Ebikangirirwe omo Omubírí n’engebe Akatabu k’Omuhindano
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
EKIRO 1-7/05
EBY’OBUGHULI OMO KINYWA KY’OMUNGU | 2 EMYATSI Y’EMIGULU 17-19
“Ubye ukalangira abandi ngoko Yehova akalangirabo”
w17.03-ZS 24 enu. 7
Wunemwendihira omutima oko byabirisakwa?
7 Hatya tukanaye oko Yosafati mughala wa Asa. Abya n’emibere mingyi eyuwene n’ekyo mukyaleka Yehova iniamwanza. Kandi omughulu ayiketera Yehova, mwakola emyatsi mingyi mibuya. Aliwe naye mwanayisogha muhanda. Ng’eky’erileberyako, mwatahirya mughala wiwe y’omwali w’omwami mubi Ahabu. Enyuma waho, Yosafati mwayawatikya Ahabu eriyalwa n’Abasuria, nomo omuminyereri Mikaya abya iniabirimukunga. Omo malwa ayo, Abasuria mubasonda erimwita. (2 Emy. 18:1-32) Abere asuba e Yerusalema, omuminyereri Yehu mwamubulya ati: “Linakutolere eriwatikya ababi, n’eryanza abakakwa [Yehova] y’obusu kwehi?”—Soma 2 Emyatsi y’Emigulu 19:1-3.
w15-ZS 15/8 6 enu. 8-9
Ghaniraya oko lwanzo lunene lwa Yehova
8 Yehova anzire itwaminya ngoko atwanzire kandi ngoko akatusondaya mw’ebibuya. (2 Emy. 16:9) Ng’eky’erileberyako mwanakola ekyo oko Mwami Yosafati owe Yuda. Kiro kighuma, Yosafati mwayisogha muhanda amaligha eritwala Omwami Ahabu owe Israeli eriyalwira ekiharo kye Ramoti-gileadi erikilusya oko Basuria. Nomo abaminyereri b’amabehi 400 mubabwira Omwami mubi Ahabu bati akendisinga, omuminyereri wa Yehova ye Mikaya, iye mwabugha ati Ahabu akendisingwa. Ahabu mwaholera omo malwa ayo, na Yosafati mwabalira hatya-hatya. Abere asuba e Yerusalema mwatsumangwa busana n’eriyighunga oko Ahabu. Nomo byanabya bitya, Yehu, mughala wa Hanani omuhani, mwabwira Yosafati ati: “Omwiwe hanabanikire ebibuya.”—2 Emy. 18:4, 5, 18-22, 33, 34; 19:1-3.
9 Yosafati abere akanatsuka eritabala, mwalaghira abanya-mwami, Abalawi, n’abahereri ati balabe omo miyi yosi ye Yuda erikangirirya abandu b’Emighambo ya Yehova. Erikangirirya eri mulyabya linene kutsibu, erihika oko kika n’ebihanda ebibatimbireko byamatsuka eryubaha Yehova. (2 Emy. 17:3-10) Yosafati mwakola ekindu ky’obukiru, aliwe Yehova mwatibirirwa ebibuya eby’abya iniabirikola. Omwatsi oyu akatukangiriraya ngoko, nomo situhika-hikene, twamalola embere eritsemesya Yehova n’omutima wetu wosi inakenditukangania olwanzo lwiwe lunene.
Obuteke bw’eKinywa ky’oMungu
w17.03-ZS 20 enu. 10-11
Kolera Yehova n’omutima owahikene!
10 Mughala wa Asa ye Yosafati “mwalendera omo nzira ya tata wiwe Asa.” (2 Emy. 20:31, 32) Ati? Nga tata wiwe, Yosafati mwahira omo bandu mw’omuhwa w’erilola embere eriramya Yehova. Mwatuma abandu omo miyi ye Yuda erikangirirya abandu ebiri omo “kitabu ky’emighambo ya [Yehova].” (2 Emy. 17:7-10) Nibya mwaya n’eyiri abandu ababya omo bitwa bye Efuraimu ekihugho ekyabya omwisi sy’obwami bw’endata bwe Israeli, ‘amasubyabo oko Yehova.’ (2 Emy. 19:4) Yosafati ni mwami “oyo wasondaya [Yehova] n’omutima wiwe wosi.”—2 Emy. 22:9.
11 Munabwire, Yehova anzire abandu omo kihugho kyosi ibigha emyatsi okw’iye, kandi itwe bosi twanganawatikya oko mubírí oyo. Ukanasangira oko mubírí w’eritulira obuli mwisi? Wunanzire iwakangirirya abandi b’eBiblia nabo batsuke eriramya Yehova? Ukanahira omwatsi oyo omo misabe yaghu? Wamayikasa, Yehova inianganakuwatikya iwabana omwigha w’eBiblia. Wunayiteghekire erigha n’omundu nomo kyanganakusaba erimya oko ndambi yaghu y’eriluhuka? Kandi ngoko Yosafati mwaya omo kiharo kye Efuraimu eriwatikya abandi eritasyakolera Yehova, netu twanganayisogha eriwatikya ababirileka erikola. N’abasyakulu b’endeko bakahiraho endegheka y’eribungira n’eriwatikya ababirihiwa omo ndeko abali omo kiharo kyabo abangabya ibabirileka amalolo wabo.
EKIRO 8-14/05
EBY’OBUGHULI OMO KINYWA KY’OMUNGU | 2 EMYATSI Y’EMIGULU 20-21
“Uyiketere Yehova Mungu waghu”
w14-ZS 15/12 23 enu. 8
Tubye omo bughuma kundi ekihugho kino kili oko nduli
8 Omo biro by’Omwami Yosafati, abandu b’oMungu mubalwa “n’endeko nene” y’esyonzighu syabo esikalire esyabya omo biharo ebibatimbireko. (2 Emy. 20:1, 2) Ekikatsemesaya, abandu b’oMungu mubatayiketera akaghala kabo erilwa n’esyonzighu syabo. Aliwe, mubayiketera Yehova. (Soma 2 Emyatsi y’Emigulu 20:3, 4.) Kandi mubatakola obuli mundu omo nzira wiwe, aliwe mubakola omo bughuma. EBiblia ikabugha yiti: “Abayuda bosi mobahangana embere sya [Yehova], haguma nʼesyomekeke syabo, nʼabakali babo, nʼabana babo.” (2 Emy. 20:13) Omo bughuma, abalwana n’abakulire, abosi mubayikasa erikwama obusondoli bwa Yehova, neryo Yehova mwateyabo. (2 Emy. 20:20-27) Eky’erileberyako ekyuwene ekyo kikatukangiriraya ngoko abandu b’oMungu banganalwa n’amaligho omo bughuma.
Inywe balunga bahya-bahya—Muhire erikolera Yehova ly’embere omo ngebe yenyu
7 Yehova mwakania na Yosafati erilabira oMulawi oyukahulawamo Yahazieli. Yehova mwabugha ati: “Muyiteke, muhangane, mulangire erilamya lya Yehova eriri haguma nenyu.” (2 Emy. 20:13-17) Kwenene, eyo si nzira eyo bandu babeghere erikolesya omo malwa! Aliwe omulaghe oyu syatekawa na mundu, Yehova yo watekagho. Yosafati mwayiketera oMungu wiwe yo kutsibu, neryo mwakola ebyo bamubwira. Iye haghuma n’abandu biwe babere bayahindana n’esyonzighu syabo, Yosafati mwatahira embere abasuda ababegheribwe ndeke oko malwa, aliwe mwahira embere abimbi abatawite oko kimano kyosi-kyosi ky’amalwa. Yehova mwatalekerania Yosafati; mwakinda emilondo y’esyonzighu.—2 Emy. 20:18-23.
Obuteke bw’eKinywa ky’oMungu
it-2-F 1189 enu. 8-9
Yoramu
Akakunwa hake n’omukali wiwe mubi ye Atalia, Yoramu mwatalendera omo syonzira situnganene sya tata wiwe Yosafati. (2 Bam 8:18) Yoramu mwita abaghala babo ndatu, kandi mwita n’abandi b’oko bakulu be Yuda. N’ekindi, mwatalya abandu biwe erilwa oko Yehova n’eritwalabo oko sindi miungu sy’amabehi. (2Emy 21:1-6, 11-14) Obutabali bwiwe mubwabyamo amaligho emwisi, kandi n’abehihya ibanemumuletako ebunabuna. Kwanza abandu be Edomu mubayisamambula; n’enyuwa waho abandu be Libuna nabo mubayisamambula oko Yuda. (2 Bam 8:20-22) Neryo ebaruha yʼomuminyereri Elia muyahika oko Yoramu yiti: “Lebaya [Yehova] asyita abandu bawe omo kihunzo kinene, nʼabana bawe, nʼabakali bawe, nʼobusoki bwawe bosi. Nawe, wasyakwa endwala nene yʼamala wawe, nʼamala wawe asyaluamo busana nʼendwala eyʼekiro nʼekiro”.—2Emy 21:12-15.
Omwatsi oyo mwahikerera. Yehova mwaleka Abafilistini nʼAbaarabu bahambe ekihugho n’eritwala abakali n’abana ba Yoramu b’omo buyewa. Yoahazi musa (oyuwabya akahulwamo Ahazia) y’oMungu ateghala syakwe. Iye yo abya mulere oko baghala ba Yoramu. OMungu mwamuteya busana n’endaghane y’Obwami eyo akola na Dawidi. “Nʼenyuma wʼebyosi ebi, [Yehova] mwamuswirya [ni bughambu Yehoramu] omo mala wuwe nʼendwala eyitetoka erilama.” Enyuma wʼemyaka ibiri, “amala wuwe mwaluamo” neryo mwahola. Omundu mubi oyo kwahola atya, “mwahola isianzirwe”. Neryo mubamuta omo muyi wa Dawidi, “butsira omo masinda wʼabami”. Ahazia, mughala wiwe, mwabya mwami omo mwanya wiwe.—2Emy 21:7, 16-20; 22:1; 1Emy 3:10, 11.
EKIRO 15-21/05
EBY’OBUGHULI OMO KINYWA KY’OMUNGU | 2 EMYATSI Y’EMIGULU 22-24
“Yehova akahemba abakakola omo butubaha”
w09-SW 1/4 24 enu. 1-2
Yoasi mwaghana Yehova busana n’abira abatuwene
Emyatsi yabya yitsandire kutsibu omo Yerusalema, omuyi owabyamo ehekalu y’oMungu. Omwami Ahazia abya iniamabitibwa. Terilengekania ekyo mama wa Ahazia, ye Atalia, akola babita omwana wiwe. Mwabugha ati abana ba Ahazia bitawe, ni bughambu abatsikulu biwe, ati bakwe! Unasi nga ni busanaki? Kundi abya anzire iye musa yutabale.
Aliwe, mubatita omwitsikulu mughuma wa Atalia, omwana Yoasi. Na mukaka wiwe ye Atalia mwataminya ekyo. Unasi omwana oyo nga mwabala ati? Sungali wiwe, ye Yosabeati, mwabisa olumekeke olo omo hekalu y’oMungu. Mwatoka erikola ekyo kundi mwira wiwe ye Yehoyada yo wabya Muhereri Mukulu. Neryo ye Yosabeati na Yehoyada mubateya engebe ya Yoasi.
w09-SW 1/4 24 enu. 3-5
Yoasi mwaghana Yehova busana n’abira abatuwene
Mubabisa Yoasi omo hekalu omo myaka ndatu (6). Iniane omo, mwighisibwa ebyosi oko Yehova Mungu n’emighambo yiwe. Abere abibya n’emyaka irinda (7), Yehoyada mwayisogha erimuyira mo mwami. Wangananza eriminya Yehoyada nga mwakola omwatsi oyo ati n’ekyahikira mukaka wa Yoasi, Omwami-kali mubi oyo ye Atalia?
Yehoyada mwahindania omo bubiso-biso abandu ababya bakateya abami be Yerusalema oko mughulu oyo. Mwabakanirya ngoko, iye na mukali wiwe, mubabisa omwana mughuma w’Omwami Ahazia sibamwite. Neryo Yehoyada mwakangania Yoasi oko bandu abo, ababya bakateya abami, nabo mubalangira ngoko niye yutolere eribya mwami. Neryo mubayisogha ngoko bakendikola.
Yehoyada mwaleta Yoasi ye hihya n’erimuyiramo mwami. Neryo abandu “mobakangatira ebyala, bati, Omwami akote!” N’ababya bakateya abami mubatimba oko Yoasi bakamuteya. Neryo Atalia abere owa emilenge y’abandu ey’obutseme, mwatibita eyihya n’erisonda erighaniabo. Aliwe Yehoyada mwabwira abateya ati bite Atalia.—2 Bam. 11:1-16.
it-1-F 776 enu. 8
Erita omundu, Amasinda
Omuhereri Mukulu Yehoyada mwabana olusunzo lw’eritabwa “omo katikati k’abami omo muyi wa Dawidi.” Iye yo mundu mughuma musa oyo watabya w’omo kihanda eky’abami oyo wabana olusunzo oluli ngolo.—2Emy 24:15, 16.
Obuteke bw’eKinywa ky’oMungu
it-2-F 1231 enu. 10
Zekaria
12. Mughala w’oMuhereri Mukulu Yehoyada. Yehoyada abere abihola, Omwami Yoasi mwasighania eriramya ery’ekwenene, amatsuka erihulikirira amahano awatuwene omo mwanya w’erihulikirira amahano w’abaminyereri ba Yehova. Zekaria, omutunga wa Yoasi (2Emy 22:11), mwakunga abandu okw’eki, aliwe omo mwanya w’eriyisubako, mubamwita omo mabwe omo kibugha ky’ehekalu. Ebinywa bya Zekaria ebyo abugha akahola babya: “Yehova alangirekyo, n’erikisyakyo!” Erisaba eriri omo buminyereri eri mulyaliwa, kundi e Suria muyatsandya e Yuda yo kutsibu kandi abaghombe ba Yoasi babiri mubamwita “busana n’omusasi w’omughala wa Yehoyada omuhereri.” EBiblia eye Septante ne ye Vulgate sikabugha siti Yoasi mwitibwa busana n’erikisya [erituhulya] omusasi “w’omughala” wa Yehoyada. Aliwe omughulu amasako we Masorétique n’awe Peshitta akakolesaya ekinywa “abaghala,” omo mwanya w’ekinywa “omughala” alinga ni busana n’erikangania ngoko omuminyereri kandi omuhereri Zekaria, mughala wa Yehoyada, abya mundu oyusikibwe kutsibu kandi w’olukengerwa lunene.—2Emy 24:17-22, 25.
EKIRO 22-28/05
EBY’OBUGHULI OMO KINYWA KY’OMUNGU | 2 EMYATSI Y’EMIGULU 25-27
“Yehova awite nyingi kwilabi esi erikuhasyo”
it-2-F 1186 enu. 3
Yoasi
Kandi Yoasi mwakolesya amamiya w’amaelfu w’abasuda b’omwami we Yuda batoke eriyalwa n’Abaedomu. Aliwe, busana n’erihano ‘ly’omundu w’oMungu’ mwabasubya ewabo, kandi nomo banabya ibabiritsuka balihwa esyotalanta miya moya (660 600$), mubahitana busana n’erisubibwa ewabo, kwamuhwa busana n’eribya isibangatasyahabwa oko eby’obughuli ebyanganyeghirwe ebyo babya bahirireko amalengekania manene. Neryo babere babisuba elutambi lw’endata, mubanyegha emiyi y’obwami bw’eyikwa, eritsuka e Samaria (kwamuhwa aho ho bateghekaniraya amalwa) erihika eBeti-horoni.—2Emy 25:6-10, 13.
‘Ulenge’ obubuya bwa Yehova—Wuti?
16 Uyiherere busana na Yehova. Sibughambu litolere obuli mughulu itwasigha obuli kindu ekyo twanzire busana n’eritsemesya Yehova. (Omug. 5:19, 20) Nomo bite bitya, kyamatuhikira erisombola eritendikola bingyi omo mubírí wa Yehova kusangwa sitwanzire erisighania ebindu bilebe ebyo twanzire, itukendibya ng’omulume oyo Yesu akanayako omo musyo wiwe oyo wakolesaya akaghala kiwe busana n’eriyira bindu bingyi neryo isyatsomene oMungu. (Soma Luka 12:16-21.) Mughala wetu oyukahulawamo Christian ow’omo kihugho ky’eFrance akabugha ati: “Nabya isinirikolesaya akaghala n’endambi yaghe byo ndeke busana n’erikolera Yehova n’eriwatikya ekihanda kyaghe.” Neryo iye na mukali wiwe mubayisogha eribya bapainia. Aliwe kyabya kitolere ibaleka esyokasi syabo imubatoka eribya bapainia. Neryo eritoka eribana ebiyitawa byabo mubatsukisya omubírí muke ow’eryerya amanyuma, kandi mubigha eritsemera engebe y’eribya n’esyofranga sike. Erisigha ebindu ebyo babya bawite busana n’eribya bapainia muryanabaletera obutseme? Mughala wetu Christian akabugha ati “Tuli n’obutseme bw’erikola bingyi omo mubírí wa Yehova kandi tukatsema erilangira abandu abo tukigha nabo eBiblia, n’abo tukalenderera ngendo-ngendo bakigha eriminya Yehova.”
Obuteke bw’eKinywa ky’oMungu
w07-SW 15/12 10 enu. 1-2
Unawite oyukakuhana bunyakirimu?
INIAKINE n’emyaka 16 misa, Uzia mwayirwa m’Omwami w’Obwami bw’eyikwa bwe Yuda. Mwatabala omo myaka mingi oko 50, eritsuka oko mwiso w’akarne ke 6 erihika oko mwanzo w’akarne ke 8 E.M.W. Eritsuka omo bwana bwiwe, Uzia “mwakola ekitunganene omo meso wa [Yehova.]” Niki kyo kyamutatikaya erilendera omo kitunganene? Omwatsi wiwe akakanibawako atya: “Neryo [Uzia] mwayihira okwʼisonda-sonda [oMungu] omo biro bya Zekaria oyo wabya nʼeriminya omo syonzoli [sy’oMungu]; nʼemigulu yosi eyo asonda-sonda [Yehova, oMungu] mwamuha erigasa.”—2 Emyatsi y’Emigulu 26:1, 4, 5
Emyatsi eyo twasi oko Zekaria, oyo wabya muhani w’omwami Uzia, y’emyatsi eyo eBiblia ikamubughuka misa. Kundi Zekaria abya akakangirirya Uzia erisagha oMungu w’ekwenene, ekyo mukyawatikya omwami mulwana oyo erikola ebibuya. Ekitabu kighuma kikabugha kiti: “Zekaria abya asi amakangirirya w’obunya-kirimu, inyasi ndeke emyatsi y’obunya-kirimu, kandi iniakakangiriraya abandu bo ndeke ebyo asi.” Omundu mughuma oyuwasi kutsibu emyatsi y’eBiblia akabugha atya oko Zekaria: “Abya asi ndeke amaminyereri kandi . . . abya n’amenge mangyi, kandi inyakayiherera kutsibu oko Mungu, kandi kilangirikire ngoko abya muhani-mukulu wa Uzia.”
EKIRO 29/05–4/06
EBY’OBUGHULI OMO KINYWA KY’OMUNGU | 2 EMYATSI Y’EMIGULU 28-29
“Wanganakolera Yehova nomo ababuti baghu si ky’erileberyako ekyuwene”
w16.02-ZS 14 enu. 8
Wighe oko ky’erileberyako ky’abira ba Yehova
8 Omulwana Hezekia abutirawa omo kihanda ekyabya ikyabiriyiherera oko Yehova. Aliwe ko byatabya bitya oko Ruta. Aliwe Abaisraeli bosi mubataberererya eriyiherera eryo. Tata wa Hezekia, oMwami Ahazi, ni mughuma w’oko abalemawa. Abya mubi kandi mwingirya obwami bwe Yuda omw’iramya esyosanamu, nibya n’omw’itendikenga ehekalu ya Yehova ey’abya e Yerusalema. Ebyo Hezekia alolako omo bwana bikita obuba, kundi mwalangira abandi baghala babo bakakwa lubi, bakahisibwa ibaneho ng’obuhere oko mungu w’amabehi!—2 Bam. 16:2-4, 10-17; 2 Emy. 28:1-3.
w16.02-ZS 14 enu. 9-11
Wighe oko ky’erileberyako ky’abira ba Yehova
9 Ebyo Hezekia alolako ibyanganalekire iniabya omundu oyuhitene oko Mungu n’eribya mubi nga tata wiwe. Abandi ababirilaba omo bitsibu ebikalire bakalengekanaya bati basingene ‘erihitana oko [Yehova]’ kutse oko ndeko yiwe. (Emi. 19:3) Kandi n’abandi bakalengekanaya bati eribya imubakulira omo mibere mibi batolere ibabya babi n’erikola ebyo babuti babo babya bakakola. (Ezek. 18:2, 3) Amalengekania ng’ayo anatolere?
10 Ebyo Hezekia alolako omo ngebe yiwe bikaleka itwabugha tuti: Iyehe n’ahake! Sihali omwatsi wosi-wosi owangaleka omundu iniahitana oko Yehova, kundi Yehova siyukaleta ebindu bibi ebikahikira abandu omo kihugho kibi kino. (Yobu 34:10) Ni kwenene emibere y’ababuti yikahamba kutsibu oko bana babo, yangabya mibere mibuya kutse mibi. (Emi. 22:6; Kol. 3:21) Aliwe eki sikirimaanisaya kiti ekyo omundu angasyabya kiseghemere emibere y’omwabo. Yehova abiriha obuli mundu y’ekihembo ky’obughuli—obutoki bw’erisombola ebyo tukendikola kandi nga twanzire eribya bandu abali bati. (Ebi. 30:19) Hezekia mwakolesya ati ekihembo ekyo?
11 Nomo Hezekia anabya mughala w’omwami mubi omo bami bosi be Yuda, iye mwabya mubuya kutsibu. (Soma 2 Abami 18:5, 6.) Ni kwenene emibere ya tata wiwe yabya mibi, aliwe habya ihane abandi ab’emibere mibuya eyo angighako. Oko mughulu oyo habya ihane abaminyereri, nga Isaya, Mika na Hosea. Omwami Hezekia angabya imwatsomana kutsibu ebyo abalume bataleghula aba babya bakabugha, ababya bakasondolwa na Yehova, amaligha ebyalayiro bya Yehova n’amahano wiwe. Neryo Hezekia mwatsuka eryuwania ebyo tata wiwe abya iniabiritsandya. Mwakola ekyo omw’erya ehekalu, eriha obuhere busana n’amalolo w’abandu, n’erihiraho akaghala kanene eritulanga esyosanamu. (2 Emy. 29:1-11, 18-24; 31:1) Omughulu abana ebitsibu ebikalire, ng’omughulu omwami we Asuria ye Senakaribu asonda eribambira e Yerusalema, Hezekia mwakangania obutubaha n’obwikirirya bunene. Mwayiketera ngoko Yehova yukendilamyabo kandi mwasikya omutima abandu b’oMungu omo ebyo abya akabugha n’erikola. (2 Emy. 32:7, 8) Kandi enyuma waho, Hezekia abere akungwa oko miyiheko, mwayikehya n’eriyisubako. (2 Emy. 32:24-26) Kilangirikire ngoko Hezekia mwatalighira emibere mibi eyo akuliramo yikamutsandya. Aliwe, iye mwakangania ngoko ni munywani wa Yehova, n’eribya ky’erileberyako kibuya.
Obuteke bw’eKinywa ky’oMungu
w12-ZS 15/2 enu. 24-25
Natani—Mwalwira butaleghula okw’iramya ly’ekwenene
Natani abya muramya mutaleghula wa Yehova. Kundi abya n’omuhwa munene, mwakwama amalengekania wa Dawidi w’erihimba omwanya w’erimbere ow’erikolera mw’eriramya ly’ekwenene hano oko kihugho omo biro bingyi. Aliwe, oko mughulu oyo, kilangirikire ngoko Natani mwakangania eriyowa liwe omo mwanya w’eribugha omo lina lya Yehova. Omw’igholo eryo, oMungu mwalaghira omuminyereri wiwe eriyabwira omwami y’omwatsi w’embaghane: Dawidi syangahimbire ehekalu ya Yehova. Omughuma w’oko baghala ba Dawidi yo wangahimbireyo. Aliwe Natani mwabugha ati oMungu akendikola endaghane na Dawidi ngoko ekitumbi kiwe ky’obwami ‘kikendisyasikibwa kera na kera.’—2 Sam. 7:4-16.
Eriyisogha lya Natani erilebirye erihimba ehekalu mulitahambana n’erisonda ly’oMungu. Neryo omw’itendiyineghenia, omuminyereri mwolo oyu mwalighirana n’erisonda lya Yehova neryo mwakwamalyo. Eki ni ky’erileberyako ekyuwene omughulu oMungu amatuha erihano omo nzira nyilebe! Ebyo muminyereri Natani akola enyuma waho bikakanganaya ngoko oMungu mwabya inianamusimire. Kwenene, kikabya nga Yehova mwasondola Natani haghuma na Gadi omuhani, erisondola Dawidi omw’iteghekania abimbi 4 000 busana n’omubírí w’ehekalu.—1 Emy. 23:1-5; 2 Emy. 29:25.
EKIRO 5-11/06
EBY’OBUGHULI OMO KINYWA KY’OMUNGU | 2 EMYATSI Y’EMIGULU 30-31
“Erihindana haghuma likatuletera endundi”
it-1-F 1132 enu. 4
Hezekia
Omuhwa wiwe busana n’eriramya ly’ekwenene. Hezekia, abere anabibya mwami iniane n’emyaka 25, mwakangania omuhwa wiwe busana n’eriramya lya Yehova. Ekyo atsuka erikola ry’eritasyakyingula ehekalu n’erikokotyayo. Neryo, abere akabirikira abahereri n’Abalawi bo haghuma, mwababwira ati: “Kiri omo mutima wage eriyira endagane na [Yehova, oMungu] we Israeli.” Eyi yabya ndaghane ey’eritendileghula, eribya ng’endaghane y’Emighambo eyabya iyikinakola aliwe iyabirilekeranibwa, neryo yamabya nga yamatasyatsukisibwa buhyaka omo Yuda. N’akaghala kanene, mwalola embere eriteghekania Abalawi omo mubírí yabo, kandi amatasyasubyaho emiteghekere y’eribya n’ebindu by’erikolesya okw’ihimba n’erimba ery’esyonyimbo sy’eripipa. Yabya Nisani, oko mwisi ow’eryibukiramo eKiro ky’Erikyiruka, aliwe ehekalu n’abahereri n’Abalawi babya ibakine batsandirya. Oko kiro 16 ekye Nisani, ehekalu yabya iyabiryeribwa n’ebindu byamo ibyabiritasyasuwa. Neryo erikangiribwa ly’embaghane mulyakolwa busana n’Abaisraeli bosi. Erimbere, abanya-mwami mubaleta obuhere, amahere w’ebibi busana n’obwami, busana n’ehekalu, na busana n’abandu. N’obuhere obo mubwatomekwako awandi mahere mangyi w’eriokererya agho abandu baherera.—2Emy 29:1-36.
it-1-F 1132 enu. 5
Hezekia
Kundi obutsandirya bw’abandu mubwaleka ibatibuka ekiro ky’Erikyiruka oko mughulu owatolere, Hezekia mwakolesya omughambo owabya akalighira ababya isiberire eryibuka ekiro ky’Erikyiruka habilaba omwisi mughuma. Mwabirikira Abayuda ne Israeli yosi erilabira omo syobaruha esyo atuma omw’ikolesya abakwenda eritimba omo kihugho kyosi eritsuka e Beri-seba erihika e Dani. Abakwenda mubabana abandu bangyi abakasekererayabo, aliwe abandu erilua omo kihanda kya Aseri, Manase, na Zebuloni, mubayikehya neryo bamasa, n’abandi erilua omo kihanda kya Efuraimu na Isakari nabo mubahindana. Eritomeka okw’aba, habya ihane abangyi abatabya Baisraeli ababya bakaramya Yehova. Kyangabya imukyakala erihindana oko ababya omo bwami bw’endata ababya bakasighika eriramya ly’ekwenene. Ng’abakwenda, nabo bangabwene eriendereribwa n’erisekereribwa, kundi obwami bw’ebihanda ikumi byabya omo mibere y’esyonye, ibabiriyongobererya kutsibu omw’iramya ly’amabehi n’Abasuria ibabiribanubya.—2Emy 30:1-20; Emig 9:10-13.
it-1-F 1132 enu. 6-7
Hezekia
Enyuma w’Ekiro ky’erikyiruka, Ekiro kikulu ky’amandu awatemo kihamya mukyakolwa omo biro irinda (7) ihane obutseme bunene, mukyaleka abahindana abosi ibayisogha erilolyakyo embere bindi biro irinda (7). Nibya n’omo mughulu owakalire ng’oyu emiyisa ya Yehova muyabya omo kati-kati kabo, “mubwabya butseme bunene e Yerusalema; kusangwa eritsuka oko biro bya Solomono mugala wa Dawidi omwami wa Israeli, isihatabya omwatsi alingene n’oyo e Yerusalema.”—2Emy 30:21-27.
Eri lyabya erisubibwa ery’ekwenene ery’eriramya ly’ekwenene, sibahindana busana n’eritayowa buyira. Ekyo kilangirikire omo ebyakwama. Ababya oko muhindano oyo babere batebasuba omo miyi yabo, mubaterya esyonduyi, erikondera esyosanamu sya Asera sy’ahisi, n’erisambula ah’endata n’ebiherero e Yuda hosi na Benyamini, n’omo Efuraimu nibya n’ewa Manase. (2Emy 31:1) Hezekia mwahiraho eky’erileberyako omw’itsutsanga mo bitswe-bitswe enzoka y’omulinga eyo Musa akola, kundi abandu babya ibabiritsuka eriramyayo, n’erihisiryayo obukwa. (2Bam 18:4) Enyuma w’ekiro kikulu, Hezekia mwalangira ati eriramya ly’ekwenene likalola embere omw’iteghekania esyondeko sy’abahereri n’obuwatikya busana n’emibírí y’ehekalu; mwahira mubo mw’omuhwa w’erighendera oko ebiri omo Mighambo ebilebirye eriha Abalawi n’abahereri ekihande kighuma ky’omw’ikumi n’ebighuma by’erimbere, ekindu ekyo abandu babya bakolire n’omutima wosi.—2Emy 31:2-12.
Obuteke bw’eKinywa ky’oMungu
w18-ZS.09 6-7 enu. 14-15
“Mwamaminya emyatsi eyi, muli n’obutseme mwamakolayo”
14 Eyindi nzira ey’erikanganiryamo eriyikehya ly’eribya oyukahulikirira ndeke. Erisako lya Yakobo 1:19 likatubwira liti ‘tubye tuk’owa luba.’ Yehova yo muhulikiriri mubuya. (Enz. 18:32; Yos. 10:14) Ng’eky’erileberyako, soma erikanirania eriri omo Eriluayo 32:11-14. (Soma.) Nomo Yehova atabya alaghire okwiminya amalengekania wa Musa, mwamuha akanya k’erikangania eriyowa liwe. Wanganakangania omubere w’erilindirira, iwahulikirira omundu oyukalengekanaya omo nzira eyite y’ekwenene n’erighendera oko malengekania wiwe? Yehova iye omw’ilindirira akahulikirira abandu bosi abakasaba omw’ikirirya.
15 Yibulaye: ‘Yehova amabya inianganayikehya atya n’erihulikirira abandu ngoko ahulikirira Abrahamu, Rakeli, Musa, Yosua, Manoa, Eliya, na Hezekia, mbino naghe sinangakola ekyo? Nanganasikya balikyetu abosi omw’ihulikirira n’erighendera oko menge wabo kyamanisaba erikola nitya? Omo ndeko kutse omo kihanda kyaghe mune oyo nangahulikirira ndeke lino? Ngendikola eki kyo nyiti?’—Enz. 30:6; Abat. 13:9; 1 Bam. 17:22; 2 Emy. 30:20.
EKIRO 12-18/06
EBY’OBUGHULI OMO KINYWA KY’OMUNGU | 2 EMYATSI Y’EMIGULU 32-33
“Ubye ukasikya abandi b’omutima omo mighulu eyikalire”
it-1-F 212 enu. 6
Asuria
Senakaribu. Senakaribu, mughala wa Sargon II, mwabambira obwami bwe Yuda oko mwaka ow’erikumi n’eyini w’obutabali bwa Hezekia (732 E.M.W.). (2Bam 18:13; Isa 36:1) Hezekia abya iniabiriyisamambula oko miheke eyo Abasuria babya ibabiribahirako busana n’ebyo tata wiwe Ahazi akola. (2Bam 18:7) Senakaribu mwayisogha eribambira e Yuda yosi, kikabughawa kiti mwakinda emiyi 46 (tasyalebya na Isa 36:1, 2), n’enyuma waho, iniane omo kambi yiwe e Lakisi, mwabugha ati Hezekia alihe engemo y’esyotalanta esy’esyamaghetse 30 (hakuhi 11 560 000$) n’esyotalanta sy’ekitsipa 300 (hakuhi 1 982 000$). (2Bam 18:14-16; 2Emy 32:1; tasyalebya na Isa 8:5-8.) Nomo ebyosi ebi byanalihawa, Senakaribu mwasyatuma esyombuyi siwe eriyabugha siti e Yerusalema yibye yikaghendera oko biwe banze bangatendianza. (2Bam 18:17–19:34; 2Emy 32:2-20) Yehova mwatuma omumalaika amita abasuda ba Senakaribu 185 000 omo kiro kighuma. Busana n’ekyo mukyaleka Abasuria ababya bakayihalamba ibasuba e Ninawe. (2Bam 19:35, 36) Enyuma waho, Senakaribu iniane e Ninawe, ababiri b’oko baghala biwe mubamwita n’erihira oko kitumbi kiwe ky’obwami k’owundi mughala wiwe, Esara-doni. (2Bam 19:37; 2Emy 32:21, 22; Isa 37:36-38) Emyatsi yosi eyi, erilusyako eritoghotibwa ly’abasuda Abasuria, nabyo binahandikire; ebyo Senakaribu akola n’ebyo Esara-doni akola.—ESYOPITSA, Vol. 1, aka. 957.
w13-ZS 15/11 19 enu. 12
Abalisya irinda n’abandu bakulu munane—Bo bahi munabwire?
12 Yehova akabya inianayiteghekire eritukolera ebyo tute twangatoka oko kaghala ketu, aliwe akatusaba erikola ebyo twangatoka. Hezekia mwabulya “abakulu biwe n’esyombangyi siwe,” neryo abosi haghuma mubayisogha “eririba amagetse w’esyongununuko esyabya eyihya w’omuyi . . . Neryo Hezekia mwahanda omutima, mwaswahimba oluhimbo losi olwabya lusambukere kandi mwasingika kulo kw’esyonyumba isisungulikire, kandi mwahimba olundi luhimbo eyihya kulo. . . . Mwakokotya ebindu by’amalwa n’esyongabo nyingyi.” (2 Emy. 32:3-5) Eritoka eriteya n’erilisya abandu biwe oko mughulu oyo, Yehova mwakolesya abalume abutubaha bano—Hezekia, abanya-mwami biwe, n’abaminyereri abawatire bunyakirimu.
w13-ZS 15/11 19 enu. 13
Abalisya irinda n’abandu bakulu munane—Bo bahi munabwire?
13 Ekindi ekyo Hezekia akola nibya kyabya ky’obughuli bunene kwilaba eriliba amaghetse w’esyongununuko kutse eriwatya esyombimbo sy’omuyi. Kundi abya mulisya oyutsomene, Hezekia mwahindania abandu n’eribahimba bunyakirimu omo binywa bino: “Muhande emitima simubahe kutse erihangya-hangya busana n’omwami we Asuria . . . , kusangwa oyuli haguma netu ni mukulu kwilaba oyuli naye. Okuboko k’omubiri kuli haguma naye; nikwa haguma netu ni [Yehova oMungu] wetu erituwatikya n’eritulwira amalwa wetu.” Eri ka lyabya eryibukya erikawataya obwikirirya—Yehova angalwire busana n’abandu biwe! Abayahudi babere bowa eki, mubatsuka ‘eriyiketera ebinywa bya Hezekia omwami we Yuda.’ Wanamalangira ngoko “ebinywa bya Hezekia” byo byaleka abandu ibahanda omutima? Iye n’abanya-mwami n’abalume b’amaka, kutya n’omuminyereri Mika na Isaya, mobakangania ngoko ni balisya babuya, ngoko Yehova abya iniabiribugha embere erilabira omuminyereri wiwe.—2 Emy. 32:7, 8; soma Mika 5:5, 6.
Obuteke bw’eKinywa ky’oMungu
Eribindula omutima ery’ekwenene ni bughambuki?
11 Yehova, mwasubirya oko misabe ya Manase. Yehova mwalangira ngoko Manase abiribinduka kwenene-kwenene erilabira emyatsi eyabya akabugha omo misabe yiwe. Yehova mw’owa emisabe ya Manase ey’erisaba obughanyiri, neryo mwamulighira eritaswabya mwami. Manase mwakola ngoko angatoka erikangania ngoko abiribindula omutima kwenene-kwenene. Manase mwakola ekyo Ahabu atakola n’ahake. Mwasuba oko mibere yiwe. Mwaghania eriramya ry’amabehi n’erihira omo bandu mo muhwa w’eriramya Yehova. (Soma 2 Emyatsi y’Emigulu 33:15, 16.) Erikola atya kyabya kisabire obutubaha n’obwikirirya kundi embere sy’eribindula omutima Manase abya ky’erileberyako ekituwene oko kihanda kiwe, oko bakulu b’omo butabali bwiwe n’oko bandi bandu biwe omo myaka mingyi. Omo busyakulu buwe, Manase mwayikasa erikokotya emyatsi milebe eyituwene eyakola. Alinga mwabya ky’erileberyako ekyuwene oko mwitsikulu wiwe, ye Yosiya, kundi enyuma, Yosiya mwabya mwami oyuwene kutsibu.—2 Bam. 22:1, 2.
12 Twang’ighaki oko ky’erileberyako kya Manase? Mwayikehya kandi mwakola n’ebingyi kw’aho. Omo misabe mwahatikana Yehova ati amughanyire. Kandi mwabindula n’emibere yiwe. Mwayikasa kutsibu erikokotya emyatsi milebe mibi eyakola kandi mwakola ngoko angatoka eriramya Yehova n’eriwatikya abandi erikola batya. Eky’erileberyako kya Manase kikawatikaya ababirikola amalolo awakalire. Ebyahikira Manase bikakanganaya ngoko Yehova ni Mungu “mubuya, kandi akabuyira.” (Esy. 86:5) Yehova akaghanyira abakabindula emitima yabo kwenene-kwenene.
EKIRO 19-25/06
EBY’OBUGHULI OMO KINYWA KY’OMUNGU | 2 EMYATSI Y’EMIGULU 34-36
“Unemubana endundi yo ndeke omo kinywa ky’oMungu?”
it-1-F 1152 enu. 6
Hulda
Yosia abere akowa “ekitabu ky’emighambo” ekyo Hilikia omuhereri mukulu abana kikasomwa omughulu omubírí w’erihimba buhya-buhya ehekalu abya akakolwa, mwatuma abandu balebe eriyabulya Yehova. Mubaghenda ewa Hulda, neryo naye, mwabahikya kw’ekinywa kya Yehova, ekyakanganaya ngoko eritakira eryosi eryangahikire oko abat’owa eriri omo “kitabu” lyangahikire oko kihanda ekya sighanaya Yehova. Hulda mwatasyabugha ati, busana n’eriyikehya lya Yosia embere sya Yehova, syangalolire okw’itakira eri aliwe akendisyahindanibwa haghuma n’abotata-kulu biwe n’eritabwa omw’isinda yiwe omo buholo.—2Bam 22:8-20; 2Emy 34:14-28.
w09-SW 15/6 10 enu. 20
Ubye n’omuhwa busana n’enyumba ya Yehova!
20 Omughulu Omwami Yosia ateghekanaya eritasyasubya eriramya ly’ekwenene, oMuhereri Mukulu Hilikia “mwabana ekitabu ky’emighambo ya [Yehova] eyo aha Musa.” Neryo mwahakyo Safani omuhandiki w’omwami, neryo naye mwatsuka erisomera Yosia ebirimo. (Soma 2 Emyatsi y’Emigulu 34:14-18.) Ekyo mukyalwiramo ebighuma byahi? Aho n’aho, omo bulighe omwami mwatulanga esyongyimba siwe n’erilaghira abalume biwe eriyabulya Yehova. Erilabira omuminyereri w’obukali ye Hulda, oMungu mwakangania emategheko malebe aw’eriramya aw’aponire awabya akakolwa e Yuda. Aliwe, oMungu mwalangira akaghala ako Yosia ahiraho erilusyaho eriramya ly’esyosanamu, kandi mwalola embere inianasimirwe na Yehova nomo ekihanda kyosi kyabya ky’erihikwako eritakira. (2 Emy. 34:19-28) Eki kikatwighisayaki? Ahate eritika-tika, netu tuwite eriyisunza eriri ng’erya Yosia. Twanzire erighendera oko busondoli bwa Yehova bo luba, itun’ibukire eky’erileberyako kibi ekikakanganaya ekyangabya twamalighira eriyisamambula okw’ikirirya n’erileghula bikahamba okw’iramya lyetu. Kandi twanganayiketera ngoko Yehova akendibya inianalangire n’erisima omuhwa owo tuli nagho busana n’eriramya ly’ekwenene ngoko anakola oko Yosia.
Obuteke bw’eKinywa ky’oMungu
w17.03-ZS 27 enu. 15-17
Unemwendihira omutima w’oko myatsi eyabirihandikwa?
15 Tukabughirira, ni kyahi ekyo twamigha oko Yosia? Nomo Yosia anabya mwami oyuwene, mwakola ekosa eyamukolaya oko luholo. (Soma 2 Emyatsi y’Emigulu 35:20-22.) Mubyabya biti? Yosia mwatsuka amalwa na Neko, omwami we Misri, nomo habya isihali enzumwa y’erilwa naye. Nibya, Neko mwabwira Yosia ati syanzire erilwa naye. EBiblia ikabugha yiti ebinywa bya Neko “byalua omo buno [bw’oMungu].” Aliwe Yosia mwayalwa, bamamwitirayo. Ni kyahi ekyaleka inialwa na Neko? EBiblia siyiritubwirakyo.
16 Yosia abya atolere iniatsuka eriminya kwenene ebyo Neko abugha nga byanabya ibikalua oko Yehova. Ati? Angabulirye Yeremia, omughuma w’oko baminyereri ba Yehova. (2 Emy. 35:23, 25) N’ekindi, Yosia anganalengire erisamalira emyatsi yo ndeke. Neko aghenda e Karikemesi iniakayalwa n’ekindi kihanda, butsira ne Yerusalema. Kandi nibya Neko mwatatsuma Yehova kutse abandu biwe. Yosia mwatatsuka erilengekania ndeke oko nzumwa esi embere sy’eriyisogha eky’erikola. Ekyo kikatwighisayaki? Omughulu hangabya ekikatuhanga-hangaya, kandi ikikatusaba eriyisogha, tutolere itwatsuka erilebya ndeke Yehova iye ng’anzire itwakolaki.
17 Twamabya itutolere eriyisogha oko mwatsi mulebe, tutolere itwatsuka erilengekania oko syokanuni sy’eBiblia esyangatuwatikya kandi ngoko twangakolesyasyo. Ikyanganatusaba eritasyakwesa omo bitabu byetu kutse eribulya omusyakulu w’endeko y’amahano. Inianganatuwatikya eritasyalengekania oko sindi kanuni sy’eBiblia. Terilengekania oko kino: Mwali wetu atahibwe n’oyute Mwimiri wa Yehova. Iniateghekania erighenda omw’itulira. (Emib. 4:20) Aliwe kandi oko kiro ekyo, mwira wiwe iniabya isyanzire akaghenda omw’itulira. Akamubwira ati bamabibugha biro bingyi isibalisyasiba haghuma, neryo ati anzire ibalendera kughuma. Neryo mwali wetu akalengekanaya oko masako aw’angamuwatikya eriyisogha ndeke. Akaminya ngoko atolere iniakenga oMungu kandi ngoko Yesu mwatulaghira eriyira abigha. (Mat. 28:19, 20; Emib. 5:29) Aliwe kandi ak’ibuka ngoko omukali atolere iniasikya mwira wiwe kandi ngoko abaghombe ba Yehova batolere ibabya n’obuyiteghererya. (Efe. 5:22-24; Flp. 4:5) Mbino kwenene omwira wiwe anzire erimukakirya eritulira kutse anzire ibasiba haghuma? Itwe Bimiri ba Yehova, twanzire itwayisogha n’amenge n’omo nzira eyangatsemesya Yehova.
EKIRO 26/06–2/07
EBY’OBUGHULI OMO KINYWA KY’OMUNGU | EZERA 1-3
“Uleke Yehova akukolesaye”
Unalangire ekyo Zekaria alangira?
EMITIMA y’Abayahudi muyasika kutsibu. Yehova Mungu “mwatsumbukya omutima wa Kiro Omwami we Persia” eriha Abaisraeli b’obwiranda, enyuma sy’eribugha emyaka mingyi y’omo bunyewa eBabeli. Omwami mwabugha ati Abayahudi batolere ibasuba ewabo ‘n’erihimba enyumba ya [Yehova oMungu] we Israeli.’ (Ezr. 1:1, 3) Ebaruha eyo muyasikya emitima yo kutsibu! Ni bughambu Abayahudi bangatokire eritasyaramya oMungu w’ekwenene y’omo kihugho ekyo abya iniabiribaha.
w17.10-ZS 26 enu. 2
Esyogali n’embita bikakuteghaya
2 Zekaria abya inianasi ngoko Abayahudi abasuba e Yerusalema babya baramya ba Yehova. N’ibo “[oMungu] atsumbukaya emitima yabo” erisighania amanyumba wabo n’obuhingania bwabo eBabeli. (Ezr. 1:2, 3, 5) Mubasighania eyo babya ibanasi ndeke bamaghenda omo kihugho ekyo abangyi b’omw’ibo babya isibali batahikamo. Eritasyahimba ehekalu ya Yehova abya mwatsi mukulu kutsibu oko Bayahudi abo, nibya mubaligha erighenda olughendo luli lw’amaligho mangyi olw’ebilometere 1 600.
Obuteke bw’eKinywa ky’oMungu
w06-SW 15/1 19 enu. 1
Emyatsi mikulu-mikulu erilua omo Kitabu kya Ezera
1:3-6. Ng’abandi Baisraeli abasighala eBabeli, abangyi b’oko Bimiri ba Yehova sibangatoka erikola omubírí w’omughulu wosi kutse eriyakolera eyiri obwagha bunene. Aliwe, bakawatikaya abangatoka erikola batya n’erihira mubo mw’omuhwa kandi ibateka ebihembo busana n’eriwatikya omubírí w’eritulughania oBwami n’eriyira abigha.