MSOLO 2
“Mun’dzakhala Mboni Zangu”
Momwe Jezu adakonzekeresera apostolo wace kuti atsogolere basa lakupalizira
Nkhaniyi yacokera pa Mabasa 1:1-26
1-3. N’ciyani cidacitika pomwe Jezu adamala kugonekana na apostolo wace, ndipo ni mibvunzo iponi yomwe ikubwera?
IWO akhafuna lini kuti bzimwebzire bzimale. Kwa apostolo, masumana yakumalizira yadakhala yakudekeza kwene-kwene! Thangwe ra kulamusidwa kwa Jezu, iwo adaleka kukhala wakusunama acikhala na cikondweso cikulu. Jezu adawonekera kuna anyakupfunza wace kazinji-kentse kwa ntsiku zakukwana 40, ndipo adawapasa malango na kuwalimbikisa. Tsapano, ntsiku yakuti agonekane nawo ikhadafika.
2 Pomwe akhadaima pa phiri la Miolivera, apostolo akhatetekera bwino-bwino mafala yomwe Jezu akhalewa. Pomwe Jezu adamaliza, apostolowo adawona ninga kuti akulumiza kumala — Jezu adafuthula manja yace aciwasimba. Tenepo adayamba kuyenda kudzulu! Anyakupfunza wace adapitiriza kumunyang’anisisa pomwe akhapita m’mitambo. Iye adasiya kuwoneka, koma apostolo adapitiriza kunyang’anisisa kudzulu. — Luk. 24:50; Mab. 1:9, 10.
3 Bzimwebzi bzidacinja moyo wa apostolo. Tsapano n’ciyani comwe iwo angadacita pakuti pakhalibe mpfunzisi wawo? Jezu Kristu akhadayenda kudzulu. Tingakhale na citsimikizo centse cakuti Jezu akhadawakonzekeresa kuti apitirize na basa lomwe iye akhadaliyambisa. Kodi iye adawathandiza tani kuti acite basa lakufunikali, ndipo n’ciyani comwe apostolo adacita? Kodi Akristau wa ntsiku zino akupfunza ciyani na nkhani imweyi? Kapitulo yakuyamba ya bukhu la Mabasa ina mitawiro yabwino kwene-kwene ya mibvunzo imweyi.
Umboni Bwakutsimikizirika Buzinji (Mabasa 1:1-5)
4. Kodi Luka adayamba tani kufotokoza nkhani za m’bukhu la Mabasa?
4 M’bukhu la Mabasa, Luka adayamba na kuguma Teofilo, ndipo ni m’bodzi-bodziyi omwe adamunembera mu bukhu lace la Luka.a Mu mavesi yakuyambirira ya bukhu la Mabasa, Luka akufotokoza bzomwe adanemba kuphampha kwa bukhu la Luka, mwakuphatisa basa mafala yakusiyana pang’ono na yomwe yali m’bukhu la Lukalo, ndipo yakubvekesa nfundo zinango. Bzimwebzi bzikulatiza kuti m’bukhu la Mabasa, Luka akupitiriza na bzomwe adanemba mu bukhu lace la Luka.
5, 6. (a) N’ciyani cingadathandiza ateweri wa Jezu kupitiriza kukhala na cikhulupiro cakulimba? (b) N’thangwe ranyi tingalewe kuti Akristau ntsiku zino ambakhulupira bzinthu bzakutsimikizirika?
5 Kodi n’ciyani cingadathandiza ateweri wa Jezu kukhala na cikhulupiro cakulimba? Pa Mabasa 1:3 pambalewa kuti: “Jezu adawonekera kwa iwo kazinji kentse, mwakuti iwo alibe kupenukira kuti iye akhana moyo.” M’Bibliya, Luka, “dotolo wakufunidwa” ndiye yekha omwe adaphatisa basa mafala yacigerego yomwe yambathandauza kuti “umboni bwakutsimikizirika.” (Akol. 4:14) Mafala yamweya yakhaphatisidwa basa m’matsamba ya adotolo, ndipo yakhalewa bza “umboni bwakuwoneka, bwakutsimikizirika na bwakuthembeka.” Jezu adalatiza umboni bumwebu. Iye adawonekera kwa ateweri wace kazinji kentse; nthawe zinango akhawonekera kuna m’bodzi ayai awiri, ndipo nthawe zinango adawonekera kwa apostolo wentse. Ndipo nthawe inango pomwe adawonekerambo kwa ateweri wace wakupitirira 500 kabodzi na kabodzi. (1 Ako. 15: 3-6) Bumwebu bukhali umboni bwakusaya kugazika!
6 Ntsiku zino, cikhulupiro ca Akristau wacadidi cinabombo “umboni bwakutsimikizirika.” Kodi pana umboni bwakuti Jezu adakhala na moyo pantsi pano, adafera bzakuphonya bzathu nakuti adalamusidwa? Inde! Nkhani za wanthu omwe adawona na maso bzinthu bzomwe bzidanembedwa m’Bibliya, zimbapereka umboni bwakutsimikizirika bomwe tikufuna. Kupfunza nkhani zimwezi na kupemba bzingalimbise cikhulupiro cathu. Kumbukirani kuti tikakhala na umboni bwakutsimikizirika tin’dzakwanisa kusiyanisa cikhulupiro cacadidi na kundokhulupira bzinthu bzakusaya umboni. Kuti tidzatambire moyo wakusaya kumala tin’funika kukhala na cikhulupiro cacadidi. — Juw. 3:16.
7. Kodi ni nkhani iponi yomwe Jezu akhapalizira, ndipo n’ciyani comwe ateweri wace akucitambo ntsiku zino?
7 Jezu adafotokozerambo anyakupfunza wace “bza Umambo bwa Mulungu.” Mwa ciratizo, iye adawauza bza mapolofesiya yomwe yakhalewa kuti Mesiya angadadzaboneresedwa na kuphedwa. (Luk. 24:13-32, 46, 47) Pomwe adawabvekesa basa lace ninga Mesiya, Jezu akhalatiza kufunika kwa Umambo bwa Mulungu, pakuti iye akhali Mambo Wakusankhulidwa. Nthawe zentse Jezu akhapalizira nkhani yakulewa bza Umambo, ndipo ntsiku zino ateweri wace akupalizirambo bza nkhani ibodzi-bodziyi. — Mat. 24:14; Luk. 4:43.
“Mpaka Mbuto Zakutali za pa Dziko la Pantsi” (Mabasa 1:6-12)
8, 9. (a) Kodi ni makumbukidwe mawiri yaponi yakuphonyeka yomwe apostolo wa Jezu akhanayo? (b) Kodi n’ciyani comwe Jezu adalewa kuti acinje makumbukidwe ya apostolo wace, ndipo Akristau ntsiku zino akupfunzambo ciyani?
8 Jezu na anyakupfunza wace adatsonkhana kakumalizira pa phiri la Miolivera. Anyakupfunzawo adamubvunza kuti: “Mbuya, kodi ni nthawe ino yomwe mun’bwezeresa umambo kwa Jirayeri?” (Mab. 1:6) Na mbvunzoyi apostolowo adalatiza kuti akhana makumbukidwe mawiri yakuphonyeka. Cakuyamba, iwo akhakumbuka kuti Umambo bwa Mulungu bungadabwezeresedwa kwa Ajirayeri pa dziko la pantsi pano. Caciwiri, iwo akhakumbuka kuti Umambo bomwe akhabudikhirira bungadayamba kutonga nthawe imweyireletu. Kodi Jezu adawathandiza tani kucinja makumbukidwe yamweya?
9 Jezu akhadziwa kuti makumbukidwe yakuyamba ya anyakupfunza wace yakuti Umambo bwa Mulungu bungadabwezeresedwa kwa mtundu wa Ajirayeri yangadacinja mwakusaya kutenga nthawe. Thangwe pomwe pangadapita ntsiku 10 ateweri wace angadawona kubadwa kwa Jirayeri wauzimu. Jirayeri wakuthupi angadasiya kukhala mtundu wakupambulika kwa Mulungu. Pakulewa bza makumbukidwe yaciwiri, mwakudeka mtima Jezu adawauza kuti: “Mpsakuthemera lini imwepo kudziwa nthawe na nyengo yomwe Baba adaikhazikisa.” (Mab. 1:7) Yahova ambacita bzinthu pa nthawe yace. Pomwe Jezu akhanati kufa, adalewa kuti pa nthawe imweyire palibe omwe akhadziwa ‘ntsiku ne nthawe’ yomwe cimaliziro cingadafika, “koma Baba yekha.” (Mat. 24:36) Mpsibodzi-bodzimbo na ntsiku zino, Akristau akambafuna kudziwa ntsiku ya cimaliziro ca dzikoli, kulewa cadidi iwo ambakhala akufuna kudziwa bzinthu bzomwe “an’themera lini kudziwa.”
10. Kodi ni makhalidwe yaponi yomwe apostolo akhanayo yomwe tin’funika kuyatewezera, ndipo n’thangwe ranyi?
10 Napo bziri tenepo, tin’funika lini kukhala na makumbukidwe yakuphonyeka pakulewa bza apostolo wa Jezu; iwo akhali amuna wa cikhulupiro, wakubzicepesa ndipo adabvuma kuti Jezu acinje makumbukidwe yawo. Napo kuti mbvunzo wawo ukhacokera ku makumbukidwe yakuphonyeka, koma iwo akhali wanthu wabwino. Jezu adauza ateweri wace kazinji-kentse kuti: “Pitirizani kukhala tceru.” (Mat. 24:42; 25:13; 26:41) Iwo akhali wakulimba mwauzimu, ndipo akhali tceru pa bzinthu bzomwe Yahova angadacita mwakusaya kucedwa. Ntsiku zino tin’funikambo kukulisa makhalidwe mabodzi-bodziya. Kulewa cadidi, “ntsiku zakumalizira zino” tin’funika kucita bzimwebzi mwakamkulumize.—2 Tim. 3:1-5.
11, 12. (a) Kodi ni basa liponi lomwe Jezu adapasa ateweri wace? (b) Kodi n’ciyani cingadathandiza ateweriwo kucita basalo?
11 Jezu adakumbusa apostolo wace bzinthu bzomwe akhafunikira kubziwona kukhala bzakufunika kwene-kwene. Iye adati: “Tsono mzimu wakucena ukadzafika kwa imwepo, mun’dzatambira mphanvu ndipo mun’dzakhala mboni zangu ku Jeruzalemu, ku Djudeya kwentse na ku Samariya mpaka mbuto zakutali za pa dziko la pantsi.” (Mab. 1:8) Kulamusidwa kwa Jezu kungadayamba kupaliziridwa ku Jeruzalemu, komwe kukhana wanthu omwe adamupereka kuti aphedwe. Patsogolo pace mafala yabwino yangadapaliziridwambo ku Djudeya kwentse, Samariya na mbuto zakutali za pa dziko lentse.
12 Bzikuwoneka kuti, bzimwebzi adawauza pambuyo pa kuwauza kaciwiri kuti angadawapasa mzimu wakucena kuti uwathandize pa basa lakupalizira. Mu bukhu la Mabasa fala lakuti “mzimu wakucena” limbagumanika m’mbuto zakupitirira 40. Bukhu limweri limbatithandiza kubvesesa kuti tingakwanise lini kucita basa la Yahova mwakusaya kuthandizidwa na mzimu wakucena. Ndipopa mpsakufunika kwene-kwene kumbakumbira mzimu wakucena mu mpembo! (Luk. 11:13) Ntsiku zino tikufunikira kwene-kwene mzimu wakucena kuposa kale.
13. Kodi ntsiku zino basa lakupalizira lidakula tani, ndipo n’thangwe ranyi timbabvuma kucita basali na mtima wentse?
13 Kwa apostolo “mbuto zakutali za pa dziko la pantsi” zikhaimira madziko mang’ono-ng’ono ya pa nthawe imweyire. Tsono ntsiku zino tikupalizira pa dziko lentse. Ninga momwe tawonera mu msolo wa m’mbuyo ule, Mboni za Yahova zidabvuma na mtima wentse basa lakupalizira, thangwe zimbadziwa kuti Mulungu akufuna kuti wanthu wentse adziwe mafala yabwino ya Umambo. (1 Tim. 2:3, 4) Kodi imwepo mukucitambo basa limweri? Palibe basa linango lakudekeza kuposa limweri. Yahova an’kupasani mphanvu zakufunikira kuti mukwanise kulicita. Bukhu la Mabasa lin’kuthandizani kuwona momwe mungacitire basali na makhalidwe yabwino yomwe mun’funika kukulisa kuti bzikufambireni bwino.
14, 15. (a) Kodi n’ciyani comwe anjo adalewa bza kubwerera kwa Jezu, ndipo akhafuna kulewa ciyani na mafalayo? (Onani mafala ya m’nyantsi) (b) Kodi Jezu adabwerera tani mu njira ibodzi-bodzi ninga momwe adayendera kudzulu?
14 Ninga momwe bzafotokozedwera kumayambiriro kwa msolo uno, Jezu adayenda kudzulu ndipo adanyembereka. Napo bzikhali tenepo, apostolo wace 11 wale adapitiriza kuima acinyang’anisisa kudzulu. Pakumalizira, padawonekera anjo awiri ndipo adawauza kuti: “Imwe amuna wa ku Galileya, thangwe ranyi imwepo mudaima mucimbanyang’anisa kudzulu? Jezu omwe watengedwa pakati panuyu aciyenda kudzulu, iye an’dzabwera mu njira ibodzi-bodziyi ninga momwe mwamuwoneramu pakuyenda kudzulu.” (Mab. 1:11) Kodi anjowa akhafuna kulewa kuti Jezu angadadzabwerera na thupi ninga lomwe akhanalo, ninga momwe magereja yanango yambapfunzisira? Nee. Tikudziwa tani bzimwebzi?
15 Anjo wale adalewa kuti Jezu angadabwerera “mu njira ibodzi-bodziyo,” sikuti na thupi libodzi-bodziro.b Kodi Jezu adayenda tani? Pomwe anjo wale akhalewalewa Jezu akhawoneka lini pomwe. Ni apostolo okha omwe akhadziwa kuti Jezu akhadasiya dziko la pantsi ndipo akhadayenda kudzulu. Jezu angadadzabwerera mu njira ibodzi-bodziyi, ndipo ndibzo bzomwe bzidacitika. Ntsiku zino, wale omwe ambabvesesa bzinembo ndiwo ambazindikira kuti Jezu ni Mambo wa Umambo bwa Mulungu. (Luk. 17:20) Tin’funika kuzindikira umboni bwakuti Jezu adakhazikisidwa ninga Mambo na cakulinga cakuti tithandizembo winango kudziwa kuti tikukhala mu ntsiku zakumalizira.
“Latani . . . Omwe Imwepo Mwamusankhula” (Mabasa 1:13-26)
16-18. (a) Kodi Mabasa 1:13, 14, ambatipfunzisa ciyani pakulewa bza mitsonkhano yacikristau? (b) Kodi tikupfunza ciyani na ciratizo ca Maria, mai wace wa Jezu? (c) N’thangwe ranyi mitsonkhano yacikristau njakufunika kwene-kwene ntsiku zino?
16 Pomwe apostolo adamala kuwona bzentse bzomwe bzidacitika bzire, mpsakudabwisa lini kuti iwo ‘adabwerera ku Jeruzalemu ali wakukondwa.’ (Luk. 24:52) Tsono n’ciyani comwe iwo adacita na malango pabodzi na bzomwe iwo adapfunza na Jezu? Pa Mabasa kapitulo 1, vesi 13 na 14, timbawerenga kuti apostolo akhadatsonkhana “m’cipinda ca m’nyumba ya padzulu” ndipo timbapfunza nfundo zinango zakufunika kwene-kwene pakulewa bza mitsonkhano ya anyakupfunza wa Kristu wakuyambirira. Pa nthawe imweyire nyumba za ku Palestina zikhakhala na cipinda ca m’dzaulu, ndipo wanthu akhaphatisa basa ntsikada za kunja kuti apite m’cipindaco. Kodi “cipinda ca m’nyumba ya padzulu” cikhalipombo mu nyumba ya mai wace wa Marko yomwe imbafotokozedwa pa Mabasa 12:12? Tikudziwa lini, tsono pinango-pentse ikhali mbuto yakuthemera yomwe ateweri wa Jezu angadacitira mtsonkhano. Tsono mbani akhadatsonkhana pa mbuto imweyire, ndipo adacita ciyani?
17 Onani kuti pa mtsonkhano umweule mbapostolo lini okha ayai amuna okha omwe akhalipo, koma akhalipombo akazi kuphatanidzambo Maria, mai wace wa Jezu. Bumwebu ni ulendo bwakumalizira bomwe Bibliya limbafotokoza bza Maria. Mpsakubveka kulewa kuti iye akhali lini kumweko na cakulinga cakufuna kubvekera, koma mwakubzicepesa adatsonkhana kuti anamate pabodzi na abale wace wauzimu. Bzidakhala bzakukondwesa kwa Maria kuwona wana wace 4 wacimuna, omwe akhalibe kutewera Jezu, adatsonkhana pa mbuto ire. (Mat. 13:55; Juw. 7:5) Amuna amwewa adacinja kucokera pomwe m’bale wawo Jezu adafa na kulamusidwa. — 1 Ako. 15:7.
18 Kodi n’thangwe ranyi ateweri wa Jezu akhadatsonkhana? Bibliya limbati: “Na cakulinga cibodzi, wentse adapitiriza kupemba pabodzi.” (Mab. 1:14) Kuyambira kale-kale kutsonkhana ni cinthu cakufunika kwene-kwene kwa Akristau. Ifepano timbatsonkhana kuti tilimbikisane, kupfunzisidwa na kutambira malango, ndipo kuposa bzentse timbanamata pai wanthu wakudzulu Yahova, pabodzi na abale na mpfumakazi. Mipembo yathu na nyimbo za kumutumbiza bzimbakondwesa kwene-kwene Yahova ndipo bzimwebzi mpsakufunika kwa ifepano. Tin’funika lini kusiya kufika pa mitsonkhano imweyi yomwe njakupambulika na yakulimbikisa! — Aheb. 10:24, 25.
19-21. (a) Kodi bzimbatilimbikisa tani pakuwona kuti Pedru adacita mbali pakutsogolera m’gwere? (b) N’thangwe ranyi Djuda akhafunika kupitidwa nkhankha, ndipo tikupfunza ciyani na momwe iwo adasankhulira munthu omwe adapita nkhankhayo?
19 Tsapano pakhana nkhani inango yakufunika kwene-kwene yomwe apostolo akhafunika kuimalisa, ndipo mpostolo Pedru adaima acitsogolera pa kumalisa nkhaniyo. (Mavesi 15-26) Kodi bzimbatilimbikisa lini kuwona momwe Pedru adakhalira wakulimba mwauzimu pomwe pakhadandopita sumana zakucepa, pambuyo pakulamba Mbuya wace katatu kentse? (Mar. 14:72) Tentsenefe timbaphonya, ndipo timbafunikira nkhani ninga zimwezi kuti zimbatikumbuse kuti Yahova ngwabwino, ndipo ngwakukonzeka kutilekerera tikakungula na mtima wentse. — Sal. 86:5.
20 Pedru adafika pakuwona kuti Djuda, mpostolo omwe akhadapereka Jezu, akhafunika kupitidwa nkhankha. Tsono na yani? Pedru adalewa kuti mpostolo mupsayo akhafunika kukhala munthu omwe adatewera Jezu mu utumiki bwace ndipo ana umboni bwakuti iye adalamusidwa. (Mab. 1:21, 22) Bzimwebzi bzikhabverana na bzomwe Jezu akhadalewa kuti: “Imwepo omwe mwanditeweramwe mun’dzakhala m’mipando 12 ndipo mun’dzatonga madzinza 12 ya Jirayeri.” (Mat. 19:28) Bzikuwoneka kuti cikhali cakulinga ca Yahova kuti apostolo 12 omwe adatewera Jezu mu utumiki bwace, kutsogolo adzakhale “minyala 12 ya aliserse” ya Jeruzalemu mupsa. (Apok. 21:2, 14) Na tenepo, Mulungu adacitisa kuti Pedru abvesese kuti polofesiyayi ikhalewa bza Djuda: “Udindo bwace bwakunyang’anira buperekedwe kwa munthu munango.” — Sal. 109:8.
21 Kodi iwo adacita tani kuti asankhule nyakupfunza mupsayo? Adacita vima-vima; bzimwebzi ndibzo akhambacita kale-kale pakufuna kusankhula munthu. (Mim. 16:33) Tsono, kamweka kadakhala kakumalizira Bibliya kulewa bza vima-vima. Bzikuwoneka kuti pomwe ateweri wa Jezu adatambira mzimu wakucena, iwo adasiya kuphatisa basa vima-vima. Mbatiwoneni kuti n’thangwe ranyi adaphatisa basa vima-vima. Apostolo adapemba kuti: “Imwe Yahova, omwe mumbadziwa mitima ya wanthu wentse, latani pa amuna awiriwa omwe imwepo mwamusankhula.” (Mab. 1:23, 24) Iwo akhafuna kuti Yahova asankhule yekha. Matiya ndiye adasankhulidwa; pinango-pentse akhali m’bodzi wa anyakupfunza 70 omwe Jezu adawatuma kuti akapalizire. Tenepo, Matiya adakhala m’bodzi wa “apostolo 12.”c — Mab. 6:2.
22, 23. N’thangwe ranyi tin’funika kumbabvera wale omwe ambatsogolera m’gwere?
22 Bzimwebzi bzikutikumbusa kuti atumiki wa Mulungu an’funika kucita bzinthu mwakulinganizika. Mpaka pano, amuna wakuthemera ambasankhulidwa kuti anyang’anire m’magwere. Akulu ambawona bwino-bwino penu munthu ana makhalidwe yomwe yambafotokozedwa m’Bibliya yomwe nyakunyang’anira an’funika kukhala nayo, ndipo ambapemba kuti mzimu wakucena uwatsogolere. Ndipopa, gwere limbawona kuti wanthu amwewa asankhulidwa na mzimu wakucena. Ku mbali yathu, timbapitiriza kubvera na kubvuma kutsogoleredwa na amuna amwewa, ndipo bzimwebzi bzimbathandizira kuti gwere likhale lakuphatana. — Aheb. 13:17.
Ifepano timbapitiriza kubvera wale omwe adasankhulidwa kuti anyang’anire m’gwere
23 Pambuyo pa anyakupfunzawo kuwona kuti Jezu alamusidwa na kuwathandiza kukonza bzinthu m’gwere, anyakupfunzawo adalimbikisidwa ndipo adakhala wakukonzeka pa bzinthu bzomwe bzingadabwera. Mu msolo ukubwerayu tin’dzapfunza bza nkhani imweyi.
a Mu bukhu la Luka, Luka adacemera Teofilo kuti “imwe wakulemekezeka kwene-kwene a Teofilo,” bzomwe bzimbacitisa wanthu winango kukumbuka kuti Teofilo akhana mpando wakufunika kwene-kwene ndipo akhanati kukhala Mkristau. (Luk. 1:3) Koma m’bukhu la Mabasa, Luka adandomucera kuti “a Teofilo.” Adziwi winango ambakumbuka kuti Teofilo pomwe adawerenga bukhu la Luka, adakhala Mkristau, ndipopa Luka alibe kumucemera pomwe kuti “imwe wakulemekezeka kwene-kwene a Teofilo,” koma adandomuwona ninga m’bale wace wauzimu.
b Bibliya lidaphatisa basa fala lakuti tró pos, lomwe limbathandauza “njira ibodzi-bodziyo,” sikuti mor fé, lomwe limbathandauza “mawonekedwe.”
c Na kupita kwa nthawe, Paulo adasankhulidwa ninga “mpostolo wa mitundu,” koma alibe kukhala m’bodzi wa apostolo 12. (Aro. 11:13; 1 Ako. 15:4-8) Iye alibe kufamba na Jezu mu utumiki bwace pantsi pano, ndipopa akhathemera lini kukhala m’bodzi wa apostolo 12.