BIBLIYOTEKA YA PA INTERNETI ya Watchtower
Watchtower
BIBLIYOTEKA YA PA INTERNETI
Cinyungwe
  • BIBLIYA
  • MABUKHU
  • MITSONKHANO
  • Cidikhiro​—Ni Cinthu Caico ayai ni Kulota?
    Mukani!—2004 | Abril 22
    • Cidikhiro—Ni Cinthu Caico ayai ni Kulota?

      DANIEL akhana magole 10 yakubadwa, ndipo akhabonera na matenda ya kankro kwa gole libodzi. Adotolo wace pabodzi na abale wace akhadaneta nayo matendayo. Koma Daniel akhana cidikhiro cakuti anilimba. Iye akhana cakulinga ca kuti akakula adzathandizire kugumana mankhwala ya kankro. Iye akhadikhirirambo kudzawonewa na dotolo omwe akhayadziwa bwino matendayo. Pomwe ntsikuyo idafika dotolo adalewa kuti bzin’kwanisika lini thangwe bzinthu bzikhali lini bwino. Daniel adasunama kwene-kwene. Kuyambira nthawe imweyo, iye adawona kuti kuli bwino kufa. Pomwe padapita ntsiku zing’ono-ng’ono adadzafa.

      Nkhani ya Daniel idafotokozedwa na m’bodzi wakufufudza mankhwala omwe adapfunza momwe cidikhiro na kusaya cidikhiro bzingatokonyere moyo. Pinango pentse imwepo mudabva kale nkhani ninga imweyi. Mwa ciratizo, mkhalamba yomwe yasala pang’ono kufa, koma ikufunisisa na mtima wentse cakucitika cakufunika kwene-kwene comwe akucidikhirira kwa nthawe itali, ninga—kuzungiridwa na munthu omwe ambamufuna ayai akudikhirira kudzasekerera ntsiku inango yakufunika. Tsono ntsiku yomwe akhaidikhirira ikafika icipita, mwakusaya kupita nthawe ambafa. Kodi n’ciyani cidacitisa kuti wanthu omwe afotokozedwawa afe? Kodi cidikhiro cingakhaledi ca mphanvu kwene-kwene ninga momwe winango ambakhulupirira?

      Anyakufufudza azinji wa mankhwala ambalewa kuti kukhala na cidikhiro na makumbukidwe yabwino kumbathandiza munthu kukhala na moyo utali na wathanzi. Koma ni wentse lini omwe ambalewa bzimwebzi. Winango ambagaza bzimwebzi, ndipo ambawona kuti ni bzinthu bzakunama. Iwo ambakumbuka kuti matenda yambayambisidwa na bzinthu bzinango bza m’thupi.

      Inde, kupenukira kufunika kwa cidikhiro kulibe kuyamba tsapanopa. Mwa ciratizo, magole mazinji m’mbuyomu, filozofo wacigerego wakucemeredwa Aristóteles adabvunzidwa kuti afotokoze thandauzo la cidikhiro, iye adatawira kuti: ‘Ni kulota.’ Pambuyo pace Benjamin Franklin wa ku América do Norte adalewambo kuti: ‘Omwe ambathemba cidikhiro kuti cimuthandize, cidikhiroco cin’dzamuthandiza lini.’

      Tsono, kodi cidikhiro n’ciyani? Kodi ni kumbandofunisisa cinthu, njira yomwe wanthu ambagumanira nayo mtsangalazo ayai ni kulota? Kodi pana mathangwe yakubveka yakuti timbawone cidikhiro ninga cinthu cakufunika, ayai—ninga cinthu comwe tikufunikira kuti tikhale na moyo na kukhala wakukondwa ayai cinthu comwe cingatibweresere phindu cairo?

  • Thangwe Ranyi Tikufunikira
    Mukani!—2004 | Abril 22
    • Thangwe Ranyi Tikufunikira Cidikhiro?

      KODI n’ciyani comwe cingadacitika na Daniel, mulumbwana omwe akhaduwala kankro omwe wafotokozedwa mu nkhani yapita ire, bzingadakhala kuti alibe kutaya cidikhiro cace? Kodi angadakwanisa kupirira matendayo? Kodi angadakhala na moyo mpaka ntsiku zino? Napo wale omwe ambakhotcerera cidikhiro angathamangire lini kutawira mibvunzoyi akanati kukumbuka. Ifepano tikupfunza cinthu cakufunika kwene-kwene. Tin’funika lini kumbanyozera mphanvu ya cidikhiro. Koma cidikhiro cingamalise lini mabvuto yentse.

      Pa mbali inango ya mibvunzo yomwe idacitika pa TV CBS News, dotolo Nathan Cherney adalewa kuti kunyoza cidikhiro pakuthandiza wanthu omwe akuduwala ni ngozi ikulu. Mwa ciratizo, iye adalewa kuti: “Bzidacitika kale kuti mwamuna winango adatsimula mkazace mwaukali mwa kumulewa kuti iye alibe kukumbuka bwino.” Ndipo adalewa pomwe kuti: “Makumbukidwe ya mwamunayu yalibe kukhala bwino, ndipo wanthu akambacita bzinthu bzakuipa, winango ambalewa kuti iwo alibe kukumbuka bwino, ndipo ambalewa kuti alibe kucita bwino.”

      Kulewa cadidi, omwe akuduwala matenda yakusaya kucira akucita nyongo ikulu kwene-kwene yakunetesa. Tenepo adzinza ayai axamwali wawo ambafuna lini kuwathimizira pomwe mabvuto yanango. Tsono tingalewe kuti cidikhiro n’cakufunika lini?

      Ne! Mwa ciratizo, dotolo omwe ambaphatisa basa mankhwala yakudjedjeresa—kuwawa, mankhwalayo yambapoza lini matendayo ayai kucitisa kuti munthuyo akhale na moyo utali, koma yambacitisa munthuyo kuti aleke kubva kuwawa pomwe akulimbana na matendayo pa moyo wace. Madotolo yambakhulupira kwene-kwene cithandizo comwe cingathandize munthu kukhala wakukondwa napo kuti akuduwala kwa nthawe itali. Pana umboni bwakulatiza kuti cidikhiro cingacite bzimwebzi—na bzinthu bzinango.

      Kufunika kwa Cidikhiro

      Mtola nkhani na dotolo W.Gifford-Jones adalewa mwakutsimikiza kuti: “Cidikhiro ni kalapidwe ka matenda.” Iye adacita mapfunziro yakusiyana-siyana kuti atsimikizire kufunika kwa kupereka thandizo la makumbukidwe kwa atenda omwe ali penu-penu. Thandizo ninga limweri limbathandiza wanthu kupitiriza kukhala na cidikhiro cakuti anicira. Kafukufuku winango omwe adacitika mu 1989 adafotokoza kuti atenda azinji omwe ambathandizidwa mwa njira imweyi ambacira na kupita kwa nthawe, koma kafukufuku omwe wacitidwa tsapanopapa ukutsimikizira lini bzimwebzi. Napo bziri tenepo, kafukufuku ambatsimikizira kuti atenda omwe ambapasidwa thandizo la makumbukidwe ambakhala lini wakusunama kwene-kwene ne kubva kuwawa kwene-kwene kuposa wale omwe ambatambira lini thandizolo.

      Onani kafukufuku winango omwe adacitika pakufuna kudziwa bza makumbukidwe yabwino na yakuipa pakulewa bza matenda ya uzingo bomwe bumbayendesa mulopa mu mtima ayai coronarianas (DC). Thimu la wanthu wakupitirira 1300 adabvunzidwa kuti atsimikizire kuti ambawona tani pa nkhani yakukhala na makumbukidwe yabwino na yakuipa pakulewa bza moyo. Pambuyo pakupita magole khumi, amuna wakupitirira 12% wa thimu limweri adagumanika na matenda yamweya. Mbogo ya wanthu omwe akhalibe makumbukidwe yabwino idathumizirika kwene-kwene kuposa omwe akhana makumbukidwe yabwino. Laura Kubzansky, mthandizi wa mpfunzisi pa nkhani ya zaumoyo ku Harvard adati: “Umboni buzinji bomwe bumbakhotcerera nzeru yakuti “makumbukidwe yabwino” yambathandiza kukhala na thanzi labwino, imbacokera ku bzinthu bzomwe bzidanembedwa kale-kale—sikuti kafukufuku omwe ambacitidwa na masiyentista. Kafukufuku umweyu akulatiza umboni bwakuyambirira bomwe budacitidwa pa nkhani ya matenda ya mtima.

      Kafukufuku winango walatiza kuti wale omwe ambakhala lini na makumbukidwe yabwino pakulewa bza thanzi lawo ambacira lini kamangu akacitiwa operasau kuposa wale omwe ana makumbukidwe yabwino. Iwo adazindikirambo kuti munthu akhale na moyo utali an’funika kukhala na makumbukidwe yabwino. Kafukufuku winango wawona momwe munthu ambatokonyedwera na makumbukidwe yabwino na yakuipa akakalamba. Wanthu wakukalamba akauzidwa mafala yabwino, ambabzibva bwino ndipo ambakhala na mphanvu ya kufamba. Kucinja kumweku n’kwakundendemerana na bzomwe bzimbacitika munthu akamala sumana 12 akucita masenzeka yakulimbisa thupi!

      Thangwe ranyi makhalidwe ninga cidikhiro na makumbukidwe yabwino bzimbathandiza munthu kukhala na thanzi labwino? Pinango masiyentista na madotolo ambabvesesa lini bwino makumbukidwe na thupi la munthu kuti akwanise kupereka mitawiro yakubveka bwino. Koma adziwi omwe ambapfunza bza nkhaniyi angakwanise kupereka makumbukidwe yawo pakulewa bza nkhaniyi. Mwa ciratizo mpfunzisi winango wa ulupi adalewa kuti: “Bziri bwino kukhala na cidikhiro na wakukondwa. Ni khalidwe labwino lomwe limbacitisa munthu kuleka kukhala wakusunama kawiri-kawiri ndipo thupi limbakhala lakulimba. Ni cinthu cinango comwe munthu angacite kuti akhale na thanzi labwino.”

      Nzeru imweyi imbadabwisa adotolo, masiyentista na omwe ambapfunza makumbukidwe ya munthu, koma omwe ambapfunza Bibliya ambadabwa lini nayo. Pafupi-fupi magole 3000 mbuyomu, mambo Salomau adanemba mafala yakuti: “Mtima wakukondwa ni mankhwala yabwino, koma mtima wakusweka umbamalisa mphanvu za munthu.” (Mimwani 17:22) Onani bzomwe vesiri likulewa. Vesiri likulewa lini kuti mtima wakukondwa umbapoza matenda yali-yentse, “koma kokha ni mankhwala yabwino”.

      Pinango mungabzibvunze kuti: Bzingadakhala kuti cidikhiro ni mankhwala, kodi ni dotolo uponi omwe angadambapasa lini atenda? Kuthumizira bzimwebzi, cidikhiro cimbabweresa phindu kuposa kukhala na thanzi labwino.

      Makumbukidwe Yabwino na Wakusaya Kukhala wa Makumbukidwe Yabwino pa Moyo Wanu

      Afufudzi azindikira kuti wanthu omwe ana makumbukidwe yabwino ambagumana phindu mu njira zakusiyana-siyana. Bzinthu bzimbafambira bwino ku xikola, kubasa, napo pomwe akucita masenzeka yakulimbisa thupi. Mwa ciratizo, onani kafukufuku winango omwe wacitidwa na thimu la akazi wakucita masenzeka yakuthamanga. Apfunzisi wawo adafotokoza bzomwe bzidacitisa kuti anyakuthamangawo bzinthu bziwafambire bwino. Pa nthawe ibodzi-bodziyo, akaziwo adabvunziwambo, ndipo iwo adalewa kuti bzomwe bzidawacitisa kuti bziwafambire bwino ni cidikhiro. Pambuyo pa kafukufukuyo, bzidawoneka kuti cidikhiro ndico cidathandiza akazi wakuthamanga wale kuti bzinthu bziwafambire bwino sikuti bzomwe apfunzisi wale adafotokoza. Thangwe ranyi tingalewe kuti cidikhiro n’cakufunika kwene-kwene?

      Azinji ambapfunza makumbukidwe yabwino mwa kucinja makumbukidwe yakuipa—yomwe akhanayo. Mkati mwa magole ya 1960 anyakufufudza nkhani adazindikira bzinthu bzinango pakulewa bza momwe bzirombo bziriri, bzomwe bzidawacitisa kulewa mafala aya: “Tapfunza mwakusaya thandizo.” Ndipo iwo adazindikirambo kuti wanthu angaduwale matenda ninga yamweya. Mwa ciratizo, omwe adagumanika pa kafukufukuyo adabva baludya ndipo iwo adauzidwa kuti anyamalise baludyalo mwakucita kutinya butau. Iwo adakwanisa kunyamalisa baludyalo.

      Thimu laciwiri lidauzidwambo bzibodzi-bodzibzo—koma kwa iwo kutinya butau kulibe kuphata basa. Ninga momwe tingakumbukirire, azinji wa thimu laciwiri adayamba kubzidva kuti alibe na basalo. Pomwe adacita pomwe mayezo manango, iwo alibe kuphatisa basa malango. Iwo adawona kuti ciri-centse comwe angadacita cingadaphata lini basa. Napo wanthu wa m’thimu laciwiri omwe akhana makumbukidwe yabwino, alibe kubvuma kubwerera mbuyo.

      Dotolo Martin Seligman, omwe adathandizira kukonzedwa kwa mayezo yakuyambirira, adalimbisidwa kupfunza kusiyanisa kukhala na cidikhiro na kukhala wakusaya cidikhiro. Iye adafufudza kakumbukudwe ka wanthu omwe ambabziwoma kuti alibe na basalo. Iye adawona kuti makumbukidwe yamweya yambatazisa wanthu kucita bzinthu bzizinji pa moyo wawo. Dotolo Seligman adafotokoza mwacigwatho munthu akakhala alibe cidikhiro. Iye adati: “Magole 25 yamapfunziro yomwe ndidacita yandithandiza kuwona kuti tikakhala wakusaya cidikhiro, omwe ni msambo wakumbabziwona kuti tiribe na basalo, bzimwebzi bzin’dzacitisa kuti tidzonge bzinthu bzentse bzomwe timbacita, ndipo bzin’dzaticitisa kukhala atofu, mbuto mwakuti tingadakumbuka mwa njira inango.”

      Ninga momwe bzalewedwa kale, malangoya yangawoneke ninga yacirendo kwa wanthu winango ntsiku zino, koma anyakupfunza Bibliya ambayadziwa bwino. Onani bzomwe Bibliya limbalewa: ‘Ukatepa pa ntsiku ya matsautso, mphanvu zako zin’dzacepa.’ (Mimwani 24:10) Inde, Bibliya limbafotokoza mwakubveka bwino kuti kutepa na kukhala na makumbukidwe yakuphonyeka kumbacitisa munthu kukhala wakusaya mphanvu. Kodi n’ciyani comwe mungacite kuti mukunde makumbukidwe yakuipa mucikhala na makumbukidwe yabwino na cidikhiro pa moyo wanu?

      [Cithunzi-thunzi pa tsamba]

      Cidikhiro cingatithandize pa moyo wathu

  • Imwepo Mungalimbane na Kusaya Cidikhiro
    Mukani!—2004 | Abril 22
    • Imwepo Mungalimbane na Kusaya Cidikhiro

      KODI imwepo mumbawona tani mabvuto yomwe mumbagumana nayo? Wanthu azinji ambakhulupira kuti mtawiro wa mbvunzo umweyu ambathemba penu munthuyo ana cidikhiro ayai ne. Tentsenefe timbagumana na mabvuto yakusiyana-siyana pa moyo wathu, ndipo winango wa ifepano mabvuto yathu yambaposa ya winango. Thangwe ranyi wanthu winango ambawoneka kuti mabvuto yawo yakupunguzika, winango ambawoneka kuti mbakukonzeka kulimbana na mabvuto, pomwe winango ambawoneka kuti alibe cidikhiro napo akagumana na mabvuto mang’ono-mang’ono?

      Mwa ciratizo, tiyezezere kuti imwepo mukunyang’ana basa. Tenepo mwafipa pa empreza ndipo akubvunzani mibvunzo ya bzomwe imwepo mumbadziwa, pomwe mwamala kutawira mibvunzoyo akuuzani kuti bakayenda kumui. Kodi mumbakumbuka ciyani bzimwebzi bzikakucitikirani? Nthawe zinango mungawone kuti bvutolo ndanu mwekha ndipo mumbawona kuti lin’mala lini, mucimbalewa kuti: ‘Palibe empreza yomwe indibvuma kuti ndiphate basa. Niliwona lini basa.’ Bzingalemweretu imwepo mukabvuma kuti bvuto limweri lidzonge kawonedwe kanu ka bzinthu bzentse pa moyo wanu, mucimbakumbuka kuti: ‘Kodi inepano ndine mtofu? Kodi inepano ndiribe na basalo?’ Munthu omwe ana makumbukidwe yamweya alibe cidikhiro.

      Kulimbana na Kusaya Cidikhiro

      Kodi mungalimbane tani na kusaya cidikhiro? Kupfunza kuzindikira makumbukidwe yakuipaya ni cinthu cakuyamba na cakufunika kwene-kwene. Cinthu caciwiri ni kupfunza momwe mungamalisire makumbukidweya. Yezerani kukumbukira thangwe ranyi alibe kukubvumani kupita basa. Mwa ciratizo, kodi n’cadidi kuti imwepo mulibe kubvumidwa thangwe rakuti emprezayo ikukufunani lini? Ayai kodi alibe kukubvumani thangwe rakuti mulibe makhalidwe yakuthemera?

      Mukakumbukira bwino-bwino, mun’dzawona kuti bzinthu bzinango bzomwe mangakumbukire ndibzo lini bzomwe bzimbakhala bzacitika. Kodi kuleka kubvumidwa pa empreza bzimbafuna kulewa kuti imwepo mulibe na basalo, ayai mukukumbukira bzinthu bzinango bzomwe bzikucitika pa moyo—wanu, ninga uxamwali bwanu na Mulungu, momwe muliri na abale ayai axamwali—wanu, bzomwe bzikulatiza kuti bzinthu bzikukufambirani bwino? Pfunzani kucosa makumbukidwe yakuipa yomwe mungakhele nayo pakulewa bzakutsogolo, mucizindikira kuti ni bzinthu lini bzentse bzomwe bzingacitike ninga momwe mungakumbukirire. Tsono, n’ciyani comwe cingakutsimikizireni kuti mun’dzaliwona lini basa? Pana bzinthu bzizinji bzomwe mungacite kuti mumalise makumbukidwe yakuphonyeka yomwe mungakhale nayo.

      Makumbukidwe Yabwino Yomwe Yangatithandize Kukwanirisa Bzakulinga Bzathu

      Tsapanopapa, anyakufufudza winango afotokoza thandauzo la cidikhiro napo kuti thandauzolo likubvesesa lini bwino-bwino. Iwo ambalewa kuti cidikhiro cimbaphatanidza munthu kukhulupira kuti an’kwanisa bzakulinga bzace. Ninga momwe ikufotokozera nkhani yakutewera, cidikhiro cimbaphatanidza bzinthu bzizinji. Koma thandauzo limweri lingafotokozedwe mu njira zakusiyana-siyana. Kukumbukira nkhani ya cidikhiro kungakuthandizeni kukulisa makumbukidwe yabwino, yomwe yangakuthandizeni kukwanirisa bzakulinga bzanu.

      Kuti timbakhulupire kuti tingakwanise bzikulinga bzathu, tin’funika kukumbukira bzakulinga bzomwe tikhanabzo ndipo tidakwanisa kubzicita. Penu imwepo mukanati, yezerani kukumbukira bwino bzakulinga bzomwe munabzo. Cakuyamba, onani mtawiro wa mbvunzoyu, kodi imwepo muna bzakulinga? Bzingakhale bzakusaya kunesa kutengeka na bzinthu pa moyo wathu, ticisaya nthawe yakukumbukira bzinthu bzomwe tikufuna kucita, ayai bzinthu bzomwe mpsakufunika kwene-kwene kwa ifepano. Pakulewa bza kukhala na ndandanda ya bzinthu bzakufunika kucita, Bibliya lidalewa kale kuti: “Mutsimikize kuti mpsiponi bzinthu bzakufunika kwene-kwene.”​—Wafiripo 1:10.

      Tikakhala na ndandanda ya bzinthu bzakufuna kucita, bzimbakhala bzakusaya kunesa kusankhula bzinthu bzinango bzakufunika kukwanirisa, ninga uxamwali bwathu na Mulungu, momwe tingacitire bzinthu na abale wathu na bzinthu bzinango. Bzingakhale lini bwino pakuyamba kunemba bzinthu bzomwe bzinimala nthawe izinji kuti tibzikwanirise. Ndipo mpsakufunikambo kusankhula bzakulinga bzomwe tingabzikwanirise mwakusaya kunesa. Cakulinga cikanesa kucikwanirisa, tingasuname ndipo pang’ono na pang’ono tingacisiye. Ndipopa kawiri-kawiri bzimbakhala bwino kugawa bzakulinga bzikulu-bzikulu, bzomwe bzinimala nthawe izinji, bzakusaya kunesa kukwanirisa, bzing’ono-bzing’ono na bzomwe bzinimala lini nthawe izinji.

      Bukhu linango limbalewa kuti: “Munthu akatsimikizira kucita cinthu ayai akakhumba cinthu, ambagumana njira yakukwanirisira cinthuco.” Bzikuwoneka kuti bzimwebzi mpsacadidi. Tenepo, tikakhala na bzakulinga, timbafunika kucita nyongo, yakukhala—na cikhumbo na citsimikizo bzomwe bzingatithandize kukwanirisa cakulingaco. Tingalimbise citsimikizo—cathu mwakukumbukira kufunika kwa cakulinga cathuco na mabaibai yomwe tingakhale nayo tikakwanisa cakulingaco. N’cadidi kuti nthawe zinango pangawoneke mphitca, koma tin’funika lini kumbawona mphitcazo ninga bzinthu bzomwe bzingatitazise kukwanirisa bzakulinga bzathu.

      Koma tin’funikambo kumbakumbukira bzomwe bzingatithandize kukwanirisa bzakulingabzo. Munembi winango wakucemeredwa, C. R. Snyder, omwe adapfunza bza kufunika kwa cidikhiro, adalewa kuti tin’funika kumbakumbukira njira zakusiyana-siyana zomwe zingatithandize kukwanirisa bzakulinga bzathu. Tenepo, njira ibodzi ikasaya kuphata basa, tingaphatisire basa yaciwiri, yacitatu mpaka kukwanisa cakulingaco.

      Snyder adalewa pomwe kuti tin’funika kumbapfunza kucinja cakulinga na cinango. Penu cakulinga cathu ciribe kukwanisika, tin’funika lini kumbandokhala ticimbandokumbukira bzimwebzo thangwe bzingatisunamise. Koma kucinja cakulinga ticiikha mbuto mwace cinango comwe n’cakufunika, kungaticitese kukhala pomwe na cidikhiro.

      M’Bibliya muna ciratizo cabwino cakubverana na nkhani imweyi. Mambo Davide akhafunisisa kwene-kwene kumanga templo ya Mulungu wace, Yahova. Tsono Mulungu adamuuza kuti ndiye lini angadamanga, koma mwana wace, Salomau ndiye akhana mwayi wakumanga temployo. Mbuto mwakusunama ayai kuwona kuipa Mulungu pomwe adamuuza kuti bzinikwanisika lini kuti amange, Davide adacinja bzakulinga bzace. Adayamba kukonzekera bzinthu bzakumangira bzomwe mwana waceyo angadadzafunikira pakumanga temployo.—1 Wamambo 8:17-19; 1 Nkhani 29:3-7.

      Napo timbakwanisa bzakulinga bzathu, timbakwanisa kulimbana na kusaya cidikhiro na kukhala na makumbukidwe yabwino, pinango bzingatinese kwene-kwene kukhala na cidikhiro tikambakumbukira bzinthu bzinango. Thangwe ranyi? Bzomwe bzimbaticitisa kusaya cidikhiro ni bzinthu bzomwe bzikucitika m’dzikoli ndipo ifepano tingakwanise lini kubzikonza. Tikambakumbukira mabvuto yomwe yakuboneresa—kwene-kwene wanthu, yomwe ni kusauka, nkhondo, kusaya cirungamo, matenda na infa—kodi tingacite tani kuti tipitirize kukhala na cidikhiro?

      [Cithunzi-thunzi pa tsamba]

      Empreza ikasaya kukubvumani kuti muphate basa,kodi mungalewe kuti muniwona lini pomwe basa linango?

      [Cithunzi-thunzi pa tsamba]

      Mambo Davide akhafulumiza kuzolowera bzinthu bzikacinja

  • Kodi Mungagumane Kuponi Cidikhiro Caico?
    Mukani!—2004 | Abril 22
    • Kodi Mungagumane Kuponi Cidikhiro Caico?

      TIYEZEZERE kuti lorojo yanu yaleka kuphata basa ndipo bzikuwoneka kuti yafa. Tenepo pomwe mukunyang’ana munthu kuti aikonze, mukuwona kuti pana bzinthu bzinango kuti musankhule. Pana bzidziwiso bzizinji bzomwe bzikulewa bza wanthu omwe ambakonza lorojo, bzentse bzikulewa kuti wanthuwo ambakonza bwino, pomwe bzinango bzikupitana mafala. Tsono n’ciyani comwe mungacite mukadziwa kuti omwe adakonza lorojo yanuyo ni vizinyu wanu? Kuthimizira bzimwebzi, imwepo mwabva kuti iye akufunisisa kukukonzerani fovolo. Tsapano bzikuwoneka kuti mukudziwa bzomwe mungacite, ndibzo lini?

      Tsapano ndendemezerani lorojoyo na luso lanu lakukhala na cidikhiro. Tenepo, penu imwepo mukuwona kuti cidikhiro canu cikumbombowa ninga momwe wanthu winango akucitira ntsiku zino—kodi thandizo mungaligumane kuponi? Wanthu azinji ambabziti an’kwanisa kumalisa mabvuto, tsono bzomwe iwo ambalewa nthawe zinango bzimbabvesesa lini ndipo bzimbapitana. Tsono, kodi bzingakhale lini bwino kunyang’ana thandizo kuna ule omwe adatilenga na kutipasa luso la kukhala na cidikhiro? Bibliya limbalewa kuti iye ‘ali lini kutali na m’bodzi na m’bodzi wa ifepano,’ ndipo akufunisisa kutithandiza.​—Mabasa 17:27; 1 Pedru 5:7.

      Thandauzo Lakubveka Bwino la Cidikhiro

      Bzomwe Bibliya limbalewa bza cidikhiro bzimbabveka bwino kuposa bzomwe ambalewa adotolo, masiyentista na apfunzi wa makumbukidwe ya wanthu wa ntsiku zino. Mafala yomwe yadaphatisidwa basa m’Bibliya mu bzirewedwe bzakuyambirira na kusanduliziridwa kuti “cidikhiro” yambathandauza kudikhirira na mtima wentse na kudikhirira cinthu cabwino. Cidikhiro cimbagawidwa mbali ziwiri izi: cikhumbo cakufuna cinthu cabwino na citsimikizo cakukhulupira kuti cinthu cabwinoco cin’dzacitikadi. Cidikhiro comwe Bibliya limbalewa ni cinzano lini. Cin’dzacitikadi ndipo pana umboni bwakukwanira.

      Na thangwe limweri, cidikhiro cimbandendemera na cikhulupiro comwe cimbabwera thangwe ra kukhala na umboni—sikuti kumbandokhulupira cinthu ciri-centse. (Wahebereu 11:1) Tenepo, Bibliya limbasiyanisa pakati pa cikhulupiro na cidikhiro.​—1 Wakolinto 13:13.

      Mwa ciratizo, imwepo mukakumbira thandizo kuna xamwali wanu wakupha naye mtsomba na mwala, mumbadikhira kuti iye an’kuthandizani. Cidikhiro cimweci n’cakutsimikizirika, thangwe imwepo mumbamukhulupira—mumbamudziwa bwino ndipo mudamuwona kale nthawe zinango akuthandiza winango. Cikhulupiro na cidikhiro canu bzimbabverana, ndipo ciri-centse cimbathemba mwanzace, tsono ni bzinthu bziwiri bzakusiyana. Kodi imwepo mungakhale tani na cidikhiro cimweci kuna Mulungu?

      Bzomwe Bzingakucitiseni Kukhala na Cidikhiro

      Mulungu ambapereka cidikhiro caico. Mu nthawe ya Ajirayeri, Yahova akhacemeredwa kuti ‘cidikhiro ca Jirayeri.’ (Jeremiya 14:8) Cidikhiro ciri-centse cakukhulupirika comwe wanthu wace akhanaco cikhacokera kwa iye; tenepo, iye akhali cidikhiro cawo. Cidikhiro cimweci cikhandothandauza lini kufuna kuti cinthu cicitike. Mulungu adawapasa citsimikizo camphanvu kuti akhale na cidikhiro. Pomwe akhacita nawo bzinthu kwa magole mazinji, Mulungu adalewa bzinthu bzomwe an’dzawacitira ndipo adadzacitadi. Pomwe Djosuwe akhatsogolera Ajirayeri, adawauza kuti: ‘Imwepo mun’dziwisisa na mtima wanu wentse . . . kuti palibe kutazika na cibodzico pa mafala yabwino yentse yomwe adakuuzani Yahova, Mulungu wanu.’​—Djosuwe 23:14.

      Mafalaya yakuphata basa mpaka ntsiku zino. M’Bibliya muna bzinthu bzizinji bzomwe Mulungu adalewa kuti an’dzacita ndipo bzidadzacitikadi. Mapolofesiya yomwe iye adalewa kuti yan’dzacitika njakukhulupirika kwene-kwene, ndipo yanango pa nthawe yomwe yakhanembedwa yakhali ninga kuti yakwanisika kale.

      Ndipopa tingalewa kuti Bibliya ni bukhu la cidikhiro. Tenepo, imwepo mukapfunza nkhani zomwe zimbalewa momwe Mulungu adacitira bzinthu na wanthu winango, mun’dzawona kuti cidikhiro canu comwe munaco kwa iye cin’dzakhala camphanvu kwene-kwene. Mpostolo Paulo adanemba kuti: ‘Bzinthu bzentse bzomwe bzidanembedwa, bzidanembedwa kuti bzitipfunzise, kuti mwa kupirira kwathu pabodzi na mtsangalazo wa Bzakunembedwabzo, ifepano tikhale na cidikhiro.’​—Waroma 15:4.

      Kodi ni Cidikhiro Ciponi Comwe Mulungu Ambatipasa?

      Kodi ni pa nthawe iponi pomwe timbawona kuti tikufunika cidikhiro? Kodi ni pomwe infa imbatifikira? Wanthu azinji akafedwa wacibale wawo, bzimbakhala bzikunesa—kukhala na cidikhiro. Kodi n’ciyani cinango comwe—cingadzonge cidikhiro cathu kuposa infa? Infa imbatewera mbuyo ali-wentse wa ifepano. Tingakwanise lini kuiletsa bzomwe ikufuna kucita, ndipo ne tingaibweze lini. Ndipopa Bibliya limbalewa kuti infa ni ‘nyamadulanthaka wakumalizira.’​—1 Wakolinto 15:26.

      Kodi n’kuponi komwe tingagumane cidikhiro infa ikatifikira? Onani kuti vesi libodzi-bodzi lomwe lalewa kuti infa ni nyamadulanthaka wakumalizira, lalewambo kuti infayo ‘in’dzapfudzidwa.’ Yahova Mulungu ngwamphanvu kwene-kwene kuposa infa. Ndipo iye adalatiza kale bzimwebzi kazinji kentse. Mwa njira iponi? Mwa kulamusa anyakufa. Bibliya limbalatiza kuti Mulungu adaphatisa basa mphanvu zace maulendo 9 kuti alamuse anyakufa.

      Yahova adapasa mphanvu mwanace, Jezu, kuti alamuse xamwali wace Lazaro, omwe akhadafa kwa ntsiku zinai. Jezu alibe kucita bzimwebzi mwakabisebise, koma wanthu wentse omwe akhalipo adawona na maso yawo.​—Juwau 11:38-48, 53; 12:9, 10.

      Pinango mungabzibvunze kuti: ‘Thangwe ranyi wanthu amwewa adalamusidwa? Wanthu amwewa alibe kudzakalamba pomwe acifa?’ Bzomwe mukulewabzi mpsacadidi. Koma thangwe ra kulamusidwa kwa wanthuwa, ifepano tingakhale na cikhumbo cakuti abale wathu omwe adafa an’dzakhala pomwe na moyo, timbakhalambo na citsimikizo cakukhulupira kuti bzimwebzi bzin’dzacitikadi. Kulewa kwinango, tingalewe kuti tina cidikhiro caico.

      Jezu adalewa kuti: ‘Inepano ndine kumuka na moyo.’ (Juwau 11:25) Ndiye omwe Yahova an’dzamupasa mphanvu kuti adzalamuse wanthu pa dziko lentse la pantsi. Jezu adalewa pomwe kuti: ‘In’dzafika nthawe yomwe wentse omwe ali m’thenje lacikumbuso an’dzabva fala lace [la Jezu] acidzabula.’ (Juwau 5:28, 29) Inde, wentse omwe ali m’thenje ana mwayi wakudzalamusidwa kuti adzakhala na moyo m’Paraizo pano pa dziko la pantsi.

      Mpolofeta Zaiya adalewa mwakubveka bwino pa nkhani ya cilamuso, iye adati: ‘Wanthu omwe adafa an’dzakhala pomwe na moyo. Mitembo ya wanthu wangu in’dzalamuka. Imwe Anyakukhala ku pfumbi lamukani, mucikuwa na cikondweso! Pakuti mame yako yali ninga mame ya macibese, ndipo dziko la pantsi lin’dzapereka wanthu omwe adafa kuti akhale pomwe na moyo.’​—Zaiya 26:19.

      Kodi imwepo mukuwona lini kuti mafalaya njakutsangalaza? Anyakufa ali pa mbuto yakukhotcerereka bwino, ninga tcece lomwe liri m’cibereko ca mai wace. Kulewa cadidi, omwe adafa ali m’makumbukidwe yakusaya kumala ya Mulungu Wamphanvu-zentse. (Luka 20:37, 38) Tsapanopapa iwo anilamusidwa, acibweresedwa ku dziko labwino na lakudekeza, ninga momwe bzimbacitikira tcece pomwe ambatambiridwa na acibale wace omwe ambamudikhirira na mtima wentse. Tenepo, dziwani kuti cidikhiro ciripo napo tikafa.

      Kodi Cidikhiro Cingakucitireni Ciyani?

      Paulo ambatipfunzisa bzizinji pakulewa bza cidikhiro. Iye adafotokoza bza cidikhilo ca cipulumuso—ninga kapaseti na mbali zinango zakufunika kwene-kwene. (1 Watesalonika 5:8) Kodi iye akhafuna kulewa ciyani na mafalaya? Kale-kale acikunda pomwe akhayenda ku nkhondo akhabvala kapaseti ya ferro, kawiri-kawiri iwo akhabvala cigoba ca khanda. Thangwe ra kapasetiyo misewe mizinji ikhawamenya lini mu msolo ndipopa azinji wa iwo akhapulumuka. Paulo akhalewa kuti ninga momwe kapaseti ambakhotcererera msolo wa mcikunda, mpsibodzi-bodzi na cidikhiro, ico cimbakhotcererambo makumbukidwe ya wanthu. Mukakhala na cidikhiro caico pa bzomwe Mulungu ambalewa, imwepo mun’dzapitiriza kukhala na mtendere wa mu mtima napo mugumane na mabvuto. Kodi mbani wa ifepano akufunambo lini kapaseti ninga umweyu?

      Paulo adaphatisa basa ciratizo cakubveka bwino cakulatiza momwe cidikhiro cimbabveranira na kufuna kwa Mulungu. Iye adati: ‘Cidikhiro comwe tinacoci ciri ninga ndangula ya moyo, ico n’cakutsimikizika na cakulimba.’ (Wahebereu 6:19) Paulo adalubzika kazinji kentse ndipopa iye akhadziwa bwino kufunika kwa ndangula. Amalinyero pomwe akhagumana na conzi, akhatenga ndangula aciithusa m’madzi. Ndangulayo ikayenda mpaka pantsi pa madzi, xitima ya m’madzi ikhakhala yakukhotcererera ku conzico, ndipo ikhatengeka lini na mabimbi.

      Mpsibodzi-bodzimbo, penu ifepano timbadikhira bzomwe Mulungu ambalewa bzin’dzatithandiza kupirira mabvuto yomwe tikugumana nayo. Yahova ambalewa kuti tsapanopapa inifika nthawe yakuti wanthu anibonera lini pomwe na nkhondo, ciwembo, msunamo ne infa. (Onani kwadru.) Kuphatisisa cidikhiro cimweci kun’tithandiza kukhala wakukhotcerereka, wakulimba kuti tikwanise kuteweza malango ya Mulungu mbuto mwakutewezera makhalidwe yakuipa ya m’dzikoli.

      Yahova ambakupasanimbo cidikhiro cimweci. Iye akufuna kuti mukhale na moyo ninga momwe iye akhafunira. Iye akufuna kuti ‘wanthu wa makhalidwe yali-yentse apulumuke.’ Mwa njira iponi? Cakuyamba ali-wentse an’funika kukhala ‘na cidziwiso caico ca cadidi.’ (1 Timotio 2:4) Anembi wa revistayi akutilimbisa kuti tipfunze cadidi cakucokera mu Fala la Mulungu. Na cidziwiso cimweci Mulungu an’dzakupasani cidikhiro cakufunika kwene-kwene kuposa comwe dzikoli lingakupaseni.

      Imwepo mukakhala na cidikhiro cimweci mun’dzabzibva lini kuti mulibe basa, thangwe Mulungu an’kupasani mphanvu zomwe mukufunikira kuti mukwanirise bzakulinga bziri bzentse bzomwe mungakhale nabzo bzakubverana na kufuna kwace. (2 Wakolinto 4:7; Wafiripo 4:13) Kodi ni cidikhiro lini cimweci comwe imwepo mukufuna? Tenepo penu mukufuna cidikhiro ndipo mukucinyang’ana lekani kubwerera mbuyo. Mwasala pang’ono kucigumana

      [Cithunzi-thunzi pa tsamba]

      Bzomwe Bzimbaticitisa Kudikhirira

      Mavesi ya m’Bibliyaya yangakuthandizeni kuthimizira cidikhiro canu:

      ◼ Mulungu ambalewa kuti kutsogolo bzinthu bzin’dzakhala bwino.

      Fala lace limbalewa kuti dziko lin’dzakhala paraizo ndipo lin’dzakhalidwa na wanthu wakukondwa na wakubverana.—Psalymo 37:11, 29; Zaiya 25:8; Cibvumbulutso 21:3, 4.

      ◼ Mulungu ambanama lini.

      Iye ambawenga kunama kuli-kwentse.Yahova ngwakucena ayai ngwakulungamiratu ndipo iye ambanama lini na pang’onopo.—Mimwani 6:16-19; Zaiya 6:2, 3; Tito 1:2; Wahebereu 6:18.

      ◼ Mulungu ngwamphanvu zentse.

      Yahova ndiye yekha wamphanvu zentse. Palibe cinthu ciri-centse m’cirengedwe comwe cingamutazise kucita bzomwe iye ambafuna.—Kufuluka 15:11; Zaiya 40:25, 26.

      ◼ Mulungu akufuna kuti mukhale na moyo wakusaya kumala.

      —Juwau 3:16; 1 Timotio 2:3, 4.

      ◼ Mulungu akufuna kuti tikhale na moyo wabwino.

      Iye ambadokhalira lini kuwona bzakubonya bwathu, koma ambanyang’anisa bwabwino bzomwe timbayezera kucita. (Psalymo 103:12-14; 130:3; Wahebereu 6:10) Iye ambadikhira kuti ticite bzinthu bzawino. Ndipo tikacita bzimwebzo ambakomedwa nafe.—Mimwani 27:11.

      ◼ Mulungu akufuna kutithandiza kucita bzomwe iye ambafuna.

      Atumiki wace an’funika lini kumbabzibva kuti alibe cithandizo. Mulungu ambawapasa mzimu wace wakucena, mphanvu yomwe imbaposa iri-yentse.—Wafiripo 4:13.

      ◼ Kudikhirira Mulungu n’kuphonyeka lini.

      Iye ngwakukhulupirika ndipo an’dzatiphatisa lini mwala.—Psalymo 25:3.

      [Cithunzi-thunzi pa matsamba]

      Ninga momwe kapaseti ambakhotcerera msolo wa mcikunda, cidikhiro cimbakhotcererambo makumbukidwe ya wanthu

      [Cithunzi-thunzi pa matsamba]

      Ninga ndangula cidikhiro caico cimbakhalisa

      [Mafala ya cithunzi-thunzi]

      Courtesy René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo

Mabukhu ya Cinyungwe (2008-2025)
Bulani
Pitani
  • Cinyungwe
  • Tumizani
  • Bzomwe mumbafuna
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Mitemo Yomwe Mun'funika Kuteweza
  • Mtemo Wacintsintsi
  • Privacy Settings
  • JW.ORG
  • Pitani
Tumizani