid . . . bij de bescheidenen” is (Spr. 11:2). Iemand die bescheiden is, wordt dikwijls het verdriet van een mislukking bespaard, omdat hij zijn beperkingen kent. Hij kiest bescheiden, realistische doeleinden.

Het kan bijvoorbeeld een goede doelstelling zijn een baan te willen bemachtigen. Maar bij de huidige wanverhouding van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt loont het de moeite om bereid te zijn de minder populaire baantjes aan te pakken. Een jongere die geen kans zag vast werk te krijgen, nam het initiatief om bij mensen gras te maaien en sneeuw te ruimen. Weliswaar zegt hij nog steeds, „Ik wou dat ik een echte baan had!”, maar het geld dat hij verdient, is wel echt, en de ervaring die hij opdoet, is van onschatbare waarde.

Hoe staat het met jouw garderobe? Er zijn jongeren die beslist alleen maar bepaalde merken of de allernieuwste mode willen dragen. Maar is het werkelijk nodig dat je van top tot teen in kleding van beroemde ontwerpers gehuld bent om er netjes bij te lopen? Waarom dan mokken als je ouders het zich niet kunnen veroorloven buitensporige prijzen voor je kleren te betalen? Door met een beetje beleid je aankopen te doen, kun je nog steeds heel behoorlijk gekleed gaan en tegelijkertijd jezelf — en je ouders — een hoop ergernis besparen.

Een jongeman, Paul genaamd, wijst op een andere veel voorkomende teleurstelling. „Soms, als je tegen een volwassene begint te praten”, zegt hij, „is het net of je tegen een muur praat.” Ook jij kunt het begrijpelijkerwijs als een ontgoocheling ervaren wanneer volwassenen — vooral je ouders — je niet ernstig schijnen te nemen. Het is waar, ouders verzuimen soms te luisteren. Zij laten een communicatiekloof ontstaan. Maar let jij altijd op wat zij zeggen? Kan het zijn dat beide partijen hier wel eens te kort schieten?

De bijbel beschrijft een man, Timótheüs genaamd, vermoedelijk begin dertig, tegen wie werd gezegd: „Laat niemand ooit neerzien op uw jeugd.” Zelfs op zijn leeftijd betekende dit niet dat hij automatisch het respect van oudere mensen mocht eisen. Hij moest „een voorbeeld voor de getrouwen [worden] in spreken, in gedrag, in liefde, in geloof, in eerbaarheid” (1 Tim. 4:12). Maar hij kon hun respect verdienen door de raad van Paulus op te volgen. Erken dus waar je staat in het leven en werk aan het aankweken van een gezond oordeel en een goed gedrag. De achting van volwassenen volgt dan vanzelf.

„. . . Vóór een ineenstorting”

Spreuken 16:18 zegt: „Trots komt vóór een ineenstorting, en een hoogmoedige geest vóór struikeling.” Jongeren solliciteren echter dikwijls naar bittere teleurstelling door zich verbeten in te spannen om in hun klas of in een sport uit te blinken. De gedachte „nummer één” te zijn betekent voor sommigen een geweldige stimulans voor hun ego.

Maar Dr. James P. Comer merkt op dat jonge tieners „sterk geneigd zijn te menen dat een goede prestatie gelijk staat aan een verdienstelijk mens zijn. Deze misvatting kan leiden tot arrogantie, of tot frustratie, of tot een andere mentaliteit waar moeilijkheden van komen”. Zo was er een tienermeisje dat voor alle vakken altijd hoge cijfers haalde. Maar al spoedig kreeg zij genoeg van de bij haar op school heersende felle wedijver om hoge cijfers te behalen. Omdat zij niet meer gemotiveerd was om te leren, begon zij middelmatige cijfers en zelfs onvoldoendes te halen. Kennelijk was de angst om te falen haar eenvoudig te machtig. Maar had zij zich niet veel hartzeer kunnen besparen als zij zich had ingespannen om te leren, in plaats van zich uit te sloven om het beter te doen dan de anderen?

Wedijver in de sport kan soortgelijke gevolgen hebben. Gary bijvoorbeeld was een enthousiast wedstrijdvoetballer en droomde zelfs van een beroepscarrière in de sport. Hij zegt: „Ik hield mij aan de maatstaf die mijn vader en broers mij voorhielden. Pa was de beste verkoper van zijn bedrijf en kon de gedachte aan mislukken eenvoudig niet verdragen. En mijn broers waren geweldige atleten. Mijn coaches hadden me dusdanig gehersenspoeld dat ik dacht dat ik hen zou kunnen overtreffen, zodat het op den duur een obsessie voor me werd om ’nummer één’ te zijn.” Boordevol hoogmoedige verwachtingen kwam Gary met een klap in de werkelijkheid terecht. Zelfs met de allerbeste training is het moeilijk, zo niet onmogelijk, om werkelijk „nummer één” te zijn. En wat was hij teleurgesteld toen hij ontdekte dat sport niet alleen maar roem en vleierij is! Ook verminkende blessures, geweld, seksuele immoraliteit en zelfs drugs behoorden bij deze levenswijze. Bovendien merkte Gary op hoe de geest van wedijver ook in sommige sporthuwelijken binnensloop en daar echtelijke spanningen veroorzaakte. En wat een ontgoocheling te bemerken dat slechts enkele honderden van de vele duizenden begaafde sportlieden werkelijk kans zien hun brood te verdienen met hun werk. Gary nam dus een moeilijke beslissing: Hij hield op met de wedstrijdsport. Gary houdt nog altijd van sport, maar is nu van mening dat het „alleen maar een spel is en ook zo moet worden benaderd”.

De bijbel maant: „Laten wij niet egotistisch worden, onderlinge wedijver aanwakkerend, elkaar benijdend” (Gal. 5:26). Onbeteugelde wedijver brengt alleen de allerslechtste eigenschappen van de mensen aan de oppervlakte. Toegegeven, het is een machtig gevoel ergens „nummer één” in te zijn. Maar wat dat betreft kan het net zo goed een prestatie zijn om bij de beste 10 of zelfs de beste 100 te behoren. Verder zei Salomo: „En ikzelf heb al het harde werk en al de bekwaamheid in het werk gezien, dat het de wedijver betekent van de een tegenover de ander; ook dit is ijdelheid en een najagen van de wind.” — Pred. 4:4.

Natuurlijk komen er toch onvermijdelijke teleurstellingen. Hoe je die kunt verwerken, is het onderwerp van een volgend artikel.

[Inzet op blz. 17]

Jonge tieners zijn „sterk geneigd te menen dat een goede prestatie gelijk staat aan een verdienstelijk mens zijn. Deze misvatting kan leiden tot arrogantie, of tot frustratie, of tot een andere mentaliteit waar moeilijkheden van komen”. — Dr. J. P. Comer

[Illustratie op blz. 17]

Wees bereid nederig werk te verrichten

[Illustratie op blz. 18]

Verbeten wedijver leidt dikwijls tot bittere teleurstelling