MSOLO 20
“Mafala ya Yahova Yakhapitiriza Kukula Mwamphanvu Kwene-kwene Yacikunda Bzineso”
Apolo na Paulo adathandiza wanthu azinji kubva mafala yabwino
Nkhaniyi yacokera pa Mabasa 18:23–19:41
1, 2. (a) Kodi ni ngozi iponi yomwe Paulo na anzace adagumana nayo ku Efezo? (b) Kodi n’ciyani comwe tin’cezerana mu msolo uno?
M’MISEU ya ku Efezo mukhabveka baludya la wanthu omwe akhathamanga acimbakuwa. Kudayambika thimu la ciwembo lomwe lidayambisa phiringu likulu. Thimulo lidaphata licikwekweta amuna awiri omwe akhali anzace wa Paulo omwe akhacita nawo ulendo. Wanthu azinji omwe akhali mu mseu ukulu omwe ukhacitidwa malonda, adayenda kukasanganizana na thimu la ciwembo lire aciyenda kumbuto komwe kukhambacitidwa masenzeka ya mu mzindamo yomwe ikhakwana wanthu 25 000. Azinji mwa wanthu omwe akhali pa thimulo, akhadziwa lini comwe cikhadayambisa phiringulo, koma akhandokumbuka kuti nyumba yawo yakunamatira na mulungu wawo wacikazi wakucemeredwa Artemi akhafuna kupfudzidwa. Ndipopa iwo adayamba kukuwa mwakubwereza-bwereza kuti: “Mkulu ni Artemi wa ku Efezo!” — Mab. 19:34.
2 Pamwepa Sathani adayezera pomwe kuphatisa basa thimu la ciwembo kuti aimise basa lakupalizira mafala yabwino ya Umambo bwa Mulungu. N’cadidi kuti Sathani ambaphatisa lini basa njira imweyi yokha. Mu msolo uno tin’cezerana njira zizinji zomwe iye adaziphatisa basa kuti ayezere kumalisa basali na kucitisa kuti Akristau wa m’magole yakuyambirira aleke kukhala wakuphatana. Cinthu cakufunika kwene-kwene n’cakuti njira zacezi ziribe kuphata basa thangwe “mafala ya Yahova yakhapitiriza kukula mwamphanvu kwene-kwene yacikunda bzineso.” (Mab. 19:20) N’ciyani comwe cidathandiza Akristau wale kupitiriza na basa lawo? Comwe cidawathandiza ni comwe cimbatithandizambo ntsiku zino. N’cadidi kuti ifepano timbapitiriza kupalizira na kukhala wakuphatana thangwe ra thandizo la Yahova. Tenepo, ninga Akristau wa m’magole yakuyambirira ifepano tin’funika kucita mbali yathu. Na thandizo la mzimu wakucena wa Yahova, tin’dzakwanisa kukulisa makhalidwe yomwe yangatithandize kuti bzinthu bzitifambire bwino mu utumiki. Cakuyamba, mbaticezeraneni ciratizo ca Apolo.
“Iye . . . Akhadziwa Bwino Bzinembo” (Mabasa 18:24-28)
3, 4. Kodi n’ciyani comwe Akila na Prisila adazindikira pa bzomwe Apolo akhadziwa, ndipo adamuthandiza tani?
3 Apolo adafika ku Efezo pomwe Paulo akhali mu njira yakuyendambo ku Efezoko pa ulendo bwace bwacitatu bwa umisiyonario. Apolo akhali Mdjuda wa mu mzinda wakudziwika kwene-kwene wa Alexandriya, ku Edjipito. Iye akhana makhalidwe mazinji yabwino. Iye akhana luso lakulewa-lewa bwino. Ndipo kupambula bzimwebzi, iye . . . “akhadziwa bwino Bzinembo.” Ndipombo “akhana nyongo mwakutsogoleredwa na mzimu wakucena.” Apolo akhalewa-lewa mwakukhwimika pakati pa Adjuda, mu nyumba yakunamatira ya Adjudawo. — Mab. 18:24, 25.
4 Akila na Prisila adabvesera nkhani ya Apolo. Kulewa cadidi, iwo adakomedwa kwene-kwene pakubva iye “akupfunzisa cadidi pakulewa bza Jezu.” Bzomwe iye adalewa pakulewa bza Jezu bzikhali bzacadidi. Koma banjali lidazindikira mwakamkulumize kuti pakhana nfundo zinango zakufunika zomwe Apolo akhazidziwa lini thangwe “iye akhandodziwa ubatizo bwa Juwau bokha.” Banja lakubzicepesali lomwe likhaphata basa lakukonza matendi, liribe kucita mantha na Apolo thangwe rakuti iye akhana luso lakulewalewa na lakupfunzisa bwino. M’mbuto mwace iwo “adamucemera aciyenda naye pa mbali ndipo adamufotokozera cadidi pakulewa bza njira ya Mulungu.” (Mab. 18:25, 26) Kodi n’ciyani comwe adacita mwamuna wa lusoyu omwe akhadapfunza kwene-kweneyu? Bzikuwoneka kuti iye adalatiza libodzi mwa makhalidwe yakufunika kwene-kwene yomwe Akristau an’funika kukhala nayo lomwe ni kubzicepesa.
5, 6. N’ciyani cidathandiza Apolo kuti aphatisidwe basa na Yahova, ndipo tikupfunzambo ciyani na ciratizo cace?
5 Thangwe ra kubvuma thandizo la Akila na Prisila, Apolo adaphatisidwa basa na Yahova. Iye adacita ulendo bwakuyenda ku Akaya, komwe adakathandiza “abale” azinji. Kupambula bzimwebzi, iye adapalizira mwakubveka bwino kwa Adjuda omwe akhakhala mu dera lomwe akhangingimira kuti Jezu akhali lini Mesiya wakupiciridwa. Luka adanemba kuti: “Iye akhalatiza padeca na citsimikizo centse kuti Adjuda akhali wakuphonyeka. Iye akhacita bzimwebzi mwa kuwalatiza m’Bzinembo kuti Jezu ni Kristu.” (Mab. 18:27, 28) Apolo adathandiza kwene-kwene magwere. Kulewa cadidi, iye adakhala m’bodzi mwa omwe adathandiza wanthu azinji kudziwa “mafala ya Yahova.” Kodi tingapfunze ciyani na ciratizo ca Apolo?
6 Kubzicepesa n’kwakufunika kwene-kwene kwa Akristau. Ali-wentse wa ifepano adapasidwa mphaso zakusiyana-siyana, ninga luso lacibadwa ayai luso lakupfunza bzinthu bzinango. Koma kubzicepesa kun’funika kukhala kwakuyamba kuposa maluso yomwe tinayo. Tikasaya kucita bzimwebzo, maluso yomwe tinayo yangaticitise kukhala wakubzikuza. (1 Ako. 4:7; Tiy. 4:6) Tikakhala wakubzicepesa, tin’dzacita nyongo yakuwona winango kukhala wakutiposa. (Afil. 2:3) Tin’dzakalipa lini tikatsimulidwa ndipo tin’dzalamba lini kupfunzisidwa na winango. Tin’dzangingimira lini nzeru zathu tikazindikira kuti zikubverana lini na malango yapsa yomwe gulu lapereka mwakutsogoleredwa na mzimu wakucena. Tikapitiriza kukhala wakubzicepesa, Yahova pabodzi na mwana wace an’dzapitiriza kutiphatisa basa. — Luk. 1:51, 52.
7. Kodi Paulo na Apolo adapereka tani ciratizo cabwino pa nkhani ya kubzicepesa?
7 Kubzicepesa kungatithandizembo kuleka kukhala na mzimu wa mpikisano. Ndokumbukirani momwe Sathani akhafunisisa kuyambisa mgawano pakati pa Akristau wakuyambirira. Iye angadakomedwa kwene-kwene angadakwanisa kucitisa Akristau wanyongo ninga Apolo na Paulo kucitirana njiru acicita mpikisano kuti ambafunidwe kwene-kwene m’magwere. Pinango bzimwebzi bzingadacitika. Ku Kolinto, Akristau winango adayamba kumbalewa kuti: “Ine ndine wa Paulo,” ndipo winango akhambati, “Ine ndine wa Apolo.” Kodi Paulo na Apolo akhalimbikisa makhalidwe yamweya, yomwe yangadayambisa m’gawano m’gwere? Ne! M’mbuto mwace, Paulo adabzicepesa ndipo adatumbiza Apolo thangwe ra basa lakupalizira lomwe iye akhacita acimupasa pomwe mabasa manango yakuthumizirika. Ndipo Apolo akhateweza malango ya Paulo. (1 Ako. 1:10-12; 3:6, 9; Tito 3:12, 13) Cimweci n’ciratizo cabwino ca momwe tingacitire bzinthu mwakubzicepesa pomwe tikuphata basa na abale wathu.
‘Adayeza Kuwathandiza Kubvesesa bza Umambo’ (Mabasa 18:23; 19:1-10)
8. Kodi Paulo adapita na njira iponi pakubwerera ku Efezo, ndipo thangwe ranyi?
8 Paulo akhadapicira kuti angadabwerera ku Efezo, ndipo iye adakwanirisa bzomwe adalewa.a (Mab. 18:20, 21) Koma onani njira yomwe Paulo adaphatisa basa kuti abwerere ku Efezo. Iye akhali ku Antiyokiya wa ku Siriya. Njira yacigwatira yomwe angadapita nayo, ikhali kuyenda ku Seleusiya acikapakira naviyo yakuyenderetu ku Efezo. Tsono m’mbuto mwakucita bzimwebzi, iye adapita “na mbuto za m’mapiri.” Wanthu winango ambalewa kuti ulendo bwa Paulo bomwe bumbafotokozedwa pa Mabasa 18:23 na 19:1, bukhali bwa mtantho wa makilometro pafupi-fupi 1600. Thangwe ranyi Paulo adasankhula kupita na njira itali yakunesayi? Thangwe iye akhafuna kulimbikisa “anyakupfunza wentse.” (Mab. 18:23) Paulo akhadziwa kuti ulendo bwace bwacitatu bwa umisiyonario bungadakhala bwakunesa ninga bwakuyamba na bwaciwiri, koma iye akhana citsimikizo centse cakuti nyongo yace ingadayenda lini papezi. Ntsiku zino, anyakunyang’anira dera pabodzi na azikazawo ambabziperekambo mu njira ibodzi-bodziyi. Timbatenda kwene-kwene thangwe ra lufoyi lawo likulu.
9. Thangwe ranyi thimu linango la anyakupfunza likhafunika kubatizidwa papsa, ndipo ifepano tikupfunza ciyani na bzimwebzi?
9 Pomwe adafika ku Efezo, Paulo adagumana na thimu la anyakupfunza 12 wa Juwau Batista. Iwo akhadabatizidwa kale na Juwau; tsono pa nthawe imweyi, batismo imweyire ikhaphata lini pomwe basa. Kuthumizira bzimwebzi, bzikuwoneka kuti iwo akhadziwa lini bzizinji pakulewa bza mzimu wakucena. Paulo adawafotokozera bza kabvesesedwe kapsa. Iwo adakhala wakubzicepesa na wakufunisisa kupfunza ninga Apolo. Pomwe adamala kubatizidwa mu dzina la Jezu, iwo adatambira mzimu wakucena na mphaso yakucita bzakudabwisa. Bzimwebzi bzikulatiza kuti Yahova ambasimba wanthu omwe ambabvera malango ya gulu lace. — Mab. 19:1-7.
10. Thangwe ranyi Paulo adacoka mu nyumba yakunamatira aciyenda mu nyumba ya ku xikola, ndipo tikupfunza ciyani?
10 Pomwe padandopita nthawe yakucepa, padacitika pomwe cinthu cabwino kwene-kwene. Kwa minyezi mitatu, Paulo adapalizira mwakukhwimika mu nyumba yakunamatira ya Adjuda. Napo kuti iye “adawafotokozera nkhani acimbayeza kuwathandiza kuti abvesese bza Umambo bwa Mulungu,” winango adapitiriza kuleka kumbabvera, ndipo adakhala anyakutsutsa. M’mbuto mwa kumala nthawe yace na wanthu omwe “akhambalewa kuipa bza Njirayo,” Paulo adasankhula kuyenda kukapalizira mu nyumba ikulu ya pa xikola. (Mab. 19:8, 9) Wale omwe akhafuna kupitiriza kupfunza bza Umambo bwa Mulungu, akhafunika kucoka mu nyumba yakunamatira ya Adjuda aciyenda mu nyumba ya ku xikolayo. Tenepo, ninga Paulo, ifepano tingagwatize maceza tikawona kuti mwenekaciro mui akufuna lini kutetekera ayai akundofuna kuti tinesane. Pana wanthu azinji omwe akadafuna kubva mafala ya mtsangalazo.
11, 12. (a) Kodi Paulo adalatiza tani kuti akhali wanyongo nakuti akhacinja-cinja upalizi bwace? (b) Kodi Mboni za Yahova zimbalatiza tani nyongo na kucinja-cinja upalizi bwawo mu utumiki?
11 Pinango Paulo akhambafotokoza nkhani zace mu nyumba ya ku xikola ire ntsiku zentse, kucokera ku ma 11 ora mpaka ku ma 16 ora. (Mab. 19:9) Pinango imweyi ikhali nthawe yakusaya baludya, yakupsa kwene-kwene ndipo wanthu azinji akhaima kuphata basa kuti adye acipuma. Penu Paulo adateweza ndondomeko imweyi kwa magole mawiri, bzikuwoneka kuti iye adamala maora yakupitirira 3000 akupfunzisa mafala ya Mulungu.b Limweri ni thangwe linango lomwe lidacitisa kuti mafala ya Yahova yapitirize kukula na kukunda bzineso. Paulo akhaphata basa na nyongo ndipo akhacinja-cinja njira zakupalizirira. Iye adanyang’ana nthawe yakupalizira mwakubverana na wanthu wa kumweko. Kodi bzakutewera bzace bzidakhala bziponi? “Wanthu wentse omwe akhakhala m’cigawo ca Aziya, Adjuda na Agerego, adabva mafala ya Mbuya.” (Mab. 19:10) Mwakusaya kupenukira iye adacitira umboni bwakukwanira!
Ifepano timbacita ciri-centse kuti tigumane wanthu kuli-kwentse komwe ali
12 Ntsiku zino, Mboni za Yahova zimbapalizirambo na nyongo na kucinja-cinja upalizi bwawo. Ifepano timbacita nyongo yakuceza na wanthu pa nthawe na ku mbuto komwe iwo angagumanike. Timbapalizira m’miseu m’maloja na mbuto zakuimisira makaro. Tingacezembo na wanthu pa telefoni ayai kuwanembera matsamba. Ndipo mu upalizi bwa nyumba na nyumba, timbacita nyongo ya kuyenda pa nthawe yomwe iwo angakhale ali pamui.
“Mafala ya Yahova Yakhapitiriza Kukula Mwamphanvu Yacikunda Bzineso” Napo Kuti Pakhana Mizimu Yakuipa (Mabasa 19:11-22)
13, 14. (a) Kodi Yahova adathandiza Paulo kucita ciyani? (b) Kodi n’ciyani comwe wana wa Sikeva adacita comwe cikhali cakuphonyeka, ndipo ntsiku zino wanthu omwe ambabziti mba Akristau ambacitambo ciyani?
13 Luka ambatiuza kuti padacitika bzinthu bzabwino kwene-kwene thangwe Yahova adathandiza Paulo kucita “mabasa yakudabwisa na yamphanvu.” Wanthu akhatenga tunguwo na mavintala yomwe Paulo akhabvala aciyenda nabzo kwa wanthu omwe akhaduwala ndipo akhapozedwa. Mizimu yakuipa ikhacosedwambo na bzimwebzi.c (Mab. 19:11, 12) Wanthu azinji akhadabwa kuwona bziwanda bzikucosedwa. Tsono ni wentse lini omwe adakomedwa nabzo.
14 “Adjuda winango omwe akhambafamba m’mbuto zakusiyana-siyana acimbacosa bziwanda,” akhayezera kutewezera bzakudabwisa bzomwe Paulo adacita. Ndipo winango pa Adjudawo adayezera kucosa bziwanda mwa kuphatisa basa dzina la Jezu na la Paulo. Luka adafotokoza ciratizo ca wana 7 wa Sikeva, banja lomwe likhali la antsembe. Iwo adayezera kucita bzimwebzi tsono ciwandaco cidawauza kuti: “Inepano nimbamudziwa Jezu ndipo nimbamudziwambo bwino Paulo, tsono imwepo ndimwe mbani?” Patsogolo pace mwamuna omwe akhana ciwandayo adawamogera aciyamba kunesana nawo ninga cirombo ca ukali kwene-kwene ndipo adawacitisa kuti athawe uko ali pezi ndipo adakwetekeka. (Mab. 19:13-16) Tenepo, bzidawonekeratu padeca kwa wanthu wentse kuti Yahova akhadapasa mphanvu Paulo basi, sikuti wanthu wa m’magereja yakunama. Ntsiku zino wanthu azinji ambakumbukambo mwakuphonyeka kuti mpsakukwanira kundocemera dzina la Jezu ayai kundolewa kuti ni “Akristau” kuti atumbize Mulungu. Tsono Jezu adalewa kuti wale omwe ambacita kufuna kwa Baba wace ndiwo okha an’dzakhala na cidikhiro cacadidi ca kutsogolo. — Mat. 7:21-23.
15. Kodi tingatewezere tani wanthu wa ku Efezo pa nkhani za mizimu na bzinthu bzomwe bzimbabverana na nkhani za mizimuyo?
15 Bzinthu bzakucitisa manyazi bzomwe bzidacitikira wana wa Sikeva bzidacitisa kuti wanthu azinji ayambe kugopa Mulungu ndipo azinji wa iwo adasiya kucita bzamatsenga acikhala Akristau. Mu mzinda wa Efezo wanthu azinji akhambakhulupira bzamatsenga. Iwo akhaphatisa basa ufiti, bzithumwa na bzinthu bzinango bzomwe bzimbabverana na bza mizimu kuphatanidzambo mabukhu yomwe yakhambalimbikisa bzinthu bzimwebzi. Wanthu azinji wa ku Efezo adatokonyedwa mwakuti adabweresa mabukhu yawo ya bzamatsenga yacitenthewa pamaso pa wanthu azinji napo bzikuwoneka kuti mabukhuyo yakhali yakuumira kwene-kwene.d Luka adalewa kuti: “Na tenepo, mafala ya Yahova yakhapitiriza kukula mwamphanvu kwene-kwene yacikunda bzineso.” (Mab. 19:17-20) Mafala yamweya yakulatiza kuti cadidi cidakunda kunama pabodzi na madimonyo. Wanthu amwewale adatisiyira ciratizo cabwino kwene-kwene. Ifepanombo omwe tikukhala mu dziko lomwe lidadzala na bzinthu bza mizimu tikawona kuti tina cinthu cinango comwe cikubverana na bza mizimu tin’funika kucita ninga bzomwe wanthu wa ku Efezo adacita, kubzitayiratu mwakamkulumize. Bzinese bzitani, tin’funika kukhala kutali na bzinthu bzakunyantsabzi.
“Padawoneka Phiringu Likulu” (Mabasa 19:23-41)
“Amunamwe, imwepo mukudziwa bwino kuti ifepano timbagumana kobiri thangwe ra basa limweri.” — Mabasa 19:25
16, 17. (a) Fotokozani momwe Dimitriyo adayambisira phiringu ku Efezo. (b) Kodi wanthu wa ku Efezo adalatiza tani kuti akhafuna kwene-kwene cipembedzo cawo?
16 Tsapano mbaticezeraneni njira yomwe Sathani adaiphatisa basa yomwe yafotokozedwa kumayambiriro kwa msolo uno. Luka adanemba kuti: “Padawoneka phiringu likulu thangwe ra Njira ya Mbuya.” Iye alibe kupitirira malire pakulewa bzimwebzi.e (Mab. 19:23) Munthu m’bodzi omwe akhakonza bzinthu bza prata wakucemeredwa Dimitriyo adayambisa phiringu. Iye adacitisa kuti anyakukonza bzinthu bza prata winangowo akumbuke kuti iwo akhakwanisa kupagali nyumba zomwe akhakhala thangwe ra kugulisa bzifanikiso. Iye adapitiriza kuuza anzacewo kuti mafala yomwe Paulo akhapalizira yangadadzonga malonda yawo thangwe Akristau akhanamata lini bzifanikiso. Patsogolo pace, iye adawauza kuti mulungu wawo wacikazi wakucemeredwa Artemi na templo yomwe ikhadziwika pa dziko lentse, wanthu ‘angadadzaleka kuilemekeza.’ — Mab. 19:24-27.
17 Bzomwe Dimitriyo akhafuna bzidacitikadi. Anyakukonza bzinthu bza pratawo adayamba kukuwa mwakubwereza-bwereza kuti: “Mkulu ni Artemi wa ku Efezo!” Ndipo mu mzindamu mudayambika phiringu lomwe lidayambisa thimu la ciwembo lomwe talifotokoza kumayambiriro kwa msolo uno.f Thangwe ra mzimu wakubzipereka Paulo akhafuna kupita mu nyumba yakucitira masenzeka ire kuti akaceze na thimu la wanthulo, tsono anyakupfunza adamukumbira kuti aleke kuikha moyo wace pa ngozi. Tenepo, munthu munango wakucemeredwa Alexandre adaima patsogolo pa thimulo aciyezera kulewalewa. Pakuti iye akhali Mdjuda, pinango akhafunisisa kuwafotokozera kusiyana komwe kukhalipo pakati pa Adjuda na Akristau wale. Tsono bzomwe iye akhafuna kufotokozabzo bzingadakhala lini na phindu kwa thimu la wanthu lire. Pomwe iwo adazindikira kuti iye akhali Mdjuda, adayamba kukuwa mwakubwereza-bwereza kwa maora mawiri kuti: “Mkulu ni Artemi wa ku Efezo!” kunyoza mafala ya Alexandre. Ntsiku zino, wanthu azinji ambakhulupirambo kwene-kwene bzomwe ambapfunza m’magereja mwawo. Bzimwebzi bzimbawacitisa kuleka kukumbuka bwino. — Mab. 19:28-34.
18, 19. (a) Kodi nyakunyang’anira mzinda adanyamalisa tani thimu la wanthu ku Efezo? (b) Kodi wanthu wa Yahova nthawe zinango ambakhotcereredwa tani na akulu-akulu wa m’maboma ndipo makhalidwe yathu yabwino yangathandizire tani kuti tikhotcereredwe?
18 Pakumalizira pace, nyakunyang’anira mu mzindamo adanyamalisa thimulo. Nyakunyang’anirayo akhali wanzeru ndipo adatsimikizira thimu la wanthulo kuti Akristauwo akhalibe kuphindukira templo pabodzi na mulungu wawo wacikazi Artemi. Iye adawauza pomwe kuti Paulo pabodzi na anzace wale akhalibe kucita cinthu ciri-centse cakutsutsana na templo ya Artemi, ndipo adawauza kuti pana njira yabwino yakumalisira mirandu ninga imweyire. Pinango nfundo yomwe idatokonya wanthuwo ni pomwe adawakumbusa kuti phiringu lomwe akhacitalo likhapitana na lamulo la Roma ndipo angadakhala na mulandu. Pomwe adalewa bzimwebzi, wanthuwo adacoka pa mbutoyo. Thangwe ra mafala yanzeru yomwe mwamuna ule adalewa, phiringulo lidamala mwakamkulumize ninga momwe likhadayambira. — Mab. 19:35-41.
19 Kamweka kakhali lini kakuyamba munthu wanzeru omwe akhana udindo bukulu m’boma kuthandiza ateweri wa Jezu ndipo n’kakumalizira lini. Kulewa cadidi, mpostolo Juwau adawonesedwa m’masomphenya bzinthu bzomwe bzingadacitika mu ntsiku zakumalizira zino. Iye adawona wanthu wa maudindo makulu-makulu m’dzikoli. Iwo adandendemezeredwa na dziko la pantsi ndipo ‘angadadzakhudyula’ mkulo wa madzi mazinji kwene-kwene wa Sathani omwe umbaimira kuzunzidwa kwa ateweri wa Kristu. (Apok. 12:15, 16) Bzimwebzi bzikucitikadi ntsiku zino. Nthawe zizinji anyakutonga mirandu omwe ana makumbukidwe yabwino, ambakhotcerera Mboni za Yahova kuti zikhale na ufulu bwa kunamata pabodzi na kupalizira mafala yabwino. Ndipo khalidwe lathu labwino lingathandize kuti anyakutongawo akhotcerere ufulu bwathu. Bzikuwonekeratu kuti akulu-akulu wa maboma winango wa ku Efezo akhalemekeza Paulo thangwe ra khalidwe lace labwino ndipo adacita ciri-centse kuti iye aleke kucitidwa cakuipa. (Mab. 19:31) Ifepanombo tin’funika kucita ciri-centse kuti tikhale na makhalidwe yabwino na wa ulemu, kuti wanthu omwe timbawapalizira abvume mafala yathu. Tikudziwa lini bzinthu bzabwino bzomwe bzingacitike thangwe ra kulatiza makhalidwe yabwino.
20. (a) Kodi mumbabva tani thangwe ra Fala la Mulungu kukunda bzineso mu nthawe ya Akristau wakuyambirira na mu nthawe yathu ino? (b) Kodi imwepo mwatsimikiza kucita ciyani kuti muthandizire mafala ya Yahova kukunda ntsiku zathu zino?
20 Kodi mpsakukondwesa lini kuwona momwe “mafala ya Yahova yakhapitiriza kukula mwamphanvu kwene-kwene yacikunda bzineso” mu nthawe ya Akristau wakuyambirira? Mpsakukondwesambo kuwona momwe Yahova akuthandizira mafala yace kukunda bzineso ntsiku zino. Kodi mukufunambo lini kucita mbali pa kuthandizira kukundako napo tucikhala tubzinthu tung’ono-ng’ono? Tenepo, pfunzani na bziratizo bzomwe tacezeranabzi. Khalani wakubzicepesa, mbabverani malango ya gulu la Yahova mwakamkulumize, pitirizani kuphata basa na nyongo, tcenkhani bza mizimu, ndipo citani bzomwe mungakwanise kuti mucitire umboni mwakukhala na makhalidwe yabwino na wa ulemu.
a Onani kwadru yakuti: “Mzinda wa Efezo Ukhali Likulu la Aziya.”
b Paulo adanemba Tsamba Lakuyamba Lakuyenda Kwa Akolinto pomwe akhali ku Efezo.
c Pinango Paulo akhaphatisa basa tunguwo tumwetu kuti apukutire kaluma pa mkuma kuti ileke kuyerera icipita m’maso. Ndipo thangwe ra Paulo kubvala mavintala bzimbalatiza kuti akhakonza matendi pa nthawe yomwe akhalibe bzakucita pinango-pentse kumacibese-bese. — Mab. 20:34, 35.
d Luka adalewa kuti mabukhuyo yakhali ya kobiri za prata zakukwana 50 000. Penu kobirizo zikhali dinario, nkulewa kuti munthu akhafunikira kuphata basa ntsiku iri-yentse kwa ntsiku 50 000, zomwe ni magole pafupi-fupi 137, kuti agumane kobiri zimwezi.
e Wanthu winango ambalewa kuti Paulo akhalewa bza cakucitika cimweci pomwe adanembera wanthu wa ku Kolinto kuti: “Tikhakumbukira lini kuti tingadapulumuka.” (2 Ako. 1:8) Tsono, pinango iye akhakumbukira bzinthu bzinango bzakugopswa bzomwe bzidamucitikira. Pomwe Paulo adanemba kuti “ndidamenyana na bzirombo ku Efezo,” pinango iye adamenyana nabzodi ku mbuto yakucitira masenzeka ayai akhathandauza wanthu omwe akhamutsutsa. (1 Ako. 15:32) Mafala yamweya yangathandauze bzirombo caibzo ayai bzakuyezezera.
f Mathimu ya wanthu ninga yamweya yakhali yamphanvu kwene-kwene. Mwa ciratizo, pomwe pakhadapita pafupi-fupi magole 100 thimu la wanthu lomwe likhambaphika pau lakucemeredwa gilda, lidayambisa phiringu ninga limweri ku Efezo.