OMUTWE OGURI AHA MUNAARA
Abantu Nibaija Kushiisha Ensi Kutagaruka Kubonezibwa?
“Obusingye burugaho, obundi bwija, kwonka ensi yo egumaho obutwire bwona.”—OMUGABE SULEMAANI, OMU KYASHA 11 YESU ATAKAZIRWE.a
Kurugiirira aha muhandiiki wa Baibuli, okutahangaara kw’omuntu nikutaanira kimwe n’oku ensi yaahangirwe eri ey’okugumaho. Buzima, okumara emyaka mingi, obusingye butwire niburugaho, obundi nibwija, kwonka ensi tekahindukaga kandi ebaasiise ebiine amagara kubaho okuhitsya na hati.
Okuruga obu Orutaro rw’ensi yoona orwa kabiri rwabaho, ensi ehindukire munonga. Omu myaka 70 n’okurengamu, abantu batunguukire munonga omu by’engyenda, eby’empurizana, n’ebindi ebireetsireho empindahinduka omu by’entaasya. Abantu baingi nibatuura omu mbeera ei baabaire nibateekateeka ngu terikubaasika. Abantu omu nsi nibabazamu emirundi nk’eshatu kukira abaabaire bariho emyaka 70 enyima.
Kwonka ebyo byona birugiremu oburemeezi. Emirimo y’abantu esiisire munonga obuhangwa bw’ensi kyagireetera kutabaisaho gye amagara. Abanyasayansi nibagira ngu abantu nibakora emirimo ereeteire ensi kuhinduka munonga.
Baibuli ekagira ngu abantu bakaba nibaija kushiisha ensi. (Okushuuruurwa 11:18) Abamwe nibebuuza yaaba turi omu bwire obwo. Abantu nibaija kugumizamu nibashiisha ensi kuhitsya ryari? Nari shi omuntu naija kushiisha ensi ebe etakibaasa kubonezibwa?
ENSI TERAAGARUKYE KUBONEZIBWA?
Mbwenu shi ensi eyorekyereire okusiisirwa kimwe okutagaruka kubonezibwa? Abanyasayansi abamwe nibagira ngu ebirikureetwaho empindahinduka y’obwire nibiba bitarikumanywa. N’ahabw’ekyo, nibatiina ngu nitubaasa kuba turiyo nituza kuhika omu bwire obu empindahinduka y’obwire eraabe ey’akabi munonga.
Teekateeka aha ky’okureeberaho ky’emengo z’orubaare oruri omuri Antarctica. Abamwe nibateekateeka ngu ahabw’obutagatsi kuguma nibweyongyera omu nsi, orubaare orwo nirwija kuguma niruyaga. Eki kiri kityo, ahabw’okuba butoosha amaranzi g’eizooba ku garikuteera aha rubaare nigagaruka omu mwanya. Kwonka, orubaare orwo ku rurikuguma nirutuuba ahabw’obutagatsi kuba bwingi, amaizi g’enyanja agatarikuzibira amaranzi g’eizooba nigarugaho nigareebeka. Amaizi g’enyanja agarikwiragura niganyuunyuuta obutagatsi bwingi ekirikurugamu okuyaga kw’orubaare. Okuyaga okwo nikubaasa kuguma nikweyongyera hataine kirikukuzibira. Ekirikurugamu, okweyongyera kw’amaizi omu nyanja nikubaasa kuba okw’akabi aha bukaikuru n’obukaikuru bw’abantu.
ABANTU NIBAKORESA OBUGAIGA BWOMU ITAKA KUKIRA OKU ENSI ERIKWEGARURA BUSYA
Hateirweho entebeekanisa nyingi z’okurinda eby’obugaiga bw’omu itaka. Entebeekanisa emwe eyaateirweho kandi etwireho, n’okukoresa eby’obugaiga ebyo bitarikushiishagurwa. Niki ekirugiremu?
Abantu nibagumiza kukoresa eby’obugaiga bw’omu itaka munonga kukira oku ensi erikwegarura busya. Haine ekirikubaasa kukorwa? Omwe aha orikushagika okukoresa eby’obugaiga bw’omu itaka akagira ati: “Titurikumanya oku turikubaasa kurinda gye nsi.” Embeera egyo neehikaana n’eki Baibuli arikugamba ngu “omuhanda gw’omuntu tiguba mu bushoboorozi bwe, kandi omuntu weena ogyenda tabaasa kwehabura mu rugyendo rwe ahu yaahika hoona.”—Yeremia 10:23.
Baibuli neetuhaamiza ngu Ruhanga tarikwija kwikiriza omuntu kushiisha ensi. Zaaburi 115:16, nihagira hati: “Ensi (Ruhanga) akagiha abantu.” Buzima Ensi yaitu “n’ekiconco kirungi” kuruga ahari Tataitwe ow’omu iguru. (Yakobo 1:17) Mbwenu shi Ruhanga naabaasa kutuha ekiconco ekiramareho obwire bukye reero bwanyima kikahwaho? Buzima tikwo kiri! Kandi ekyo nitubaasa kukireebera aha nsi ei turikutuuramu
EKIGYENDERERWA KY’OMUHANGI
Ekitabo kya Okutandika, omu bwijwire nikitugambira oku Ruhanga yaahangire ensi. Omu kubanza ensi ekaba “etari mu buteeka, kandi erimu busha; omwirima gukaba gushwekire amaizi maingi.” Amaizi nigagabwaho kandi nigo garikubaasisa ebiine amagara kubaho omu nsi. (Okutandika 1:2) Ruhanga akagira ati: “Habeho omushana.” (Okutandika 1:3) Bwanyima amaranzi g’eizooba gakabaasa kuhika omu nsi, omushana gwabaasa kwaka omurundi gw’okubanza. Ruhanga akagira ngu amaizi geerundane hamwe reero haabaho eitaka n’enyanja. (Okutandika 1:9, 10) Bwanyima hakabaho “ebirikwera enjuma omu miringo yaabyo, n’ebiti ebirikwana ebijuma.” (Okutandika 1:12) Ruhanga akataho entebeekanisa erikubaasisa amagara kubaho nk’omuringo ogu ebimera birikukoramu eby’okurya byabyo. Ahabw’enki Ruhanga yaahangire ebi byona?
Nabi Isaaya akagamba ahari Ruhanga ati: “Akahanga ensi, akagibumburika, kandi akagihamya. (Taragihangire etari mu buteeka, kureka akagihanga kutuurwamu).” (Isaaya 45:18) Buzima, Ruhanga akahanga ensi kutuurwamu abantu ebiro byona.
Eky’obusaasi abantu basiisire ensi, ekiconco eki Ruhanga yaatuhaire. Kwonka ekigyendererwa kya Ruhanga tikirahindukire. Omushaija wa ira akagira ati: “Ruhanga ti muntu, ngu abeihe; kandi ti mwana w’omuntu ngu ayefuuze. Ebi yaagambire taribikora?” (Okubara 23:19) Ruhanga omu mwanya gw’okureka ensi ekasiisikarira kimwe, obwire buri haihi kuhika “akahwerekyereza” abarikushiisha ensi. —Okushuuruurwa 11:18.
ENSI NEIJA KUGUMAHO EBIRO BYONA
Yesu omu Rubazo rwe orw’aha Rushozi akagira ati: “Baine omugisha abacureezi; ahabw’okuba abo baryahungura ensi.” (Matayo 5:5) Omu rubazo nirwo rumwe, akagaruka yaagamba n’oku erikwija kugarurwa omu buteeka. Akaragiira abeegi be kushaba bati: “Obukama bwawe bwije; eby’okunda bikorwe omu nsi nk’oku bikorwa omu iguru.” Obukama bwa Ruhanga, nari gavumenti nibwo buraahikiirize ekigyendererwa kya Ruhanga ahabw’ensi.—Matayo 6:10.
Ruhanga naagamba aha mpindahinduka ezi Obukama bwe buraareete ati: “Reeba nimpindura byona bisya.” (Okushuuruurwa 21:5) Mbwenu shi eki nikimanyisa ngu Ruhanga naija kuhanga ensi endiijo? Ngaaha, ahabw’okuba ensi egi teine nshonga, kureka Ruhanga naija kwihaho abo abarikugishiisha otwariiremu na gavumenti z’abantu. “Eiguru erisya n’ensi ensya” nibyo biraaze omu mwanya gwabyo ekirikumanyisa Obukama bwa Ruhanga obw’omu iguru kutegyeka abantu omu nsi.—Okushuuruurwa. 21:1.
Okubaasa kwihaho abo abarikushiisha ensi, Ruhanga naija kugarura busya ensi kubaasa kubaisaho ebiine amagara. Omuhandiiki wa Zaaburi arikugamba aha ki Ruhanga arikwija kukora akagira ati: “Otaayaayira ensi, kandi ogigwisiza enjura, ngu ogihindure erikweza munonga.” Ahabw’okubaho embeera y’obwire nungi, n’okukira munonga emigisha ya Ruhanga, ensi neija kuba paradiso kandi ebemu eby’okurya bingi.—Zaaburi 65:9-13.
Okurugiirira aha Pyarelal omuhandiiki wa Mohandas Gandhi akagira ati: “Ensi erimu ebirikumara abantu boona, kwonka kutarikumara omururu gwabo.” Obukama bwa Ruhanga nibwija kwihaho ebirikushiisha ensi burikuhwera abantu kugira emiteekateekyere mirungi. Nabi Isaaya akagira ngu ahansi y’obutegyeki bwa Ruhanga, abantu “tibarikora kubi, n’obu kwakuba okwita” bagyenzi baabo nari okushiisha ensi. (Isaaya 11:9) Abantu nyamwingi kuruga omu nganda nyingi bariyo nibeega emitindo ya Ruhanga ehikiriire. Nibeegyesibwa kukunda Ruhanga n’abataahi, okworeka omutima gw’okusiima, okufayo aha bihangirwe, okurinda eby’obugaiga eby’omu itaka, n’okutwaza nk’oku Ruhanga yaabaire agyendereire. Bariyo nibatebeekanisibwa kutuura omu Paradiso.—Omubuurizi 12:13; Matayo 22:37-39; Abakolosai 3:15.
Ruhanga tarikwija kwikiriza ensi egi ey’omuhendo kucwekyererezibwa kimwe
Ebirikukwata aha kuhangwa ebiri omu Okutandika nibihendera birikugira biti: “Ruhanga yaareeba byona ebi ahangire; kandi reeba, bikaba biri birungi munonga.” (Okutandika 1:31) Buzima, Ruhanga tarikwija kwikiriza ensi egi ey’omuhendo kucwekyererezibwa kimwe. Nikituhuumuriza kumanya ngu omu biro by’omumaisho, ensi neija kuba eri omu mikono ya Ruhanga waitu Yehova oine rukundo. Naaraganisa ati: “Abahikiriire baryahungura ensi, bagituuremu ebiro byona.” (Zaaburi 37:29) Teeraho kuba omwe aha ‘bahikiriire’ abaraatuure omu nsi ebiro byona ekaba eka yaabo.
a Kuruga omu Omubuurizi 1:4 omu Baibuli.