Tšhutisa Ngwanago Gore a sa Lahle Tewu

“Nka sa di kgone!” morwayi wago wa lla. “Di ya thathafa! Nka sa tsoge ke di kgonne!” O thina le go lahla tewu ga mmereko wa gore wa mo thathafalela. A di go jabodisi go bona morwayi wago a goga go baba mara o nyaka a tšhute gore a ka di hlula byang dintshitshire. Ayitsano o ka fo yakgoswela go mo gelepa? Ayitsano o ka fo mo lisetsa a lahla tewu? Kela o ka tšhutisa ngwanago gore a sa lahle tewu?

Tso o tshwaneleng o di tšibe

Go tiyisela ke selo se segolo. Mo babelegi ba tšhutisa ngwana wa bona gore a dule a karakara ka matla, tsotsone di nyoko maka gore a teye a tshwarelele sekolong, a dule a jabodiye, a philegiye gabutši, a titshepe fote a be le senghana sa gabutši le ba bangwana. Go tokegela gana hone, mo babelegi ba sa nyake gore ngwana wa bona a sa ghulane le dintshitshire le dilo tso di mo šitang, o nyoko kgahleletsega, a tikwa nkare aa kgone selo fote le mo a šele a gudiye a ka sa titshepi.

Go tiyisela go ka go lokotša. Le bananyana ba ka di kgona go maka dilo tsa gore di ya thathafa le go lukisa mathatha. Ye mongwana wa go tšhutega wa go nyakolla o krayye gore bananyana ba go ba le 15 ya dikgwedi ba ka garagara ka matla gore ba liketse go maka mmereko wa go thathafa, mo nkare ba thomisiye ba bona motho ye mogolo a kikirisanne le mmereko wone wa go thathafa.

“Ke gopola mo ke tšhutisa barwediya baka go tlema diyeta. A yi selo sa gore o fo se tšhuta ka letšatši ka lloši. Ka dinako ka moka ne ba tshwanele ba tleme diyeta tsa bona, ne ba dula 10 go ya ga 15 ya diminetsi ba kene ba liketsa go gopola ka mokgo ditlemiwang ka gona. Ke mokane ke ba gelepa ka nthago. Di ba tsere dikgwedinyana ba kene ba tšhuta, fote ka dinako tse dingwana ne ba fela ba lla mara ba feleletsiye ba di kgona. Ka dinako tse dingwana ne ke fela ke nagana gore nke ke fo ba rekela diyeta tsa go se na dithapo. Mara ka dinako tse dingwana le rune babelegi di nyaka re tiyisela gore bananyana ba rune ba thogo kopisela ga rune.”—Colleen.

Go tiyisela gago ba ka fo go tseya go se ga selo. Babelegi ba bangwana ba ka fo tseyela fase go karakara ga ngwananyana wa bona. Ka mokgo mang? Go na le gore ba lisetse ngwana wa bona a be le lešiši la go kgona go tiyemela, babelegi ba bangwana ba tabogela go mo “gelepa” ga se sengwana le se sengwana so a ghulanang naso le ga dilo tso di mo šitang. Mara go maka ka mokgonone a yi go mo gelepa. Ye mongwana wa go ngwala dipuku ye ba reng ke Jessica Lahey o hlaya gore “Ka moka nako mo re gelepa . . . bananyana ba rune ga dintshitshire tso ba ghulanang natso, re ba re šupetsa gore: a ba na mokgola, a ba kgone go tiyemela fote a re ba tshepe.”a Maphomela ya gona ke mafeng? Bananyana ba nyoko yakgoswa ba lahla tewu mo ba gahlana le dintshitshire ba nagana gore ba ka sa di kgone go lebeletsana natso, go nyakega motho ye mogolo gore a ba gelepe ga tsona.

Tso o ka di makang

Hlohletsela motho wa gore wa karakara. Babelegi ba ka tšhutisa bananyana ba bona go karakara ka go ba neya mmereko, go ya ka mengwaga ya bona. Mo re beyisa, bananyana ba banyana ba ka phuta dikobo tsa bona le go beya gabutši dilo tso ba kganang ka tsona. Ba ba golonyana ba ka gelepa ka go paka tsa go ja, go beya ditša tafoleng le go di tlusa ka nthago ga mo le fetsa go ja, go lahla dithila le go yedisa hala le hala. Ba gore ba sa gola ba ka maka mmereko wa go thathafa wa go yedisa, go pasopa le go lukisa dilo. Bana a ba kwane natso tsa go bereka mara di nyoko ba berekela ka matla mo ba tšhela letsogo ga mmereko wa gaye, wo babelegi ba bona ba ba neyang wona. Tsotsone di gelepa bana byang? Ba tšhuta go karakara ka matla go sa le ba banyana tsotsone di nyoko ba gelepa le ku mahlong mo ba šele ba gudiye.

Tšhiko ya Bhayibele: “Go sa tshwate go na le maphomela ya gabutši.”—Diyema 14:23.

“Le sa sinyi nako ya lune le kene le neya bana mmereko wa gore ba ko dula ba tshwaraganne. Ka taba la gore aa šiyo motho ye a kwanang natso tsotsone. Ba neye mmereko gore ba fele ba go gelepa. Mo nkare ngwanago go sa le ye monyana, o fo mo neya mmereko wa gore a solasole dilo tso a kgonang go di segelela ka ho ntlong. Mo nkare o hlatswa koloyi, o ka mo kgopela gore a go hlatswele yona mo fase ga gore gago gwa thathafa gore o go segelele. Yakgoswa o thanaka ngwanago ga mmereko wo a wo makiyeng.”—Chris.

Yeletsa ngwanago mo a maka mmereko wa gore a wo moroba. Ka dinako tse dingwana bananyana ba yakgoswa ba lahla tewu, mo ba sa thomisa go maka mmereko wa gore a ba so hlwi ba wo maka. O ka liketsa mokgwa wowa, mo o tšhutisa ngwanago mmereko wa gore aa soko hlwa a wo maka. Sa mathomo, maka mmereko wone ngwanago a kene a go lebelele. Ke mokane le makeneng mmereko wone le le ggoši. Ka nthago ga hone lisetsa ngwanago a make mmereko wone a ntoši, ke mokane o mo gelepe mo a šitegang gona. Sa mafelelo, lisetsa ngwanago a make mmereko wone a wo fetse a le ntoši.

Tšhiko ya Bhayibele: “Ke le beyisele, gore tso ke di makiyeng le lune le di make.”—Johane 13:15.

“Ke tšhutiye gore rune babelegi di nyaka re be mošupetso wa gabutši mo re nyaka gore bana ba rune ba thogo tiyisela. Di nyaka re be le mokgwa wa gabutši gore ba thogo kopisela ga rune.”—Doug.

Tšhutisa ngwanago gore a yamogele mo a fela a šitega ga tse dingwana kela di sa mo sepelele gabutši. Mo yanegele dilo tsa go baba tso o yyeng wa šitega ga tsona le gore a sanka wa lahla tewu fote tsotsone di yye dya go leyela maphomela ya gabutši. Mo hlatollele gore a di moroba go maka dilo tso o sa di tšibing fote go kekemisa go nyoko mo gelepa gore a tšhute. Mmotse gore o sa na o mo nyaka ka matla le mo a šitiye ke mmereko wone. Go fo tshwana le mo ditšhika di tiyelela ka go bereka, le ngwanago a ka tiyisela mo o mo lisetsa a ghulana le dintshitshire. Mo ngwanago a ghulana le dintshitshire o sa yakgoswele go kenakena o re wa mo gelepa, mo neye nako ya gore a tilukisele bothatha byone. Puku ya How Children Succeed yi hlayye gore “mokgwa wa gabutši wa gore ngwana a thogo butšwa le go tiyemela, ke mo a yye a feta ga seyemo sa go sasamela le go šitega ga tse dingwana.”

Tšhiko ya Bhayibele: “Di gabutši ka matla gore motho a kikirisane le mathatha go sa le ye monyana.”—Dillo Tsa Jeremiya 3:27 Contemporary English Version.

“Mo o lisetsa bana bago ba fela ba liketsa go maka dilo tsa gore di ya thathafa, ba kene ba di tšiba gore mmane le papa ba gona ba nyoko ba gelepa, tsotsone dya ba berekela. Mo nako yi kene yi ya dilo tsone ba ghulanang natso di nyoko feta fote maphomela ya gona ke gore go ko ba le tso ba di tšhutiyeng fote ba nyoko ba ba lokotšegiye.”—Jordan.

Mo thanake mo a karakariye. Mo re beyisa, o sa fo hlaya gore, “O yi teyye thest yela! O hlalefiye,” o ka hlaya gore, “O berekiye ka matla ga thest yela! Ke jabodisa nka mokgo o karakariyeng ka gona o bala.” Ke ntaba go le selo se segolo go mo thanaka mo a karakariye? Dr. Carol Dweck o yanega gore, go dula o thanaka bana bago o ba botsa gore ba hlalefiye “tsotsone di ka maka gore ba tikamake mo seyemo se tšhentšha se thathafa kela se sa sa sepela gabutši.” O tokegele ka gore: “Mo babelegi ba nyaka go makela bana ba bona selo sa gabutši, selo sa go di phala ka moka ke mo ba tšhutisa bana ba bona gore ba tiyisele dintshitshire, go tšhuta ga tso ba di kekemiseyeng, go jabolela gore ba liketsiye, go liketsa mokgwa wa nyuwane wa go maka dilo le go ya mahlong ba kene ba tšhuta. Mo ba maka ka mokgonone, bana ba bona ba ka sa nyake go fo dula ba thanakiwa fela.”b

Tšhiko ya Bhayibele: “Motho wa liketsega mo ba dula ba mo thanaka.”—Diyema 27:21.