Eki Turikwegyera Aha Kushaba Kwa Abaleevi
‘Eiziina ryawe ery’ekitiinisa rihimbisibwe.’—NEH. 9:5.
1. Ni ruteerane ki orw’abaheereza ba Ruhanga oru turikuza kushwijuma, kandi nitubaasa kwebuuza bibuuzo ki?
“MWIMUKYE, musiime MUKAMA, oba Ruhanga waanyu okwiha ira ryona okuhitsya ebiro byona.” Abantu ba Ruhanga aba ira bakagamba ebigambo ebyo obu baabaire beteeraniire hamwe omu kushaba. Oku ni kumwe aha kushaba kuraingwa okuri omu Baibuli. (Neh. 9:4, 5) Oruteerane oru rukaba Yerusaalemu omu gwa 455, ebiro 24 by’okwezi kwa mushanju okw’Ekiyudaaya okurikwetwa Tishri. Twaba nitushwijuma ebirikukwata aha ruteerane oru, yeebuuze ebibuuzo ebi: Abaleevi bakaba batwire nibakora ki ekyareeteire oruteerane oru kurugamu ebirungi? Ni bintu ki ebindi ebi ndikubaasa kwegyera aha kushaba oku okutebeekanisiibwe gye?’—Zab. 141:2.
OKWEZI KW’OMUTAANO
2. Abaisraeli bakatuteeraho ky’okureeberaho ki ekirungi aha ruteerane oru baagizire bwanyima y’okwombeka engo za Yerusaalemu?
2 Omu kwezi okw’enyima oruteerane orwo rutakahikire, Abayudaaya bakaba baherize kwombeka engo za Yerusaalemu. (Neh. 6:15) Omurimo ogwo bakaguhereza omu biro 52 byonka, reero baatandika kuta omutima aha kuhamya omukago gwabo na Ruhanga. Aha izooba ry’okubanza ery’okwezi okwakuratsireho, okurikwetwa Tishri, baketeeranira omu mbuga za Yerusaalemu kuhurira Ezra hamwe n’Abaleevi barikushoma ebiragiro bya Ruhanga n’okubishoboorora. Amaka goona, otwariiremu “boona abaabaire nibabaasa kuhurira, bakeetegyereza,” bakemerera baahurikiza “okwiha omu kasheeshe kare okuhitsya omu ihangwe.” Itwe obunaku obu abarikugira enteerane omu Byombeko by’Obukama birungi, ka baatuteereireho eky’okureeberaho kirungi! Mbwenu shi omu nteerane zaitu, obumwe noohuga otandika kuteekateeka aha bintu ebitari bikuru? Ku kiraabe nikwo kiri, garuka oteekateeke aha Abaisraeli abo aba ira abahurikiize kandi bakata omu mutima aha bi bahuriire bakahika n’aha kutandika kurira ahabw’okuremwa kworobera ebiragiro bya Ruhanga.—Neh. 8:1-9.
3. Abaisraeli bakoorobera kiragiro ki?
3 Kwonka, obu bukaba butari bunaku bw’okushaba kusaasirwa ebibi byabo. Ahabw’okugira ngu rikaba riri eizooba ry’Oruteerane Oruhango, bakaba baine kushemererwa ahabw’okuramya Yehova. (Kub. 29:1) N’ahabw’ekyo Nehemia akagambira abantu ati: “Mwirooko murye ez’ebishaju, munywe ebirikunuriirira, mutwekyere abataine obabisiire egabo; ahakuba eri izooba eri n’eririkwera; murekye kushaasha. Ahabw’okuba okushemerererwa omuri MUKAMA nigo maani gaanyu.” Abantu ekyo bakakyorobera kandi aha izooba eryo haabaho “n’okushemererwa munonga.”—Neh. 8:10-12.
4. Abaisraeli emitwe y’eka bakakora ki, kandi ni kintu ki ekikuru ekyabaire aha Bugyenyi bw’Ensiisira?
4 Aha izooba eryakuratsireho, emitwe y’eka bakeerundana hamwe kureeba oku eihanga ryabo ryabaire riine kwongyera kworobera ebiragiro bya Ruhanga. Omu kushwijuma ebyahandiikirwe, bakeetegyereza ngu omu kwezi kwa mushanju okurikwetwa Tishri, bakaba baine kugira Obugyenyi bw’Ensiisira, kuruga ebiro 15 kuhika 22. N’ahabw’ekyo bakatandika kukora entebeekanisa. Kuruga omu bunaku bwa Yoshua, obu nibwo bugyenyi obwaboneire munonga kandi hakarugamu “okushemererwa kwingi munonga.” Ekintu kikuru ekyabaire omu ruteerane oru n’okushoma Ebiragiro bya Ruhanga, “okwiha aha kiro ky’okubanza okuhitsya aha ky’aha muheru.”—Neh. 8:13-18.
EIZOOBA RY’OKUSHABA OKUSAASIRWA
5. Abaisraeli bakakora ki, Abaleevi batakabajwekyeire omu kushaba?
5 Bwanyima y’ebiro bibiri, obwire bw’Abaisraeli bukahika obw’okushaba okusaasirwa ahabw’okuremwa kworobera ebiragiro bya Ruhanga. Eri rikaba ritari eizooba ry’okurya n’okushemererwa. Omu mwanya gw’ekyo, abantu ba Ruhanga bakeesiibyakwo, bajwara ebiguniya kworeka ngu baine obusaasi. Kandi ebiragiro bya Ruhanga bikashomerwa abantu kumara eshaaha nka ishatu omu kasheeshe. Omu ihangwe, bakaatura ebibi byabo, baramya Yehova Ruhanga waabo. Bwanyima Abaleevi bakajwekyera abantu omu kushaba omu muringo ogutebeekanisiibwe gye. —Neh. 9:1-4.
6. Niki ekyahwereire Abaleevi kushaba omu muringo murungi, kandi nitubaasa kubeegaho ki?
6 Hatariho kubangaanisa, okushoma ebiragiro bya Ruhanga obutoosha, kikahwera Abaleevi kwetebeekanisiza gye okushaba okwo. Emishororongo ikumi ey’okubanza, neegamba aha bikorwa bya Yehova n’emitwarize ye. Omu kushaba okwo, Abaleevi bakaguma nibagarukamu ebigambo ‘embabazi nyingi’ kworeka ngu Ruhanga akatwariza gye Abaisraeli n’obu bo baraabe baatwarize kubi. (Neh. 9:19, 27, 28, 31) Twateekateeka munonga aha Kigambo kya Ruhanga, tukaikiriza Ruhanga kugamba naitwe tutakashabire, okushaba kwaitu nikwija kuba kurungi nk’okw’Abaleevi.—Zab. 1:1, 2.
7. Niki eki Abaleevi baashabire Ruhanga, kandi ekyo nitukyegaho ki?
7 Omu kushaba okwo, haine ekintu kimwe eki baashabire Yehova kubakorera. Ekintu ekyo nikishangwa aha muheru gw’orunyiriri 32, aharikugira hati: “N’ahabw’ekyo, Ai Ruhanga waitu, Ruhanga nyamuhanga ow’amaani kandi orikutiinwa, otaita endagaano, kandi ow’okukunda okutaruga aha rugyero, noomanya enaku zoona ezi twareebire, itwe n’abagabe baitu, abanyiginya baitu, abanyamurwa baitu, baanabi baitu, baatatenkuriitwe, n’abantu baawe boona, okwiha omu busingye bw’abagabe ba Asiria n’okuhitsya na hati, ezo naku orekye kuzeeta busha.” N’ahabw’ekyo, Abaleevi bakatuteeraho eky’okureeberaho ngu omu kushaba Yehova twine kubanza kumuhimbisa n’okumwebaza tutakamushabire ebi turikwenda.
OKUHIMBISA EIZIINA RYA RUHANGA ERY’OMUHENDO
8, 9. (a) Ni mu muringo ki ogw’obucureezi ogu Abaleevi baatandikiremu okushaba kwabo? (b) Ni mahe ki ag’omu iguru agu Abaleevi baagambireho?
8 N’obu Abaleevi baraabe baabaire batebeekaniise gye okushaba kwabo, bakaba bari abacureezi bakateekateeka ngu omu bigambo byabo tibarikubaasa kuhimbisa gye Yehova nk’oku kishemereire. N’ahabw’ekyo, bakatandika okushaba kwabo n’ebigambo ebi: “Eiziina ryawe ery’ekitiinisa, eririkukira okusiimwa kwona n’okusingizibwa kwona, rihimbisibwe.”—Neh. 9:5.
9 Bakagumizamu bati: “Niiwe MUKAMA, niiwe wenka owaahangire eiguru n’eiguru eririkweshumba agandi n’eihe ryaryo ryona, ensi n’ebigirimu byona, n’amayanja n’ebigarimu byona, kandi niiwe obibaisaho byona n’amahe g’omu iguru goona gakuramya.” (Neh. 9:6) Buzima, Yehova Ruhanga akahanga iguru eririmu enyonyoozi nyingi munonga. Kandi akahanga n’ensi nungi erimu ebintu bingi ebirikubaasisa byona ebiine amagara kubaho n’okweyongyera kukanya. Baamaraika ba Ruhanga abarikwera kandi abarikugambwaho ‘nk’eihe ryona ery’omu iguru,’ ebi byona bakabireeba. (1 Bag. 22:19; 22:19; Yob. 38:4, 7) Kandi, baamaraika n’obucureezi nibakora ebi Ruhanga akunda barikuheereza abantu abatahikiriire “abarihungura okujunwa.” (Heb. 1:14) Baamaraika nibatuteeraho eky’okureeberaho kirungi twaba nituheereza Yehova hamwe, nk’eihe eritendekirwe gye.—1 Kor. 14:33, 40.
10. Nitwega ki aha muringo ogu Ruhanga yaakoragainemu na Abrahamu?
10 Kandi, Abaleevi bakagamba ahari Abramu, owaabaire aine emyaka 99 kwonka akaba atakazaire mwana ahabw’okuba omukazi Sarai akaba ari engumba. Nibwo obu Yehova yaahindura eiziina rye akamweta Abrahamu ekirikumanyisa “ishe w’amahanga maingi munonga.” (Kut. 17:1-6, 15, 16) Kandi Ruhanga akaraganisa Abrahamu ngu oruzaaro rwe rukaba nirwija kuhungura ensi ya Kanaani. Abantu nibakira kwebwa eki barikuraganisa, kwonka we Yehova tarikubaasa kwebwa. Abaleevi bakashaba bati: “Niiwe MUKAMA, Ruhanga owaatooraine Abramu, okamwiha omuri Uuri ey’Abakaludaaya, okamweta eiziina Abrahamu; okashanga aine omutima ogurikwesigwa omu maisho gaawe, okaragaana nawe endagaano y’okuha abaijukuru ensi y’Abanyakanaani, . . . kandi ebyo ebi waaraganiise okabihikiiriza, ahabw’okuba ori ohikiriire.” (Neh. 9:7, 8) Naitwe twine kuteeraho kutooreza Ruhanga waitu ohikiriire turikuhikiiriza ebi turikuba tugambire.—Mat. 5:37.
EBIRIKUTANGAAZA EBI YEHOVA YAAKOREIRE ABANTU BE
11, 12. Eiziina rya Yehova riine makuru ki, kandi akooreka ata amakuru gaaryo arikukoragana na Abrahamu?
11 Eiziina Yehova nirimanyisa ngu “Nahikiiriza Kyona Eki Arikwenda,” ekirikumanyisa ngu eki arikuba aragaaniise nikirugaho nikihikiirira. Eki akakyoreka gye ahari baijukuru ba Abrahamu obu Abanyamisri baabaire babahindwire abahuuku. Kikaba nikireebeka nk’ekitarikubaasika, eihanga ryona kuruga omu buhuuku obwo, rikaza omu Nsi Eyaraganisiibwe. Kwonka, ahabw’eby’okutangaaza ebi Ruhanga yaakozire bikuratiine, akahikiiriza ekiraganiso kye, kyayoreka ngu naakora ebirikuhikaana n’eiziina rye Yehova ery’ekitiinisa kandi ery’omutaano.
12 Omu kushaba Abaleevi bakagira bati: “Waareeba okubonabonesibwa kwa baatatenkuriitwe bari Misri, waahurira okutaka kwabo bari aha Nyanja erikutukura, waayoreka obumanyiso n’eby’okutangaaza ebi waakozire ahari Faraho n’abagaragwa be n’abantu b’omu nsi ye boona; ahabw’okuba okamanya oku baagizire baatatenkuriitwe n’amaryo; ekyarugiremu waayetungira eiziina rugambwa, nk’oku kiri na hati. Bwanyima waataanisamu enyanja habiri omu maisho gaabo, baaraba ahagati yaayo hoomire, kwonka abaabaire babakuratiire waabanaga ahagati y’amaizi, baatobera omu maizi maingi nk’eibaare.” Bakagumizamu nibashaba aha bikwatiraine n’ebindi ebi Yehova yaabaire akozire bati: “Abanyakanaani abatuuzi b’omuri egyo nsi, waabasingurira omu maisho gaabo . . . Bwanyima baakwata endembo ezeehinguririziibwe engo z’amabaare, n’ensi ezirikweza munonga, baakubuura amaju agaijwire ebintu byona ebirungi, n’amaziba agafukwire, n’emisiri y’emizaabibu n’ey’emizeituuni n’ey’ebiti bingi ebirikwana ebijuma; batyo baarya, baahaaga, baagomoka, baashemererwa omu burungi bwawe bwingi.”—Neh. 9:9-11, 24, 25.
13. Yehova akareeberera ata Abaisraeli omu by’omwoyo, kandi bo bakatwaza bata?
13 Yehova akakora ebintu ebindi bingi kwenda kuhikiiriza ebiraganiso bye. Nk’eky’okureeberaho, bwanyima y’Abaisraeli kuruga omuri Misri, Yehova akabaha ebiragiro kandi yaabeegyesa oku baabaire baine kumuramya. Abaleevi bakashaba Ruhanga bati: “Aha rushozi Sinai, waagamba nabo nooyema omu iguru, waabateeraho emigyenzo ehikire n’ebiragiro by’amazima, ebyatairweho ebirungi, n’ebyaragiirwe.” (Neh. 9:13) Yehova akateeraho kuhwera Abaisraeli kugira ngu babe abantu abashemereire kwetererwa eiziina rye eririkwera ahabw’okugira ngu bakaba nibaza kuhungura Ensi Eyaraganisiibwe, kwonka bakateishuka baaruga aha bi baayegire.—Shoma Nehemia 9:16-18.
ABAISRAELI BAKABA BAINE KUHANWA
14, 15. (a) Yehova akaba agirira ata Abaisraeli embabazi? (b) Nitwega ki aha muringo ogu Ruhanga yaatwariizemu Abaisraeli?
14 Okushaba kw’Abaleevi kukooreka ebibi bibiri ebi Abaisraeli baakozire ahonaaho baaheza kuragaanisa kworobera Ruhanga aha rushozi Sinai. N’ahabw’ekyo bakaba bashemereire kufa. Abaleevi bakahimbisa Ruhanga bati: “Ahabw’embabazi zaawe nyingi torabatsigireho bari omu ihamba. . . . Emyaka makumi ana, tibaagira ki baakyena ebijwaro byabo tibyakura n’ebigyere byabo tibyazimba.” (Neh. 9:19, 21) N’obunaku obu, Yehova naatuha buri kimwe kubaasa kumuheereza n’obwesigwa. Titushemereire kuba nk’Abaisraeli abaafeereire omu ihamba ahabw’obugomi bwabo n’okutagira kwikiriza. Ebyo byona “bikahandiikwa kutuhuguura, itwe abariho omu biro by’aha muheru gw’ensi.”—1 Kor. 10:1-11.
15 Eky’obusaasi, bwanyima y’okuhungura Ensi eyaraganisiibwe, Abaisraeli bakatandika kuramya baaruhanga b’Abakanaani, baayejumba omu bushambani, baarabya n’abaana baabo omu muriro. N’ahabw’ekyo Yehova akareka amahanga agaabaire gabeetoroire kubahiiganisa. Ku baabaire beteisa, Yehova akaba abasaasira kandi abajuna abazigu baabo. Eki bakakikora “emirundi mingi.” (Shoma Nehemia 9:26-28, 31.) Abaleevi bakagira bati: ‘Obagumisiririza emyaka mingi, obateisa n’Omwoyo gwawe noogambira omuri baanabi baawe; kwonka banga kutega amatu kuhurira. Nikyo waabaire obaheerayo omu mikono y’amahanga g’omu nsi ezo.’—Neh. 9:30.
16, 17. (a) Obu Abaisraeli baaruga omu bukwatwa, embeera y’abo ekaba neetaana eta aha ya baishenkurubo obu baataaha omu Nsi Eyaraganisiibwe? (b) Abaisraeli bakeeteisa ki, kandi bakaraganisa kukora ki?
16 Abaisraeli bakaguma nibagomera Ruhanga na bwanyima y’okuruga omu bukwatwa. Hakarugamu ki? Abaleevi bakagumizamu baashaba bati: “Mbwenu reeba, turi abahuuku na hati; turi abahuuku omu nsi ei waahaire baatatenkuriitwe kurya ebijuma byamwo n’ebirungi byamwo byona. Emyaka yaamwo etungisa munonga abagabe abu waataireho kututegyeka ahabw’ebibi byaitu; kandi . . . turi omu busaasi bwingi munonga.”—Neh. 9:36, 37.
17 Mbwenu shi Abaleevi bakaba nibooreka ngu Ruhanga taine buringaaniza ahabw’okwikiriza obusaasi obwo kubahikaho? Ngaaha! Bakagira bati: “Omuri ebyo byona ebyatubaireho, okaguma ori ow’amazima; ahakuba Iwe okakora eby’obwesigwa, haza itwe twakora kubi.” (Neh. 9:33) Okushaba oku bakakuhendera barikuraganisa ngu nibaija kworobera ebiragiro bya Ruhanga. (Shoma Nehemia 9:38; 10:29) Aha muheru, bakahandiika ekihandiiko kandi abeebembezi b’Abayudaaya 84 baakitaho emikono.—Neh. 10:1-27.
18, 19. (a) Twine kukora ki kubaasa kuhonokaho tukaza omu nsi ensya? (b) Tushemereire kugumizamu nitushaba aha bikwatiraine na ki, kandi n’ahabw’enki?
18 Twine kuhanwa Yehova twaba turi ab’okuhonokaho kuza omu nsi ensya. Paulo akabuuza ati: “Mbwenu ni mwana ki ou ishe atahana?” (Heb. 12:7) Nitworeka ngu nitugyendera aha buhabuzi bwa Ruhanga turikugumisiriza omu buheereza bwe kandi tukaikiriza omwoyo gwe ogurikwera kutuhwera. Kandi twakora ekibi ky’amaani, nituba twine obuhame ngu Yehova naija kutusaasira twayeteisiza kimwe kandi tukaikiriza kutuhana.
19 Yehova ari haihi kukora ebirikukirira kimwe ahari ebyo ebi yaakozire obu yaacungura Abaisraeli kuruga Misri. (Ezk. 38:23) Kandi nk’oku Abaisraeli baahungwire Ensi Eyaraganisiibwe, nikwo n’Abakristaayo abeesigwa ahari Yehova barikwija kuhungura ensi ensya. (2 Pet. 3:13) Ahabw’ebirungi byona ebi twine amatsiko kutunga, tushemereire kumariirira kugumizamu nitushaba ngu eiziina rya Ruhanga ery’ekitiinisa ryezibwe. Omu kicweka ekirikukurataho nituza kureeba okushaba okundi okurikubaasa kutuhwera kukora ekirikwetengyesa kubaasa kutunga emigisha hati n’ebiro byona.