De zorg voor bejaarde ouders

„IK WAS dag en nacht in touw, maar toch vond ik dat het een voorrecht was.” Dat zei een vrouw over het verzorgen van haar bejaarde moeder. Voor deze vrouw en voor vele anderen is het verzorgen van bejaarde ouders een positieve ervaring.

Het wordt ook een steeds algemener ervaring. Naar verluidt is de snelst groeiende leeftijdsgroep in de Verenigde Staten de categorie van de 75-plussers. In 1900 waren nog geen miljoen Amerikanen 75 jaar of ouder. Tegen 1980 waren in dat land bijna tien miljoen mensen boven de 75. Oudere mensen leven langer en ongeveer een derde van degenen van 85 jaar of ouder heeft geregelde hulp nodig.

Hoewel het verzorgen een lonende ervaring kan zijn, brengt het ook spanningen met zich mee. Indien uw ouders, of een van beiden, op hoge leeftijd zijn en uw zorg nodig hebben, zult u bepaalde aspecten misschien moeilijk vinden. Alleen al te zien hoe hun gezondheid achteruitgaat, is zonder meer een verdrietige zaak. En indien u weinig of geen hulp van andere familieleden krijgt, komt het grootste deel van de verzorging op u neer.

Het kan ook zijn dat u ontdekt dat hoe oud u ook bent, u zich in de buurt van uw ouders nooit volwassen voelt. Zij zijn misschien geneigd u als een kind te behandelen, en u kunt geneigd zijn daarop als een kind te reageren. Gebrek aan emotionele steun van vrienden kan aan uw verzorging een extra element van stress verlenen.

Niettemin behoeft de uitdaging die de verzorging van uw ouders vertegenwoordigt, het in stand houden van een nauwe band met hen niet in de weg te staan. De Schrift geeft volwassenen duidelijk opdracht „in hun eigen huisgezin godvruchtige toewijding te beoefenen en een passende vergoeding aan hun ouders en grootouders te blijven betalen, want dit is aangenaam in Gods ogen”. Aan de andere kant is hij die „een moeder wegjaagt, . . . een zoon die schandelijk en smadelijk handelt”. — 1 Timotheüs 5:4; Spreuken 19:26.

Godvruchtige toewijding tot uiting gebracht via verzorging kan een verrijkende ervaring zijn. Maar u moet in de eerste plaats weten wat uw ouders in feite op het gebied van hulp van u nodig hebben. De volgende artikelen kunnen u helpen die behoeften te bepalen en erin te voorzien. En hoewel die artikelen zich richten op wat er thuis gedaan kan worden, is het begrijpelijk dat in sommige gevallen ouders, door een zeer slechte gezondheid of vergevorderde leeftijd, professionele hulp nodig kunnen hebben, zoals die welke in een verpleegtehuis wordt gegeven.

Het inschatten van de behoeften van uw ouders

OM EEN echte hulp voor uw bejaarde ouders te zijn, moet u erachter komen wat hun behoeften zijn en waaraan zij de voorkeur geven. Anders kan het zijn dat u — goedbedoeld — voorzieningen en diensten aanbiedt die uw ouders niet nodig hebben en niet willen, hoewel zij kunnen aarzelen u dat te zeggen. Dan zou uw relatie, gebaseerd op misverstanden, onnodig gespannen zijn, niet alleen voor u maar ook voor uw ouders.

Wat willen zij werkelijk?

In de mening dat de noodzaak zich eens zal voordoen dat haar ouders bij haar intrekken, regelt een vrouw die verhuizing onmiddellijk. Later ontdekt zij dat haar ouders volkomen in staat zijn zelfstandig te wonen — en zo gelukkiger zouden zijn!

Een zoon die zijn ouders bij zich heeft laten intrekken, zegt: „Ik wil niet dat u betaalt voor het wonen in mijn huis! U hebt zo veel voor mij gedaan!” Dat geeft zijn ouders echter een gevoel van al te grote afhankelijkheid. Uiteindelijk vertellen zij hem dat zij liever in hun waardigheid worden gelaten door op de een of andere manier iets bij te dragen.

In een gezin wordt letterlijk alles voor de bejaarde ouders gedaan om er zeker van te zijn dat zij een gerieflijk leven hebben en niet gebukt gaan onder lichamelijke inspanning. Later ontdekken zij dat hun ouders meer zelf willen doen.

In elk van de bovenstaande voorbeelden waren de bewezen diensten zowel onnodig als door de ouders ongewenst. Dit kan gemakkelijk gebeuren als een welmenende zoon of dochter zich laat leiden door een overdreven plichtsbesef of indien niet voldoende wordt begrepen wat de feitelijke behoeften van de ouders zijn. Denk eens aan de onnodige spanningen die dit alle betrokkenen bezorgt. De oplossing is natuurlijk, goed in te schatten wat de feitelijke behoeften en wensen van uw ouders zijn.

Is het werkelijk nodig dat uw ouders in dit stadium bij u intrekken? Willen zij dat zelfs wel? Misschien verbaast het u te vernemen dat sommige ouderen zo onafhankelijk mogelijk wensen te leven. Uit vrees ondankbaar te klinken, aarzelen zij misschien hun kinderen te kennen te geven dat zij liever zelfstandig in hun eigen huis wonen, in weerwil van enkele ongemakken. Zij houden wel van hun kinderen en brengen graag tijd met hen door. Maar afhankelijk van hun kinderen zijn? Nee, het kan zijn dat zij er de voorkeur aan geven allerlei dingen zelf te doen.

Misschien zal het eens nodig zijn dat uw ouders bij u intrekken. Indien die tijd echter nog niet gekomen is en indien zij in alle oprechtheid verkiezen zelfstandig te wonen, waarom zou u hun die jaren van onafhankelijkheid dan ontzeggen? Zouden zij met enkele aanpassingen in hun huis of een telefoongesprek of bezoek op vaste tijden, in staat zijn in hun eigen huis te blijven wonen? Misschien voelen zij zich gelukkiger in hun eigen huis, omdat zij dan zelf hun dagelijkse beslissingen kunnen nemen.

Een dochter die haar moeder verzorgde, vertelde over haar eigen haast om haar moeder in huis te nemen: „Toen mijn vader stierf, namen wij mijn moeder bij ons in huis omdat wij met haar te doen hadden. Uiteindelijk leefde mijn moeder nog 22 jaar. In plaats van haar huis te verkopen, had zij erin kunnen blijven wonen. Beslis nooit overhaast welke stappen er gedaan moeten worden. Is een dergelijke beslissing eenmaal genomen, dan is het moeilijk die terug te draaien.” — Vergelijk Mattheüs 6:34.

’Maar’, werpt u misschien tegen, ’stel nu eens dat een van mijn ouders iets overkomt terwijl zij in hun eigen huis wonen? Als Ma of Pa zou vallen en letsel zou oplopen, zou ik het mezelf nooit vergeven!’ Daar zit iets in, vooral als de kracht of de gezondheid van uw ouders dermate is achteruitgegaan dat er een reële kans bestaat op een ongeluk. Is dat echter niet het geval, vraag u dan af of uw bezorgdheid uw ouders geldt of uzelf, dat wil zeggen, of u zich wilt beschermen tegen onterechte schuldgevoelens.

Neem ook de mogelijkheid in aanmerking dat uw ouders beter af zouden zijn in hun eigen huis. In het boek You and Your Aging Parents verklaren Edith M. Stern en dr. Mabel Ross: „Uit studies is gebleken dat oude mensen in hun eigen huis jonger en energieker blijven dan elders. Om kort te gaan, veel misplaatste pogingen om hun oude dag gemakkelijk te maken, leiden er alleen maar toe dat zij sneller aftakelen.” Help uw ouders dus zo onafhankelijk mogelijk te leven, terwijl u hun wel de verzorging en de hulp biedt die zij werkelijk nodig hebben. Het is ook goed de situatie periodiek opnieuw te beoordelen en bij te stellen naarmate de behoeften van uw ouders toenemen of zelfs afnemen.

Wees ontvankelijk

Gezien de gezondheid en de omstandigheden van uw ouders kan het zijn dat het toch het beste is hen in huis te nemen. Houd in dat geval rekening met de mogelijkheid dat zij er de voorkeur aan geven zo veel mogelijk zelf te doen. Zoals mensen van elke leeftijd hebben zij waarschijnlijk graag hun eigen identiteit, hun eigen activiteitenschema en hun eigen vriendenkring. Dat kan heilzaam zijn. Hoewel het plezierig zal zijn sommige dingen samen te doen als uitgebreid gezin, kan het goed voor u zijn sommige activiteiten beperkt te houden tot uw onmiddellijke gezin en uw ouders ook hun eigen activiteiten te laten. Iemand die haar ouders verzorgd had, maakte de verstandige opmerking: „Zorg ervoor dat uw ouders vertrouwde meubelstukken en foto’s om zich heen hebben waaraan zij gehecht zijn.”

Probeer te ontdekken waar uw ouders werkelijk behoefte aan hebben door met hen te praten. Luister naar wat hen bezighoudt en wees ontvankelijk voor wat zij u misschien proberen duidelijk te maken. Leg hun uit wat u wel en wat u niet voor hen kunt doen, zodat zij geen valse verwachtingen koesteren en daarin pijnlijk teleurgesteld raken. „Zorg dat iedereen in het gezin goed begrijpt wat er van hem of haar verwacht mag worden”, raadde een verzorger aan. „Voer vaak gesprekken om boosheid en opgestapelde wrokgevoelens te voorkomen.” Doet u lange-termijnbeloften („Ik zal u elke maandagmiddag bellen”; „Ik neem u elk weekend mee uit”), dan is het raadzaam duidelijk te maken dat u het een bepaalde periode wilt proberen om te zien hoe het gaat. Op die manier laat u de mogelijkheid open om de zaak opnieuw te beschouwen als het niet doenlijk blijkt.

Niets van het bovenstaande mag als een reden worden gezien om iemands ouders te beroven van de eer en de hulp die hun toekomt. Het standpunt van de Schepper ten aanzien hiervan is duidelijk. Volwassen kinderen zijn hun ouders respect, verzorging en steun verschuldigd. Jezus veroordeelde de zelfingenomen Farizeeën omdat zij schriftplaatsen verdraaiden om het verwaarlozen van ouders te vergoelijken. De onverbloemde woorden in Spreuken 30:17 onthullen hoe God walgt van hen die geen respect hebben voor hun ouders: „Het oog dat een vader bespot en dat gehoorzaamheid aan een moeder veracht — de raven van het stroomdal zullen het uitpikken en de zonen van de arend zullen het opeten.” — Zie Markus 7:9-13; 1 Timotheüs 5:4, 8.

Bij het verlenen van de noodzakelijke hulp aan uw ouders kunt u ook met nieuwe spanningen te kampen krijgen. Hoe kunt u daaraan het hoofd bieden? In het volgende artikel worden enkele suggesties aangedragen.

[Illustraties op blz. 5]

Een ouder kan zowel van onafhankelijke activiteiten met vrienden genieten als van activiteiten in gezinsverband

De zorg voor ouders — Opgewassen zijn tegen de dagelijkse spanningen

ALS de verzorging van uw ouders voor spanningen zorgt, vooral spanningen die u niet had voorzien, bent u misschien geneigd u schuldig te voelen. Misschien vraagt u zich af: ’Zit er iets niet goed in mijn relatie met mijn ouders? Wonen volwassenen in veel culturen niet hun hele leven gelukkig met hun ouders samen?’

Nu, uw situatie is misschien anders. Het kan zijn dat uw ouders bij u ingetrokken zijn na twintig, dertig, veertig of meer jaar van hun leven elders gewoond te hebben. Dit betekent dat u en uw ouders het grootste deel van uw leven onafhankelijk van elkaar een bepaalde manier van leven en gewoonten hebben opgebouwd. In de loop van verscheidene tientallen jaren kunnen die levensstijl en gewoonten erg van elkaar zijn gaan verschillen. Maar nu wordt u, als verzorger, geconfronteerd met de noodzaak uw leven een harmonieus geheel te laten vormen met dat van degenen die u verzorgt. Dit kan moeilijker zijn dan indien u altijd al samen had gewoond.

Bovendien kunnen ouders erg ziek zijn of in andere opzichten meer speciale verzorging nodig hebben. Hoewel u prijzenswaardig voor het nodige zorgt en nog geen noodzaak ziet om uw ouders in een verpleegtehuis te laten opnemen, brengt deze situatie voor u allemaal begrijpelijkerwijs dagelijks spanningen met zich mee. Geven om uw ouders is iets natuurlijks. Oud en ziek worden is dat niet. Het is nooit de bedoeling van de Schepper geweest dat mensen naarmate zij ouder worden hun kracht en gezondheid kwijtraken. Denk daarom niet dat er iets aan u mankeert omdat de situatie emotioneel en fysiek meer van u vergt dan u had voorzien. — Genesis 1:26-31; Psalm 90:10.

Door de verzorging veroorzaakte spanningen duiden niet per se op een slechte relatie tussen u en uw ouders. Vooral indien u een goede relatie met hen had voordat zij uw hulp nodig hadden, zullen de eventuele moeilijkheden die u ervaart waarschijnlijk het gevolg zijn van de uitdagingen die de verzorging met zich mee kan brengen. Hoe kunt u de dagelijkse spanningen doeltreffend opvangen?

Omgaan met schuldgevoelens

Zelfs personen die voor hun ouders alles doen wat zij kunnen en moeten, voelen zich soms schuldig dat zij niet méér doen. Onterechte schuldgevoelens kunnen echter een probleem vormen. Misschien blijkt u beslissingen te nemen die bedoeld zijn om uw schuldgevoel te verminderen maar niet noodzakelijkerwijs in het belang van uzelf of uw ouders zijn. Wat zou er bijvoorbeeld gebeuren als een vrouw, om haar onterechte schuldgevoelens te verlichten, zo opging in de verzorging van haar ouders dat zij haar eigen man en kinderen verwaarloosde? Zij, haar man en haar kinderen zouden daaronder lijden. Laat uw leven dus niet beheersen door onterechte schuldgevoelens.

Voelt u zich af en toe schuldig omdat het lijkt of u nooit genoeg voor uw ouders kunt doen? Het is dan mogelijk dat de behoeften van uw ouders dat wat u hun kunt geven te boven gaan. De situatie kan van dien aard zijn dat ongeacht wat u doet, er altijd meer te doen valt. Bovendien zult u zich altijd schuldig voelen als u de verzorging ziet als een manier om uw ouders alles te vergoeden wat zij voor u gedaan hebben toen u als opgroeiend kind door hen verzorgd werd, want dat kunt u hun gewoon niet ten volle vergoeden.

In het boek You and Your Aging Parents wordt gewezen op de noodzaak te bepalen hoeveel u voor uw ouders gaat doen. Er staat: „U zult uzelf heel wat emotionele uitputting besparen als u [uw beslissingen] niet in de eerste plaats baseert op wat u zou willen doen of zelfs op wat u moet doen, maar op wat u kunt doen.”

Ja, bepaal reëel wat u van uzelf kunt verwachten. Het helpt misschien als u daarbij de hulp inroept van een goede vriend of vriendin die uw bekwaamheden, uw beperkingen en uw gezinssituatie kent. Kunt u uw ouders in huis nemen? Hebt u voldoende ruimte? Zullen zij ermee instemmen bij u in te trekken? Indien uw ouders niet bij u inwonen, hoe vaak kunt u hen dan bezoeken, en wanneer? Indien u doet wat u kunt, is er geen reden om u schuldig te voelen. Voelt u zich toch schuldig, erken dan dat het gevoel onterecht is en weiger uw beslissingen daardoor te laten beheersen.

Deel de vracht

Het bijbelboek Prediker wijst erop hoe ongezond het is „al te goddeloos” of „al te rechtvaardig” te zijn en dat u door al te rechtvaardig te zijn „verwoesting over uzelf” kunt brengen (Prediker 7:16-18). Dit kan gebeuren indien u probeert meer tot stand te brengen dan u wilt, kunt en zelfs moet.

Indien u reeds een vol schema had voordat u uw ouders begon te verzorgen, moet u enkele andere activiteiten schrappen of om hulp vragen. Toch aarzelen velen die hulp nodig hebben erom te vragen. Het kan zijn dat zij daar te bedeesd voor zijn of misschien beweren zij dat anderen niet bereid zijn te helpen. U bewijst uzelf en iedereen om u heen echter een slechte dienst indien u uzelf uitput. In haar boek over het verzorgen van ouders noemt de schrijfster E. Jane Mall zo’n al te grote betrokkenheid het „martelaarssyndroom”. Zij geeft de raad: „U moet een prioriteitenkalender hebben, en drie van uw prioriteiten moeten tijd met uw [huwelijkspartner], tijd met uw kinderen en vrienden, en tijd voor uzelf zijn.”

Ja, het kan nodig zijn dat u de vracht deelt. Tot wie kunt u zich dan om hulp wenden? Familie, vrienden, buren en professionele bejaardenverzorgers kunnen een hulp zijn. Maar u moet om die hulp vragen. En u moet er rechtstreeks om vragen. Een hint werkt niet altijd. Het zal u misschien verbazen wie er allemaal bereid zijn te helpen als u uw behoeften duidelijk te kennen geeft en uw verzoeken onmiskenbaar zijn. U zou bijvoorbeeld iemand kunnen vragen u te helpen bij het schoonmaken van het huis. Indien dat u enige hoognodige verlichting zou geven, is dat niet het moment om erop te staan zelf het huis schoon te maken ’omdat niemand anders het goed doet’.

Indien u broers of zussen hebt, rust op hen een deel van de verantwoordelijkheid om voor hun ouders te zorgen. Misschien hebt u tot nu toe de verzorging helemaal of grotendeels op u genomen, in de mening dat uw broers en zussen daar niet toe in staat of bereid zijn. Hebt u echter rechtstreeks om hun hulp gevraagd? Sommige mensen zullen positief reageren — indien hun duidelijk wordt gemaakt dat er hulp nodig is.

Sommigen eisen de zorg voor een ouder geheel voor zich op in een poging de ouderlijke goedkeuring te verwerven of te behouden. Of het geeft hun een gevoel van vroomheid als zij de hele taak op zich nemen. Misschien klagen zij dat anderen niet willen helpen bij de verzorging, maar het kan ook zijn dat zij signalen uitzenden dat zij het het liefst zo hebben. Dat kan een vorm zijn van al te rechtvaardig zijn. Maar waarom zou u het uzelf onnodig zwaar maken? Is er hulp beschikbaar, vraag er dan om en maak er gebruik van.

Een waarschuwend woord: Verwacht niet dat uw broers en zussen een even groot deel van de verantwoordelijkheden op zich nemen als u. Hoewel dat soms tot hun mogelijkheden zal behoren, maken hun omstandigheden dat vaak moeilijk, zo niet onmogelijk. In veel gevallen is het praktischer als één familielid de voornaamste verzorger is, terwijl andere familieleden, in het bijzonder broers en zussen, financiële hulp geven en hun bijdrage leveren door op te bellen, bezoekjes te brengen of hun ouders af en toe mee naar huis te nemen of weekenduitstapjes met hen te maken.

Als u dicht op elkaar woont

Dicht op elkaar wonen kan aanleiding zijn tot kleine irritaties. Gewoonten die u in het geval van een vriend moeiteloos zou excuseren, kunnen onverdraaglijk lijken bij een nabij familielid.

Bovendien zegt uw ouder misschien iets in de zin van: ’Ik wou dat je meer tijd met me kon doorbrengen, maar ik weet dat je het daar te druk voor hebt.’ Daarin zou de boodschap opgesloten kunnen liggen dat u in feite niet genoeg om uw ouder geeft. Op zo’n uitspraak zou u geërgerd kunnen reageren. Zou het, in plaats van geërgerd te raken, niet beter zijn op de echte onderliggende wens van uw ouder in te gaan, de wens meer tijd met u door te brengen? Zelfs indien u niet aan het verzoek kunt voldoen, zal een vriendelijke verklaring van uw situatie betere resultaten opleveren dan een kwetsend antwoord. — Spreuken 12:18.

Ernstige pogingen om de hoedanigheden aan te kweken waartoe in de bijbel wordt aangemoedigd, zullen u in staat stellen zo nodig vriendelijk voet bij stuk te houden. Het bijbelboek Kolossenzen erkent realistisch dat wij soms tegen elkaar „een reden tot klagen” hebben en draagt ons op ’elkaar te blijven verdragen en elkaar vrijelijk te vergeven’. Ook wordt ons dringend aangeraden ons te bekleden met „de tedere genegenheden van mededogen, goedheid, ootmoedigheid des geestes, zachtaardigheid en lankmoedigheid” (Kolossenzen 3:12-14). Zulke hoedanigheden zullen stellig een grote hulp zijn om de irritaties door het dicht opeen wonen tot een minimum te beperken.

En indien u af en toe in de fout gaat, uw geduld verliest en iets zegt waarvan u later spijt hebt, ’laat dan de zon niet ondergaan terwijl u in een geërgerde stemming verkeert’. Bied snel uw verontschuldigingen aan en beschouw het als afgedaan. Laat het niet de zoveelste bron van schuldgevoelens worden. — Efeziërs 4:26, 27.

Het behoud van uw privacy

Indien u en uw ouders in hetzelfde huis wonen, vindt u privacy misschien een netelige kwestie. Toch hebben u en uw ouders behoefte aan een zekere privacy. U zou dit probleem met hen kunnen bepraten en kunnen afspreken dat bepaalde tijden en plekken voor u of uw onmiddellijke gezin privé zijn. Zo zou in sommige gezinnen bijvoorbeeld, maar niet in alle, een gesloten deur met een bordje „Gelieve niet te storen” door beide partijen opgevat kunnen worden als aanduiding voor een privé-terrein of -tijd voor degene achter die deur.

Als de kamer geen deur heeft, zou een verplaatsbaar scherm of een losse scheidingswand hetzelfde doel kunnen dienen. Een tactvolle herinnering kan op zijn plaats zijn als er onverwacht inbreuk wordt gemaakt op de noodzakelijke privacy. Waar het om gaat is, dat elkaars behoefte aan privacy door iedereen in het gezin gerespecteerd wordt.

Een voorrecht

Bedenk dat hoewel elke achteruitgang in de gezondheid van uw ouders u verdriet doet, onze Schepper, Jehovah, wil dat wij zelfs onder problematische omstandigheden een mate van vreugde ervaren. Dit werk kan u ook helpen dichter tot Jehovah te naderen door u al biddend op hem te verlaten. Een vrouw die haar ouders verzorgde, bracht het zo onder woorden: „Ik voelde me altijd nauw met Jehovah verbonden, maar door de verzorging leerde ik me totaal op hem te verlaten. Het verschil was als dat tussen een interlokaal telefoongesprek en de persoon in kwestie bij je hebben. Jehovah was vlak bij me.”

Het verzorgen van ouders is zowel een plicht als een voorrecht. Houd nauw contact met uw ouders om te weten wat hun behoeften zijn. Zorg voor hen en behoud er uw vreugde bij. — Filippenzen 4:4-7; 1 Petrus 5:7.