TSA GO GELEPA MUTŠI | BABELEGI

Tšhireletsa Ngwanago ga Dithombhe Tsa Batho ba go sa Tšwara

“A yi gore ne re sa yi bone kotsi ya go lebelela dithombhe tsa batho ba go sa tšwara, ne re yi tšiba gabutši mara ke mo re sa nagane gore di ka kutšetsela le morwediya wa rune.”—Nicole.

Ga hlogotaba yowa re nyoko petapeta ka

Tso o tshwaneleng o di tšibe

Bananyana ba ka thomisa go lebelela dithombhe tsa batho ba go sa tšwara go sa le ba banyana. Ba go nyakolla ba hlaya gore bananyana ba go ba le gana hala ga 11 ya mengwaga se ba thomisa go lebelela dithombhe tsa batho ba go sa tšwara.

Bananyana ba ka tikraya ba šele ba lebelela dithombhe tsa batho ba go sa tšwara ba sa tikemisela. Mo re beyisa, ba ka gahlana le dithombhe tsa batho ba go sa tšwara, mo ba nyakolla kela mo ba kene ba bolabodisana le batho ka inthanete. Fote le mo ba kene ba tikganela mekgano ya vidiyo ho inthaneteng go ka fo nyarela dithombhe tsa batho ba go sa tšwara. Batho ba go sa tšwara ba ka nyarela ka mekgwa ya go sa tshwane, ba ka nyarela ka dithombhe kela dividiyo. Le mo go le ka mokgonone, a di thathafe go kraya ditaba tsa batho ba go sa tšwara inthaneteng, tsa gore ye mongwana le ye mongwana a ka kgona go di bala kela go di theetsela.

Ngwannyana o makatsa ke tso a di bonang ho thebholeteng yage mo a kene a maka mmereko wa sekolo.

Selo se sengwana sa gore a di nyake re se lebala ke gore batho ba bangwana ba ka romela bananyana molayetsa kela dithombhe tsa batho ba go sa tšwara ka di fowunu. Ga tso ba di krayyeng ga ba go teya ka ku ga 900 ya bo ba sa golang, gana hala ga 90 ya diphesente tsa bannyana le gana hala ga 50 ya diphesente tsa bašomanyana ba hlayye gore bo ba kenang nabo sekolo ba dula ba ba romela dithombhe le dividiyo tsa batho ba go sa tšwara.

Dithombhe tsa batho ba go sa tšwara di na le bokgohlane. Dithombhe tsa batho ba go sa tšwara di tlwayelegiye fote di krayega lula, ga tlele di šupetsa basadi ba ba maka lešidi.

Dithombhe tsa batho ba go sa tšwara di kwaletsa bana. Ba go nyakolla ba hlaya gore bananyana ba gore ba lebelela dithombhe tsa batho ba go sa tšwara ba ka maka dilo tsowa:

a ba make mmereko wa sekolo
ba dula ba šekela, ba kgahleletsegiye fote a ba titshepi
ba tseya gore di gabutši go gapeletsa motho go maka tsa mapaying

Sa mafelelo: Mo bananyana ba lebelela dithombhe tsa batho ba go sa tšwara di nyoko ba kwaletsa, babelegi ke bona bo ba ka kgonang go pasopa bana ba bona.

Tšhiko ya Bhayibele: “Mantsu yawa ke go botsang wona lekgono o ma beye pelong yago fote o ma tšhutise bana bago o bolabole ka wona mo le duli ka ntlong, mo le sepela pateng, mo le yetsela le mo le tsoga.”—Dotoronoma 6:6, 7.

O ka tšhireletsa ngwanago byang ga dithombhe tsa batho ba go sa tšwara

Titšhutise. O fo tiputsisa gore ke neng fote ke kaye mo ngwanago a ka lebelelang dithombhe tsa batho ba go sa tšwara. Mo re beyisa, ayitsano go na le inthanete yo a yi krayang mo a le sekolong?

Thebholete ka teng ga sekhwama, fowunu, dipuku le dimaghazini, khomphyuta le tsa go tšhela ka ho ditsebeng le TV. Letheto la dilo tso o ka krayang dithombhe tsa batho ba go sa tšwara, go kena: 1. Dimuvi, dividiyo. 2. Diwepsayete, go bolabodisana le batho ka inthanete. 3. Dimaghazini, dipuku (dipukwane). 4. Dipuku tsa gore ba di rekhodiye, tsa go theetsela le dividiyo tsa inthaneteng, dikoša. — Di tlele dilo tso ngwanago a ka lebelelang ga tsona dithombhe tsa batho ba go sa tšwara

Tšiba dilo ka moka tso di leng hoa fowunung yage fote o titlwayetse di-app tso a di berekisang le mekgano yo a yi kganang. Mo re beyisa, di-app tse dingwana tsa go romela molayetsa di maka gore molayetsa, dithombhe le dividiyo di “nyamalale” ka nthago ga nakonyana. Nombhoro ya mekgano ya dividiyo tsa inthaneteng yi fo ya mahlong yi yeketsega fote yi dumelela bo ba di kganang go lebelela dithombhe tsa batho ba go sa tšwara le go maka nkare ba maka tsa mapaying.

“Ke hlaya dilo tso di ka mmakegela: Mo nkare ngwanago o na le fowunu ya go hlalefa, wene mmelegi di nyaka o di tšibe gore yi bereka byang, o ka mmeyela melawo gore a yi berekise byang le go fela o lebelela gore ngwanago o kenakena kaye ka fowunu yage.”—David.

Tšhiko ya Bhayibele: “Pelo ya motho wa go kwisisa yi nyaka go tšiba.”—Diyema 18:15.

Maka so o ka se kgonang gore ngwanago a sa lebelele dithombhe tsa batho ba go sa tšwara. O sa fo phuta matsogo maka se sengwana. Mo re beyisa: Maka gore o thogo bona melayetsa ka moka yo yi kenang ho fowunung ya ngwanago le ya difowunu ka moka tso di leng ho ntlong. Maka gore fowunu yago yi go botse mo ngwanago a kenakena ga gore a go nyakege. Tšiba dinombhoro kela mekgwa yo ngwanago a yi berekisang go bula fowunu yage.

“Ke krayye di mperekela go tšhela selo sowa sa go kgona go mpotsa tso di makegang ho fowunung ya ngwanaka, le go kwala ditori tsa gore morwayi waka a ka kena ga tsona a berekisa TV ya rune ya matšatši yawa fote ke tšiba Nombhoro yo a bulang fowonu yage ya go hlalefa.”—Maurizio.

“A ke dumelele barwayi baka ba bhukhela dividiyo ba le dikamareng tsa bona ba kwadiye menyako. Mo go le nako ya go yetsela a ke ba dumelele gore ba ye ba yetsele le difowunu tsa bona.”—Gianluca.

Tšhiko ya Bhayibele: “Wa gore o hlalefiye mo a bona kotsi wa wutama.”—Diyema 22:3.

Bolabodisana le ngwanago ka taba yowa. “Babelegi ba bangwana a ba kwane natso tsa go bolabodisana le bana ba bona ka dithombhe tsa batho ba go sa tšwara, ba tipotsa gore bana ba bona ba ka sa tsoge ba gahlanne le seyemo sa mošaga wone,” go hlayye mmane ye ba reng ke Flavia. Babelegi ba bangwana ba ka šekedisa ke gore, ‘mo ba ka bolabola ka taba yone ba kwa nkare ba roma bana ba bona gore ba ye ba make tsotsone.’ Tso ba di naganang a di gabutši. Babelegi ba gore ba hlalefiye ba nyoko tšhutisa bana ba bona ka kotsi ya dithombhe tsa batho ba go sa tšwara, go soko bane go sinyega. O ka di maka maka byang?

Papa o tshwere fowunu o bolabodisana le ngwanage wa mošomanyana ba le ka tawong.

Tšhutisa bananyana gore ba ka maka byang mo ba ka fo tšhoga ba gahlanne le dithombhe tsone tsa go sa yela. Mo re beyisa, ba ka fo ponya kela ba tima difowunu tsa bona. Ba hlohletsele gore ba bolabodisane nago ka tso ba di bonneng kela tso ba di kwileng.b

“Re thomisiye go bolabodisana ka kotsi ya dithombhe tsa batho ba go sa tšwara mo morwayi waka go sa fo ba meetši. Mo a na le 11 ya mengwaga dithombhe tsa batho ba go sa tšwara ne di fo nyarela mo a kene a kgana mokgano wo a ka wo dawonelowuda ho fowunung yage. Dilo tsone ne di nyarela hone fowunung yage ne di mo kutšetsela gore a romele dinepe tsage. Ka taba la gore ne re šele re bolabodisanne ka taba yone o napiye a tla ho gaka ka go yakgoswa a mpotsa tso di makegiyeng.”—Maurizio.

Tšhiko ya Bhayibele: “Tšhutisa mošomanyana pata yo di nyakang a sepela ka yona, le mo a šele a tsofele a ka sa yi lisetsi.”—Diyema 22:6, setwaba.

Gelepa bana ba gore ba šele ba hlalefiye gore ba thogo lwisana le go lebelela kela go theetsela le go bala dipuku tsa batho ba go sa tšwara. Mo re beyisa, gelepa ngwanago gore a tilukiselele kela a ngwale fase melawo yo le dumelelanneng ka yona ka ho mutšing le gore o nyoko maka ying mo a gahlana le dithombhe tsa batho ba go sa tšwara fote ke ntaba a tshwanele go maka tsotsone. Maka gore a ngwale fase dilo tso di nyoko mo makegelang mo a ka fo lebelela dithombhe tsa batho ba go sa tšwara, tsa go tshwana le gore a ka sa tihlomphe, babelegi ba ka sa sa mo tshepa fote o nyoko sinya senghana sage le Modimo.c

“Mo bananyana ba kene ba gola, ba gelepe ba kgone go bona gore mo ba lebelela dithombhe tsa batho ba go sa tšwara di nyoko ba leyela maphomela ya mošaga mang.”—Lauretta.

“Mo bana ba rune ba kwisisa gore go lebelela dithombhe tsa batho ba go sa tšwara di ka sa fo ba leyela maphomela ya go sasamela fela fote ba boya ba tšiba gore Jehova o tikwang byang ka taba yone, sosone se nyoko ba gelepa gore ba kganele kgole natso.”—David.

Tšhiko ya Bhayibele: “Go hlalefa gwa re pasopa.”—Mmolabodi 7:12.

Le dule le bolabodisana. Di ka fo ba di se lula go di tshepa, gabutšibutši dibananyana di ya nyaka go bolabodisana le babelegi ba tsona ka taba ya tsa mapaying, gana hone go kena le dithombhe tsa batho ba go sa tšwara. Wa go Yeta Mahlong wa go Bereka ga Mokgahlo wa Bananyana wa hala England ye ba reng ke Dame Rachel de Souza o re “re tšhutiye gore bananyana ba kwana natso tsa go bolabola le babelegi ba bona ka ditaba tsa ka mapaying le mo ba sa le ba bananyana, ba fo nyaka go ya mahlong ba bolabola ka tsona.” Bananyana ba nyaka go bolabola ka dilo tsone mo mengwaga ya bona yi šutela ba kene ba gola, mo ba šele ba gudiye ba jabolela go bolabola ka tse dingwana.”

“Mo ke sa gola, go na le dilo tsa gore babelegi baka a sanka baa bolabodisana le nna ka tsona. Ke nabela nkare hala re yye ra bolabodisana ka tsona. Ke šele ke le mmane gana byalo, ke maka so nka se kgonang gore ke dule ke bolabodisana le bana baka ka tsa mapaying ka mokgwa wa gabutši.”—Flavia.

Mo nkare ngwanago o lebelela dithombhe tsa batho ba go sa tšwara

Dula o bebiye. Mo o ka fo kraya gore ngwanago o lebelela dithombhe tsa batho ba go sa tšwara le go di theetsela a boya a bala le dipuku tsa gona, o sa fo tseya tseyega. Di ka fo ba di mo kwatisiye kela di mo makatsiye fote a tikwa molato ka tso di makegiyeng. Go kwata gago go ka napa go totometsa seyemo sa maka gore a sa sa go šutelela mo a na le taba.

Mmane o wolola ngwanage wa gore o lebelela dithombhe tsa batho ba go sa tšwara ka mekgwa ya go sa tshwane. 1. Mmane wa gore o kwatiye o tseyatseya morwediya wage. 2. Mmane wa gore o kgibiye o bolabodisana le morwediya wage gabutši.

Tšhiko ya Bhayibele: “Motho wa go tseya gabutši o kgera mantsu ya ma tšwang molomong wage, fote motho wa go kwisisa o dula a bebiye.”—Diyema 17:27.

Nyakisisa. Go na le gore o nape o segelela sepheto, butsisa diputsiso o thogo bona gore king so se makiyeng gore ngwanago a feleletse a lebelela dithombhe tsa batho ba go sa tšwara. Mo re beyisa, ayitsano go ka fo ba go na le ye a mo romeleng dinepe tsone kela o ro tikrayela tsona yene mong? Ayitsano di makegiye ga teya kela ke botala a kene a lebelela dithombhe tsa batho ba go sa tšwara? Ayitsano fowunu yage yi na le selo sela sa go thibela gore go sa kenakene dilo tso a sa di nyakeng kela selo sela sa gore mmelegi o kgona go bona tso di makegang ho fowunung ya ngwanage? Mo nkare go ka mokgonone ayitsano o yye a maka se ngwana gore a kganele kgole natso? O sa lebala gore o nyaka go gelepa ngwanago—yi seng go fo mo fokisanya o sa fetse.

Tšhiko ya Bhayibele: “Tso pelo ya motho yi di naganang di tshwana le meetši ya go yisa, mara wa gore o ntshiye maahlo dikwakweng o nyoko di segelela.”—Diyema 20:5.

Maka se sengwana. Mo re beyisa, mo ngwanago a ka fo tšhoga a gahlanne le dithombhe tsa batho ba go sa tšwara, di nyaka o make se sengwana ho fowunung yage gore o thogo bona se sengwana le se sengwana so se makegang kela so se kenang.

Mo nkare o krayye gore ngwanago ne a fatafatana le dithombhe tsa batho ba go sa tšwara, bolabodisana naye gabutši o mo yeletse. Bolabola le ngwanago o šwennye gore ke ntaba di nyaka a sa lebelele dithombhe tsa batho ba go sa tšwara o berekisa mangwalo ya go tshwana le Jobo 31:1, Pisalema 97:10, le Pisalema 101:3.d Ke mokane o mmotse gore o nyoko dula o mmeyye lihlo fote le ko bolabodisana ka taba yone beke ye nngwana le ye nngwana gore o thogo bona mo o ka mo gelepang gona.

Tšhiko ya Bhayibele: “Le sa kwatakwatisi bana ba lune mara le ye mahlong le ba wolola fote le ba tšhutisa tso Jehova a di nyakang.”—Maefeso 6:4.

a Le mo di bonala nkare re bolabola ka bananyana ba bašomanyana mara hlogotaba yowa yi bolabola ka bananyana ba bannyana le bašomanyana.

b Mo o nyaka go kraya tsa go tlala tso di ka go gelepang gore o ka bolabodisana le ngwanago ka mokgo mang ka tsa mapaying go ya ka mengwaga yage, bala hlogotaba ya gore “Babelegi ba ka Tšhutisa Bana ba Bona ka Tsa Mapaying Byang?”

c Mo o nyaka go tšiba tsa go tlala gore o ka di maka-maka byang tsotsone, bala hlogotaba ya gore “Tso o ka di Makang Gore o sa Lebelele Dithombhe Tsa Batho ba go sa Tšwara.”

d Le ka bala ggoši hlogotaba ya gore “Ke Ntaba di Nyaka o Kganela Kgole le Dithombhe Tsa Batho ba go sa Tšwara?”