Ebyahangirwe Nibyoreka Ngu Ruhanga Ariho
“Mukama Ruhanga waitu, oshemereire kuhimbisibwa n’okuheebwa ekitiinisa . . . ahabw’okuba niiwe waahangire byona.”—KUSH. 4:11.
1. Twine kukora ki kuhamya ngu okwikiriza kwaitu kwaguma kuhami?
ABANTU baingi nibaikiriza ebyo byonka ebi barikubaasa kureeba n’amaisho gaabo. Nitubaasa kuhwera tuta abantu nk’abo kwikiririza omuri Yehova? Baibuli neegira ngu “okuruga iranaira tihariho orareebire Ruhanga.” (Yoh. 1:18) Mbwenu shi, nitubaasa kuhamya tuta okwikiriza kwaitu omuri Yehova “Ruhanga otarikureebwa”? (Kol. 1:15) Eky’okubanza, twine kumanya enyegyesa ezirikushweka amazima agarikukwata ahari Yehova. Bwanyima, twine kukoresa gye Baibuli kusingura emiteekateekyere egwire egyendereire “kurwanisa okumanya Ruhanga.”—2 Kor. 10:4, 5.
2, 3. Ni nyegyesa ki ibiri ezirikuremesa abantu kumanya amazima agarikukwata ahari Ruhanga?
2 Enyegyesa emwe egwire erikuremesa abantu kumanya amazima agarikukwata ahari Ruhanga, n’ey’okugira ngu ebintu bikabaho birikuruga omu bindi. Emiteekateekyere y’abantu nk’egyo, terikuhikaana n’ebiri omu Baibuli kandi n’abagiine tibaine matsiko. Abarikwegyesa ngu ebintu bikabaho birikuruga omu bindi nibagira ngu ebintu ebiine amagara bikabaho bubaho. Enyegyesa egyo neeyoreka ngu titurikubaasa kumanya ahabw’enki turi omu nsi.
3 Kandi n’abeegyesa b’ediini z’ebishuba nibeegyesa ngu eiguru n’ensi hamwe n’ebirimu byona bimazire emyaka mikye biriho. Nibabaasa kuba nibaikiririza omu Baibuli, kwonka nibagira ngu Ruhanga akahanga ebintu byona omu biro mukaaga eby’eshaaha 24, omu myaka nk’omutwaro gumwe ehingwire. Nibahakanisa obuhame bwa sayansi. N’ahabw’ekyo, enyegyesa egi terikuhaisa Baibuli ekitiinisa, neegireebekyesa kuba nk’etaine mugasho kandi etahikire. Abantu abaine emiteekateekyere nk’egyo, nibabaasa kushushana na bamwe omu kyasha ky’okubanza abaabaire baine obweziriki ahari Ruhanga ‘kwonka butarimu kushoborokyerwa.’ (Rom. 10:2) Nitubaasa kukoresa tuta Ekigambo kya Ruhanga kusingura enyegyesa eri ‘nk’ekigo’ erikugira ngu ebintu bikabaho birikuruga omu bindi n’erikugira ngu Ruhanga akahanga ebintu byona omu biro mukaaga eby’eshaaha 24?a Ekyo nitubaasa kukikora twabanza kumanya gye eki Baibuli erikwegyesa.
OKWIKIRIZA NIKURUGIIRIRA AHA BUHAME
4. Okwikiriza kwaitu kushemereire kuba nikurugiirira ahari ki?
4 Baibuli neetwegyesa kutwara okumanya nk’eky’omuhendo. (Enf. 10:14) Yehova naayenda ngu tugire okwikiriza omuriwe ahabw’obuhame obu twine, kwonka kutari kumwikiririzamu ahabw’ebigunjano by’abantu nari emigyenzo y’ediini. (Shoma Abaheburaayo 11:1.) Kubaasa kugira okwikiriza kuhami omuri Ruhanga, twine kuba nituhamya ngu ariho. (Shoma Abaheburaayo 11:6.) Nitumanya ngu Yehova ariho ahabw’okushwijuma obuhame n’okukoresa okubaasa kwaitu okw’okwetegyereza beitu ti ahabw’okuteebeereza.—Rom. 12:1.
5. Ni nshonga ki emwe erikubaasa kutureetera kwikiriza ngu Ruhanga ariho?
5 Entumwa Paulo naayoreka enshonga emwe ahabw’enki turikubaasa kuhamya ngu Ruhanga ariho, n’obu turaabe tutarikumureeba. Paulo akahandiika ahari Yehova ati: “Okuruga aha kuhangwa kw’ensi ebya Ruhanga ebitareebwa eby’obushoboorozi bwe obutahwaho, n’obwaruhanga bwe, bikareebekyera kimwe, nibimanyirwa aha bi yaahangire.” (Rom. 1:20) Noobaasa kuhwera ota omuntu orikubangaanisa ngu Ruhanga ariho, kureeba amazima g’ebigambo ebi Ruhanga yaahweraire Paulo kuhandiika? Noobaasa kukoresa bumwe aha buhame oburi ahaifo kureeba oku ebyahangirwe birikworeka amaani n’obwengye bw’Omuhangi.
AMAANI GA RUHANGA NIGAREEBEKYERA OMU BI YAAHANGIRE
6, 7. Yehova naayoreka ata amaani ge omu bintu bibiri ebirikuturinda kutahikwaho akabi?
6 Yehova naayoreka amaani ge omu bintu bibiri ebirikuturinda kutahikwaho akabi, omwanya oguri ahaiguru y’ensi (earth’s atmosphere) hamwe n’amaani agarikuzibira amaranzi g’eizooba kwotsya ebintu (earth’s magnetic field). Nk’eky’okureeberaho, omwanya oguri ahaiguru y’ensi gurimu omwoya ogu turikwitsya kandi niguturinda. Mu muringo ki? Ebibaare bihango ebirikuba biri omu mwanya ahaiguru aheeru y’ensi, bikaabaire nibiteera ensi bigishiisha. Kwonka eki tikirikubaho ahabw’okuba ku birikuhika omu mwanya gw’ensi bitsya. Ku birikuheza kutsya birugamu ebintu ebirikwetwa ekireebwa omwe reero byaka nyekiro ahaiguru.
7 Amaani agarikuzibira amaranzi g’eizooba kwotsya ebintu (earth’s magnetic field) nago nigaturinda. Ahaiguru y’ensi hariho ekintu ekirikwetoroora nk’omupiira. Okwetoroora oku nikurugamu amaani ageetooroire ensi yoona kandi nigahika hare omu mwanya. Amaani aga nigaturinda amaranzi g’eizooba kutaba g’akabi ahariitwe. Ahabw’okugira ngu ensi erinzirwe, amaranzi g’eizooba tigarikubaasa kwotsya ebintu aha omu nsi. Omu mwanya gw’ekyo, amaani agari ahaiguru y’ensi niganyuunyuuta amaranzi g’eizooba agarikubaasa kuba ag’akabi, reero gagaruka gagatsindika omu mwanya. Nitubaasa kumanya ngu amaani aga agatarikureebwa ngu gariho twareeba erangi ezirikuba ziri ahaiguru nka nyekiro. Hatariho kubangaanisa, Yehova ‘n’ow’amaani omu bushoboorozi.’—Shoma Isaaya 40:26.
EBYAHANGIRWE NIBYOREEKA OBWENGYE BWA RUHANGA
8, 9. Obwengye bwa Yehova nibureebekyera buta omu muringo ogu arikubeisaho ebiine amagara?
8 Obwengye bwa Yehova nibureebekyera omu ku ebintu birikuhwerahwerana kubaasa kubaho. Nk’eky’okureeberaho: Ka tugire ngu nootuura omu rurembo orwetooroirwe engo kandi rurimu abantu baingi munonga kandi rutarimu maizi garikumara nari ebihorooni. Orurembo nk’orwo nirurahuka kusiisikara kandi tirurikubaasa kutuurwamu. Ensi yaitu eri nk’orurembo orwo omu miringo mingi. Erimu amaizi makye kandi titurikubaasa kwetantarira kimwe obubi bwona. Kwonka ensi neebaasisa ebiine amagara kutunga buri kimwe ekirikubibaasisa kubaho. Ahabw’enki? Ahabw’okuba ensi eine omuringo gurikutangaaza ogu erikugaruka ekakoresamu ebintu kubaasisa amagara kubaho.
9 Ka tureebe oku ensi erikutuha omwoya ogu ebiine amagara birikwitsya. Ebyahangirwe bingi nibyitsya omwoya ogumwe kandi bishohoza ogu bitarikwetenga. Mu muringo ki? Ebimera nibitatsyamu omwoya ogu abantu barikushohoza, omushana n’ebindi biriisa kuruga omu itaaka n’omu maizi, reero byo bishohoza omwoya ogu turikwitsya hamwe n’eby’okurya ebirikwombeka omubiri. Nitwitsya omwoya omurungi kandi tushohoza omubi. Egi niyo nkora ei ebimera birikukoramu eby’okurya byabyo. Yehova naakoresa ebimera kuha “abantu boona amagara n’omwitsyo.” (Byak. 17:25) Ka aine obwengye bwingi!
10, 11. Ekihuguhugu ekirikwetwa monarch n’akakooko akarikwetwa mukwe wa mwanire nibyoreka bita obwengye bwa Yehova?
10 Kandi obwengye bwa Yehova nibureebekyera n’omu bintu bingi ebiri omu nsi. Abarikucondooza nibagira ngu omu nsi harimu ebintu ebiine amagara ebitarikushushana ebiri ahagati y’obukaikuru 2 n’obukaikuru 100. (Shoma Zaaburi 104:24.) Nituza kwega aha bwengye bwe kuruga omu muringo ogu bihangirwemu.
11 Ekihuguhugu ekirikwetwa monarch, kiine obwongo oburikwingana n’eriisho ry’akacumu. Kwonka ekihuguhugu ekyo, nikibaasa kugyenda orugyendo orurikwingana mailo 1,800 kuruga Canada kuhika omu kibira ekimwe omuri Mexico, kirikuhwerwa eizooba. Kwonka shi ekyo nikikikora kita obu eizooba ritarikuguma mu mwanya gumwe? Yehova akahanga obwongo bwakyo omu muringo ogurikukibaasisa kugumizamu omu muhanda oguhikire n’obu eizooba ryakuba ryarengire. Teekateeka aha kakooko akarikwetwa mukwe wa mwanire. Akakooko aka nikareebesa amaisho abiri. Obwongo bwako bukye munonga nibukabaasisa kwetegyereza buri kintu kyona ekirikuraba omu maisho gaako kandi kamanye n’ekintu kyona ekirikwija aha rubaju rwako.
12, 13. Niki ekirikukutangaaza aha ku Yehova yaahangire obutafaari bw’omubiri gw’omuntu?
12 Ekirikutangaaza munonga n’omuringo ogu Yehova yaahangiremu obutafaari bw’omubiri. Nk’eky’okureeberaho, omubiri gw’omuntu gurimu obutafaari oburikwingana nka tuririyoni 100. Omunda ya buri katafaari k’omubiri nihaba harimu obuntu oburi nk’emiguha oburikwetwa DNA. DNA neebiika ebirikwetengwa omu kwombeka omubiri gw’omuntu gwona.
13 Mbwenu shi DNA neebiika birikwingana ki? Ka tugyeragyeranise ebi guramu emwe ya DNA erikubaasa kubiika, n’ebyo ebirikubaasa kuza aha CD. CD neebaasa kuzaho ebigambo byona ebiri omuri kashoboorozi yoona, kandi eki nikitangaaza ahabw’okuba CD n’akantu kakye akakozirwe omu pulasitika. Kwonka guramu emwe eya DNA neebaasa kubiika ebintu ebirikuza aha CD ezirikuhika tuririyoni emwe! Kubaasa kukita omu muringo gworobi, akagiiko kamwe kakye aka DNA nikabaasa kubiika ebirikwetengyesa kwombeka emibiri y’abantu boona abariho omu nsi obunaku obu, waabazamu emirundi 350!
14. Ebi aba sayansi bajumbwire nibikureetera kwehurira ota ahari Yehova?
14 Omugabe Daudi akashoboorora aha birikwetengyesa kwombeka omubiri gw’omuntu, nk’ebihandiikirwe omu kitabo ky’akamanyiso. Arikugamba ahari Yehova Ruhanga, akagira ati: “Amaisho gaawe gakaba gandeebera omunda, nkiri amaizi; omu kitabo kyawe hahandiikirwemu ebiro byangye byona, nk’oku byaragiirwe, hatakabaireho na kimwe.” (Zab. 139:16) Buzima Daudi ku yaayetegyereize oku omubiri gwe gwahangirwe, kikamureetera kuhimbisa Yehova. Ebi aba sayansi bajumbwire omu myaka egi, nibyongyera kutureetera kutangaara aha muringo ogu Yehova atuhangiremu. Ebi bajumbwire nibitureetera kwikirizana n’omuhandiiki wa Zaaburi owaagizire ati: “Ninkuhimbisa ahabw’okumpanga omu muringo gw’eihano kandi ogurikutangaaza; ebi waakozire n’eby’okutangaaza kandi eby’omu mutima gwangye noobimanya gye buzima.” (Zab. 139:14) Ebyahangirwe byona ebitwetooroire nibyoreka ngu buzima Ruhanga ariho!
HWERA ABANDI KUHIMBISA RUHANGA
15, 16. (a) Ebitabo byaitu bihwereire bita abantu kwongyera kusiima amaani ga Yehova ag’okuhanga? (b) Ni mu muringo ki gumwe ogu ekicweka ekiine omutwe, “Kikahangwa?” kikushemeizemu?
15 Kumara emyaka mingi, magaziini ya Awake! ehwereire abantu baingi kumanya oku ebyahangirwe birikworeka amaani ga Ruhanga n’obwengye bwe. Nk’eky’okureeberaho, Awake! eya Sebutemba 2006 ekaba eine omutwe, “Hariho Omuhangi?” Ekaba egyendereire kwigura amaisho g’abo abarikugira ngu Ruhanga akahanga ebintu byona omu biro mukaaga eby’eshaaha 24. Munyaanyazi-itwe omwe arikugamba aha Awake! egyo ey’omutaano, akahandiikira ofiisi y’eitaagi ey’omuri United States ati: “Kampeyini y’okugaba Awake! egi ey’omutaano ekagyenda gye. Omukazi omwe akashaba kuheebwa Awake! ezo 20. Naayegyesa eishomo rya biology kandi akaba naayenda ngu buri mwegi atungye eye.” Ow’eishe-emwe omwe akahandiika ati: “Ntwire nimbuurira n’omujinya kuruga omu myaka ya 1940 kandi hati ndi haihi kuhitsya emyaka 75, kwonka okushemererwa oku ntungire omu kwezi okw’okugaba Awake! egi, nikukira oku ndatungireho kwona.”
16 Omu myaka egi, Awake! enyingi niziijiramu ekicweka ekiine omutwe, “Kikahangwa?” Ebicweka ebi ebihandiikirwe omu bugufu nibyoreka oku ebyahangirwe bihangirwe omu muringo gw’okutangaaza kandi byoreka n’oku abantu barikuteeraho kutooreza Omuhangi. Akatabo Was Life Created? akaashohoziibwe omu 2010 karimu ebindi ebirikutuhwera kuhimbisa Ruhanga. Ebishushani birungi ebiri omu katabo aka, bitebeekanisiibwe kutuhwera kusiima amaani ga Yehova ag’okuhanga. Ebibuuzo ebiri aha muheru gwa buri kicweka, nibihwera orikukashoma kuteekateeka munonga aha bi yaaheza kushoma. Akatabo aka ni karungi kukakoresa omu kubuurira enju aha nju.
17, 18. (a) Abazaire, nimubaasa kuhwera muta abaana baanyu kumanya oku baraagarukyemu abarikubabuuza aha bi barikwikiriza? (b) Mukoreise muta obutabo obu bibiri omu kwega kwanyu okw’eka?
17 Abazaire, mwateireho kwega ebiri omu katabo aka n’abaana baanyu omu kwega kwanyu okw’eka? Mwakikora, nimwija kuhwera abaana baanyu kwongyera kuhimbisa Ruhanga waitu. Ku oraabe oine omwana ori omu siniya, nibabaasa kuba nibamwegyesa ngu ebintu bikabaho birikuruga omu bindi. Aba sayansi, abeegyesa b’amashomero, abarikucondooza aha bihangirwe, otwariiremu n’ebirikworekwa aha tiivi, nibishagika enyegyesa egi nk’ehikire. Noobaasa kukoresa akatabo, The Origin of Life—Five Questions Worth Asking, akaashohoziibwe omu 2010, kworeka ngu enyegyesa egi egwire. Nk’akatabo Was Life Created?, akatabo aka nako nikabaasa kuhwera eminyeeto ‘kwerinda.’ (Enf. 2:10, 11) Nikabahwera kumanya yaaba ebi barikubeegyesa aha ishomero bihikire.
18 Akatabo Origin of Life katebeekanisiibwe kuhwera abeegi kushwijuma amakuru agarikugira ngu aba sayansi bajumbwire ebirikworeka ngu ebintu bikaruga omu bindi. Nikabahiga kwecweramu kushwijuma ebirikugira ngu omuntu akaruga omu byahangirwe ebindi, bakareeba yaaba bihikire. Kandi nikabahwera kushoboorora abarikugira ngu aba sayansi bacondoorize baahamya ngu ebintu nibigumizamu kurugamu ebindi. Abazaire, mwakoresa obutabo obu, nimubaasa kuhwera abaana baanyu kumanya oku baraagarukyemu abo abarikubabuuza ahabw’enki barikwikiririza omu Muhangi.—Shoma 1 Petero 3:15.
19. Ni mugisha ki ogu twena twine?
19 Nitubaasa kwega aha mitwarize ya Yehova mirungi twashoma ebi turikuheebwa ekibiina kya Yehova, ebirikukwata aha bihangirwe. Ebi byona n’obuhame oburikutureetera kwenda kuhimbisa Yehova kuruga omu mutima. (Zab. 19:1, 2) Ka n’omugisha gw’amaani kuha Yehova owaahangire byona ekitiinisa kingi kandi tukamuhimbisa!—1 Tim. 1:17.
a Kubaasa kumanya ebirikukiraho aha ku turikubaasa kuhikaanisa ebiteekateeko n’abo abarikugira ngu Ruhanga akahanga ebintu byona omu biro mukaaga eby’eshaaha 24, reeba orupapura 24 kuhika 28 ez’akatabo, Was Life Created?