Ebijuriziibwe omu Katabo k’Obuheereza Bwaitu N’oku Turikutwaza
SEPUTEMBA 6-12
EBY’OMUHENDO EBIRI OMU KIGAMBO KYA RUHANGA | EKY’EBIRAGIRO 33-34
“Sherura Obuhungiro omu ‘Mikono ya Yehova Etahwaho’”
it-2-E 51
Yeshuruuni
Ekitiinisa ky’amaani kya Israeli. Omu Septuagint ey’Orugriika “Yeshuruuni” n’ekitiinisa ekirikworeka ngu omuntu naakundwa, n’ahabw’ekyo nikivunuurwa nka “omukundwa.” Ekigambo “Yeshuruuni” kikaba nikiijutsya Abaisraeli endagaano ei baakozire na Yehova n’obujunaanizibwa obu baabaire baine kuguma nibakora ebihikire. (Bir 33:5, 26; Isa 44:2) Omu Eky’Ebiragiro 32:15 eiziina Yeshuruuni nirikoresibwa omu muringo gw’okukiniika. Omu mwanya gw’Abaisraeli kukora ebirikuhikaana n’eiziina Yeshuruuni, bakagangaaza emitima, baaruga aha Muhangi waabo, kandi baayanga Omujuni.
rr 120-LU, akabokusi
Busobola Okutuyamba Okuddamu Okuyimirira
Tusaanidde okukijjukira nti ebyasa bingi emabega nga Ezeekyeri tannabaawo, nnabbi Musa yakiraga nti Yakuwa alina amaanyi mangi era ayagala okugakozesa okuyamba abantu be. Musa yagamba nti: “Okuva edda n’edda Katonda abadde kiddukiro, emikono gye egy’emirembe n’emirembe gikuwanirira.” (Ma. 33:27) Mazima ddala, tusobola okuba abakakafu nti bwe tuddukira eri Katonda waffe nga twolekagana n’ebizibu, ajja kutuwanirira, atuyambe okuddamu okuyimirira.—Ezk. 37:10.
w11-LU 9/15 19 kacw. 16
Dduka Embiro z’Empaka n’Obugumiikiriza
Okufaananako Ibulayimu, Musa naye yafa ng’ebyo Katonda bye yali amusuubizza tebinnatuukirira. Abaisiraeri bwe baali banaatera okuyingira mu Nsi Ensuubize, Katonda yagamba Musa nti: “Olirengera ensi mu maaso go; naye toligendayo mu nsi gye mpa abaana ba Isiraeri.” Kino kyali kityo kubanga emabegako abantu abajeemu baaleetera Musa ne Alooni okunyiiga ne balemererwa okuwa Katonda ekitiibwa “wakati mu baana ba Isiraeri ku mazzi ag’e Meriba.” (Ma. 32:51, 52) Okugaanibwa okuyingira mu Nsi Ensuubize kyaleetera Musa okunyiiga? Nedda. Yasaba Yakuwa awe abantu omukisa era n’akomekkereza ng’agamba nti: “Olina omukisa, ggwe Isiraeri: Ani akufaanana ggwe, eggwanga eryalokolwa Mukama, engabo ey’okubeerwa kwo, era kye kitala eky’obukulu bwo obusinga!”—Ma. 33:29.
Eby’omuhendo eby’Omwoyo
it-2-E 439 kacw. 3
Musa
Musa akaba aine emyaka 120 obu yaafa. Baibuli neegamba aha maani agu yaabaire aine eti: “Amaisho ge [gakaba] gatakagiirwemu ruho, n’amaani ge [gakaba] gatakatuubire.” Yehova akamuziika omu mwanya ogutakamanywaga n’okuhitsya hati. (Bir 34:5-7) Nikireebeka akaba naayenda kurinda Abaisraeli kutagwa omu mutego gw’okuramya kw’ebishuba barikwombeka aha kituuro kya Musa akaju k’endaaro. Kandi Omuregi akaba naayenda kukoresa omutumbi gwa Musa omu kuramya kw’ebishuba, ahakuba Yuda, Omukristaayo kandi murumuna wa Yesu Kristo akahandiika ati: “Mikaeli maraika omukuru, ku yaarwaniise Sitaane, naahakana nawe nibafa omubiri gwa Musa tareehangire kumucwera rubanja naamujuma, kureka akagira ati: [Yehova] akuhane.” (Yuda 9) Obu Abaisraeli baabaire batakahikire omuri Kanaani barikwebemberwa Yoshua, bakamara ebiro 30 nibacurira Musa.—Bir 34:8.
SEPUTEMBA 13-19
EBY’OMUHENDO EBIRI OMU KIGAMBO KYA RUHANGA | YOSHUA 1-2
“Oku Orikubaasa Kuba Omusinguzi”
w13-LU 1/15 8 kacw. 7
Beera Muvumu Yakuwa Ali Naawe!
Okusobola okukola Katonda by’ayagala, tulina okusoma Ekigambo kya Katonda era n’okukolera ku ebyo bye tuba tusomye. Ekyo kyennyini Yakuwa kye yalagira Yoswa okukola bwe yatandika okukulembera Abaisiraeri nga Musa amaze okufa. Yakuwa yamugamba nti, “Beera muvumu era beera wa maanyi osobole okukolera ku ebyo byonna ebiri mu mateeka omuweereza wange Musa ge yakuwa. . . Ekitabo kino eky’amateeka tekivanga mu kamwa ko, era onookisomanga n’okifumiitirizaako emisana n’ekiro, osobole okukolera ku ebyo byonna ebikirimu; olwo lw’onootuuka ku buwanguzi era ne weeyisa mu ngeri ey’amagezi.” (Yos. 1:7, 8, NW) Yoswa yakolera ku kubuulira okwo era ‘yatuuka ku buwanguzi.’ Naffe bwe tunaakola bwe tutyo, tujja kuba bavumu era tujja kusobola okutuukiriza obuweereza bwaffe eri Katonda.
w13-LU 1/15 11 kacw. 20
Beera Muvumu Yakuwa Ali Naawe!
Si kyangu okukola Katonda by’ayagala mu nsi eno embi ejjudde ebizibu. Naye tetuli ffekka. Katonda ali naffe. N’Omwana we, Omutwe gw’ekibiina, ali naffe. Era tulina bakkiriza bannaffe abasoba mu 7,000,0000 abeetegefu okutuyamba. Ka ffenna twoleke okukkiriza era tubuulire amawulire amalungi nga tulowooza ku kyawandiikibwa kyaffe eky’omwaka 2013, ekigamba nti: ‘Beera muvumu era beera wa maanyi. Yakuwa Katonda wo ali naawe.’—Yos. 1:9, NW.
Eby’omuhendo eby’Omwoyo
w05-LU 4/1/05 29
Okunokolayo Ebimu ku Biri mu Kitabo kya Yoswa
2:4, 5—Lwaki Lakabu alimba abasajja ba kabaka abanoonya abakessi? Lakabu ateeka obulamu bwe mu kabi ng’akweka abakessi kubanga kati akkiririza mu Yakuwa. N’olwekyo, tavunaanyizibwa kubuulira basajja ba kabaka abaagala okutta abantu ba Katonda amayitire g’abakessi abo. (Matayo 7:6; 21:23-27; Yokaana 7:3-10) Amazima gali nti, Lakabu ‘yaweebwa obutuukirivu lwa bikolwa,’ nga mw’otwalidde n’okulimba abasajja ba kabaka.—Yakobo 2:24-26.
SEPUTEMBA 20-26
EBY’OMUHENDO EBIRI OMU KIGAMBO KYA RUHANGA | YOSHUA 3-5
“Yehova Naatuha Emigisha Ahabw’Ebikorwa by’Okwikiriza”
it-2-E 105
Yorudani
Obwire obwingi ekicweka ky’Omugyera Yorudani ekiri ahaifo y’Enyanja ya Galilaaya kiri ahagati ya mita 1 kuhika 3 nari fuuti 3 kuhika 10 omu buhango kandi kiri ahagati ya mita 27 kuhika 30 nari fuuti 90 kuhika 100 omu bukiika. Kwonka ekyanda kyaba nikitandika, amaizi omuri Yorudani nigaijura garengyera aha nkungu zaagwo zoona kandi gwongyera kuba muhango kandi muraingwa ahansi. (Yos 3:15) Omugyera ku gwaabaire guba gwijwire bukaba buba butari bwire burungi bw’okwambuka aha Baisraeli boona otwariiremu abashaija, abakazi, n’abaana, na munonga haihi na Yeriko. Omu bwire obu, amaizi nigaijurira kimwe kandi nigakira kutwara abarikuzihiramu. Kwonka, Yehova akakora eky’okutangaaza yaayemereza amaizi gaayerundaanira hamwe, Abaisraeli baayambukira ahoomire. (Yos 3:14-17) Bwanyima y’ebyasha bingi eky’okutangaaza nk’ekyo kikabaho obu Eliya yaabaire ari na Elisa, kandi n’obu Elisa yaabaire ari wenka.—2Bag 2:7, 8, 13, 14.
Hindura Ebi Yehova Arikutwijutsya Okushemererwa Kw’omutima Gwawe
Ni mu muringo ki ogu okwikiriza kurikutuhwera kwesiga Yehova? Teekateeka aha byabaire aha Baisraeli barikutaaha omu nsi Eyaaraganisiibwe. Yehova akaba aragiire abanyamurwa abaabaire nibaheeka eshanduukye y’endagaano kuribata omu Mugyera Yorudaani. Kwonka ku baahikire aha mugyera, baareeba amaizi gaijuriire kimwe ahabw’enjura nyingi eyaabaire neegwa. Abaisraeli bakaba baine kukora ki? Mbwenu shi bakaba baine kushutama aha nkungu y’omugyera kumara obwire buraingwa kugira ngu amaizi gabanze gatuube? Ngaaha, bakeesiga Yehova kandi baakuratira obuhabuzi bwe. Niki ekyarugiremu? Ekyahandiikirwe nikigira kiti: ‘Abanyamurwa abaheekire eshanduukye y’endagaano ku baahikire ahari Yorudani, baahitsya ebigyere byabo omu maizi, gaayemerera, gaayerunda hamwe . . . abantu baayambuka bagyemire Yeriko.’ (Yos. 3:12-17) Teekateeka aha ku kyabaire nikishemeza kureeba amaizi agaabaire nigairuka, garikwemerera ahonaaho! Buzima, Abaisraeli bakeeyongyera kwikiririza omuri Yehova ahabw’okugira ngu bakakuratira obuhabuzi bwe.
Hindura Ebi Yehova Arikutwijutsya Okushemererwa Kw’omutima Gwawe
N’eky’amazima, Yehova tarikukora by’okutangaaza nk’ebyo obunaku obu, kwonka naaha abaheereza be emigisha ahabw’okwikiriza kwabo. Omwoyo gwa Ruhanga ogurikwera nigubaha amaani g’okubuurira amakuru g’Obukama omu nsi yoona. Kandi Yesu Kristo omujurizi wa Yehova omukuru yaaheza kuzooka, akahamiza abeegi be ngu naija kuguma naabashagika omu murimo mukuru ogu. Akagira ati: “Mugyende omu mahanga goona, muhindure abantu abeegi . . . ndi hamwe naimwe ebiro byona okuhitsya obu ensi egi erihwaho.” (Mat. 28:19, 20) Abajurizi ba Yehova baingi abaabaire baine enshoni nari barikutiina nibabaasa kutuhamiza oku omwoyo gwa Ruhanga ogurikwera gwababaasiise kugira obumanzi kubuurira abantu.—Shoma Zaaburi 119:46; 2 Abakorinso 4:7.
Eby’omuhendo eby’Omwoyo
w05-LU 4/1/05 30
Okunokolayo Ebimu ku Biri mu Kitabo kya Yoswa
5:14, 15—‘Omukulu w’eggye lya Yakuwa’ y’ani? Omukulu w’eggye ono azzaamu Yoswa amaanyi nga baakatandika okuwangula Ensi Ensuubize, alabika ye “Kigambo,” kwe kugamba, Yesu Kristo nga tanajja ku nsi ng’omuntu. (Yokaana 1:1; Danyeri 10:13) Nga kituzzaamu nnyo amaanyi okumanya nti Yesu Kristo agulumiziddwa ali wamu n’abantu ba Katonda leero, nga balwana olutalo lwabwe olw’eby’omwoyo!
SEPUTEMBA 27–OKITOBA 3
EBY’OMUHENDO EBIRI OMU KIGAMBO KYA RUHANGA | YOSHUA 6-7
“Yetantare Ebintu Ebitaine Mugasho”
w10-LU 4/15 20 kacw. 5
Totunuulira Bintu Bitasaana!
Nga wayise ebyasa by’emyaka, omusajja Omuisiraeri ayitibwa Akani bwe yalaba ebimu ku bintu ebyali binyagiddwa mu kibuga Yeriko, yabibba. Katonda yali alagidde nti ebintu byonna ebyali mu kibuga ekyo bizikirizibwe, okuggyako ebintu ebimu ebyali birina okutwalibwa mu ggwanika lya Yakuwa. Abaisiraeri baalabulwa nti: “Mwewalire ddala ebintu ebirina okuzikirizibwa, muleme okufuna okwegomba” n’okutwala ebimu ku bintu okuva mu kibuga. Olw’okuba Akani yajeema, abantu ba Isiraeri baawangulwa mu kibuga Ayi, era bangi ku bo battibwa. Akani teyakkiriza nti yali abbye ebintu okutuusa lwe kyazuulibwa. Akani yagamba nti: “Bwe nnalaba [ebintu,] . . . ne ndyoka mbiyaayaanira, ne mbitwala.” Okwegomba kw’amaaso kwamuleetera okuzikirizibwa, wamu ne “byonna bye yalina.” (Yos. 6:18, 19, NW; 7:1-26) Akani yeegomba ebintu ebyali bigaaniddwa.
w97-E 8/15 28 kacw. 2
Ahabw’enki Tushemereire Kugamba Ekibi?
Enshonga emwe y’okugamba ekibi n’okugira ngu nikirinda ekibiina kuguma kiri ekishemeire. Yehova ni Ruhanga oshemeire, Ruhanga orikwera. Naayenda ngu abarikumuramya boona babe abeecumi omu by’omwoyo n’eby’omubiri. Ekigambo kye nikituhiga kiti: “Mube nk’abaana abarikuhurira, mutashushanisibwa nk’oku mwabaire muri, nimukurata okwetenga okubi omu butamanya bwanyu obwa ira; kureka nk’Ogwo owaabeetsire oku ari orikwera, naimwe mube nikwo mwaba abarikwera omu micwe yaanyu yoona; ahakuba kikahandiikwa ngu: Muryaba abarikwera, ahabw’okuba nyowe ndi orikwera.” (1 Petero 1:14-16) Abarikukora ebibi nibabaasa kureetera ekibiina kyona kuba ekitashemeire nari kutasiimwa Yehova okwihaho haagira ekyakorwa kubahwera nari bakabingwa omu kibiina.—Gyeragyeranisa na Yoshua, eshuura 7.
w10-LU 4/15 21 kacw. 8
Totunuulira Bintu Bitasaana!
Abakristaayo ab’amazima nabo basobola okutwalirizibwa okwegomba kw’amaaso n’okw’omubiri. N’olwekyo, Ekigambo kya Katonda kitukubiriza okwegendereza bye tulaba ne bye twegomba. (1 Kol. 9:25, 27; soma 1 Yokaana 2:15-17.) Yobu, omusajja eyatuukirira, y’omu ku abo abaali bamanyi nti waliwo akakwate ka maanyi wakati w’ebyo bye tulaba ne bye twegomba. Yagamba nti: “N[n]alagaana endagaano n’amaaso gange; kale n[n]andiyinzizza ntya okutunuulira omuwala?” (Yob. 31:1) Yobu teyakoma ku kwewala kukwata ku bakazi mu ngeri etasaana, naye era yali afuba okwewala okulowooza ku kintu ng’ekyo. Yesu yakiraga nti ebirowoozo by’omuntu birina okukuumibwa nga biyonjo bwe yagamba nti: “Buli atunuulira omukazi n’amwegomba aba amaze okumwendako mu mutima gwe.”—Mat. 5:28.
Eby’omuhendo eby’Omwoyo
w15-LU 11/15 13 kacw. 2-3
Ebibuuzo Ebiva Mu Basomi
Mu biseera by’eddda, amagye bwe gaabanga gagenda okulumba ekibuga ekiriko bbugwe, gaasookanga kukizingiza. Amagye ka gabe nga gaamalanga kiseera kyenkana wa nga gazingizza ekibuga, bwe gaakiwambanga, gaatwalanga eby’obugagga ebyabanga mu kibuga ekyo nga mw’otwalidde n’emmere gye gaasangangamu. Kyokka, abayiikuuzi bwe baayiikuula awaali ekibuga Yeriko, baasanga emmere nnyingi. Magazini eyitibwa Biblical Archaeology Review egamba nti: “Ng’oggyeeko ebintu eby’ebbumba, ekintu ekirala ekyazuulibwa mu bungi awaali ekibuga ekyo ye mmere enkalu. . . . Ekyo si kya bulijjo, naddala bw’olowooza ku bintu ebizze bizuulibwa mu bitundu bya Palesitayini. Ensumbi emu oba bbiri ez’emmere ze zitera okuzuulibwa, naye okusanga emmere ennyingi bw’etyo, si kintu kya bulijjo.”
Okusinziira ku Byawandiikibwa, Abaisiraeri baalina ensonga eyandibaleetedde obutatwala mmere eyali mu kibuga Yeriko. Yakuwa yali abalagidde obutatwala kintu kyonna. (Yos. 6:17, 18) Abaisiraeri baalumba ekibuga mu kiseera ky’amakungula, emmere enkalu we yabeereranga ennyingi. (Yos. 3:15-17; 5:10) Okuva bwe kiri nti emmere enkalu nnyingi yasangibwa awaali ekibuga Yeriko, kiraga nti ekiseera Abaisiraeri kye baamala nga bakizingizza kyali kitono ddala. Ekyo kikwatagana bulungi n’ekyo Bayibuli ky’egamba.
OKITOBA 4-10
EBY’OMUHENDO EBIRI OMU KIGAMBO KYA RUHANGA | YOSHUA 8-9
“Amashomo Agu Turikwegyera aha Bagibeoni”
it-1-E 930-931
Gibeoni
Okukoragana na Yoshua. Omu bwire bwa Yoshua, Gibeoni ekaba neetuurwamu Abahiivi, rimwe aha mahanga mushanju g’Abanyakanaani agaabaire gaine kucwekyerezibwa. (Bir 7:1, 2; Yos 9:3-7) Kandi Abagibeoni bakaba nibwetwa Abaamori, kandi eiziina eri obumwe rikaba rikoresibwa aha Banyakanaani boona. (2Sam 21:2; gyeragyeranisa Kut 10:15-18; 15:16.) Okutashushana n’Abanyakanaani abandi, Abagibeoni bakeetegyereza ngu n’obu baraabe baabaire baine eihe ry’amaani n’orurembo rw’amaani, bakaba nibaija kusingurwa ahakuba Yehova akaba naarwanirira Abaisraeli. N’ahabw’ekyo, bwanyima ya Yeriko na Ai kucwekyerezibwa, abashaija ba Gibeoni, abaabaire nibajwekyera n’endembo ishatu ez’Abahiivi eza Kefira, Beeroosi na Kiryasi-yearimu (Yos 9:17), bakatuma ab’okubajwekyera ahari Yoshua omuri Gilugaali kukora endagaano y’obusingye nawe. Abaabaire nibajwekyera Abagibeoni bakajwara ebijwaro by’obucancabari n’enkaito zikuzire ezibambatikire ebiremu, n’efurebe za viinyo ezikuzire eziteire ebiremu, n’ebiguniya bikuzire, n’entanda zaabo zoona ez’emigaati zikaba zoomire kandi zihumbire—baayegambaho nk’abarikuruga omu nsi ya hare. Bakagamba aha ku Yehova yaahwereire Abaisraeli kucwekyereza abagabe b’Abaamori Sihooni na Ogi. Kwonka tibaragambire aha kyahikire ahari Yeriko na Ai, ahakuba amakuru nk’ago gakaba gatarikubaasa kuba gaahikire omu nsi ya hare ei baabaire nibagira ngu nibarugamu. Abakuru b’Abaisraeli ku bareebire obuhame obwo bakaikiriza baakora nabo endagaano y’obusingye kutuura nabo.—Yos 9:3-15.
w11-LU 11/15 8 kacw. 14
“Teweesigamanga ku Kutegeera Kwo Ggwe”
Olw’okuba tetutuukiridde, ffenna—nga mw’otwalidde n’abakadde abalina obumanyirivu—tetulina kwerabira kwebuuza ku Yakuwa nga tulina bye tusalawo. Lowooza ku ekyo Yoswa n’abakadde ba Isiraeri kye baakola ng’Abagibyoni, abaali beefudde ng’abantu abaali bavudde mu nsi ey’ewala, basabye Yoswa okukola nabo endagaano ey’emirembe. Nga tebasoose kwebuuza ku Yakuwa, Yoswa n’abakadde ba Isiraeri baakola endagaano n’Abagibyoni. Wadde nga Yakuwa teyamenyawo ndagaano eyo, yakakasa nti ensobi eyo gye baakola ewandiikibwa mu Bayibuli tusobole okukimanya nti Yoswa n’abasajja be tebaanoonya bulagirizi bwe. Bulijjo tulina okwebuuza ku Yakuwa nga tetunnabaako kye tusalawo.—Yos. 9:3-6, 14, 15.
w04-LU 11/1 18 kacw. 14
‘Tambulatambula mu Nsi’
Ababaka abo baagamba: ‘Abaddu bo bavudde mu nsi ey’ewala ennyo okujja wano olw’erinnya lya Mukama Katonda wo.’ (Yoswa 9:3-9) Engoye zaabwe enkadde n’emmere eyali ekukudde byalaga nti bavudde wala, kyokka Gibyoni kyali mayilo 20 okuva e Girugaali. [19] Nga bamaze okubamatiza, Yoswa n’abaami be baakola endagaano ey’emirembe ne Gibyoni era n’ebibuga ebikiriraanye. Abagibyoni baakola akakodyo ako olw’okuba baali tebaagala bwagazi kuzikirizibwa? Nedda, kaalaga nti baali baagala okusiimibwa Katonda wa Isiraeri. Yakuwa yakkiriza Abagibyoni okufuuka “abaasi b’enku era abasenyi b’amazzi eri ekibiina n’eri ekyoto kya Mukama.” (Yoswa 9:11-27) Abagibyoni beeyongera okukola emirimu egya wansi mu buweereza bwa Yakuwa. Kirabika, baali bamu ku Banesinimu abaakomawo okuva e Babulooni era ne baweereza mu yeekaalu ezziddwaawo. (Ezera 2:1, 2, 43-54; 8:20) Tuyinza okukoppa endowooza yaabwe nga tufuba okuba mu mirembe ne Katonda era nga tuba beetegefu okukola emirimu egya wansi mu buweereza bwe.
Eby’omuhendo eby’Omwoyo
it-1-E 1030
Okuhanika
Kurugiirira aha Biragiro ebi Yehova yaahaire Abaisraeli, abamwe abaabaire bahenda ebiragiro bakaba nibabaasa kuhanikwa aha muti bwanyima y’okwitwa, ahakuba bakaba ‘bakyeenirwe Ruhanga,’ kugira ngu bareebwe abantu boona nk’eky’okureeberaho ky’okubarabura. N’ahabw’ekyo omutumbi gw’owaabaire aba ahanikirwe aha muti gukaba gwine kuhanurwayo aha izooba eryo bakaguziika; ahakuba okugureka aha muti ekiro kyona kikaba nikishiisha eitaka eri Ruhanga yaahaire Abaisraeli. (Bir 21:22, 23) Abaisraeli bakaba bakuratira ekiragiro eki n’obu owaabaire aba ahanikirwe yaabaire aba atari Mwisraeli.—Yos 8:29; 10:26, 27.
TEERAHO KWEJUMBA OMU KUBUURIRA
Yoshua n’Abagibeoni
Amakuru agarikukwata ahari Yeriko gakahika n’omu mahanga agandi omuri Kanaani. Abagabe baago mahanga bakacwamu kweteerana kuza kurwanisa Abaisraeli. Kwonka Abagibeoni bakacwamu ekirikutaana ahari ekyo. Bakajwara ebijwaro bikuzire, baaza owa Yoshua baamugira bati: ‘Nituruga omu nsi ya hare. Tuhuriire ebirikukwata ahari Yehova n’ebi yaabakoreire omuri Misri na Moabu. Turaaganise ngu timuraturwanise, kandi nitwija kuba abairu baanyu.’
Yoshua akabaikiiriza kandi yaabaraganisa ngu tarabarwanise. Bwanyima y’ebiro bishatu, akamanya ngu bakaba batarikuruga omu nsi ya hare. Bakaba nibaruga omu nsi ya Kanaani. Yoshua akabuuza Abagibeoni ati: ‘Ahabw’enki mutubeihire?’ Bakagarukamu bati: ‘Tukatiina. Nitumanya ngu Yehova Ruhanga waanyu naabarwanirira. Nyabura ‘mwe mutatwita.’ Yoshua akarinda okuraganisa kwe kandi bakabareka.
Ku haahingwireho obwire bukye, abagabe ba Kanaani bataano n’amahe gaabo bakatiinatiinisa Abagibeoni. Yoshua n’amahe ge bakagyenda ekiro kyona kucungura Abagibeoni. Okurwana kukatandika kare omu kasheeshe akakuratsireho. Abanyakanaani bakatandika kuhunga barikutoora embaju zoona. Hoona ei baabaire bahungira, Yehova akaba abaitsa emengo z’orubaare. Bwanyima Yoshua akashaba Yehova kwemereza izooba. Ahabw’enki Yoshua yaashabire Yehova kwemereza izooba kandi obwo ritakemerera ga? N’ahabw’okugira ngu Yoshua akaba naamwesiga. Eizooba ryoona, izooba rikaguma niryaka kuhitsya obu Abaisraeli baasingura abagabe ba Kanaani n’amahe gaabo.
OKITOBA 11-17
EBY’OMUHENDO EBIRI OMU KIGAMBO KYA RUHANGA | YOSHUA 10-11
“Yehova Okurwanirira Abaisraeli”
it-1-E 50
Adoni-zedeki
Omugabe wa Yerusaalemu omu bwire obu Abaisraeli baatwara Ensi Eyaraganisiibwe. Adoni-zedeki akeegaita aha bagabe abandi abaabaire batwire seeri ya Yorudani kurwanisa Yoshua n’Abaisraeli boona. (Yos 9:1-3) Kwonka, Abahiivi abaabaire nibatuura omuri Gibeoni bakakora endagaano y’obusingye na Yoshua. Kandi Adoni-zedeki akeegaita aha bagabe abandi bana ab’Abamoori, baataahirira Abagibeoni baabarwanisa. Oku Yoshua yaacungwire Abagibeoni n’oku yaasingwire abagabe boona abaabaire beegaitsire hamwe kikareetera abagabe abandi bataano kuhunga bakeeshereka omu nyanga eyaabaire eri Makeda. Yoshua akaita Adoni-zedeki n’abagabe abandi bana, kandi bwanyima bakabahanika aha miti. Bwanyima emitumbi yaabo bakaginaga omu nyanga, eyahindukiremu ekituuro kyabo.—Yos 10:1-27.
it-1-E 1020
Orubaare
Yehova Akakoresa Orubaare. Orubaare ni kimwe aha birwaniso ebi Yehova arikukoresa kuhikiiriza ebi arikuba agambire n’okworeka amaani ge. (Zab 148:1, 8; Isa 30:30) Omurundi gw’okubanza obu orubaare rwagambwaho omu Baibuli n’obu haabaho ekibonaboneso kya mushanju eki Yehova yaareetsire ahari Misri eya ira, orubaare rw’amaani orwasiisire emisiri, rukahirika emiti, kandi rukaita abantu n’enyamaishwa kwonka tirurataire Abaisraeli omuri Gosheni. (Kur 9:18-26; Zab 78:47, 48; 105:32, 33) Bwanyima, omu Nsi Eyaraganisiibwe, obu Abaisraeli baabaire nibeebemberwa Yoshua, bakaza kuhwera Abagibeoni, abaabaire nibatiinatiinisibwa abagabe bataano ab’Abamoori abaayegaitsire hamwe, Yehova akakoresa orubaare rw’amaani kurwanisa Abamoori. Aha murundi ogu abaitsirwe orubaare bakakira abu Abaisraeli baitsize rurara.—Yos 10:3-7, 11.
w04-LU 4/1/05 11 kacw. 1
Okunokolayo Ebimu ku Biri mu Kitabo kya Yoswa
10:13—Ekintu ekyo eky’ekyewuunyo kisoboka kitya? “Waliwo ekirema Mukama” Omutonzi w’eggulu n’ensi? (Olubereberye 18:14) Bw’aba ayagadde, Yakuwa asobola okukyusa mu ngeri ensi gy’etambulamu, enjuba n’omwezi ne birabika ng’ebiri mu kifo ekimu. Oba ayinza obutakyusa mu ntambula ya nsi naye n’asobozesa ekitangaala ekiva ku njuba n’omwezi okusigala nga kyaka. Ka kibe ki kye yakola, “tewali lunaku olwenkana olwo” mu byafaayo by’omuntu.—Yoswa 10:14.
Eby’omuhendo eby’Omwoyo
w09-LU 3/15 32 kacw. 5
Ebibuuzo Ebiva mu Basomi
Eky’okuba nti ebitabo ebimu byayogerwako mu Baibuli era byakozesebwanga tekyandituleetedde kulowooza nti byali byaluŋŋamizibwa. Yakuwa Katonda yakakasa nti ebiwandiiko byonna ebiri mu ‘kigambo kya Katonda waffe’ bikuumibwa bulungi era nti ‘binywerera ennaku zonna.’ (Is. 40:8) Yee, ebyo Yakuwa bye yasalawo biteekebwe mu bitabo bya Baibuli 66 bye byokka bye twetaaga okuba nga ‘tetulina kye tubulako, era nga tulina ddala byonna olwa buli mulimu omulungi.’—2 Tim. 3:16, 17.
OKITOBA 18-24
EBY’OMUHENDO EBIRI OMU KIGAMBO KYA RUHANGA | YOSHUA 12-14
“Kuratira Yehova n’Omutima Gwawe Gwona”
w04-LU 4/1/05 32 kacw. 2
Okunokolayo Ebimu ku Biri mu Kitabo kya Yoswa
14:10-13. Wadde ng’alina emyaka 85, Kalebu asaba omulimu omuzibu ennyo ogw’okuzikiriza abantu b’omu Kebbulooni. Ekitundu ekyo kirimu Abanaki—abasajja abawagguufu. Ng’ayambibwako Yakuwa, omusajja ono omulwanyi nnamige atuuka ku buwanguzi era Kebbulooni kifuuka kibuga eky’okuddukiramu. (Yoswa 15:13-19; 21:11-13) Ekyokulabirako kya Kalebu kitukubiriza obuteewala mirimu gya teyokulase egiba emizibu.
w06-LU 10/1 17 kacw. 11
Okufuna Obuvumu Okuyitira mu Kukkiriza n’Okutya Katonda
Okukkiriza ng’okwo kugenda kweyongera. Kweyongera bwe tutambulira mu mazima, bwe ‘tulega’ ku miganyulo egivaamu, bwe ‘tulaba’ engeri okusaba kwaffe gye kuddibwamu oba bwe tutegeera engeri Yakuwa gy’atuwaamu obulagirizi mu bulamu bwaffe. (Zabbuli 34:8; 1 Yokaana 5:14, 15) Tuyinza okuba abakakafu nti okukkiriza kwa Yoswa ne Kalebu kweyongera bwe baalega ku bulungi bwa Katonda. (Yoswa 23:14) Lowooza ku nsonga zino: Nga Katonda bwe yali abasuubizza, baawonawo mu myaka 40 gye baamala nga batambulira mu ddungu. (Okubala 14:27-30; 32:11, 12) Beenyigira mu lutalo olw’okuwamba Kanani olwamala emyaka mukaaga. Ku nkomerero, baawangaala nnyo nga bali mu bulamu obulungi era ne bafuna n’obusika bwabwe. Mazima ddala Yakuwa awa empeera abo abamuweereza n’obwesigwa era n’obuvumu.—Yoswa 14:6, 9-14; 19:49, 50; 24:29.
Eby’omuhendo eby’Omwoyo
it-1-E 902-903
Gebali
“Ensi y’aba Gebali” ekaba eri emwe aha mahanga agu Yehova yaagambiire Abaisraeli kutwara omu bwire bwa Yoshua. (Yos 13:1-5) Abahakanisa nibagira ngu ebyo tibihikire, ahabw’okugira ngu orurembo Gebali rukaba ruri hare omuri bukiizi-bwa-bumosho bwa Israeli (c. kiromita 100 [mahiro 60] bukiizi-bwa-bumosho bwa Daani) kandi Abaisraeli tibaratwire eihanga eryo. Abacondooza abamwe nibagira ngu ekigambo eky’Oruheburaayo nikibaasa kuba kitaravunuurwire gye omu runyiriri oru kandi ngu ira ebigambo ebi bikaba nibigira ngu “ensi egi ekaba neeyatana na Lebanooni,” nari ‘erikuhika aha mwatano gw’aba Gebali.’ Kwonka, twine kumanya ngu Abaisraeli kubaasa kutunga ebi Yehova yaaraganiise ebiri omuri Yoshua 13:2-7 bakaba baine kumworobera. N’ahabw’ekyo Abaisraeli nibabaasa kuba bataratwire Gebali ahabw’obugomi bwabo.—Gyeragyeranisa Yos 23:12, 13.
OKITOBA 25-31
EBY’OMUHENDO EBIRI OMU KIGAMBO KYA RUHANGA | YOSHUA 15-17
“Rinda Obuhunguzi Bwawe obw’Omuhendo”
it-1-E 1083 kacw. 3
Heburooni
Abaisraeli ku baagumiizemu nibacwekyereza Abanyakanaani, abatuuzi b’omuri Heburooni, otwariiremu n’omugabe waabo (owaabaire ahungureire Hohamu), nabo bakacwekyerezibwa. (Yos 10:36, 37) Kwonka, n’obu Abaisraeli baraabe baasingwire Abanyakanaani barikwebemberwa Yoshua, nikireebeka ngu tibaratsigireho eihe ry’okurinda ebicweka ebyo. Obu Abaisraeli baabaire nibarwanisa abandi, Abaanaki bakagaruka baayerundaanira Heburooni, kyareetera Kalebu (nari batabani ba Yuda barikwebemberwa Kalebu) kubasingura akababinga omu rurembo rwabo. (Yos 11:21-23; 14:12-15; 15:13, 14; Bar 1:10) Omu kubanza Heburooni bakaba bagihaire Kalebu ow’oruganda rwa Yuda, bwanyima bakagihindura orurembo rw’okuhungiramu. Kandi rukaba ruri orurembo rw’abanyamurwa. Kwonka, ‘emisiri y’orurembo [Heburooni]” n’ebirorero byaryo bakabiha Kalebu kuba obuhunguzi bwe.—Yos 14:13, 14; 20:7; 21:9-13.
it-1-E 848
Emirimo y’Obuhuuku
Okukoresa abantu “emirimo y’obuhuuku” (Heb., mas) n’ekintu ekyabaire kiri ekya butoosha omu bwire bwa ira, barikukoresa abu baabaire batwara nk’enkwatwa bakabahindura abahuuku. (Bir 20:11; Yos 16:10; 17:13; Est 10:1; Isa 31:8; Tonz 1:1) Obu Abanyamisri baabaire nibakoresa Abaisraeli nk’abahuuku, bakabareebesa enaku, nibabeekoreza ebintu birikuremeera, baayombekyera Faraho endembo z’okuhunikamu, Pisomu na Ramaseesi. (Kur 1:11-14) Abaisraeli ku baahikire omu Nsi Eyaraganisiibwe, omu mwanya gw’okworobera ekiragiro kya Yehova eky’okubinga Abanyakanaani kandi bakabacwekyereza, bakabareetera kukora emirimo y’amaani ey’obuhuuku. Eki kikareetera Abaisraeli kugwa omu mutego gw’okuramya kw’ebishuba. (Yos 16:10; Bar 1:28; 2:3, 11, 12) Omugabe Sulemaani akaguma naakoresa baijukuru b’Abanyakanaani emirimo y’obuhuuku, nibo Abamoori, Abahiiti, Abaperiizi, Abahiivi, n’Abayebusi.—1Bag 9:20, 21.
it-1-E 402 kacw. 3
Kanaani
N’obu Abanyakanaani abaingi baraabe batarasingwirwe kandi baayangire kwebemberwa Abaisraeli, Baibuli neeyoreka ngu Yehova akaha “Abaisraeli ensi yoona ei yaarahiire kuha baishenkurubo,” kandi “yaabaha okuhuumura embaju zoona,” kandi “omu bigambo byona ebirungi ebi [Yehova] yaagambiire ab’enju y’Abaisraeli, tihariho na kimwe ekyabuzire; byona bikaba kwo.” (Yos 21:43-45) Okwetooroora Abaisraeli boona, abazigu baabo bakatiina kandi bakaba batakibeerarikiriza. Ruhanga akaba yaagizire ngu akaba naaza kubinga Abanyakanaani “mporampora” kugira ngu enyamaishwa z’omu ihamba zitakaakanya ensi ekaba ekifurukwa. (Kur 23:29, 30; Bir 7:22) N’obu Abanyakanaani baraabe baabaire baine eby’okurwanisa by’amaani, otwariiremu n’ebigaari by’okurwanisa eby’ebyoma, Abaisraeli bakaba batarikubaasa kwekwatsa Yehova ngu akaremwa kubahwera kusingura ebicweka ebimwe. (Yos 17:16-18; Bar 4:13) Kureka, Baibuli neeyoreka ngu Abaisraeli bakaba baremwa kusingura ahabw’okutaguma bari abeesigwa ahari Yehova.—Kub 14:44, 45; Yos 7:1-12.
Eby’omuhendo eby’Omwoyo
w15-LU 7/15 32
Obadde Okimanyi?
Isiraeri ey’edda yalimu ebibira bingi nga Bayibuli bw’ekiraga?
BAYIBULI egamba nti ebitundu ebimu eby’Ensi Ensuubize byalimu ebibira n’emiti mingi nnyo. (Yos. 17:15, 18; 1 Bassek. 10:27) Kyokka, abantu abamu bwe batunuulira ebitundu ebisinga obungi mu nsi eyo leero, beebuuza obanga ddala ebyo Bayibuli by’eyogera bituufu.
Ekitabo ekiyitibwa Life in Biblical Israel kigamba nti “ebibira ebyali mu Isiraeri mu biseera by’edda byali bigazi okusinga bwe kiri leero.” Ensozi z’omu Isiraeri okusingira ddala zaaliko emiti gya falaawo (Pinus halepensis), emiti gy’emiyovu (Quercus calliprinos), n’emiti gy’emyera (Pistacia palaestina). Mu Sefera, ekitundu eky’ensozi ekiri wakati w’ensozi za Yuda n’Ennyanja Meditereniyani, waaliyo emiti gy’emisukamooli (Ficus sycomorus) mingi.
Ekitabo ekiyitibwa Plants of the Bible kigamba nti ebitundu ebimu ebya Isiraeri tebikyalimu miti. Lwaki? Nga kiraga nti emiti egyali mu bitundu ebyo gyagenda gisaanyizibwawo mpolampola, ekitabo ekyo kigamba nti: “Abantu bagenze nga basaanyaawo ebibira okusobola okufuna aw’okulimira, aw’okulundira, eby’okuzimbisa, n’enku.”