Hoe een succes te maken van het stiefouderschap
OP ZIJN trouwdag viel Felix prompt ook het ouderschap ten deel. Zijn vrouw had namelijk een dochtertje van zeven uit een vorig huwelijk. Toen hij later die dag even alleen was met zijn pasverworven stiefdochter, hoorde hij haar tot zijn grote schrik lelijke woorden zeggen en hij wees het meisje vriendelijk terecht. Haar bittere reactie verblufte hem: „Zeg, je bent m’n vader niet!” Als christen wilde Felix een gezin opbouwen dat Hem ’aan wie elke familie haar naam te danken heeft’, tot eer zou strekken. Nu kreeg hij echter een glimp te zien van de heftige emoties waarmee zijn pasgestichte stiefgezin te kampen zou krijgen. — Efeziërs 3:15.
Terwijl dergelijke gezinnen in het verleden tot stand kwamen doordat mensen hertrouwden die hun huwelijkspartner in de dood hadden verloren, heeft in deze „laatste dagen” het enorm stijgende echtscheidingscijfer tot een recordaantal stiefgezinnen geleid (2 Timótheüs 3:1-5). Hoe dat zo? Doordat circa 80 procent van de mensen die scheiden — en velen van hen hebben kinderen — hertrouwen. Daarbij komen dan nog de huwelijken van personen die onwettige kinderen hebben. Volgens een Amerikaanse stichting die zich met zulke gezinnen bezighoudt, zullen tegen 1990 meer mensen in de Verenigde Staten hun tweede dan hun eerste huwelijkspartner hebben — waardoor het gezin met stiefkinderen een van de meest voorkomende gezinstypen zal zijn! Maar zo’n gezinssituatie brengt haar eigen soort problemen mee.
Een heel andere situatie
Terwijl bij een eerste huwelijk vaak de onvolwassenheid van een van de partners wordt aangevoerd als de voornaamste bron van moeilijkheden, zoekt men de oorzaak bij tweede en volgende huwelijken voornamelijk in het opvoeden van de kinderen. Voor de nieuwbakken ouder is het een hele taak de liefde en het respect te winnen van kinderen met wie hij of zij geen natuurlijke band heeft — kinderen die de nieuwe ouder vaak als een indringer zien. De echte ouder moet leren liefde voor de nieuwe huwelijkspartner te tonen zonder zijn of haar eigen kinderen van zich te vervreemden. En wanneer er kinderen van beide seksen onder één dak komen te wonen of wanneer de echtgenoot een stiefdochter krijgt, is er een kans te meer op spanningen: het gevaar van seksuele immoraliteit. Naar verluidt komen er in 25 procent van de stiefgezinnen immorele seksuele verhoudingen binnen het gezin voor. — 1 Korinthiërs 6:9, 10.
Ook de stiefkinderen worstelen vaak met een hele reeks emoties — zich verstoten voelen, jaloezie, wrok en loyaliteitsconflicten. Het trauma van de echtscheiding of het overlijden van een van de ouders maakt deze verdere aanpassing des te moeilijker. Helaas blijkt uit de cijfers dat meer dan vier op de tien gezinnen van deze samenstelling binnen de eerste vijf jaar door echtscheiding uiteenvallen. Maar het kán goed gaan. Hoe dan wel?
De basis voor het oplossen van problemen
„Als Jehovah zelf het huis niet bouwt, is het tevergeefs dat de bouwers ervan er hard aan hebben gewerkt” (Psalm 127:1). Jehovah een gezin laten ’bouwen’ wil zeggen alles in het werk te stellen om zijn zegen te ontvangen door zijn geboden, beginselen en raad op de eerste plaats te laten komen. „Het enige waardoor het anders was in ons geval”, zo vertelde Felix, „was dat wij Jehovah’s Woord zwaarder lieten wegen dan de gevoelens van de gezinsleden. Ik vermeed het mijn stiefdochtertje te zeggen wat mijn mening over bepaalde zaken was, maar doordat ik de bijbel gebruikte, werd er een gemeenschappelijke basis geschapen waarop wij het eens konden worden.” Hij gebruikte de bijbel om „dingen recht te zetten”; de bijbel werd de maatstaf voor het gezin (2 Timótheüs 3:16). Als kinderen zien dat zelfs de ouders zich aan „de raad van Jehovah” houden, voelen zij aan dat zijn onwrikbare beginselen en niet louter de grillen van een stiefouder doorslaggevend zijn. — Spreuken 19:21; 20:7.
In een huwelijk waarbij beide partners drie kinderen meebrachten, verliep de aanpassing goed doordat „de kinderen echt probeerden de bijbel in praktijk te brengen”. Een van deze kinderen schreef toen zij eenmaal volwassen was: „Wanneer twee gezinnen worden samengevoegd, kan het punt waar alles om draait heel gemakkelijk van het geestelijke naar het sociale vlak verschuiven doordat de klemtoon wordt verlegd naar gewoon met elkaar kunnen opschieten in plaats van als gezinseenheid Jehovah te dienen.” Veel christelijke stiefgezinnen waar de dingen naar wens verlopen, onderschrijven dat de sleutel ligt in het streven naar een goede persoonlijke verhouding met God door zich in te spannen om naar zijn Woord te leven.
De noodzaak van onderscheidingsvermogen
Kort nadat haar moeder hertrouwd was, werd de twaalfjarige Marla opstandig en liep zij zelfs verscheidene keren van huis weg. Haar ouders verlangden met recht gehoorzaamheid van haar maar zagen de emotionele oorzaak van het probleem over het hoofd. „Mijn moeder en ik hadden zo’n nauwe band”, legde Marla uit, „dat wij ons zussen voelden. Wij sliepen zelfs in één bed. Maar toen mijn stiefvader bij ons introk, was het met die vertrouwelijkheid gedaan. Ik had al gauw het gevoel dat er voor mij geen plaats meer was.” Ja, vaak beseft een stiefouder niet hoezeer hij of zij het stiefkind schijnbaar verdrongen heeft in de genegenheid van de echte ouder, en ziet over het hoofd wat een emotionele verwarring dit teweegbrengt. Wat moet er dan gebeuren?
„Door onderscheidingsvermogen”, zegt Spreuken 24:3, zal een gezin „stevig bevestigd blijken te zijn.” Onderscheidingsvermogen kijkt wat er achter de daden of woorden schuilt en zoekt naar redenen. Een stiefkind kan bijvoorbeeld erg gereserveerd lijken. Maar waarom? Zou het te wijten kunnen zijn aan loyaliteitsconflicten in verband met zijn of haar gevoelens voor de overleden ouder? Elizabeth Einstein, zelf stiefmoeder, die op dit terrein wetenschappelijk onderzoek heeft verricht, schreef in haar boek The Stepfamily (Het stiefgezin): „De biologische ouder is niet te vervangen — nooit. Zelfs een ouder die overleden is of een ouder die de kinderen in de steek heeft gelaten, blijft een belangrijke plaats in het leven van de kinderen innemen. Zoals ikzelf nog maar pas geleerd heb, is dit het geheim van de stiefouder: vlei niet en eis niet.” Zij zegt dat dan „de waarschijnlijkheid dat u de weg naar het hart van uw stiefkinderen vindt het grootst is”. Een christen die dit inzicht heeft, probeert geen „onmiddellijke liefde” te verwachten en zich niet persoonlijk afgewezen te voelen wanneer die liefde op zich laat wachten. Maar dat is niet gemakkelijk.
„Ik ben immuun voor een afwijzing, behalve als die van de dochter van mijn man komt”, klaagde een stiefmoeder. „Als Amy mij afwijst, wordt een zonnige dag donker en een vol hart leeg.” Zij voegde eraan toe: „Amy ligt mij na aan het hart. Mijn succes als stiefouder ligt me na aan het hart.” Het is begrijpelijk dat het pijn doet als men zich afgewezen voelt. Toch geeft de bijbel de raad: „Haast u niet in uw geest om aanstoot te nemen, want het nemen van aanstoot rust in de boezem der verstandelozen” (Prediker 7:9). Als iemand lichtgeraakt is en wrok koestert „in de boezem”, zal dit licht tot ondoordachte woorden en daden leiden.
Hoe werkt onderscheidingsvermogen echter in de praktijk? Toen Felix’ stiefdochtertje direct al tegen hem uitviel, herinnerde hij zich dat zij een bijzonder nauwe band met haar overleden vader had gehad. „Je hebt gelijk, ik ben je vader niet, maar ik zou wel graag je vriend willen zijn, en ook je geestelijke broer”, was zijn van inzicht getuigende antwoord. Wees dus „wijs van hart”, maar leer tegelijkertijd ’tegen een stootje te kunnen’! — Spreuken 16:21; 14:1.
Het gebrek aan vertrouwelijkheid in een stiefgezin leidt vaak tot wat de bijbel „overmoed” noemt, dat wil zeggen, „eigenzinnigheid” of ’eisen stellen die volkomen ongerechtvaardigd zijn en deze eisen dan onverzettelijk doordrukken’, zoals een Hebreeuws woordenboek het stelt. Zulk egocentrisme lijdt tot strijd (Spreuken 13:10). „Hoewel het verschrikkelijk moeilijk was, heb ik toch geprobeerd niet meer alleen aan mijn eigen emoties te denken”, bekende een stiefdochter. „Toen kon ik de gevoelens van anderen onderkennen en empathie hebben. Je hebt je gevoelens nog wel, maar je ontwikkelt gevoelens waarin ruimte is voor een ander.”
Voor het ontwikkelen van medegevoel moeten de leden van een stiefgezin met elkaar praten! Spreuken 13:10 vervolgt met de woorden: „Bij hen die te zamen beraadslagen, is wijsheid.” Door geregelde besprekingen in gezinsverband — „te zamen beraadslagen” — kunnen problemen gladgestreken worden en kan er eenheid in het gezin worden geschapen. De ouders moeten bij zulke besprekingen echter één lijn trekken. Na verloop van tijd heeft het consequent doorgaan met zulke besprekingen gewoonlijk goede resultaten. Verdere nuttige suggesties vindt u op bladzijde 19. — 1 Petrus 3:8.
Door ’te zamen te beraadslagen’ kan zelfs de mogelijkheid van een seksuele misstap verstandig benaderd worden. Sommige ouders hebben openhartig met hun kinderen gepraat voordat zij hertrouwden en dingen besproken zoals de kleding van de meisjes of hun gedrag in het bijzijn van hun stiefvader en eventuele stiefbroers. Naarmate de kinderen opgroeien, zijn vaak verdere gesprekken nodig, waarbij de ouders wel het initiatief moeten nemen omdat kinderen wellicht uit schuchterheid het punt niet ter sprake zullen brengen.
Als er streng opgetreden moet worden
Als vader of moeder hertrouwt, ligt de manier waarop er streng onderricht wordt gegeven, ongetwijfeld nog het gevoeligst van alles. Daar ’dwaasheid gebonden is aan het hart’ van een kind — ook aan het hart van een stiefkind — is consequent streng onderricht uiterst belangrijk (Spreuken 22:15; 13:1). Een christelijke vrouw ontdekte dat haar pasverworven stiefdochter altijd maar gedaan had wat zij wilde. „Iets waarop ik heel goed heb gelet, is dat ik me hield aan het gezagsbeginsel”, vertelde Pat, wier stiefdochter uiteindelijk een van haar beste vriendinnen werd. „Ik was altijd bereid haar het waarom van iets uit te leggen, de dingen te bespreken en van alle kanten te bekijken, maar ik deed geen water bij de wijn als iets haar niet aanstond. Ik heb me onwrikbaar aan Jehovah’s regelingen gehouden.”
„Eigenlijk kun je zeggen”, zo verklaren de gezinsadviseurs Emily en John Visher, „dat streng onderricht alleen maar werkt als degene die het strenge onderricht krijgt, zich bekommert om de reacties van en zijn verhouding met de persoon die hem dat strenge onderricht geeft.” Sommigen hebben, totdat deze band zich ontwikkeld had, in de eerste plaats de echte ouder het strenge onderricht laten geven. Natuurlijk blijft een stiefvader het hoofd van het gezin, maar als hij zijn vrouw duidelijk maakt wat de redenen voor het strenge onderricht zijn, kan hij het aan haar overlaten het toe te dienen. Schriftuurlijk gezien kunnen beide ouders disciplinaire ’wetten’ stellen (Spreuken 1:8; 6:20; 31:1). Omdat het in elk gezin anders is, zijn er geen vaste regels te geven voor de manier waarop er streng onderricht moet worden. Toch moet de stiefouder ’corrigeren overeenkomstig dat wat juist is’ en niet te streng zijn en het kind moedeloos maken door te snel te veel veranderingen te verwachten (Jesaja 28:26-29; Kolossenzen 3:21). Aan de andere kant dienen stiefkinderen het strenge onderricht te aanvaarden. Esther, over wie wij in de bijbel lezen, betoonde zich dankbaar tegenover haar voogd of pleegvader Mordechaï, die haar had grootgebracht nadat haar ouders waren gestorven, en zij gehoorzaamde hem. Zijn strenge onderricht hielp haar een uitnemende vrouw te worden. — Esther 2:7, 15, 20.
Soms wordt het strenge onderricht van een stiefouder ondermijnd doordat de wederhelft zijn of haar eigen kind voortrekt en niet de hand houdt aan dit strenge onderricht. Een christelijke moeder van drie kinderen die hertrouwde, verklaarde: „Je voelt je alsof je fijngedrukt wordt tussen twee mensen van wie je zoveel houdt.” Vergeet nooit dat uw verhouding met uw huwelijkspartner op de eerste plaats komt. Hoewel het soms pijnlijk kan zijn, dient u toch alles te doen om te voorkomen dat de genegenheid voor uw eigen kind een wig tussen u beiden drijft. Abraham was zo verstandig te verhinderen dat een ander gezinslid zijn verhouding met zijn vrouw Sara schaadde of de volvoering van de goddelijke wil in de weg stond. — Genesis 16:1-6; 21:8-14.
Ook al kunt u voor een stiefkind niet hetzelfde voelen als voor een eigen kind, toch dient u beiden eerlijk te behandelen. Een basisbeginsel bij het nemen van beslissingen is: „Handel volstrekt onpartijdig” (1 Timótheüs 5:21, Groot Nieuws Bijbel). Het is niet moeilijk de fouten van een eigen kind goed te praten en die van een stiefkind op te blazen. Beter is het dat man en vrouw een eventueel verschil van mening over het geven van streng onderricht onder vier ogen bepraten, tot een conclusie komen en dan de kinderen een verenigd front bieden. De nu negentienjarige Alesia groeide op in een geslaagd stiefgezin met twee stel kinderen en zegt: „Belangrijk was, dat mijn ouders consequent waren met streng onderricht. Wij wisten dat wij straf kregen voor onze streken, ongeacht wiens zoon of dochter wij waren. Hun maatstaven of verwachtingen waren altijd gelijk.”
Wees geduldig — Het kost tijd
„Beter is het einde naderhand van een zaak dan het begin ervan. Beter iemand die geduldig is dan iemand die hoogmoedig van geest is” (Prediker 7:8). Terwijl velen het in de moeizame beginfase opgeven, bemerken degenen die volhouden gewoonlijk dat het gezin de problemen langzaam maar zeker te boven komt. „Onderzoekers zeggen dat het vier tot zeven jaar kost voordat een nieuw stiefgezin stabiliteit gaat vertonen, een besef van ’wij’ ontwikkelt”, verklaarde de reeds eerder genoemde autoriteit op dit gebied Elizabeth Einstein. Door de toepassing van bijbelse beginselen kan deze aanpassingsperiode korter zijn; niettemin ontkomt men er niet aan ’geduldig van geest’ te zijn!
Een arrogante of „zelfingenomen man [of vrouw]” die denkt dat hij of zij precies weet hoe het gezin moet functioneren en die onmiddellijke veranderingen verwacht, „verwekt twist”. Een ander gezinspatroon en krachtige meningen die nog versterkt zijn door jarenlange gewoonten, zijn niet gemakkelijk te veranderen. Wees zo verstandig ’niet op uw eigen vernuft te vertrouwen’ of impulsief te handelen, maar verlaat u bescheiden op Jehovah’s leiding en hulp. — Spreuken 28:25, 26, The New English Bible.
Volhouden loont
De kennis, bekwaamheden en ervaring van de gezinsleden in een stiefgezin kunnen verrijkt worden door de combinatie van de uiteenlopende gezinsachtergronden. Een christelijke moeder zei over haar stiefdochter: „Valerie heeft een dimensie aan ons gezin toegevoegd. De manier waarop zij de dingen bekeek, was heel anders en soms werden onze zienswijzen daardoor verruimd.” Een band hebben met een kind dat biologisch van u is, is één ding, maar een nauwe band scheppen als de natuurlijke genegenheid ontbreekt — als dat kind misschien tegen u uitgevallen is — wordt door veel gelukkige stiefouders beschreven als een „bijzonder geschenk”.
De problemen zijn kolossaal, maar het is hartverwarmend als het lukt ze op te lossen. In een dergelijke smeltkroes kunnen belangrijke geestelijke kwaliteiten gesmeed worden, zoals geduld, begrip, empathie en opofferingsgezindheid. „Ik leerde in allerlei situaties te doen wat ik kon en dan de rest aan Jehovah over te laten”, overpeinsde Louise na drie stiefkinderen grootgebracht te hebben. „Het was een heel belangrijke les voor mij. Het hielp me meer geestelijk gezind te worden. Je beseft dat als je Jehovah dient, je nergens alleen voor staat.”
De beloning te zien hoe uw hele gezin God heerlijkheid geeft, maakt het alleszins de moeite waard. Toen koning David zijn zoon vertelde hoe hij een tempel moest bouwen tot lof van Jehovah, gaf hij ook wat men de sleutel tot het opbouwen van een gelukkig stiefgezin zou kunnen noemen. Hij zei: ’Moge Jehovah met u blijken te zijn, moge Jehovah u doorzicht en verstand geven; onderhoud de wet van Jehovah, uw God. In dat geval zult gij succesvol blijken te zijn.’ — 1 Kronieken 22:11-13.
[Kader op blz. 19]
VOOR GEZINSBESPREKINGEN
(1) Zoek een geschikte tijd en plaats uit om geregeld over gevoelens te praten.
(2) Iedereen moet proberen te zeggen wat er in zijn hart omgaat en elke wrok of emotionele pijn onder woorden brengen. Maak duidelijk dat de gevoelens van elk gezinslid meetellen. — Job 33:3.
(3) Probeer wat u zegt, te brengen als een uiting van wat u voelt, en niet als een beschuldiging. Bijvoorbeeld: „Toen ik thuiskwam, was ik verdrietig en boos toen ik zag dat niemand de vaat had gedaan”, in plaats van: „Niemand hier trekt zich ergens iets van aan. Jullie zijn allemaal egoïsten en hebben geen greintje verantwoordelijkheidsbesef.” — Kolossenzen 4:6.
(4) Wees vriendelijk tegen elkaar en probeer u in elkaars gevoelens in te leven. — Efeziërs 4:31, 32.
(5) Zoek praktische en redelijke oplossingen, met inachtneming van alle erbij betrokken bijbelse beginselen.
(6) Beëindig een bespreking met positieve, aanmoedigende opmerkingen die bijdragen tot een warme gezinssfeer en die elk gezinslid een gevoel van eigenwaarde geven. — Efeziërs 4:29.
[Illustratie op blz. 17]
Ouders die met elkaar overleggen, vermijden vaak problemen met stiefkinderen