Ebikangirirwe omo Omubírí n’engebe Akatabu k’omuhindano
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
EKIRO 4-10/09
EBY’OBUGHULI OMO KINYWA KY’OMUNGU | ESITERI 1-2
“Nga Esiteri, naghu uyikase eriyiminya lulengo”
w17-ZS.01 25 enu. 11
Wanganasighala iwunayikehirye omughulu wamalengwako
11 Omughulu abandi bamatuhalamba, ekyo kyanganalenga oko mubere wetu w’eriyikehya. Esiteri mwabwirwa ebinywa bingyi by’erimuhalamba busana n’eribya mughuma w’oko bakali babuya kutsibu omo Persia. Omo mwaka mughuma, Esiteri n’abandi bambesa abendisombolwamo oyukendibya mughole w’omwami, mubahabwa ebindu eby’eriyuwaniamo. Omwami mwasombola Esiteri eribya mughole wiwe. Aliwe, ekyo mukitaleka inabya mw’emiyiheko. Esiteri mwatabukamo omutima w’eriyitsomana iyuwene. Mwalola embere eriyikehya, eribya molo n’erisikya abandi.—Esiteri 2:9, 12, 15, 17.
ia-ZS 130 enu. 15
Mwayiherera busana n’abandu b’oMungu
15 Endambi yabere yahika ey’erimutwala embere sy’omwami, Esiteri mwahabwa olusunzo lw’erisombola ekyosi-kyosi ekyalaghireko, kwamuhwa ekyangamuwatikya eritasyayuwania ndeke. Aliwe, omwiyikehya, mwatatomeka oko ebyo Hegai abya iniabirimubwira ati akendisaba. (Esiteri 2:15) Alinga mwafumbula ngoko obubuya busa si bo bwangaleka omwami inamusima, aliwe eriyikehya n’obolo bwiwe. Omo nyumba y’omwami simwendibanika bandu bangyi abawite emibere eyo. Anabya asingene?
w17-ZS.01 25 enu. 12
Wanganasighala iwunayikehirye omughulu wamalengwako
12 Eriyikehya likatuwatikaya eribya n’emyambalire n’emibere eyikakanganaya nga tunasikirye abandi kandi netu nga tunayisikirye. Omo mwanya w’eriyihalamba kutse erikola ebindu busana n’eryanza erilangirwa, tutolere itwabya ‘n’ekirimu ekihehere n’eky’obukutu.’ (Soma 1 Petero 3:3, 4; Yer 9:23, 24) Nomo twanganayibisa, ebiri omo mutima wetu bikalangirika erilabira ebinywa n’emikolere yetu. Ng’eky’erileberyako, twangananza tuti abandi batulangire mo b’omughaso munene busana n’ebyo tukakola, ebyo twasi, kutse abo twasi. Kutse iwabya nga wamakangania uti omubírí mulebe ow’alyakolawa wulyakolagho omo kaghala kaghu, kwesi nibya ihane abandi abo mulyakolagho nabo. Aliwe talengekania oko Yesu. Abya inianganayikangania embere sy’abandu ngoko ni w’amenge manene. Aliwe Yesu mwatakola ekyo. Ngendo nyingyi iniakahula Ekinywa ky’oMungu kyo kutsibu. Syabya anzire abandu bakamuhalamba. Iniakanza eriha Yehova y’olukengerwa.—Yoane 8:28.
Obuteke bw’eKinywa ky’oMungu
Unalue wasi?
Abakakwesa-kwesa aba, mobabana ebihandiko by’Abapersia ebyabyamo erina Marduka (omo Kinande ni Mordekayi). Abya mukulu w’omo butabali, alinga oyukakola omo by’esyofranga eSusa. Artur Ungnad, oyo wasi emyatsi y’omo bihugho by’omo matanga lyuba, mwabugha ati oko mughulu oyo “ebyo byo byabya ebindi bihandiko ebite omo Biblia ebikakanaya oko Mordekayi.” Erilua omughulu Ungnad abugha ebinywa ebyo, abasomi babiribindula ebindi bihandiko bya kera by’Abapersia omo yindi mibughe. Omw’ebi mune ebyabya bihandikire oko bisayi by’eribumba ebyabanika omo babya bakabika ebindu by’obughuli omo bisambukalirya by’omuyi w’ePersepolis, hakuhi n’esyombimbo. Ebisayi ebi ni by’oko mughulu wa Xerxes w’erimbere. Biri omo mubughe w’aba Elamu kandi birimo amena mangyi awali omo kitabu kya Esiteri.
Ebingyi by’oko bisayi ebyabanika ePersepolis birimo erina Marduka, oyo wabya muhandiki omo nyumba y’omwami eSusa omo butabali bwa Xerxes w’erimbere. Ebihandiko ebiri oko kisayi kighuma bikabugha biti Marduka inyakabindula ebinywa omo yindi mibughe. Ebyo bihambene n’ebyo eBiblia ikabugha oko Mordekayi. Abya mukulu oyo wabya akakolera omo kikali ky’oMwami Ahasuero (Xerxes w’erimbere) kandi inyakabugha emibughe ng’ibiri. Mordekayi inyakikala oko lukyo lw’ekikali ky’omwami eSusa. (Esiteri 2:19, 21; 3:3) Olukyo lw’ekikali olo, yabya nyumba nene n’abakulu b’omo kikali ky’omwami iho bakakolera.
Marduka oyukanibweko omo bihandiko ebiri oko bisayi na Mordekayi oyukanibweko omo Biblia basosene oko myatsi mingyi. Babyaho oko mughulu mughumerera, ibakakolera ahandu haghumerera kandi abosi ini bakulu ahandu haghumerera. Emyatsi yosi eyi yikakanganaya ngoko ebyo abakatakula ebya kera eby’omo kitaka babana, byanganabya ibikahula Mordekayi oyukanibweko omo kitabu kya Esiteri.
EKIRO 11-17/09
EBY’OBUGHULI OMO KINYWA KY’OMUNGU | ESITERI 3-5
“Watikaya abandi erikolesya obutoki bwabo bosi”
it-2-F 345 enu. 7
Mordekayi
Amaghana erikukamira Hamani. Aho nyuma, Ahasuero mwayira Hamani oMuagagi mo mukulu. Neryo omwami mwabugha ati abandu bosi babye bakunama embere sya Hamani busana n’olusunzo lwiwe luhya-luhya olo. Mordekayi mwaghana kotso-kotso erisikya ekyalayiro ky’omwami ekyo, amakangania n’ekikaleka ati kundi iye ni Muyahudi. (Esi 3:1-4) Kundi Mordekayi abya Muyahudi, abya inyabiriyiherera oko Yehova; neryo erighala liwe erikwama ekyalayiro ky’omwami mulyakangania ngoko abya asikirye kutsibu obwira bwiwe haghuma na Yehova Mungu. Mwabugha ati iye erikukama embere sya Hamani syabya mwatsi w’eritulama ahisi lisa embere sy’omundu oyuwite ehamuli, ngoko abandi Baisraeli banakola kera, bakatulama embere sy’amukulu. (2Sa 14:4; 18:28; 1Bam 1:16) Habya emyatsi mingyi eyaleka Mordekayi inyaghana eritumala embere sya Hamani. Alinga Hamani abya Muamaleki, kandi Yehova abya iniabiribugha ati iyowene akendisyabya inianemulwa ne Amaleki “oko ndengo syosi.” (Eri 17:16; lebaya HAMANI.) Mordekayi mwalangira oyo isi mwatsi w’epolitike musa, aliwe kandi ni mwatsi ow’akalenga oko butaleghula bwiwe oko Mungu.
it-2-F 345 enu. 7
Mordekayi
Mwakolesibwa busana n’erilamya eIsraeli. Mordekayi abere aminya ngoko Abayahudi bosi bakenditoghotibwa, mwakangania ngoko ikirirye ngoko Esiteri ayirawamo mughole oyo mughulu olo busana n’erilamya Abayahudi. Mwakangania Esiteri y’omubírí munene owamulindire n’erimubwira ati ayabughirebo embere sy’omwami ati awatikayebo. Esiteri mwaligha eriya sungana n’omwami, nomo engebe yiwe yabya omo bwiko.—Esi 4:7–5:2.
ia-ZS 133 enu. 22-23
Mwayiherera busana n’abandu b’oMungu
22 Esiteri angabya imwakwa obuba bunene omwatsi oyo akamuhikako. Eri ryabya irengwako rinene omo bwikirirya bwiwe. Omo binywa ebyo atumira Mordekayi, mwakangania ko mw’ubaha kutsibu. Mwamubwira ngoko kihandikire omo bihano by’omwami kiti omundu amabihikira omwami isyatabirikirwa, ibakendimwita. Omwami amakusumbira omutso wiwe w’esyamaghetse, imo wukendighanyirwa. Esiteri anabya n’ekyangaleka inikiriria ati omwami akendimusumbirwa omutso? Anasi ndeke ngoko omwami mwataghanyira Vasiti busana n’erighana eryasa embere siwe omughulu abirikirawa Esiteri mwabwira Mordekayi ati hamabilaba biro 30 isyalyatabirikirwa embere sy’omwami! Erimulekerania ng’eri lyangabya imulyaleka Esiteri inyalangira omwami nga syakimutsomene.—Esi 4:9-11.
23 Erihimba obwikirirya bwa Esiteri, Mordekayi mwasubirya inyanasikire. Mwamukangania ndeke-ndeke ngoko amatendikola omwatsi, Abayahundi ibakendilamibwa omo yindi nzira. Aliwe ery’endereribwa ly’Abayahudi lyamakanyirira, Esiteri naye syasi ng’anemwendilama okw’itibwa ly’Abayahudi. Mordekayi iye mwakangania obwikirirya obuwatire omo Yehova oyutewangalekerania abandu biwe erihwerekereribwa neryo emilaghe yiwe iyaghana eribererera. (Yos. 23:14) Neryo Mordekayi mwabulya Esiteri ati: ‘Nindi wasi nga sulitahika oko bwami busana n’omugulu oyu kwehi?’ (Esit. 4:12-14) Mordekayi mwalw’iniayiketera oMungu wiwe, Yehova. Netu twanganamwigha!—Emi. 3:5, 6.
Obuteke bw’eKinywa ky’oMungu
kr-ZS 160 enu. 14
Erilwira oko obwiranda bw’eriramya
14 Esiteri na Mordekayi mubalwira oko bwiranda bw’eriramya. Munabwire abandu ba Yehova kutya bakalwira oko bwiranda bw’eriramya Yehova ngoko iye abughire ati ibamuramya. (Esit. 4:13-16) Naghu wanganayighunga okwibo? Inga. Wanganalola embere erisabira abaghala n’abali betu abanemwaghalwa munabwire abakatswerawa omo bute bulingirirania. Emisabe eyiri ng’eyo yanganawatikya kutsibu abaghala n’abali betu abali omo maligho kandi abanemwendereribwa. (Soma Yakobo 5:16.) Yehova akanasubiraya oko misabe eyiri ng’eyo? Erisingana eryo tunemubana oko syo tribinali likakanganaya ngoko kwenene akasubiraya kuyo!—Ebr. 13:18, 19.
EKIRO 18-24/09
EBY’OBUGHULI OMO KINYWA KY’OMUNGU | ESITERI 6-8
“Ngoko twangakanirania ndeke”
ia-ZS 140 enu. 15-16
Abya w’amenge, mutubaha, kandi mwayiherera busana n’abandi
15 Kundi Esiteri mwalindirira erihika oko kiro ky’eribwira omwami erisaba liwe, ekyo mukyaleka Hamani inyabana endambi y’erikola emyatsi eyikendimuhemula. Mbino Yehova syangabya iyuwaleka omwami iniabula otulo? (Emi. 21:1) Sikiriswekaya Ekinywa ky’oMungu erituhira m’omuhwa w’eribya n’omubere ‘w’erilindirira’! (Soma Mika 7:7) Twamalinda ekyo Mungu akendikola, itwanganalangira eriyisogha liwe iry’erilengire kutsibu ebyo tulwe twasi tuti by’ebyangatuwatikya.
Mwakania omo butubaha
16 Rero lino Esiteri mwayisogha eribwira omwami y’ebyosi okw’irya inene eryakabiri. Aliwe angatsukire ati? Endambi muyahika kandi omwami amabulya Esiteri erisaba liwe nga ni ryahi. (Esit. 7:2) Oko Esiteri, ‘omughulu w’eribugha’ abya iniamahika.
ia-ZS 140 enu. 17
Abya w’amenge, mutubaha, kandi mwayiherera busana n’abandi
17 Twanganalengekania oko Esiteri akasaba omo mutima embere w’eribugha bino: ‘Namabya nabiribana erisimwa omo meso wawe, kandi kyamatsemesya omwami, nyihabawe engebe yage busana nʼerisaba lyage, nʼabandu betu’ (Esit. 7:3) Wanamalangira hano ngoko Esiteri aby’asikirye eriyisogha ly’omwami oko kyangabya iky’ekitolere? Kwenene Esiteri syabya nga Vasiti, oyuwahemula omwami omwiyiririra kandi iniakine mughole wiwe! (Esit. 1:10-12) Kandi Esiteri mwatatsweba omwami busana n’eriyiketera Hamani. Aliwe, mwasaba eriteghibwa.
ia-ZS 141 enu. 18-19
Abya w’amenge, mutubaha, kandi mwayiherera busana n’abandi
18 Ahate eritika-tika, erisaba lya Esiteri eri mulyaswekya omwami. Kwe nindi yo wangapima erihira engebe y’omughole wiwe y’omo bwiko? Esiteri mwatasyabugha ati: ‘Twabirigulibwa ingye n’ekihanda kyaghe, eritindwa, n’er’itwa n’eriheribwa. Nikwa ko twaghulibwa eribya bakobe ab’obulume n’ab’obukali, nangahunire, nikwa obulige bwetu sibwangalingana n’eritalya ly’omwami.’ (Esit. 7:4) Hano Esiteri mwabugha omwatsi owalitolire omo butubaha, kandi amatomekako ati angahunire ko baghulibawa ng’abakobe lisa. Aliwe erihunira omwatsi oyu, n’omwami angahambirweko kutsibu.
19 Esiteri akatwighisaya omubere mubuya ow’erikania omo menge. Wamabya iwuli w’erikanirya omwanze wawu kutse oyuwite obutoki oko mwatsi owalitohire, ikyanganabya kibuya eribya n’omubere w’erilindirira, erisikya, n’eribugha ekwenene yosi.—Emi. 16:21, 23.
Obuteke bw’eKinywa ky’oMungu
w06-SW 1/3 11 enu. 1
Emyatsi mikulu omo Kitabu kya Esiteri
7:4—Eritoghotibwa ly’Abayahudi lyangaletire liti “eritalya ly’oMwami”? Kundi Esiteri mwakolesya amenge akakanirya omwami ngoko Abayahudi banemusonda erighulibwa mo bakobe, mwawatikya omwami erilangira ebitsibu ebyo angabwene Abayahudi bamabitoghotibwa. Ebihande 10 000 eby’ebitsipa ebyo Hamani alagha sibyangaletire omo kighona ky’omwami mw’esyofranga nene ng’esyo angitire endighulya Abayahudi b’omo bukobe. Kandi erihotera lya Hamani elyo nga lyakoleka, omwami endiherya omughole wiwe.
EKIRO 25/09-1/10
EBY’OBUGHULI OMO KINYWA KY’OMUNGU | ESITERI 9-10
“Mwakolesya ehamuli yiwe eriwatikya Abayahudi balikyabo”
it-2-F 346 enu. 1
Mordekayi
Mordekayi mwayirwa mo mukulu omo mwanya wa Hamani, amahebwa n’embuka y’omwami y’erihira ekikumo oko syodokima sy’eleta. N’ekindi, Esiteri mwamuyira mo mukulu oko nyumba ya Hamani, eyo Ahasuero amuha. Omwami mwalighira Ahasuero erihandika omughambo owakaha Abayuda b’ehamuli y’eriyilwirako. Oyo abya mwatsi w’obutseme oko Bayuda. Omo butabali bosi bwabaperesi, abandu bangyi mubabya oko luhande lw’Abayuda, neryo ekiro ky’eritsuka erikola ly’omughambo oyo kyabere kyahika, ni bughambu ekiro 13 Omwisi we Adari, Abayahudi babya ibabiriyiteghekania. Abakulu bosi b’omo butabali mubayighunga oko luhande lw’Abayuda kundi Mordekayi inyabiribya mukulu. Ekiro kyamalwa mukyatomekwako ekindi kiro kighuma eSusa. Esyonzighu sy’Abayuda esilabire oko 75 000 musyatoghotibwa omo bwami bosi bw’Abaperesi. Omo syonzighu esyo mwabya abana ikumi aba Hamani (Esi 8:1–9:18). Neryo Esiteri mwalighira Mordekayi eriyira ekiro 14 n’ekiro 15 omwisi we Adari mo biro bikulu eby’eribya bikibukwa oko buli mwaka. Mubyalukwamo “ebiro bya Purimu.” Ebiro ebyo Abayuda ibakatsema kutsibu n’erilya n’eritumirana ebihembo n’eriwatikya abera. Abayuda mubaligha ekiro kikulu ekyo n’erisighalyakyo oko batsikulu babo n’abandi bandu bosi abendiyighunga kubo. Mordekayi mwabya mundu mukulu omo bwami bw’Abaperesi, iyusubukire oko mwami. Mordekayi mwalola embere erikolera abandu b’oMungu—Esi 9:19-22, 27-32; 10:2, 3.
it-2-F 628 enu. 4
Purimu
Ekileka. Abandu balebe bakabugha bati ekiro kikulu kye Purimu ekyo Abayuda bakakola munabwire kikabya mo myatsi mingyi ya kinya-mubiri kulenga ey’obunya-kirimu, kandi bati n’abandu babere bakakunda. Aliwe si byabya bitya ekiro kikulu ekyo kikatsuka. Kundi Mordekayi na Esiteri babya baramya ba Yehova, oMungu w’ekwenene, mubatsukisya ekiro kikulu ekyo busana n’eriha Yehova y’olukengerwa. Twanganabugha tuti Yehova yo awatikaya Abayuda erilama kundi omwatsi mwatsukira oko butaleghula bwa Mordekayi oyuwabya akaramya Yehova iye musa. Alinga Hamani abya Mumaleki, kandi Yehova inyabiritsuma ekihanda ky’Abamaleki n’eritakirakyo n’etitswerakyo eritoghotibwa. Mordekayi mwakenga omughambo w’oMungu neryo mwaghana eryunamira Hamani (Esi 3:2, 5; Eri 17:14-16). Kandi, ebyo Mordekayi abwira Esiteri (Esi 4:14) bikakanganaya ngoko mwayiketera ngoko omulamo w’Abayuda angaluire oko oyuwite obutoki bunene. Kandi Esiteri eritsira akalyo embere w’eriya eyiri omwami iniane n’erisaba liwe ery’erimbere n’erikokya omwami okw’irya inene, mubyakangania ngoko akasaba oMungu y’obuwatikya.—Esi 4:16.
cl-SW 101-102 enu. 12-13
‘Mugerereraye’ oMungu omo mibere mukakolesayamo obutoki bwenyu
12 Yehova abirituha abakatusondola omo ndeko y’Ekikristo. (Abaebrania 13:17) Abalume abatolere aba batolere ibakolesya obutoki ob’oMungu akabaha eriha obuwatikya obutolere n’eriteya ekihyo kyo bunya-kirimu. Mbino olusunzo lwabo olo lukaleka ibabya n’ehamuli y’eritabala oko bwikirirya bwa balikyabo? Iyehi nahake! Abasyakulu batolere ibabya n’amalengekania owatolere oko lusunzo lwabo kandi ibayasi lulengo. (1 Petero 5:2, 3) EBiblia yikabwira abakasondola yiti: ‘Balisaye endeko y’oMungu eyo aghula omo musasi wa Mughala wiwe-wiwe’ (Emibiri 20:28, nwt) Ebinywa ebyo bikakanganaya enzumwa ngulu eyikaleka abosi omo ndeko ibakolerwa omo lwanzo.
13 Itwanganatekaho eky’erileberyako kino. Omunywani wawu ow’oko ndungu inyakuwatya ekindu kiwe ekyo anzire kutsibu. Wunasi ngoko mwakighula beyi nene. Mbino isiwendikihamba ndeke, iwunayiteghirye? Kutya, oMungu abiriha abasyakulu olusunzo lw’eritsomana ekindu eky’obughuli: endeko, eyo abali muyo bakasosekanibawa n’esyombuli. (Yoane 21:16, 17) Esyombuli sya Yehova ni sy’obughuli embere siwe—ni sy’obughuli bunene kundi mwaghulasyo omo musasi w’obughuli owa Mughala wiwe ekyusa, Yesu Kristo. Sihali ekindi ky’obughuli ekyo Yehova angatuhire erighula esyombuli siwe. Abasyakulu bakabya ibanibukire ekyo neryo ibatsomana esyombuli ngoko kitolere.
Obuteke bw’eKinywa ky’oMungu
w06-SW 1/3 11 enu. 4
Emyatsi mikulu y’omo Kitabu kya Esiteri
9:10, 15, 16—Nomo Abayahudi banahamulirawa erihunga ebindu, mubatahungabyo busanaki? Kundi Abayahudi baghana erihunga ebindu ebyo, ekyo mukyakangya ngoko sibabya bakasondya ebindu aliwe babya ibanzire eriyilwirako.
EKIRO 2-8/10
EBY’OBUGHULI OMO KNYWA KY’OMUNGU | YOBU 1-3
“Ukanganaye mughulu wosi ngoko wanzire Yehova yo kutsibu”
w18-ZS.02 6 enu. 16-17
Wighire oko bwikirirya n’obowa bwa Noa, Danieli, na Yobu
16 Ni maligho nga wahi agho Yobu abana? Yobu mwabana esyombinduka nene-nene omo ngebe yiwe. Erimbere, Yobu abya “mukulu kwilaba abandu bosi b’ekihugho ky’endata.” (Yobu 1:3) Abya awite oko bindu ko kutsibu, abya asibwe n’abandu bangyi kandi ibamusikirye. (Yobu 29:7-16) Omo byosi ebi, Yobu mwatalengekania ati alengire abandi kutse eriyowa nga syalaghire oko Mungu. Tukaminya ekyo kundi Yehova mwabugha ati “omugombe wage” n’erimukaniako ati: “Ni mundu oyuhikene n’oyutunganene, oyukakenga oMungu, n’erihutatira ebibi.”—Yobu 1:8.
17 Aliwe kitsumbukirania, engebe ya Yobu muyahinduka. Mwaherya ebyosi, amabunika mutima amahika n’okw’iyisabira oluholo. Munabwire, tunasi ngoko Sitani yowaletera Yobu y’ebitsibu. Mwabugha ati Yobu akakolera Yehova busana n’ebyo akamuha. (Soma Yobu 1:9, 10.) Yehova mwataligha amabehi aya. Yehova angakolireki erikangania ngoko Sitani ni mubehi koto-koto? Mwaha Yobu y’omughisa w’erikangania obutaleghula bwiwe ok’oMungu n’erikangania kw’akamukolera busana n’olwanzo.
w19-ZS.02 5 enu. 10
Umakirire eritunganene lyaghu!
10 Ebyo Sitani abugha oko Yobu naghu binakulebirye. Biti? Ali ng’oyukabugha ati, siwanzire ndeke Yehova Mungu, ati ukendileka erimukolera wanamatalamya engebe yaghu, kandi ati eritunganene lyosi-lyosi eryo ukakanganaya ni ly’amabehi! (Yobu 2:4, 5; Erib. 12:10) Ekyo kyamaleka iwayowa wuti? Kyamakuluma oko mutima, ko bite bitya? Aliwe, lengekanaya oko kino: Yehova akalighira Sitani erilenga oko butunganene bwaghu. Anayiketere iwe yo ndeke eribya inianganakuha akaghisa akuwenenga ak’erimakirira eritunganene lyaghu n’erikangania ngoko Sitani ni mubehi. Yehova anayiketere ngoko ukendimakirira eritunganene lyaghu, kandi akalagha erikuwatikya erikola ekyo. (Ebr. 13:6) Ka ni lusunzo lunene oMutabali w’obuhangwa bosi eriyiketera iwe! Wanamalangira ekikaleka erikangya eritunganene inyabya mwatsi w’omughaso munene? Likatutokesaya erighana amabehi wa Sitani n’eryuwania erina lya Tata wetu n’erisighika emitabalire yiwe. Twangakolaki eribya itunamakirire eritunganene lyetu?
Obuteke bw’eKinywa ky’oMungu
Ebinywa by’omwiso bya Yesu bikatwighisaya myatsi yahi?
9 Yesu asondibugha atiki. Katambi kake embere sy’erihola, Yesu mwabugha omo mulenge muli ati: ‘[Mungu] waghe, [Mungu] waghe, busanaki ukanyisighanaya kwehi?’ (Mat. 27:46) EBiblia siyirikanganaya ekyaleka Yesu iniabugha ebinywa ebyo. Aliwe, ulangire ekyo twangigha omo binywa ebyo. Omwatsi mughuma owo tukigha w’ono, omwibugha atya, Yesu abya akaberererya obuminyereri obuli omo Esyonyimbo 22:1. Kandi, ebinywa ebyo bikakanganaya ndeke-ndeke ngoko Yehova mwatatimbya oko Mughala wiwe “kw’ekikunda” kutse oluba. (Yobu 1:10) Yesu mwaminya ngoko Tata wiwe angamulekerenie omo byala by’esyonzighu siwe obutaleghula bwiwe butoke erilengwako kulenga obw’abandu bosi, erihika oko luholo. Eritomeka okw’ekyo, ebinywa ebyo mubyakangania ngoko mwatakola ekibi kyosi-kyosi ekitolere oluholo.
EKIRO 9-15/10
EBY’OBUGHULI OMO KINYWA KY’OMUNGU | YOBU 4-5
“Uyiteghaye oko syongulu sy’amabehi”
it-1-F 725 enu. 17
Elifasi
2. Omughuma w’oko banywani basatu ba Yobu. (Yobu 2:11) Omutemani, angabya iniabya mwitsikulu wa kambere ka Esau; busana n’ekyo iniabya mwitsikulu wa Abrahamu kandi tata-kulu wa Yobu. Iye n’ab’okw’iye ibasibwe busana n’amenge wabo. (Yer 49:7) Oko “basibikya” kutse abahumulikania basatu, Elifasi yuwabya asikibirwe kutsibu, erikangania ngoko yuwabya mukulu oko myaka. Yuwabya akabya w’erimbere erikania oko syongendo isatu esyo bakanayako kandi yuwabya akakania bingyi.
w05-SW 15/9 26 enu. 2
Ghana amalengekania mabi!
Akibuka ebitiko-tiko eby’alabamo omo ngebe yiwe, Elifasi mwabugha ati: “Neryo omuka mwalaba embere w’obusu bwage, n’obweya bw’oko mubiri wage mubwayihanda. Munalangira ekindu kihangeneho, nikwa mundatoka eriminya erisosa lyakyo; ekitsutsu kyabya embere w’ameso wage. Muhahita esisyerere, kandi munowa omulenge.” (Yobu 4:15, 16) Ni mulimu wahi owasondola amalengekania wa Elifasi? Ebinywa by’eritsweba-tsweba ebyakwama bikakanganaya ngoko syabya nahake omulimu w’abamalaika b’oMungu abatunganene. (Yobu 4:17, 18) Kyabya ekihangikwa kibi ky’ekirimu. Ko kitabya ky’ekyo, ni kyahi ekyangalekire Yehova iniakunga Elifasi n’abanywani biwe babiri busana n’eribugha amabehi? (Yobu 42:7) Elifasi abya iniabirisondolwa n’esyombinga. Ebyabugha mubyakangania amalengekania w’ekihugho.
w10-SW 15/2 19 enu. 5-6
Yihighule oko mabehi wa Sitani
Sitani mwakolesya Elifasi, omughuma w’oko banywani ba Yobu abasatu abasyamulebaya, erikangania ati abandu sibawite amaka aw’erimakirira oko Mungu. Akakania oko bandu ng’abo “ahangika omw’ibumba,” mwabwira Yobu ati: “Ekindu ky’olututu! Abakahinolerawa ng’akanyurughunzu. Omundu akabyaho engyakya, n’erigolo-golo iniahola, isihali mundu oyukaminya.”—Yobu 4:19, 20.
Ni kwenene, omo wandi Masako, tukasosekanibawa “n’omubiri w’ekitaka”—amalegha awakolire omw’ibumba awangatulika endambi yosi-yosi. (2 Kor. 4:7) Tuli batseke kundu mutwasighalya ekibi n’obutahikana. (Rom. 5:12) Twamatendiwatikibwa, itukendilemwa eriyihighula oko bitegho bya Sitani. Aliwe itwe Bakristo, tunawite obuwatikya. Nomo tuli batseke, tuli b’obughuli omo meso w’oMungu. (Isa. 43:4) N’ekindi, Yehova akaha ekirimu kiwe kibuyirire oko bakamusabakyo. (Luka 11:13) Ekirimu kiwe kyanganatuha “obutoki bunene,” eritutokesya erisinga ekitsibu kyosi-kyosi ekyo Sitani akatuletera. (2 Kor. 4:7; Flp. 4:13) Twamalengaho erilwa na Diabolo, ‘itunasikire omw’ikirirya,’ oMungu iniakenditughumya n’erituha amaka. (1 Pet. 5:8-10) Busana n’ekyo, situtolere tukasagha Sitani Diabolo.
mrt-SW 32 enu. 13-17
Uyiteghaye oko syongulu sy’amabehi
● Lebaya ndeke aho mwatsi alwire n’ebirimo
Ekyo Biblia yikabugha: “Ulenge [mulebaye ndeke] emyatsi yosi.”—1 Abanya Tesalonika 5:21.
Wute waligha kutse erituma mwatsi wosi-wosi, nibya n’owanasibwe kutse erisubirirwamo omo syongulu, kumbe iwayikasa eriminya nga ni wa kwenene. Wuti?
Lebaye ndeke ahakalua nga hanayiketerwe. Ebitongole ebyabatula ngulu n’ebindi bitongole ibyanganahengemya omwatsi busana n’erisonda esyofranga kutse bikasighika luhande lulebe lw’ekipolitike. Linganisaya ebyo wukalangira omo by’ekitongole ky’abatula ngulu kighuma n’eby’ebindi bitongole. Oko sindi ndambi, abanywani omw’itendiyiririra banganatuma omwatsi owatahikene oko Enternete kutse oko mitahula y’erikanirania. Busana n’ekyo, isiwayiketera omwatsi owali omo syongulu wute walebya ahalyalua kwenene-kwenene.
Lebaya emyatsi eyirimo nga yine oko butuku kandi nga yinahikene. Lebaye ebiro by’omwisi, ebikakanganaya omwatsi ng’anahikire, n’obikakanganaya nga ni w’ekwenene. Kutsibu-tsibu wuyiteghaye omwatsi owakalire amabya nga malobibwa kutsibu kutse omwatsi amabya inyakolirwe busana n’erikuna abandu bakole omo nzira nyilebe.
Obuteke bw’eKinywa ky’oMungu
w03-SW 15/5 22 enu. 5-6
Sighala iwunasikire, n’erisinga amatangwa w’engebe
Eribya mughuma w’oko bali omo kitunga ky’abaramya b’ekwenene eky’ekihugho kyosi kyanganaleka itwasighala itunasikire ndeke. Ka ni muyisa munene eribya baghuma b’oko bandu abanzene nga’aba, ekihanda ky’abalikyetu b’omo kihugho kyosi! (1 Petero 2:17) Kandi netu twanganaleka abikirirya balikyetu ibasighala ibanasikire.
Talengekania oko ebyo Yobu omulume omutaleghula akola. Nibya n’omuhumulikania w’amabehi Elifasi mwaligha ahate eritika-tika ati: “Ebinywa byabirihangania oyowabya akawa. Kandi wabirisikya amarwe awakakonongoka.” (Yobu 4:4) Tunemukola tuti bikahika oko mwatsi oyo? Tutolere eriwatikya Abakristo balikyetu erighuma omo mubírí w’oMungu. Tukakola kughuma nabo, itwanganakolesya ebinywa bino: “Musikaye ebyala bite n’amaka, musingike amarwe awaleghetsene.” (Isaya 35:3) Neryo busanaki isiwayihiriraho omuradi w’erighumya n’erihimba Omukristo mughuma kutse babiri omughulu tukahindana nabo? (Abaebrania 10:24, 25) Ebinywa by’eribasima ebikalua omo mutima busana n’akaghala ako bakahiraho erilola embere eritsemesya Yehova byanganabawatikya erisighala ibanasikire ibanemulola embere erisinga amatangwa w’engebe.
EKIRO 16-22/10
EBY’OBUGHULI OMO KINYWA KY’OMUNGU | YOBU 6-7
“Omughulu kyamakukalako eriyiyinia”
w06 15/3 14 enu. 10
Emyatsi mikulu-mikulu erilua omo kitabu kya Yobu
7:1; 14:14—Ebinywa “ebiro by’omuhingi” kutse “ebiro by’amalwa” bikamaanisayaki? Obulighe obo Yobu abyamo bwabya bukalire kutsibu neryo amabya ng’omundu oyuli omo malwa awakalire. (Yobu 10:17) Kundi sihali oyukaya omwisinda iniananzire, ebiro ebo omundu akabugha omw’isinda isyali alubukibwa, Yobu mwalinganisyabyo n’ebiro ebyo mundu akabugha iniane omo malwa awalyakasawa erighendamo.
“Yehova . . . akalamaya abatawite maha”
KYANGANATUHIKIRA itwalengekania oko ngebe yetu ngoko ni nguhi kandi ngoko ‘yuswire n’obulighe’. (Yobu 14:1) Oko yindi ndambi, ekyo kyanganaleka itwaherya amaha. Abandu ba Yehova bangyi ba kera nabo mukyabahikira eriyowa batya. Nibya n’abandi mubabugha bati kumbe balyahola. (1 Bam. 19:2-4; Yobu 3:1-3, 11; 7:15, 16) Aliwe ngendo nyingyi, Yehova—oMungu oyo babya bayiketere—mwabasubya mutima n’eribaha amaka. Omukania wabo ahandikawa busana n’eritusubya mutima n’eritukangirirya.—Rom. 15:4.
g-SW 1/12 16
Omughulu wukayowa nga wutolere erihola
Nomo wanganabya ighune omo mibere eyikalire, wibuke ngoko siwe musa kandi ngoko eky’obulighe, munabwire hakuhi obuli mundu anemulaba omo kitsibu kilebe. EBiblia yikabugha yiti: ‘Ebihangikwa byosi bikasimba n’erikunda haghuma.’ (Abanya Roma 8:22) Nomo kine, lino wanganalengekania wuti ekitsibu kyaghu sikyendisyahwaho, mughulu mungyi endambi yikahika ebindu ibyuwana. Wukalindirira ekyo, ni kyahi ekyangawatikya?
Bwira omunywani oyukulire bunya-kirimu kandi oyowukayiketera y’eriyowa lyawu. EBiblia yikabugha yiti: “Omwira akanza emigulu yosi, na mugala wabo akabutawa busana n’obulige.” (Emisyo 17:17) Omulume omutunganene Yobu, oyukanibweko omo Biblia, mwabwira abandi ebyosi omughulu abya omo biro by’ebitsibu. Omughulu abya omo mibere ey’akabugha ati ‘aluhire busana n’engebe yiwe,’ mwabugha ati: “Ngenditula omwatsi w’amaghali waghe; ngendibuga omo bukalihe b’omutima wage!” (Yobu 10:1) Eribwira abandi kyanganakehya obulitohe bw’obulighe obo wuwite, kandi kyanganaleka iwatasyabya n’amalengekania awuwene oko bitsibu ebo wukabana.
Bwira oMungu ebiri oko mutima erilabira omusabe. Abandi bakalengekanaya bati erisaba inianza eritayowa ndeke buyira, aliwe e Biblia ko yitabugha yitya. Esyonyimbo 65:2 hakabugha oko Yehova Mungu ‘Ng’oyukasubiraya erisaba,’ na 1 Petero 5:7 hakabugha hati: “Akabategaya [akutsomene].” Mughulu mungyi eBiblia yikahira omuwato oko mughaso w’eriyiketera oMungu. Ng’eky’erileberyako:
“Wikiriraye [Yehova] nʼomutima wawe gosi, Suyegemeraye obuminya bwawe. Omo syonzira syawe syosi umwahule, Naye asyatunganania esyonzira syawe.”—EMISYO 3:5, 6.
“Akaberereraya obwaga bwʼabosi abakamubaha; Akowa erilaka lyabo, akalamayabo.”—ESYONYIMBO 145:19.
“Eki kikaleka Itwasika embere [sy’oMungu], kusangwa twamabulya kindu omwʼisonda liwe, akatowa.”—1 YOANE 5:14.
“[Yehova] ali hali oko babi; Nikwa akowa erisaba lyʼabatunganene.”—EMISYO 15:29.
Wamabwira oMungu y’ebitsibu ebyo wukalabamo, akendikuwatikya. Busana n’enzumwa mbuya, eBiblia yikakuhira m’omuhwa ‘w’erimuyiketera emigulu yosi . . . Mumubwire amalige wenyu wosi.’—Esyonyimbo 62:8.
Obuteke bw’eKinywa ky’oMungu
Uhulikirire, uminye, n’erikwira abandi b’obulighe
10 Twanganigha Yehova omwiyikasa erihulikirira abaghala n’abali betu. Uyikase eriminya ndeke abaghala n’abali benyu. Ubye ukakania nabo embere n’enyuma sy’emihindano, ubye ukatulira haghuma nabo, kyamatokenana iwakokyabo oko kalyo. Wamakola utya, iwanganasweka ukafumbula ngoko omwali wetu oyukalangirika isyaliyibegheraya oko bandi, kwesi ni mukutu; kutse mughala wetu oyo ulwe ukalengekania uti anzire ebindu by’ekinya-mubiri, kwesi ini mundu oyukahitaya; n’ekihanda ekikatseleghawa ebiro byosi oko mihindano, kwesi kikalaba omo myatsi eyikalire busana n’obw’ikirirya bwabo. (Yobu 6:29) N’omo bine bitya, situtolere “eriyihira omo myatsi y’abandi.” (1 Tim. 5:13) Aliwe, kyuwene eriminya emyatsi milebe oko baghala n’abali betu n’ebyo balolako. Ekyo kyanganatuwatikya eribaminya ndeke.
EKIRO 23-29/10
EBY’OBUGHULI OMO KINYWA KY’OMUNGU | YOBU 8-10
“Olwanzo oluteleghula lw’oMungu lukatuteghaya oko mabehi wa Sitani”
w15-ZS 1/7 12 enu. 3
Kwenene twanganatsemesya oMungu?
Yobu mwabana amaligho mangyi kandi mukyalangirika nga syabya atolere eriaghalwa atya. Neryo mwatsuka eribya n’amalengekania mabi oko Mungu. Mwalengekania oMungu nga syatsomene, angabya inianawite obwikirirya oko Mungu kutse iyehe. (Yobu 9:20-22) Yobu abya ikirirye ngoko atunganene n’ekyo mukyaleka abandi bandu ibalangira ng’abya akayahulamo oyutunganene kwilaba oMungu.—Yobu 32:1, 2; 35:1, 2.
Olwanzo lwa Yehova oluteleghula lukamaanisayaki okw’iwe?
14 Olwanzo lw’oMungu oluteleghula lukaleta obuteya bw’obunya-kirimu. Akasaba Yehova, Dawidi mwabugha ati: “Uli bubisamo bwage, wasyaniteya oko bulige. Nasyimba busana nagu kusangwa ukanihanganira. . . . Nikwa abakayiketera Yehova, obubuya bw’olwanzo [lwiwe] bwasyabatimbako.” (Esy. 32:7, 10) Kera ibakatimbaya oluba oko muyi luteghaye abandu b’oko syonzighu. Kutya n’olwanzo lwa Yehova oluteleghula luli ng’oluba olukatuteghaya oko kindu kyosi-kyosi ekyangatsandya obwira bwetu haghuma naye. Kwesi olwanzo oluteleghula lwa Yehova lukamukuna eriyitunda hakuhi netu.—Yer. 31:3.
Obuteke bw’eKinywa ky’oMungu
w10-SW 15/10 6-7 enu. 19-20
“Nindi yuwasi obulengekania b’Omukama [Yehova] kwehi?”
19 Ni byahi ebyo twamabigha oko ‘bulengekania bwa Yehova’? Tutolere itwalighira Ekinywa ky’oMungu erituwatikya eriyiteghererya obulengekania bwa Yehova. Tutolere itwayiteya eritsweba Yehova erikwamana n’emisingyi n’amalengekania wetu. Yobu mwabugha ati: “Kusangwa iye [Mungu] si mundu, ngoko nyiri, nyiti nanga musubirya itwaya omw’ibugiro haguma.” (Yobu 9:32) Nga Yobu, tukabyatukatsuka eriminya obulengekania bwa Yehova, itukendilighirana n’ebinywa bino: “Lebaya, eyi ni mitano y’esyonzira siwe, kandi tukowa ekinywa kiwe kyo hake! Nikwa omulumo w’obutoki bwiwe nindi wangatoka eriminyago kwehi?”—Yobu 26:14.
20 Tukabya tukasoma Amasako, twameya omwatsi owakatukalira eriyiteghererya, kwilabirirya owahambire oko bulengekania bwa Yehova? Kandi ibwa enyuma w’erisekulya oko mwatsi oyo aliwe itutayiteghereryagho ndeke, tutolere itwalangira ekyo ng’enzira nguma eriyiketera lyetu omo Yehova eribya bukalengawako? Wibuke, oko bundi ebinywa bilebe byanganatuha akaghisa ak’erikangania erikirirya lyetu omo mibere ya Yehova. Tutolere itwakiminya ngoko sitwasi ebyosi eby’akakola. (Omug. 11:5) Eki ikikendileka itwalighirana n’ebinywa by’omukwenda Paulo bino: “Kwenene obukulu bw’oMungu ni bunene! Kwenene oMungu awite amenge wosi n’eriminya lyosi! Sihali mundu wangaminya erisoha liwe! Sihali mundu wangaminyerera esyonzira siwe! Ngoko kisakire kiti, Nindi wabiriminya obulengekania bw’Omukama kwehi? Nindi wangabya muhani wiwe kwehi? Nindi wabirimuha kindu, atuhawe kwehi? Kusangwa iye mwahangika emyatsi yosi, kandi emyatsi yosi n’iye wabumbayo kandi emyatsi yiri busana naye. Olukengerwa lubye oko Mungu kera na kera. Amina.”—Rom. 11:33-36.
EKIRO 30/10–5/11
EBY’OBUGHULI OMO KINYWA KY’OMUNGU | YOBU 11-12
“Emyatsi isatu eyikatuwatikaya eribana amenge n’eribana endundi y’amenge ayo”
w09-SW 15/4 6 enu. 17
Yobu mwahalamba erina lya Yehova
17 Ni kyahi ekyawatikaya Yobu erisighala mutaleghula oko Yehova? Ahate eritika-tika, abya iniabiribya n’obwira obuwene na Yehova atalyabana ebitsibu. Nomo sihali ekikakanganaya ngoko abya inianasi ngoko Sitani abirikuba obuhaka na Yehova, Yobu abya iniabiriyisogha erisighala mutaleghula. Mwabugha ati: ‘Erihika okw’ihola lyaghe sindiendisyaghana eritunganene lyaghe!’ (Yobu 27:5) Yobu mwabya ati n’obwira obuwene n’oMungu obu? Ahate eritika-tika, mwanza ebyo abya iniabiriowa oko mibere oMungu akoleramo Abrahamu, Isaka, na Yakobo, ababya n’obwira obuwene naye. Kandi Yobu mwaminya emibere mingyi ya Yehova omwitungerera ebihangikwa.—Soma Yobu 12:7-9, 13, 16.
Yehova ane naghu mughulu wosi, siwuli iwuwene
10 Ukole obwira n’Abakristo bataleghula. Ukole obwira haghuma n’abaghala n’abali betu omo ndeko abangabya eky’erileberyako ekyuwene okw’iwe. Banganabya ini balere okw’iwe kutse ini bakulu okw’iwe, kutse ibakulira omo yindi mibere. EBiblia yikatubwira yiti, “abasyakulu bobawite amenge.” (Yobu 12:12) Abasyakulu nabo banganigha myatsi mingyi oko balwana abataleghula omo ndeko. Dawidi abya mulere kutsibu kwilaba Yonatani, aliwe ekyo mukitabakakirya eribya banywani. (1 Sam. 18:1) Dawidi na Yonatani mubawatikania erikolera Yehova n’omo banabya omo maligho awakalire. (1 Sam. 23:16-18) Mwali wetu Irina oyuli iyuwene omo kwenene akabugha ati: “Abaghala n’abali betu banganabya babuti betu b’obunya-kirimu kutse ibabya b’oko kihanda kyetu eky’obunya-kirimu. Yehova anganakolesyabo ibabya kihanda kyetu ekyo tulaghireko.”
11 Kyanganakala eriyira abira bahya-bahya, kangyi-kangyi wamabya ighuli mukutu. Mwali wetu mukutu ye Ratna, oyuwasa omo kwenene n’omo anabya akendereribwa kutsibu akabugha ati: “Munalangira ngoko nilaghire oko buwatikya bw’abaghala n’abali betu omo ndeko.” Kyanganakala eribwira oghundi mundu ngoko tukayowa. Aliwe, twamamubwira ngoko tukayowa, omundu oyo anganabya mwira wetu kutsibu. Abira betu bakanza eritusubya mutima n’erituwatikya, aliwe tutolere itwabakangania eky’erikola batoke erituwatikya.
12 Enzira nguma ey’erikola obwira, ly’eribya ukatulira n’Abakristo balikyenyu. Mwali wetu Carol, oyotulyakanayako akabugha ati: “Erilabya endambi n’abaghala n’abali betu omo mubírí w’eritulira n’eyindi mibírí y’ekiteokrasi, ekyo kyabirileka inabana abira bangyi. Yehova abiriniwatikya omo myaka mingyi erilabira abira abo.” Eriwatya obwira n’Abakristo bataleghula kikaletera endundi nene mughulu wosi. Yehova akakolesaya abira abali ng’abo erikuwatikya omughulu wabiribunika mutima, kutse omughulu wabiriyowa nga uli iwuwene.—Emi. 17:17.
it-2-F 851 enu. 7
Amenge
Amenge wa Yehova. Amenge awalengetukireyo akabanika omo Yehova Mungu, oyuwite “amenge iyuwene” omo nzira eyo. (Rom 16:27; Erib 7:12) Eriminya likaghenda-ghendanaya n’emyatsi eyihikire, kandi kundi Yehova yo Muhangyiki, oyuliho “kera na kera” (Esy 90:1, 2), anasi ebyosi ebitolere eriminywa ebihambire oko buhangwa bosi, ngoko bukolirwe n’ebirimo, ngoko bwatsuka erihika na lino. Eby’erighenderako ebikasondola ekihugho, emitimbo-timbo eyirimo, n’emisingyi eyo bandu bakaghenderako bakasondasonda n’erikola bindu bihya, kandi ahate eby’erighenderako ebi abandu sibawite ekyo bangakola, ebyosi ebi oMungu yuwabihangyika. (Yobu 38:34-38; Esy 104:24; Emi 3:19; Yer 10:12, 13) Kwesi, ebihano biwe eby’emighendere ni by’omughaso munene oko bandu hatoke eribya obutekane, eriyisogha ndeke, n’abandu eritoka eribyaho ndeke. (Ebi 32:4-6; lebaya YEHOVA [oMungu w’ebihano biwe eby’emighendere].) Sihali ekyo atasi. (Isa 40:13, 14) Nomo akanabya ng’akalekeranaya ebindu ebitaghenda-ghendanaya n’esyokanuni siwe esitunganene eribyaho kandi abakabikola ibabya nga bali ndeke, ebiro ebikasa bine omo byala biwe kandi bikendisyabya erikwamana n’erisonda liwe, kandi eby’akabugha ‘bikendisyabererera.’—Isa 55:8-11; 46:9-11.
Obuteke bw’eKinywa ky’oMungu
w08-SW 1/8 11 enu. 5
Erikanirania n’omusuko
▪ ‘Mbino nganayiteghererya ebyo bakabugha nga bikamaanisayaki?’ Yobu 12:11 hakabugha hati: “Ko okutwe sikulilenga ebinywa, ngoko olulimi lukageraya akalyo kwehi?” Lino kwilaba kera, wutolere “iwalenga” kutse eriyiteghererya ekyo mughala wawu kutse mwali wawu akabugha. Mughulu mungyi abalwana n’abambesa bakakolesaya ebinywa ebilabirirenie bakakania. Ng’eky’erileberyako, mughala wawu kutse mwali wawu anganabugha ati, “Mughulu wosi wukanyitwala ng’omwana!” kutse “Siwulibya wukahulikirira ebyo nga kubwira!” Omo mwanya w’erihanda omunwe w’oko kinywa “mughulu wosi” na “siwulibya,” uminye ngoko ekyo sikyo bakamaanisaya. Ng’eky’erileberyako, “Mughulu wosi wukanyitwala ng’omwana” kyanganamaanisya “Ngayowa nga wukanitika-tikira,” na “Siwulibya wukahulikirira ebyo ngakubwira” kyanganamaanisya “Nganza erikubwira ngoko ngayowa.” Usonde eriminya ebyo bakabugha nga bikamaanisayaki.