Ebyo twangigha oko kitiko-tiko kya Yesu eky’akalyo

1. Abandu b’oko mughulu wa kera ibakalangira omukati wo bati?

KERA omukati ko kabya kalyo k’omughaso kutse ako abandu babya babeghere erirya. (Enz. 14:18; Luka 4:4) Erikangania ngoko omukati ko kabya kalyo k’omughaso, ndambi silebe eBiblia iyikakolesaya ekinywa omukati ikakania oko kalyo. (Mat. 6:11; Emib. 20:7) Yesu naye mwakolesya omukati omo bitiko-tiko biwe bibiri ebyasibwe kutsibu. (Mat. 16:9, 10) Ekighuma kya kubyo kikanibweko omo Yohana esura 6. Tukakania oko kitiko-tiko ekyo, tukendibana esyosomo esyo twangakolesya munabwire.

2. Niki kyo kyaleka abandu ibalagha oko kalyo?

² Abakwenda ba Yesu babere babibugha amahubiri, Yesu mwaghenda nabo omo bwato, bamasokera oko ghundi musirya w’engetse ye Galilaya bakayaluhuka. (Mar. 6:7, 30-32; Luka 9:10) Mubahika omo kiharo ekitulere hakuhi ne Betesaida. Nikwa abandu mubowa ngoko Yesu aneyo, neryo mubalw’ibasyamutimbako. Yesu mwatapokyabo. Omo bolo, mwatsuka erikangiriryabo oko Bwami bw’oMungu n’erilamya amakoni wabo. Kundi bwabya ibunemwira, abakwenda mubatsuka eriyibulya abandu abo nga bakendiryaki. Kwa muhwa abaghuma ba kubo babya n’akalyo kake, aliwe abangyi babya batolere eriyaghula akalyo omo milongo. (Mat. 14:15; Yoh. 6:4, 5) Yesu endikolaki?

YESU AMAHA ABANDU B’AKALYO OMO NZIRA Y’EKITIKO-TIKO

3. Yesu mwabwira abigha biwe ati bakolere bati ekikumula ky’abandu? (Ulebaye n’epitsa.)

³ Yesu mwabwira abakwenda biwe ati: “Sibatolere erighenda; mubahe akalyo.” (Mat. 14:16) Mukyalangirika nga sikyangatokekana kundi habya abalume nga 5 000. Twamabihirako abakali n’abana, alinga habya bandu 15 000 ababya balaghire oko kalyo. (Mat. 14:21) Andrea mwabugha ati: “Akalwana kano kanawite oko mikati itano y’ekisusu n’ehisamaki hibiri. Nikwa ehi hyangatayira abandu bosi aba bo hiti?” (Yoh. 6:9) Abera n’abandi bandu ibabeghere erirya emikati y’ekisusu, kandi alinga n’ehisamaki ehyo habya hy’omunyu kandi ehyumire. Aliwe, emikati n’ehisamaki hy’akalwana ako sihyendighonera okw’ilisya abandu bangaha nabo!

4. Erisako rye Yohana 6:11-13, lyamatwighisyaki? (Ulebaye n’esyopitsa.)

⁴ Akasonda eriha abandu b’akalyo, Yesu mwabwirabo ati bikale mo bikuto-bikuto. (Mar. 6:39, 40; soma Yohana 6:11-13.) Neryo, Yesu mwatsuka erisaba Tata wiwe akamusima busana n’emikati n’esyosamaki esyo. Omw’ikola atya mwakangania ngoko oMungu yukaha abandu b’akalyo, neryo mwamusima busana n’ekyo. Eky’erileberyako kya Yesu eki kyamatwibukya ngoko ni ky’omughaso eribya tukasaba embere sy’erirya nomo twangabya itwibene kutse omo kati-kati k’abandu. Neryo, Yesu mwabwira abigha ati baghabire abandu b’akalyo, n’abandu abo mubalya, bamughuta. Akalyo mukabya kanene oko bandu, nabo mubatatoka eribughako, neryo Yesu mwatanza akalyo ako katsatsangawe. Neryo Yesu mwabwira abakwenda biwe ati bakume-kume akalyo akalyasaka, kundi banganakolesyako enyuma. Yesu mwatusighira eky’erileberyako ekyuwene. Omughulu tukakolesaya ebindu byetu litolere itwakolesyabyo n’amenge. Wamabya ighuli mubuti, wanganakolesya omwatsi oyu erikangirirya abana baghu busanaki ni ky’omughaso eribya bakasaba embere sy’erirya, eribya bakakolera abandi bo ndeke, n’eribya bakahitya oko bindu byabo ngoko Yesu akola.

5. Abandu mubasonda eriyira bati babilangira emyatsi y’eriswekya eyo Yesu akola ekiro ekyo, na Yesu mwakolaki?

⁵ Abandu mubaswekera ebitiko-tiko bya Yesu n’erikangirirya riwe. Babya ibanasi ngoko Musa mwabugha ati oMungu akendisyabatumira omuminyereri mukulu; neryo alinga mubanayibulya Yesu nga yo muminyereri oyo. (Ebih. 18:15-18) Byamabya bitya, alinga mubalw’ibayilangirira ngoko Yesu akendibya mutabali oyuwene, nibya oyowangatoka ariha obuli Muisraeli y’akalyo. Neryo ekyo mukyaleka ekikumula ky’abandu ibasonda “erihamba [Yesu] n’erimuyira mo mwami.” (Yoh. 6:14, 15) Yesu nga lighirabo, endiyingirya omo myatsi y’epolitike y’Abayahudi ababya bakatabalwa n’Abaroma. Neryo, Yesu mwanaligha omwatsi oyo? Iyehe. Neryo mwakolaki? EBiblia ikabugha yiti, ‘mwaluaho amaya oko kitwa iyuwene.’ Nomo abandi babya bakamuhatikana, mwataligha eriyingirya omo myatsi y’epolitike. Eyo ni somo y’omughaso okw’itwe!

6. Twangigha tuti eky’erileberyako kya Yesu? (Ulebaye n’epitsa.)

⁶ Oko kwenene, abandu sibendisyatusaba eribakanyirirya akalyo kutse erilamyabo omo nzira y’ekitiko-tiko; kutse sibendisyasonda erituyira mo mwami wabo. Aliwe banganatukuna eringira omo politike omw’itsakura omundu mulebe kutse erisighika omundu mulebe oyo bakalengekanaya bati akendyuwania ekihugho. Aliwe, Yesu ni ky’erileberyako kibuya. Mwaghana eriyingirya omo myatsi y’epolitike, nibya n’enyuma w’aho mwabugha ati: “Obwami bwaghe si bw’ekihugho kino.” (Yoh. 17:14; 18:36) Abakristo munabwire batolere eribya n’amalengekania wa Yesu n’eribya bakakwama eky’erileberyako kiwe. Nga Yesu tukasighika Obwami bw’oMungu, tukabwira abandi oko Bwami obo n’erisaba tuti bwase. (Mat. 6:10) Hane esindi somo nyingyi esyo twangigha oko kitiko-tiko kya Yesu eky’eriha abandu b’akalyo.

“ENZUMWA Y’EKITIKO-TIKO KY’EMIKATI”

7. Yesu mwakola omwatsi wahi, n’abakwenda biwe mubayiwata bati? (Yoh. 6:16-20)

⁷ Yesu abere abilisya abandu banene, mwabwira abakwenda biwe ati balue omo kiharo ekyo n’eriya e Kapernaumu omo bwato, naye mwaya oko kitwa akayihighula oko bandu ababya bakasonda erimuyira mo Mwami. (Soma Yohana 6:16-20.) Abakwenda ibane omo bwato, ekihunga kinene mukyabuhirira oko ngetse n’erileta ebisunda ebikalire. Neryo Yesu mwasa eyo bali akatandayira oko maghetse. Neryo mwabwira Petro ati naye atandayire oko maghetse. (Mat. 14:22-31) Yesu abere abingira omo bwato ekihunga mukyatulera. Abigha mubasweka n’eribugha bati: “Kwenene, uli Mughala w’oMungu.”a (Mat. 14:33) Kikaswekaya erilangira ngoko abigha ba Yesu mubabugha ebinywa ebi abitandayira oko maghetse, aliwe mubatabughabyo abilisya abandu bangyi. Mariko akatasyatomekako ati: “[Abakwenda] mubasweka kutsibu, kusangwa mubataminya enzumwa y’ekitiko-tiko ky’emikati; nikwa babya ibakinahumene.” (Mar. 6:50-52) Abigha ba Yesu mubataminya ngoko Yehova abirimuha obutoki bw’erikola emyatsi mingyi kulenga kw’eriha abandu b’akalyo lisa. Muhatalaba akatambi enyuma w’aho, Yesu amatasyakania oko kitiko-tiko ky’emikati ekyo, n’eritukangirirya eyindi somo.

8-9. Abandu mubasonda Yesu busanaki? (Yoh. 6:26, 27)

⁸ Abandu abo Yesu alisaya babya bakahira amalengekania wabo oko myatsi y’ekinya-mubiri n’oko syongumbu syabo. Mubakangania ekyo kyo bati? Ekiro ekyakwama, mubalangira ngoko Yesu abirighenda kughuma n’abakwenda biwe. Neryo abandu mubingira omo wandi mato awasira e Tiberia, bamaya e Kapernaumu bakasonda Yesu. (Yoh. 6:22-24) Mubanakola ekyo bakasonda eriminya bingyi oko Bwami? Iyehe. Mubakola ekyo kundi babya banzire Yesu inyatasyabaha emikati. Tukaminya ekyo kyo tuti?

⁹ Tulangire emyatsi nga muyaghenda yiti ekikumula ekyo kyabisunga Yesu hakuhi ne Kapernaumu. Yesu mwabwirabo burora-rora ati ekikaleka ibasyamuronda k’akalyo. Nomo mubanalya ‘emikati, bamughuta’ Yesu mwabugha ati, bakalya “akalyo akakahonda.” Mwabwirabo ati sibakole busana n’akalyo akakahonda, nikwa busana n’akalyo “akakabyaho erikolya oko ngebe y’erikota.” (Soma Yohana 6:26, 27.) Yesu mwabugha ngoko Tata wiwe yukaha abandu b’akalyo ako. Abandu mubasweka babyowa ngoko hane akalyo akangabaha engebe y’erikota. Kangabya ini kalyo kamuhanda wahi? N’abahulikiriri ba Yesu bendibanako bati?

10. Abandu babya batolere erikolaki batoke eribana “engebe y’erikota”?

¹⁰ Alinga Abayahudi abo mubanza eriminya ekyo batolere ibakola batoke eribana akalyo ako. Alinga babya bakalengekania oko myatsi eyo Emighambo ya Musa yabya ikabasaba erikola. Aliwe, Yesu mwabwirabo ati: “Omubiiri w’oMungu w’ono, mwikiriraye oyo atuma.” (Yoh. 6:28, 29) Babya batolere erikirirya oyo Mungu atuma batoke eribana engebe y’erikota. Yesu abya iniabirikania kukyo kw’embere. (Yoh. 3:16-18, 36) Oko sindi ngendo Yesu mwatasyakania oko ebyo mundu atolere inyakola atoke eribana engebe y’erikota.​—Yoh. 17:3.

11. Abayahudi mubakangania bati ngoko ekyo babya banzire lyabya eribana akalyo k’ekinya-mubiri? (Esyonyimbo 78:24, 25)

¹¹ Abayahudi abo mubataligha ngoko litolere ibikirirya Yesu. Mubamubulya bati: “Ukendikola ekitiko-tiko kyahi, tutoke erilangirakyo, neryo itwakwikirirya?” (Yoh. 6:30) Mubabugha bati oko biro bya Musa, abo tata-kulu wabo mubabana amana mo kalyo kabo k’obuli kiro. (Neh. 9:15; Soma Esyonyimbo 78:24, 25.) Kilangirikire ndeke ngoko, ekyo babya bakalengekania lyabya eribana akalyo k’ekinya-mubiri. Nibya mubatabulya Yesu ng’abya akasonda eribugha atiki omughulu akanaya oko “omukati w’ekwenene owakalua elubula,” owakaha engebe y’erikota, owate ng’amana. (Yoh. 6:32) Mubahira amalengekania wabo oko myatsi y’ekinya-mubiri n’eritendihulikirira ebyo Yesu abya akasonda eribakangirirya batoke eribana engebe y’erikota. Omwatsi oyo anganatwighisyaki?

EBITOLERE IBYABYA BY’OMUGHASO OKW’ITWE

12. Yesu mwabugha ati omwatsi w’omughaso wo wahi?

¹² Omo Yohana esura 6 muli esomo y’omughaso okw’itwe. Omwatsi mukulu ogho tutolere itwahira omo bwenge bo bwagha bwetu b’obunya-kirimu. Omughulu Yesu alengawako na Sitani, mwakangania ngoko eryowa Yehova wo mwatsi w’omughaso munene kulenga akalyo k’ekinya-mubiri. (Mat. 4:3, 4) N’omo makangirirya wiwe w’oko kitwa, mwakangania omughaso w’eribya n’obwira obuwene haghuma na Yehova. (Mat. 5:3) Neryo twanganayibulya tuti, ‘Ngoko ngayitambaya omo ngebe yaghe, kinakanganirye ngoko nitsomene kutsibu obwira bwaghe haghuma na Yehova kulenga ngoko nitsomene esyongumbu syahe sy’ekinya-mubiri?’

13. (a) Busanaki si kibi eritsemera akalyo? (b) Ni rihano lyahi eryo litolere itwayiteghereryako? (1 Abanya Korinto 10:6, 7, 11)

¹³ Si kibi erisabira emyatsi eyo tulaghireko. (Luka 11:3) EBiblia ikabugha yiti kyuwene oko mundu “erirya nʼeripulya” eribya n’obutseme omo mubiiri wiwe owakalire n’ekyo “kikalua omo byala [by’oMungu].” (Omug. 2:24; 8:15; Yak. 1:17) Aliwe litolere itwayiteya emyatsi y’ekinya-mubiri ikasyabya y’omughaso munene omo ngebe yetu. Twanganigha ekyo erilabira ebyo omukwenda Paulo ahandikira Abakristo. Mwakania oko eky’erileberyako ekituwene eky’Abaisraeli omughulu babya omo mbwarara, n’ebyo bakola hakuhi n’ekitwa kye Sinai. Mwatuhana itwe Bakristo ati, “isitwanza emyatsi mibi, ngoko [Abaisraeli] bakola.” (Soma 1 Abanya Korinto 10:6, 7, 11.) Yehova inyakaha Abaisraeli b’akalyo omo nzira y’ekitiko-tiko, aliwe busana n’omururu wabo akalyo ako mukabya “myatsi mibi” okw’ibo. (Emig. 11:4-6, 31-34) Omughulu baramaya ekyana ky’ende eky’ehoro, Abaisraeli mubakangania ngoko batsomene kutsibu akalyo, erinywa, n’eriyitsemesya omo mwanya w’eryowa Yehova. (Eril. 32:4-6) Paulo mwakolesya eby’erileberyako ebyo erikunga Abakristo ababyaho omughulu e Yerusalema n’ehekalu byabya bikasonda eritoghotibwa. Ekihugho kibi kikasonda eritoghotibwa, netu ni ky’omughaso okw’itwe eriyiteghererya amahano wa Paulo tukasyatoghera omo makosa w’Abaisraeli.

14. EBiblia ikabugha yitiki oko kalyo omo kihugho kihya-kihya?

¹⁴ Abere abibugha ati tubye tukasaba oMungu atuhe “akalyo ketu ka munabwire,” Yesu mwatasyabugha ati tubye tukasaba tuti n’erisonda ly’oMungu likoleke “oko kihugho ng’omo lubula.” (Mat. 6:9-11) Ukalengekanaya uti ekihugho kikendisyabya kiti oko mughulu oyo? EBiblia ikakanganaya ngoko erisonda ly’oMungu oko kihugho lihiriremo n’akalyo akuwene. Isaya 25:6-8, yikatubwira ngoko abandu bakendisyatsemera akalyo kangyi akasihire omo Bwami bw’oMungu. Esyonyimbo 72:16, sikabugha siti: “Engano ibye nene oko kihugo; n’ehitwa hyusule mw’ebyalya.” Unemulengekania okw’isyalya akalyo ako ukasihirawa kutsibu? Kutse erihuka akalyo ako utewatahuka? Kandi wanganalengekania okw’isyahera omuzabibu waghu-waghu n’erirya amatunda wagho. (Isa. 65:21, 22) N’obuli mundu oko kihugho akendisyatsemera emyatsi mibuya eyo.

15. Abakendisyalubuka bakendisyighaki? (Yohana 6:35)

¹⁵ Soma Yohana 6:35. Teritasyalengekania oko bandu abalya emikati n’esyosamaki ebyo Yesu abaha. Nomo mubatikirirya, abangyi ba kubo banganasyalubukibwa, neryo iwanganasyahindana n’abaghuma ba kubo. (Yoh. 5:28, 29) Abandu abo bakendisyaminya Yesu ng’abya akasonda eribugha atiki omughulu abugha ati: “Ingye, indi mukati w’engebe. Oyukasa okw’ingye, syendisyakwa enzala n’ahake.” Kikendisyatolera ibakangania obwikirirya omo mbanulo ya Yesu, ibikirirya ngoko Yesu mwaherera engebe yiwe busana nabo. Oko mughulu oyo abakendisyalubukibwa n’abana abakendisyabutwa omo kihugho kihya-kihya, bakendisyigha ekwenene oko Yehova n’okw’isonda liwe. Tukendisyatsema eribakangirirya emyatsi eyuwene eyi! Eriwatikya abandi eribya n’obwira obuwene haghuma na Yehova kikesyatuletera obutseme bunene kulenga akalyo kosi k’ekinya-mubiri akasihire ako tukendisyalya omo kihugho kihya-kihya.

16. Omo mwatsi owakwamire tukendisyakania okuki?

¹⁶ Twamabikania oko myatsi milebe omo Yohana esura 6, aliwe Yesu abya n’ebingyi by’erikangirirya oko “engebe y’erikota.” Abayahudi ababya bakahulikirira Yesu babya batolere erihulikirira ndeke ebyo Yesu abya akababwira, netu tutolere itwakola tutya. Omo mwatsi owakwamire tukendilola embere eritsopolya Yohana esura 6.