NKHANI YOPHUNZILA N.°48
Ziŵani kuti Yehova angakuyavyeni panthawe ya mavuto
“‘Tang’ani ntima, . . . pakuti newo nili namwe’ wanena tetyo Yehova wamakamu.”—HAG. 2:4.
NYIMBO N.° 118 “Tiyangijileni chikhulupililo”
VATIKUTI TIPHUNZILEa
1-2. (a) Kansi mavuto ŵechikumana nawo Ayuda amene ejokela ku Yerusalemu olingana tyani na ŵatukumana nawo sewo masiku ŵano? (b) Fotokozani mwachidule mavuto ŵechikumana nawo Ayuda. (Onani bokosi yakuti “Nthawe ya Hagai na Zekariya komasoti Ezara.”)
KANSI mwewo nthawe ziyakine mudela nkhaŵa vakusogolo? Vingachitike kuti mwiluza ntchito yanu ndipo mudela nkhaŵa mwamungasamalile banja yanu. Payakine mungodela nkhaŵa za mwamungatetezele banja yanu chifukwa cha vochita va ŵanthu andale, chinzunzo, kapena kushushiwa pantchito yolalikila. Kansi mwewo mukumana na mavuto olingana na amene aŵa? Keno n’tetyo, mwewo mungapindule mwakuganizila mwamene Yehova mwechiyavyila Aisiraeli penzekumana na mavuto olingana na amene aŵa.
2 Ayuda amene enzenkhala ku Babulo kwa moyo wawo onse, enzefunikila kunkhala na chikhulupililo chotang’a kuti akwanishe kusiya chuma chawo na vinthu viweme venze navo ku Babulo. Pakaliye pita nthawe ikulu kufumila pechifwika ku Yerusalemu, ove eyamba kukumana na mavuto azachuma, andale, komasoti kushushiwa. Tetyo, ayakine mwa ove eyamba kuwona kuti n’kovuta kuika maganizo ŵawo onse pantchito yomangasoti kachisi wa Yehova. Chifukwa cha vamene ivi, cham’ma 520 B.C.E., Yehova etuma aneneli ŵake aŵili Hagai na Zekariya kuti akayavye ŵanthu ŵake kukhalasoti akhama pantchito ya Yehova. (Hag. 1:1; Zek. 1:1) Molingana na mwatikuti tiwonele, ntchito yechipasiwa aneneli aŵili amene awo inkhala na vokonkhapo viweme ngako. Koma olo n’tetyo, pavuli pa vyaka pafupi-fupi 50, Ayuda amene ejokela ku Yerusalemu enzefunikilasoti kulimbikisiwa. Ezara wamene enze wokopela Chilamulo waluso, eluta ku Yerusalemu kufumila ku Babulo kuti akalimbikise ŵanthu a Mulungu kuti akoika kulambila kwa chendi pamalo oyamba.—Ezara 7:1, 6.
3. Kansi tikambilane makonsho otyani? (Miyambo 22:19)
3 Maulosi a Hagai na Zekariya eyavya atumiki a Mulungu akale kuti apitilije kukhulupilila Yehova penzeshushiwa, ndipo nase masiku ŵano angatiyavye kuti tikokhulupila kuti Yehova azativavye mosasamala kanthu za mavuto ŵatingakumane nawo pa moyo wasu. (Ŵelengani Miyambo 22:19.) Patukambilana za uthenga wa Mulungu wechipeleka Hagai na Zekariya komasoti chisanzo cha Ezara, tifwane mayankho amakonsho aŵa: Kansi mavuto amene aŵa eŵakhuza tyani Ayuda? Ndaŵa yanji sewo tufunikila kupitilija kuika maganizo ŵasu pa kuchita chifunilo cha Mulungu keno tukumana na mavuto? Ndipo tingatang’ishe tyani chikhulupililo chasu mwa Yehova panthawe ya mavuto?
MAVUTO ECHITISHA AYUDA KULEKA KUTUMIKILA MULUNGU MWAKHAMA
4-5. Kansi chingankhale chinji chamene chichitisha kuti Ayuda aleke kukata ntchito yomanga soti kachisi mwakhama?
4 Ayuda amene ejokela kwawo pechifwika ku Yerusalemu, enze na ntchito ikulu yenzefunikila kukata. Ove mokulumija emangasoti guwa ya nsembe ya Yehova komasoti fandeshoni ya kachisi. (Ezara 3:1-3, 10) Koma ove ekumana na mavuto anyinji mwakuti khama yenze nayo poyamba iliye pite patali. Kuyangijila pa ntchito yomangasoti kachisi ove enzefunikila kumanga ng’anda zawo zonkhala, kuyamba kulima mbewu, komasoti kuyavya mabanja ŵawo kufwana chakulya. (Ezara 2:68, 70) Kuyangijila soti pamene apo, ove eyamba kushushiwa na adani ŵawo amene enze ekonza chiŵembu na cholinga chofuna kulesha ntchito yomangasoti kachisi.—Ezara 4:1-5.
5 Ayuda amene ejokela kwawo ekhuziwasoti na mavuto a zachuma komasoti ndale. Panthawe yamene iyo chalo chawo chenze mbali ya Ufumu wa Perisiya. Pavuli pa imfwa ya Mfumu ya Perisiya, (Koresi) mu 530 B.C.E., Mfumu yamene ichizaloŵa m’malo mwake iyamba kuunganija gulu ya nkhondo na cholinga chakuti agonjese Aiguputo. Panthawe yenzeluta ku Iguputo, masodja ŵake payakine enzedalila Aisiraeli kuti akoŵapasa chakulya, manzi, komasoti malo oyona, vamene vechitisha moyo wa Ayuda kunkhala wovuta ngako. Pewenzeyamba kulamulila ulamulilo wa Dariyo woyamba wamene echizaloŵa m’malo mwa Cambyses, wenzeziŵika na kuukila komasoti chisokonezo pankhani za ndale. Mosakaikila, vochitika monga ni vamene ivi vichitisha anyinji mwa Ayuda amene ejokela kwawo kuyamba kudela nkhaŵa za mwangasamalile mabanja ŵawo. Chifukwa chakupaka kwa mavuto amene ŵechikumana nawo, Ayuda ayakine eyamba kuwona kuti yamene iyo yenzelini nthawe iweme yoyamba kumangasoti kachisi wa Yehova.—Hag. 1:2.
6. Molingana na Zekariya 4:6, 7, kansi ni mavuto ayakine otyani ŵechikumana nawo Ayuda, ndipo Zekariya eŵasimikijila za chinji?
6 Ŵelengani Zekariya 4:6, 7. Kuyangijila pakukumana na mavuto azachuma komasoti kusokonezeka kwa vinthu pa nkhani zandale, Ayuda enzefunikilasoti kulimbana na chinzunzo. Mu 522 B.C.E., adani ŵawo ekwanisha kulesha ntchito yomangasoti kachisi wa Yehova. Koma Zekariya eŵasimikijila Ayuda kuti Yehova azachose mavuto onse amene awo pokatishila ntchito mzimu wake wamphamvu. Mu 520 B.C.E., Mfumu Dariyo, iŵalola kupitilija ntchito yomangasoti kachisi ndipo iŵapasa ndalama zochilikizila pa ntchito yamene iyo. Yove ilamulasoti abwanankubwa am’dela yamene iyo kuti aŵayavye.—Ezara 6:1, 6-10.
7. Kansi Yehova eŵadalisa tyani Ayuda amene ejokela ku Yerusalemu pechiyamba kuika ntchito ya Mulungu pamalo oyamba pa moyo wawo?
7 Kupitila muli Hagai na Zekariya, Yehova elonjeza ŵanthu ŵake kuti azaŵayavye keno ove angaike pasogolo ntchito yomangasoti kachisi. (Hag. 1:8, 13, 14; Zek. 1:3, 16) Pechilimbikisiwa na aneneli, Ayuda amene awo eyambasoti ntchito yomanga kachisi mu 520 B.C.E. ndipo echizaisilija pakaliye pita vyaka 5. Chifukwa chakuti Ayuda enzeika ntchito ya Mulungu pamalo oyamba pa moyo wawo olo kuti enzekumana na mavuto, Mulungu eŵapasa venzefunikila mwakuthupi komasoti mwauzimu. Monga vokonkhapo vake, ove eyamba kulambila Yehova mosangalala.—Ezara 6:14-16, 22.
PITILIJANI KUIKA MAGANIZO ŴANU PA KUCHITA CHIFUNILO CHA MULUNGU
8. Kansi mawu ali pa Hagai 2:4 angatiyavye tyani kupitilija kuika maganizo ŵasu pakuchita chifunilo cha Mulungu? (Onanisoti mawu amnyansi.)
8 Chisauso chikulu pachuvwendela, sewo tuziŵa kupambana kale yonse kuti tufunikila kumvwila lamulo yakuti tikokata ntchito yolalikila. (Mk. 13:10) Koma olo n’tetyo, vingankhale vovuta kuli sewo kuika maganizo ŵasu pa ntchito yolalikila keno tukumana na mavuto azachuma olo keno tushushiwa pokata ntchito yolalikila. Kansi n’chinji chingatiyavye kuika vinthu va Ufumu pa malo oyamba? Sewo tufunikila kunkhala na chidalilo chakuti, “Yehova wamakamu”b ali kumbali yasu. Yove azatiyavye tikapitilija kuika vinthu vokhuza Ufumu pa malo oyamba pamoyo wasu. Tetyo, tufunikilalini kuyopa chilichonse.—Ŵelengani Hagai 2:4.
9-10. Kansi banja iyakine iwona tyani kuti mawu a Yesu opezeka pa Mateyu 6:33 ni achendi?
9 Ganizilani chisanzo cha Oleg na Irina,c banja yamene yuchita upainiya. Pechifuluka kuti akayavye mpingo wamudela iyakine, ove eluza ntchito yawo chifukwa cha mavuto azachuma. Olo kuti enzeve ntchito yonkhazikika pafupi-fupi kwachaka chimozi, ove nthawe zonse enzewona thandizo yachikondi ya Yehova, ndipo nthawe ziyakine enzelondela thandizo kufumila kuli abale na alongo ŵawo. Kansi ove ekwanisha tyani kupilila mavuto amene aŵa? Oleg wamene poyamba enzevutika maganizo enena kuti: “Kunkhala bize mu utumiki kwetiyavya kuika maganizo ŵasu onse pavinthu vamene ni vofunika ngako pamoyo.” Panthawe yamene enze akalipitilija kusakila-sakila ntchito, yove pamozi na mwanakazi wake, epitilija kuchita vinyinji pa utumiki wawo.
10 Nsiku iyakine penzejokela ku ng’anda kufumila mu utumiki, echimvwa kuti shamwali wawo wapantima wayenda nsenga wamakilomita pafupi-fupi 160 (100 mailosi) ndipo waŵaletela masaka aŵili avakulya. Oleg enena kuti: “Pa nsiku yamene iyo sewo tiwonasoti kuti Yehova komasoti mpingo, otisamalila ngako. Sewo tukaikilalini kuti Yehova oluŵalini atumiki ŵake mosasamala kanthu za mwavilili vinthu pamoyo wawo.”—Mt. 6:33.
11. Kansi n’chinji chatingayembekezele keno tuika maganizo ŵasu pa kuchita chifunilo cha Mulungu?
11 Yehova ofuna kuti sewo tikoika maganizo ŵasu pantchito yopulumusa miyoyo ya ŵanthu yopanga ophunzila. Monga ni mwayafotokozela ndime 7, Hagai elimbikisa ŵanthu a Yehova kuyambasoti kukata ntchito yawo yopatulika monga kumangasoti fandeshoni ya kachisi. Kuti ove eyambasoti ntchito yomanga kachisi, Yehova eŵalonjeza kuti: “Nikupaseni madaliso.” (Hag. 2:18, 19) Nase tingankhale osimikija ntima kuti Yehova azadalise khama yasu, keno sewo tingoika pasogolo ntchito yawatipasa.
MWAMUNGATANG’ISHILE CHIKHULUPILILO CHANU MWA YEHOVA
12. Ndaŵa yanji Ezara na ayake amene enzefuma ku ukapolo enzefunikila chikhulupililo chotang’a?
12 Mu 468 B.C.E., Ezara epanga ulwendo na gulu yachiŵili ya Ayuda wofuma ku Babulo kuluta ku Yerusalemu. Ezara pamozi na ayake enzefunikila kunkhala na chikhulupililo chotang’a kuti akwanishe kupanga ulwendo. Ove enze na golide komasoti siliva munyinji wamene wechipasiwa na Mfumu monga vopeleka vapakachisi. Chifukwa cha vamene ivi, akapondo sembe eŵaukila mosavuta. (Ezara 7:12-16; 8:31) Kuyangijila pamene apo, Yerusalemu ngaye-ngaye enzewosatetezeka. Mu tawuni yamene iyo mwenze tyala ŵanthu atontho, ndipo mipanda komasoti miliyango yake venzefunika kuwamyiwasoti. Kansi tingaphunzile chinji kuli Ezara pankhani yodalila Yehova?
13. Kansi Ezara etang’isha tyani chikhulupililo chake mwa Yehova? (Onanisoti mawu amnyansi.)
13 Ezara enzeziŵa mwamene Yehova mwakuyavyila ŵanthu ŵake panthawe ya mavuto. Vyaka vinyinji kuvuli mu 484 B.C.E., payakine Ezara enzekhala ku Babulo panthawe yamene Mfumu Ahasiwero peipeleka lamulo yonena kuti Ayuda onse a mu Ufumu wa Perisiya apaiwe. (Est. 3:7, 13-15) Moyo wa Ezara pamozi na Ayuda ayake onse wenze pangozi! Ove pechimvwa vamene ivi evutika maganizo ngako mwakuti eleka kulya komasoti kulila, ndipo mosakaikila, ove enzepemphela kwa Yehova kuti aŵayavye. (Est. 4:3) Ganizilani mwechimvwila Ezara pamozi na Ayuda ayake panthawe yechipaiwa adani amene enzefuna kupaya Ayuda! (Est. 9:1, 2) Mosakaikila, vinthu vechikumana navo Ezara panthawe yovuta monga niyamene iyi vimukonzekelesha ku viyeso vakusogolo, ndipo n’vowonekelatu kuti vitang’isha chidalilo chake chakuti Yehova angakwanishe kuteteza ŵanthu ŵake.d
14. Kansi mulongo muyakine ephunzila chinji chifukwa choyavyiwa na Yehova pa nthawe yovuta?
14 Yehova akatisamalila panthawe yovuta, chidalilo chasu muli yove chutang’a ngako. Ganizilani chisanzo cha Anastasia, wamene onkhala cha kummawa kwa Europe. Yove eleka ntchito yake panthawe yamene ayake akuntchito penzemukakamija kuti akochita nawo nkhani zandale. Yove enena kuti: “Kamene aka kenze koyamba pamoyo wangu wonse kunkhalako niliye ndalama iliyonse.” Yove enenasoti kuti: “Newo nisiya nkhani yamene iyo m’manja mwa Yehova ndipo niwona mwechinisamalila mwachikondi. Keno newo ningazaluza soti ntchito kusogolo, nizachite lini wowa. Keno Atata ŵangu akululu anisamalila lelo, n’vowonekelatu kuti mailo azanisamalilesoti.”
15. Kansi n’chinji chimuyavya Ezara kupitilija kudalila Yehova? (Ezara 7:27, 28)
15 Ezara ewona mwechimuyavyila Yehova monga munthu payeka. Ezara akaganizila nthawe zinyinji pamene Yehova enzemusamalila kuvuli, venzemuyavya kupitilija mphela kudalila Mulungu. Onani mawu ŵechilaŵila yove, “kwanja ya Yehova Mulungu wangu, yenze pali newo.” (Ŵelengani Ezara 7:27, 28.) Ezara ekatishila ntchito mawu olingana na amene aŵa kwa maulwendo 6 m’buku yoziŵika na zina yake.—Ezara 7:6, 9; 8:18, 22, 31.
Kansi n’pavochitika votyani pamoyo wasu patingawone kwanja ya Yehova? (Onani ndime 16.)e
16. Kansi ni panthawe yotyani patingawone thandizo yofumila kwa Yehova? (Onanisoti chithunzi.)
16 Yehova angatiyavye panthawe yatukumana na mavuto. Mwachisanzo, posenga abwana ŵasu kuti atipaseko holide nacholinga chakuti tilute kunsonkhano wachigawo, olo kuti atichinjile mndandanda yasu yokatila ntchito kuti tikokwanisha kusonkhana monkhazikika, tunkhala na mwayi wowona kwanja ya Yehova pamoyo wasu. Vokonkhapo vake vingankhale viweme kupambana vatingayembekezele. Chifukwa cha vamene ivi, chikhulupililo chasu mwa Yehova chutang’a ngako.
Ezara olila komasoti opemphela ali m’kachisi chifukwa chokumudwa na machimo aŵanthu. Nawo soti ŵanthu olila. Sekaniya otonthoja Ezara pomusimikijila kuti: “Aisiraeli ali na chiyembekezo. . . . Sewo tili pamozi nawewo.”—Ezara 10:2, 4 (Onani ndime 17.)
17. Kansi Ezara ewonesha tyani kulichefya pa nthawe yovuta? (Onani chithunzi chapachikuto.)
17 Ezara enzepemphela kwa Yehova molichefya kuti amuyavye. Ezara akawona kuti utumiki wawapasiwa niwovuta, enzepemphela molichefya kwa Yehova. (Ezara 8:21-23; 9:3-5) Chifukwa chakuti Ezara enzedalila Yehova, ŵanthu ayakine soti enze ofunishisha kukonkheja chikhulupililo chake. (Ezara 10:1-4) Tikayamba kudela nkhaŵa ngako zokhuza mwatingafwanile vofunika pamoyo olo mwatingatetezele banja yasu, tufunikila kupemphela kwa Yehova mwachidalilo.
18. Kansi n’chinji chingatiyavye kukulisha chidalilo chasu mwa Yehova?
18 Keno tupemphela molichefya kwa Yehova kuti atiyavye novomela thandizo yofumila kuli Akhilisitu ayasu, chidalilo chasu mwa Mulungu chizakule. Erika, enzekhulupilila nthawe zonse kuti Yehova azamusamalile, olo pa nthawe yamene vinthu viipa vumuchitikila. Pa nthawe iyakine, yove enze na chisoni chikulu chifukwa chakuti epita patyala, komasoti eluza mwanalume wake wokondewa mu imfwa. Ponena za vechikumana navo, yove enena kuti: “Munthu ungaziŵiletu lini mwangakuyavyile Yehova. Thandizo ingawele munjila yosayembekezeleka. Newo nankhala nuwona Yehova oyankha mapemphelo ŵangu anyinji pokatishila ntchito azishamwali ŵangu poŵachitisha kuti alaŵile kapena kuchita vinthu viyakine volimbikisa. Nikaujako ayangu vunichitikila pa moyo wangu ove oniyavya mofunishisha.”
PITILIJANI KUDALILA YEHOVA MPAKA PAMAPETO
19-20. Kansi tuphunzila chinji kuli Ayuda amene aliye kwanishe kujokela ku Yerusalemu?
19 Tingaphunzilesoti phunzilo yofunika ngako kufumila kuli Ayuda amene aliyekwanishe kujokela ku Yerusalemu. Ayakine mwa ove aliyekwanishe kujokela chifukwa chakukulukaja olo matenda, kapenasoti chifukwa cha udindo wawo wosamalila banja. Koma ove enze osangalala poyavya ŵanthu amene enzejokela kwawo mwa kuŵapasa vinthu vinyinji vamene venzefunikila pa ntchito yomanga kachisi. (Ezara 1:5, 6) Vuwoneka kuti pavuli pa vyaka viyakine 19 gulu yoyamba ya Ayuda yajokela ku Yerusalemu, ŵanthu amene esala ku Babulo enze akalipitilija kutumija vopeleka ku Yerusalemu.—Zek. 6:10.
20 Olo kuti tingakwanishelini kuchita vonse vatingafune potumikila Yehova, tingankhale osimikija kuti yove owona vonse vatuchita mofumila pansi pa ntima. Kansi tuziŵa tyani vamene ivi? Mu nthawe ya Zekariya, Yehova euja mneneli wake kuti apange chisote chachifumu pokatishila ntchito golide na siliva wamene wechitumija ŵanthu amene esala ku Babulo. (Zek. 6:11) “Chisote chachifumu” chamene icho chenze monga ni “chikumbukilo” cha vopeleka vawo va ufulu. (Zek. 6:14) Tingankhale na chidalilo chakuti Yehova azaluŵelini khama yatuchita pomutumikila na ntima wonse pa nthawe ya mavuto.—Ahe. 6:10.
21. Kansi n’chinji chingatiyavye kuti tikodalila Yehova mosasamala kanthu za vinthu vikuza kusogolo?
21 Mosakaikila, sewo tipitilije kukumana na mavuto m’masiku ŵano osilijila, ndipo vinthu muli chino chalo chiipa viipile-ipile kusogo kuno. (2 Tim. 3:1, 13) Koma olo n’tetyo, sewo tufunikalini kudela ngako nkhaŵa. Kumbukilani mawu ŵechilaŵila Yehova kuli ŵanthu ŵake munthawe ya mneneli Hagai akuti: “Newo nili namwe . . . Osati muchite wowa.” (Hag. 2:4, 5) Sewo nase tingankhale osimikija ntima kuti Yehova azaŵe nase keno tuchita vonse vatingakwanishe pochita vakufuna yove. Mwakukatishila ntchito maphunzilo ŵataphunzila pa maulosi a mneneli Hagai na Zekariya komasoti chisanzo chiweme cha Ezara, tizapitilije kudalila Yehova mosasamala kanthu za mavuto ŵatingakumane nawo kusogolo kwatikuya.
NYIMBO N.° 122 Nkhalani otang’a ntima!
a Cholinga chikulu cha nkhani ino, n’kutiyavya kutang’isha chidalilo chasu mwa Yehova tikakumana na Mavuto azachuma, mavuto a zandale, komasoti keno tushushiwa pa ntchito yasu yolalikila.
b Mawu akuti “Yehova wamakamu” opezeka maulwendo 14 m’buku ya Hagai, amene ekumbusha Ayuda komasoti otikumbusha soti nase kuti Yehova ali na mphamvu ziliye malile, ndipo osogolela magulu ankhondo anyinji a volengewa vake vauzimu.—Sal. 103:20, 21.
c Mazina ayakine achinjiwa.
d Monga wokopela waluso wa Chilamulo cha Mulungu, Ezara enzekhulupilila ngako mawu aulosi a Yehova olo penze akaliye luta ku Yerusalemu.—2 Mbiri 36:22, 23; Ezara 7:6, 9, 10; Yer. 29:14.
e KUMVWIKISHA LUWEME : M’bale osenga kuli abwana ŵake kuti amupase holide na cholinga chakuti akapezeke pa nsonkhano wachigawo, koma abwana ŵake omulesha. Yove opemphela kwa Mulungu kuti amuyavye nomusogolela pakukonzekela kuyalaŵila soti na abwana ŵake. Yove owonesha abwana ŵake kapepa koitila ŵanthu ku nsonkhano wachigawo, ndipo oŵafotokozela kufunika kophunzila Baibolo. Abwana amene awo ochita chidwi ndipo ochinja maganizo ŵawo.