Vayutiphunzisa buku ya Levitiko pa nkhani ya mwatufunikila kuchitila vinthu na ŵanthu ayakine

1-2. Kansi mu nkhani yapita tikambilana chinji, ndipo tikambilane chinji muli ino nkhani?

MU NKHANI yapita, tikambilana malangizo ayakine othandiza kufumila m’buku ya Levitiko chapitala 19. Mwachisanzo, pa vesi 3, tuŵelenga kuti Yehova euja Aisiraeli kuti akolemekeza makolo ŵawo. Tikambilana mwatingakatishile ntchito malangizo amene aŵa masiku ŵano mwa kuyavya makolo kufwana vakufunikila, kuŵalimbikisa noŵatonthoja, komasoti kuŵayavya kupitilija kunkhala pafupi na Yehova. Mu vesi imo na imo, Mulungu euja ŵanthu ŵake kuti akosunga nsiku ya Sondo. Tiphunzila kuti olo kuti tufunikalini kukonkheja lamulo yosunga nsiku ya Sondo masiku ŵano, mfundo zake tingazikatishile ntchito mwa kupatulako nthawe nsiku iliyonse kuti timuchitileko kanthu kayakine Yehova. Tikochita vamene ivi, tiwoneshe kuti tuyeja-yeja kunkhala atuŵa, monga mwayunenela lemba ya Levitiko 19:2 na 1 Petulo 1:15 kuti tikochita.

² Mu nkhani ino, tipitilije kukambilana Levitiko chapitala 19. Kansi nkhani ino itiphunzise chinji pa nkhani ya kuganizila ŵanthu amene aliye vinthu vokwanila pa moyo, kunkhala achilungamo pochita malonda, komasoti kukonda ayasu? Tufuna kunkhala ŵanthu atuŵa chifukwa Mulungu ni ntuŵa, lomba tiyeni tiwone vinthu vatingaphunzile.

MUKOWONESHA KUTI MUGANIZILA ŴANTHU AMENE ALI NA MAVUTO ATHANZI PA MOYO WAWO

3-4. Mokatijana na lemba ya Levitiko 19:14, kansi Aisiraeli enzefunika kuŵachitila chinji ŵanthu asamvwa olo asalola?

³ Ŵelengani Levitiko 19:14. Yehova ofuna kuti ŵanthu ŵake akoganizila ŵanthu amene ali na vuto ya thanzi pa moyo wawo. Mwachisanzo, yove euja Aisiraeli kuti enzefunikalini kutembelela munthu asakwanisha kumvwa. Tetyo kutembelela kwenzeyangijilapo kumuyamba munthu muyakine olo kumulaŵilila vinthu viipa. Kansi munthu asamvwa enzekumana na vuto yotyani? Munthu asamvwa enzekumvwalini vinthu venzelaŵililiwa na ŵanthu ayake, tetyo enzeve mwayi wakuti akoliteteza pa yove yeka.

⁴ Kuyangijila pali vamene ivi, mu vesi 14 tuphunzila kuti atumiki a Mulungu ofunikalini “kuikila chokhumudwisa munthu asalola.” Buku iyakine yufotokoza mavuto a ŵanthu okhuza thanzi inena kuti: “M’madela ayakine a kum’mawa ŵanthu ayakine asalola [ove] nthawe ziyakine enzechitiliwa vinthu viliye chilungamo komasoti vankhanza.” Payakine munthu wankhanza enzeika chinthu pasogolo pa munthu asalola kuti yove achitiwe olo pofuna tyala kumuseka. Yamene iyi yenze nkhanza! Koma pokatishila ntchito lamulo yamene iyi, Yehova eyavya ŵanthu ŵake kuziŵa kuti enzefunika kuchitila chifundo ŵanthu ovutika.

5. Kansi tingawoneshe tyani chifundo kuli ŵala ŵanthu amene ali na mavuto athanzi?

⁵ Yesu ewonesha chifundo kuli ŵanthu amene enze na mavuto akulu athanzi pa moyo wawo. Kumbukilani lipoti yechitumija kwa Yohane M’batizi yonena kuti: “Ŵala asalola lomba olola, olemala oyenda, amankhutu otuŵishiwa, ŵala asamvwa akumvwa, ndipo akufwa owushiwa.” Pavuli pakuti Yesu wachita vodabwisa, “Ŵanthu wonse etamanda Mulungu.” (Lk. 7:20-22; 18:43) Akhilisitu ofuna kukonkheja Yesu na kuchitila chifundo ŵanthu amene ali na mavuto athanzi pamoyo wawo. Tetyo tuyeja-yeja kuŵawamila ntima, kuŵaganizila komasoti kuŵachitila vinthu moleza ntima. N’chendi kuti Yehova aliyetipase mphamvu yochita vodabwisa. Olo n’tetyo, tili na mwayi wouja ŵanthu asalola mwakuthupi olo mwauzimu uthenga uweme wonena za paladaiso, mwamene ŵanthu mwati azankhalile na thanzi iweme komasoti mwati azankhalile pa ushamwali uweme na Mulungu. (Lk. 4:18) Nkhani iweme yamene iyi yuyavya ŵanthu kuti akotamanda Mulungu.

NKHALANI ACHILUNGAMO POCHITA MALONDA ŴANU

6. Kansi lemba ya Levitiko chapitala 19 yutiyavya tyani kumvwisha nkhani ya Malamulo 10?

⁶ Mavesi ayakine mu lemba ya Levitiko chapitala 19 okulisha ngako vinthu vifotokozewa pa Malamulo 10. Mwachisanzo, lamulo ya 8 yenzenena tyala kuti: “Osaiŵa.” (Eks. 20:15) Ayakine angaganize kuti keno osamala kuti osati atole chinthu chilichonse chamene n’chawolini, niye kuti omvwila lamulo yamene iyo. Koma olo n’tetyo payakine angoiŵasoti mu njila ziyakine.

7. Kansi venzekwanishika tyani kuti wamalonda aphwanye lamulo ya 8 yokhuza kuiŵa?

⁷ Munthu wamalonda angawone kuti aliyeiŵe chifukwa chakuti aliyetole chinthu chilichonse chamene chenzelini chake. Koma kansi tyani mwakuchitila bizinesi na ŵanthu ayakine? Molingana na lemba ya Levitiko 19:35, 36, Yehova enena kuti: “Osati mukochita chinyengo poweluza. Osati mukochita chinyengo popima kutalimpha kwa chinthu, kulema kwa chinthu olo popima vinthu va manzi.” Wamalonda wamene enzekatishila ntchito masikelo olo vopimila volakwika kuti asemphe ŵanthu ŵenzechita nawo malonda, enzenkhala kuti oŵaiŵila. Mavesi ayakine a chapitala 19 cha Levitiko osimikijilasoti za nkhani yamene iyi.

8. Kansi mfundo zupezeka pa lemba ya Levitiko 19:11-13 ziŵayavya tyani Ayuda kukonkheja lamulo ya 8, lomba sewo zingatiyavye tyani?

⁸ Ŵelengani Levitiko 19:11-13. Mawu oyambilila a Levitiko 19:11 onena kuti: “Osaiŵa”. Vesi 13 yuwonesha kuti pali kukatijana pakati pa kuiŵa na kuchita malonda achinyengo, ponena kuti: “Osaiŵila muyako mwachinyengo.” Tetyo, kuchita chinyengo pa nkhani yamalonda kukatijana ngako na kusakhulupilika, komasoti kuiŵa. Olo kuti lamulo ya 8 yunena za kuiŵa, mfundo zupezeka m’buku ya Levitiko ziyavya Ayuda kuwona mwangaikatishile ntchito lamulo yamene iyi. N’vofunika kuti tikoganizila ngako mwamene Yehova mwakuwonela chinyengo na kuiŵa. Payakine tingafunike kulikonsha kuti: ‘Mokatijana na lemba ya Levitiko 19:11-13, kansi pali chinthu chiyakine pa moyo wangu chanufunika kuchinja? Kansi nufunika kuchinja vinthu viyakine pa nkhani ya mwanuwonela malonda olo ntchito?’

9. Kansi lamulo yupezeka pa Levitiko 19:13 yenzeŵateteza tyani aganyu amene akata ntchito?

⁹ Palisoti mfundo iyakine yokhuza kuchita vinthu mwachilungamo yakufunika kuiganizila Mkhilisitu wamene walemba ntchito munthu muyake. Lemba ya Levitiko 19:13 yusilija na mawu akuti: “Malipilo a munthu waganyu osati ayone m’ng’anda mwako mpaka mmawa.” Ku Isiraeli, ŵanthu anyinji amene enzekata ntchito m’minda, komasoti aganyu enzefunika kulondela malipilo ŵawo kumapeto kwa nsiku iliyonse pa ntchito yakata. Kuchelwa kupeleka malipilo kuli wantchito olo waganyu wamene uyo, kwenzechitisha kuti ankhale aliye ndalama yakuti alyeshele banja yake pa nsiku yamene iyo. Yehova enena kuti: “Osachitila chinyengo waganyu wovutika pomuiŵila.”—Deut. 24:14, 15; Mt. 20:8.

10. Kansi ni mfundo yotyani yatuphunzila kufumila pa lemba ya Levitiko 19:13?

¹⁰ Masiku ŵano, antchito opasiwa malipilo kamozi olo kaŵili pamwezi, osati nsiku iliyonse. Olo n’tetyo, mfundo ya pa Levitiko 19:13 ikalikata ntchito. Mabwana ayakine okandilila antchito ŵawo poŵalipila tumalipilo tutontho komasoti osati mwachilungamo. Ove oziŵa kuti antchito paliye changachite koma kungopitilija tyala kukata ntchito pamalipilo atontho. Mwanjila iyakine mabwana oteti, ‘akochita vamene ivi onkhala monga kuti malipilo ŵawo kuli munthu waganyu ayona m’ng’anda mwawo.’ Mkhilisitu wamene walemba ŵanthu ntchito, ofunika kuwoneshesha kuti oŵachitila vinthu mwachilungamo. Lomba tiyeni tiwonesoti vinthu viyakine vatingaphunzile kufumila m’chapitala 19 cha buku ya Levitiko.

MUKOKONDA AYANU MONGA MWAMULIKONDELA MWEKA

11-12. Kansi Yesu esimikijila mfundo yotyani polaŵila mawu a pa Levitiko 19:17, 18?

¹¹ Mulungu ofuna kuti tikoŵachitila vinthu vinyinji ŵanthu ayasu kupambana tyala kupewa kuŵachitila vinthu viipa. Tingawone vamene ivi pa Levitiko 19:17, 18. (Ŵelengani.) Yehova enena momvwika luweme kuti: “Ukokonda muyako monga mwawulikondela weka.” Kuchita mwa njila yamene iyi nikofunikila kuli Mkhilisitu wamene ofuna kukondwelesha Mulungu.

¹² Ganizilani mwamene Yesu mwechisimikijila kufunika kwa lamulo yupezeka pa Levitiko 19:18. Nthawe iyakine Mfarisi muyakine ekonsha Yesu kuti: “Kansi lamulo ikulu ngako m’Chilamulo ni yotyani?” Yesu emuyankha kuti “lamulo ikulu komasoti yoyamba” ni yakuti ukokonda Yehova Mulungu wako na ntima wako wonse, moyo wako wonse, na maganizo wako wonse. Pavuli pake Yesu echizafotokoza mawu ali pa lemba ya Levitiko 19:18, kuti: “Yachiŵili yolingana nayo ni iyi, ‘ukokonda muyako mwawulikondela weka.’” (Mt. 22:35-40) Pali njila zinyinji zatingawoneshele kuti tukonda anansi ŵasu, koma tingaphunzilesoti vinthu vinyinji kufumila mu lemba ya Levitiko chapitala 19.

13. Kansi nkhani ya m’ Baibolo ya Yosefe yutiyavya tyani kumvwisha mfundo ya pa Levitiko 19:18?

¹³ Njila imozi yatingawoneshele kuti tukonda ayasu nikukonkheja malangizo ali pa lemba ya Levitiko 19:18. Iyi lemba yunena kuti: “Osawejela chiipa kapena kusungila chakuntima.” Ayakine a sewo tuziŵa ŵanthu ayakine amene esungila chakuntima muyawo wakuntchito, wakusikulu, mwenekwawo, olo munthu wam’banja mwawo—olo kwa vyaka vinyinji! Kumbukilani kuti enekwake a Yosefe, enze emusungila chakuntima, vamene ivi viŵachitisha kuti achite vinthu viipa ngako. (Gen. 37:2-8, 25-28) Koma Yosefe echita vinthu mosiyana ngako na enekwake amene aŵa! Yove eŵawonesha chifundo pa nthawe yamene yenze pa udindo ukulu olo kuti venze vokwanishika pa nthawe yamene iyo kuŵawejela vala viipa vechimuchitila enekwake. Yosefe aliyesunge chakuntima. Mmalomwake, echita vinthu mokatijana na malangizo a pa Levitiko 19:18.—Gen. 50:19-21.

14. Kansi n’chinji chuwonesha kuti mfundo za mulamulo ya pa Levitiko 19:18 zikalikata mphela ntchito masiku ŵano?

¹⁴ Akhilisitu amene ofuna kukondwelesha Mulungu ofunika kutolela chisanzo cha Yosefe, wamene ekhululukila enekwake m’malo moŵasungila chakuntima olo kuŵawejela vala vechimuchitila viipa. Vamene ivi vukatijanasoti na pemphelo ya chisanzo, pala Yesu etilimbikisa kukhululukila ŵanthu amene atichitila vinthu viipa. (Mt. 6:9, 12) Nayesoti ntumwi Paulo, epeleka malangizo kuli Akhilisitu akuti: “Okondewa, osawejela chiipa.” (Aro. 12:19) Eŵalimbikisasoti kuti: “Pitilijani kulolelana muyake na muyake nokhululukilana na ntima wonse, olo kuti muyakine alinacho chifukwa chodandawulila za muyake.” (Akol. 3:13) Mfundo za Yehova zuchinjalini. Tetyo mfundo za mulamulo ya pa Levitiko 19:18, zikalikata mphela ntchito masiku ŵano.

15. Kansi n’chisanzo chotyani chamene chingatiyavye kuwona kuipa kosunga chakuntima?

¹⁵ Tiyeni tiyelekezele teti. Kukalipa tingakuyelekezele na chilonda. Vilonda viyakine vunkhala vitontho-vitontho, koma viyakine vunkhala vikulu-vikulu. Mwachisanzo, pochekela ndiyo, chipula payakine chingaticheke patontho pachikumo. Tingamvwe kuŵaŵa, koma kuŵaŵa kwake kungatolelini nthawe itali. Pavuli pa nsiku imozi olo aŵili, tingakumbukilelinisoti pala patachekewa. Molingana na vamene ivi, vinthu viyakine vangatiphoniyele ayasu vingankhale vitontho. Mwachisanzo, muyasu angalaŵile olo kutichitila vinthu mosaganizila luweme ndipo vingatikhumudwise ngako koma tingakwanishe kumukhululukila mosavuta. Koma keno tili na chilonda chikulu ngako, dokota angafunike kuchisona olo kumangapo bandichi. Koma keno tingokata katapo pachilonda pamene apo, vingachitishe kuti osati chipole kamangu. N’vochitisha chisoni kuti munthu akakalipa ngako, angochita chimozi-mozi. Nthawe na nthawe payakine angoganizila vinthu viipa vechimuchitila munthu muyakine komasoti mwenze ekalipila. Komalomba ŵanthu amene okonda kusunga vifukwa oliwononga ŵeka. Tetyo ni bwino kukonkheja malangizo a pa Levitiko 19:18!

16. Mokatijana na lemba ya Levitiko 19:33, 34, kansi Aisiraeli enzefunika kuŵawona tyani alwendo, lomba sewo tuphunzilapo chinji?

¹⁶ Yehova pechilamula Aisiraeli kuti akokonda ŵanthu ayawo, aliyetanthauze kuti akokonda ŵanthu antundu wawo weka. Yove eŵauja kuti akokondasoti alwendo ŵakunkhala nawo pamozi. Amene aŵa ni mawu omvwika luweme amene ali pa Levitiko 19:33, 34. (Ŵelengani.) Mulwendo wamene uyo, enzefunika kumuwona monga ni “nzika,” ndipo Aisiraeli enzefunika “kumukonda” mwakulikondela ove ŵeka. Aisiraeli enzefunika kulola alwendo komasoti osauka kuti akochita madoba m’minda yawo. (Lev. 19:9, 10) Mfundo yokhuza kukonda alwendo, yukatasoti ntchito kuli Akhilisitu masiku ŵano. (Lk. 10:30-37) Motyani? Pali ŵanthu mamiliyoni anyinji amene ofuluka m’chalo chawo nakuyankhala m’chalo chiyakine, ndipo vingachitike kuti ayakine onkhala pafupi na kwatunkhala sewo. Tetyo n’kofunika ngako kuti tukolemekeza analume, anakazi komasoti ŵana amene afulukila m’chalo chasu.

CHINTHU CHIYAKINE CHATINGAPHUNZILE MU LEMBA YA LEVITIKO CHAPITALA 19

17-18. (a) Kansi pa Levitiko 19:2 na pa 1 Petulo 1:15 tulimbikisiwa kuchita chinji? (b) Kansi ntumwi Petulo etilimbikisa kuti tikokata ntchito yofunika ngako yotyani?

¹⁷ Malemba onse aŵili, Levitiko 19:2 na 1 Petulo 1:15 olimbikisa ŵanthu a Mulungu kuti ankhale atuŵa. Mavesi ayakine anyinji mu lemba ya Levitiko chapitala 19, otiyavya kuziŵa vatingachite kuti Yehova akosangalala nase. Takambilana tyala mavesi atontho, amene otomola viyakine mwa vinthu vatufunikila kuchita na viyakine mwa vinthu vatufunikila kupewa.b Malemba Achigiriki Achikhilisitu owonesha kuti Yehova ofuna mphela kuti tukokonkheja mfundo zamene izi pa moyo wasu.

¹⁸ Tingakwanishe kuchita vinyinji potumikila Mulungu komasoti pochita ntchito zinyinji ziweme. Petulo elimbikisa Akhilisitu kuchita chinthu chofunika ngako. Yove akaliyeuja Akhilisitu kuti ankhale atuŵa m’minkhalidwe yawo yonse eŵalimbikisa kuti: “Konzekeleshani maganizo ŵanu kuti mukate ntchito namphamvu.” (1 Pet. 1:13, 15) Kansi yove enzenena ntchito yotyani? Petulo enena kuti abale ŵake olo kuti Akhilisitu ozozewa “‘azalengeze minkhalidwe iweme ngako” ya Wala eŵaita”. (1 Pet. 2:9) Ndipo Akhilisitu onse masiku ŵano, ali na mwayi wokata nawo ntchito yofunika ngako yamene yuyavya ŵanthu onse. Monga ŵanthu atuŵa tili na mwayi ukulu wokata nawo ntchito yolalikila na kuphunzisa ŵanthu nthawe zonse komasoti mwakhama! (Mk. 13:10) Tikoyeja-yeja kukonkha mfundo za mu lemba ya Levitiko chapitala 19, tuwonesha kuti tukonda Mulungu komasoti ŵanthu ŵake. Tuwoneshasoti kuti tufuna kunkhala atuŵa m’minkhalidwe yasu yonse.