Mareferensiya ya Kabukhu ka Mitsonkhano ka Moyo Wathu na Utumiki
4-10 JUNHO
CUMA CA M’FALA LA MULUNGU | MARKO 15-16
“Jezu Adakwanirisa Mapolofesiya”
(Marko 15:3-5) Koma akulu-akulu wa ansembe, akhamunamizira bzinthu bzizinji. 4 Na tenepo, Pirato adamubvunza pomwe kuti: “Kodi ukusaya cakutawira? Unkuwona lini kuti ankukunamizira bzinthu bzizinji?”5 Tsono Jezu alibe kutawira pomwe cinthu ciri-cense, mwakuti Pirato adadabwa kwene-kwene.
(Marko 15:24) Ndipo iwo adamukhomerera pa muti, acigawana bzakubvala bzace mwa kucita maere kuti awone comwe ali-wense angadatenga.
(Marko 15:29, 30) Ndipo wanthu omwe akhapita na pamwepo, akhambalewa mafala ya kumunyoza, ndipo akhambakwetedza misolo yawo acimbalewa kuti: ‘Iwepo omwe ungadadzagwesa templo uciimamga m’nsiku zitatu, 30 bzipulumuse wekha mwa kubuluka pamutipo.
Nfundo zakuthumizira pa Mar 15:24, 29 mu nwtsty
acigawana bzakubvala bzace: Pa Juwau 19:23, 24 pana mafala yomwe Mateu, Marko na Luka alibe kuyanemba: Acikunda wa Roma adatenga bzakubvala bzace bzense kuphatanidza cakubvala cace ca mkati; iwo adang’amba cakubvala cace ca kunja ‘bzipande bzinai, acigawana ali-wense cibodzi,’ iwo alibe kufuna kun’gamba cakubvala cace ca mkati, tenepo iwo adacita maere, ndipo bzimwebzi bzidakwanirisa polofesiya ya pa Psalymo 22:18 yakulewa bza Mesiya. Bzinkuwoneka kuti ukhali mwambo wa Aroma kutenga bzakubvala bza wanthu omwe an’funa kuphedwa, tenepo akapondo akhatengeredwa bzakubvala bzawo na bzense bzomwe akhanabzo anati kuphedwa kuti awapase manyazi.
akhambakwetedza misolo yawo: Kawiri-kawiri wanthu pomwe akhambakwetedza msolo, iwo akhalewambo mafala, acimbalatambo na manja yawo. Bzimwebzi bzikhalatiza kunyansidwa ayai kunyoza. Mwakusaya kudziwa, anyakupita njirawa adakwanirisa polofesiya yakunembedwa pa Psalymo 22:7.
(Marko 15:43) adabwera Zuze wa ku Arimateya, munthu wakudziwika m’Bungwe likulu la Ajuda omwe akhadikhirira umambo bwa Mulungu. Iye adakhwimika aciyenda kwa Pirato kukakumbira mtembo wa Jezu.
(Marko 15:46) Iye adagula nguwo zipsa, acicosa pa muti mtembo wa Jezu, ndipo adaukulungira pa nguwo zipsazo acikamuikha mu thenje lomwe akhadaligoba pa tsendwa. Tenepo adakunkhuliza cimwala, acifunga pa msuwopo.
Nfundo yakuthumizira pa Mar 15:43 mu nwtsty
Zuze: Anyakunemba Mavanjedyo adanemba bzinthu bzakusiyana-siyana pakulewa bza Zuze. Mateu omwe akhali nyakukhomesa mtsonkho adalewa kuti Zuze akhali ‘munthu wakudala’; Marko omwe akhanembera wanthu wa ku Roma, adalewa kuti akhali ‘munthu wakudziwika m’Bungwe likulu’ omwe akhadikhirira Umambo bwa Mulungu; Luka, omwe akhali dotolo adalewa kuti akhali ‘munthu wabwino na wakulungama’ omwe alibe kuthandizira, pomwe Jezu akhatongedwa; ndipo Juwau yekha ndiye adalewa kuti iye akhali ‘[nyakupfunza] wa Jezu mwakabisira thangwe ra kugopa Ajuda.’—Mat 27:57-60; Mar 15:43-46; Lu 23:50-53; Ju 19:38-42.
Kufufudza Cuma Cauzimu
(Marko 15:25) Zikhali pafupi-fupi nthawe zipfemba za ku macibese pomwe adamukhomerera pa muti.
Nfundo yakuthumizira pa Mar 15:25 mu nwtsty
nthawe zipfemba za ku macibese: Yomwe ikhali ora yacitatu. Bzinthu bzinango bzomwe Marko adanemba bzimbawoneka ninga mpsakusiyana pang’ono na bzomwe Juwau adanemba. Onani bzomwe Juwau 19:14-16 ambalewa: ‘Zikhali nthawe khumi na ziwiri’ pomwe Pirato adabvumiza kuti Jezu aphedwe. Napo bzinembo bzimbafotokoza lini mathangwe yakusiyana kwa nthawezi , koma onani nfundo izi: Nkhani za Mavanjedyo n’zakuphatana pakulewa bza nthawe ya bzakucitika bza nsiku yakumalizira ya moyo wa Jezu pa dziko la pansi pano. Mavanjedyo yense manai yambalewa kuti wansembe na akulu-akulu, adakonkhana macibese ndipo patsogolo pace adatenga Jezu aciyenda naye kwa mtongi wa Roma Ponsiyo Pirato. (Mat 27:1, 2; Mar 15:1; Lu 22:66–23:1; Ju 18:28) Mateu, Marko na Luka, adafotokoza kuti pomwe Jezu adakhomereredwa pamuti, dziko lensero lidacita mdima kucokera ‘nthawe khumi na ziwiri . . . mpaka nthawe zitatu za kumaulo.’ (Mat 27:45, 46; Mar 15:33, 34; Lu 23:44) Bzinthu bzomwe bzidacitika pakuphedwa kwa Jezu, bzikhali ibzi: Kumenyedwa ayai kupfumbulidwa, komwe kukhacita mbali ya kuphedwa kwa munthu omwe atambira cirango ca infa. Nthawe zinango munthu akhafa thangwe ra kumenyedwa kwene-kwene. Pakuti Jezu akhadamenyedwa kwene-kwene, pakhafunika munthu munango kuti amuthandize kunyamula muti omwe iye akhadaunyamula pakuyenda kukakomereredwa. (Lu 23:26; Ju 19:17) Penu kupfumbula kukhacita mbali yakupha munthu omwe atambira cirango ca infa, ndiye kuti pakhadapita kale nthawe izinji Jezu anati kukhomereredwa pamuti. Pakufuna kuthandizira nkhani imweyi Mateu 27:26 na Marko 15:15 adalewa bza kupfumbulidwa (kumenyedwa) na kumanikidwa pamuti bzense pa nthawe ibodzi. Tenepo munthu ali-wense angadalewa nthawe zakusiyana pakulewa bza kuphedwa kwa Jezu, malinge na momwe adawonera nthawe yomwe kumenyedwako kudayamba. Pinango ndibzo bzomwe bzidacitisa Pirato kusaya kudabwa pomwe adabva kuti Jezu alibe kutenga nthawe itali anati kufa pomwe adamanikidwa pamuti pale. (Mar 15:44) Kuthumizira bzimwebzi, anembi wa Bibliya akhambagawa nsiku yathunthu m’bzipande bzisere, ndipo cipande ciri-cense cikhana maora matatu. Kugawa nsiku mwa njira imweyi kumbatithandiza kubvesesa thangwe race anembi wa Mavanjedyo adalewa nthawe zipfemba za ku macibese ninga ora yacitatu, nthawe khumi na ziwiri ninga ora yacitanthatu, na nthawe zitatu za kumaulo ninga ora yacipfemba. Mu nthawe imweyire pakuti wanthu akhalibe rolojo, iwo akhambayamba kulewenga kuyamba kwa nsiku pa nthawe zitanthatu za ku macibese, ndipo wanthuwo pomwe akhambalewa bza nthawe, akhambaphatisa basa fala lakuti ‘pafupi-fupi m’nthawe ya’ ninga momwe bziriri pa Juwau 19:14. (Mat 27:46; Lu 23:44; Ju 4:6; Mab 10:3, 9) Mwacigwatho tingalewe kuti: Marko adalewa bzakucitika bzense kucokera pomwe Jezu adayamba kupfumbulidwa, mpaka kukakhomeredwa pa muti, tsono Juwau adandonemba bzinthu bzomwe bzidacitika pomwe Jezu akhakhomereredwa basi. Koma anembi wensewa adalewa nthawe yakupitirira pang’ono pa nthawe caiyoletu yakucitika kwa bzinthubzo, ndipo Juwau adaphatisa basa fala lakuti ‘pafupi-fupi m’nthawe ya’ pomwe adalewa bza nkhaniyi. Bzimwebzi ndibzo bzimbalatiza thangwe race anembiwa adasiyana nthawe pakufotokoza bza kuphedwa kwa Jezu. Kusiyana kwa nthaweku kumbalatizambo kuti Juwau alibe kundotewezera bzomwe Marko akhadanemba m’bukhu lace napo kuti pakhadapita kale magole mazinji Morkoyo atalinemba.
(Marko 16:8) Na tenepo, iwo adabula m’thenjemo aciyamba kuthawa pakuti akhatetemera kwene-kwene na mantha. Ndipo iwo alibe kuuza munthu ali-wense thangwe akhana mantha.
Nfundo yakuthumizira pa Mar 16:8 mu nwtsty
thangwe akhana mantha: Mwakubverana na mbali yakumalizira ya mpukutu wa Marko, Vanjedyoyi imbamalizira na mafala yomwe yambagumanika pa vesi 8. Winango ambalewa kuti kamalidwe ka bukhuli n’kakusaya kubveka bwino. Koma bzomwe wanthu ambalewabzi bziribe msolo, thangwe rakuti Marko adaphatisa basa njira yace yakanembedwe. Ndipo adziwi winango wakale, Jerônimo na Eusébio, wa m’magole ya 300 EC, adalewa kuti mabukhu yakale yambalatiza kuti bukhu la Markoli limbamalizira na mafala yakuti ‘thangwe akhana mantha.’
Bzinembo bzakale bzizinji bza Cigerego na mabukhu manango yakusanduliziridwa, yadaikhidwa mafala yakumalizira mazinji na mang’ono-ng’ono patsogolo pa vesi 8. Mafala yakumalizira mazinji (yana mavesi 12) ndipo yambagumanika mu Códice Alexandrino, Codex Ephraemi Syri rescriptus, na Codex Bezae Cantabrigiensis, yenseya kuyambira m’magole 400 EC. Ndipo yambagumanikambo m’mabibliya manango ya Vulgata Latina, Siríaco Curetoniano na Pesito Siríaca. Koma mafalaya yambagumanika lini m’mipukutu miwiri ya Cigirego yakale-kale kwene-kwene ya Códice Sinaítico na Codex Vaticanus, ayai mu Codex Sinaiticus Syriacus ya m’magole 300 ayai 400 ya m’mipukutu ya Sahidic Coptic, mpukutu wa Marko wa m’magole 400. Mwakundendemeranambo, mipukutu yakale ya Marko mu cilalewedwe ca Armênio na Georgiana yambamalizira pa vesi 8.
Mipukutu inango yakale ya Cigerego, inayombo mafala yakumalizira mang’ono-ng’ono (yomwe yana mafala mang’ono-ng’ono). Mpukutu wa Codex Regius wa m’magole 700 EC, mumbagumanika mafala yakumalizira mazinji na mang’ono-ng’ono. Ndipo kumayambiriro kwa mafala yakumalizira mazinji, kumbafotokoza kuti mavesi yamweya njatsapanopa, ndipo bzimbadziwika lini penu njakubvumizidwa ayai ne.
MAFALA YAKUMALIZIRA MANG’ONO-NG’ONO
Mafala yakumalizira mang’ono-ng’ono yomwe yambagumanika kutsogolo kwa Marko 16:8, yambacita lini mbali ya Bzinembo bzakufuliziridwa. Mafalayo yambati:
Koma bzinthu bzense bzomwe adawauza, iwo adakabzifotokoza mwakamfulumize kwa omwe akhali pafupi na Pedru. Patsogolo pace, Jezu caiyeyo adatumiza bzipsa bza cipulumuso cakusaya kumala na anyakupfunza kucokera kumabvadzuwa mpaka kumadokero.
MAFALA YAKUMALIZIRA MAZINJI
Mafala yakumalizira mazinji yomwe yambagumanika kutsogolo kwa Marko 16:8, yambacita lini mbali ya Bzinembo bzakufuliziridwa. Mafalayo yambati:
9 Pomwe adamuka macibese-bese pa nsiku yakuyamba ya mu mdzinga, iye adatoma kuwonekera kwa Mariya Madalena, omwe akhadam’cosa madimonyo manomwe ule. 10 Mariyayo adayenda kukauza wanthu omwe akhambakhala na Jezu wale, pakuti iwo akhadasunamambo ndipo akhalira. 11 Koma pomwe wanthuwo adauzidwa kuti iye akhana moyo nakuti iye adamuwonambo, iwo alibe kukhulupira. 12 Pambuyo pa bzimwebzi, iye adawonekera pomwe mwa njira inango kwa wanthu awiri omwe akhafamba mu mseu pomwe akhayenda ku midzi; 13 ndipo iwo adabwerera, acikauzambo winango. Koma wanthuwo alibe kukhulupira bzomwe adauzidwabzo. 14 Patsogolo pace, iye adawonekera kwa anyakupfunza wace 11 wale, pomwe akhadya pa citawo. Ndipo iye adawatsimula thangwe ra kusaya cikhulupiro na kuuma mtima kwawo thangwe akhalibe kukhulupira wanthu omwe adamuwona kuti Jezuyo akhadalamusidwa kwa anyakufa. 15 Ndipo iye adawauza kuti: “Ndokoni pa dziko lense mucipalizira bzipsa bzabwino kwa cirengedwe cense. 16 Omwe an’khulupira na kubatizidwa, an’dzapulumuka, koma omwe an’khulupira lini, an’dzayeruzidwa. 17 Kuthumizira bzimwebzi, anyakukhulupirawo an’dzacita bzizindikiro ibzi: Mu dzina langu an’dzacosa madimonyo, an’dzalewalewa malirime, 18 ndipo na manja yawo an’dzaphata nyoka, ndipo akadzamwa bzinthu bzakupha, bzin’dzawacita lini cakuipa ciri-cense. An’dzaikha manja yawo pa munthu omwe ankuduwala ndipo an’dzacira.”
19 Tenepo, pomwe Mbuya Jezu adamala kulewa mafalaya, adatengedwa kuyenda kudzulu, acikakhala ku mbali ya boko ladidi la Mulungu. 20 Pamwepo iwo adacoka aciyamba kupalizira kuli-kwense ndipo mbuya adawathandiza acitsimikizirisa bzomwe bzikhapaliziridwabzo mwa bzakudabwisa bzomwe iwo akhacita.
11-17 JUNHO
CUMA CA M’FALA LA MULUNGU | LUKA 1
“Tewezerani Kubzicepswa kwa Mariya”
(Luka 1:38) Mariya adalewa kuti: ‘Ine ndine kapolo wa Yahova! Bzomwe mwalewabzo bzicitike kwa ine.’ Pamwepo anjoyo adamusiya.
(Luka 1:46-55) Pamwepo Mariya adati: “Moyo wangu unkutumbiza Yahova, 47 ndipo mzimu wangu ungaleke lini kukondwa kwene-kwene na Mulungu, mpulumusi wangu, 48 thangwe wawona kubzicepswa kwa kapolo wace. Ndipo onani! Kuyambira tsapano mibadwo yense in’dzalewa kuti ndine wakusimbidwa, 49 thangwe rakuti Wamphanvuyo wandicitira bzinthu bzikulu kwene-kwene, ndipo dzina lace ndakucena, 50 ndipo ku mibadwo na mibadwo nsisi zace zimbakhala kwa omwe ambamugopa. 51 Iye wacita bzinthu mwamphanvu na boko lace, wabalalisira kutali wanthu wakubzikuza m’makumbukidwe ya m’mitima yawo. 52 Wacosa wanthu wa mphanvu pa mipando ya umambo, ndipo wakuza wanthu wakusauka; 53 Wakhutisa wanthu omwe akhana njala na bzinthu bza bwino, ndipo wanthu omwe akhana cuma awabweza cimanja-manja. 54 Iye wathandiza mtumiki wace Jirayeri, pakukumbukira piciro lace lakuti an’dzalatiza nsisi kwa muyaya, 55 ninga momwe adauzira abereki wathu wa kale-kale, Abalahamu na mbeu yace kwa muyaya.”
Kufufudza Cuma Cauzimu
(Luka 1:69) Ndipo iye atipasa mpulumusi wamphanvu, m’nyumba ya mtumiki wace Davide.
Nfundo yakuthumizira pa Lu 1:69 mu nwtsty
mpulumusi wamphanvu: ayai ‘nyanga yacipulumuso.’ Mu Bibliya, kawiri-kawiri nyanga imbaimira mphanvu, kukunda, na kuwina. (1Sam 2:1; Psal 75:4, 5, 10; 148:14) Ndipo utongi na wamambo wense, wabwino na wakuipa, ambaimiridwambo na nyanga, ndipo kukunda kumbaimiridwa na kutcoka kwa nyangayo. (Bzak 33:17; Dan 7:24; 8:2-10, 20-24) Tenepo pa vesiri, mafala yakuti ‘nyanga yacipulumuso’ ayai mpulumusi wamphanvu yambalewa bza Mesiya, omwe adapasidwa mphanvu ya kupulumusa mtundu wa wanthu.
(Luka 1:76) Koma pakulewa bza iwepo mwanawe, un’dzacemeredwa mpolofeta wa ule omwe ni Mkululetu, pakuti un’dzakhala patsogolo pa Yahova kuti ukakonzeretu njira zace,
Nfundo yakuthumizira pa Lu 1:76 mu nwtsty
un’dzakhala patsogolo pa Yahova: Juwau Batista ‘angadadzakhala patsogolo pa Yahova’ mu njira yakuti iye angadadzakhala nyakukonzera njira Jezu, omwe angadadzaimira Baba wace na omwe akhabwerambo m’dzina la baba waceyo.—Ju 5:43; 8:29; onani nfundo yakuthumizira pa kamsolo kakuti Yahova mu vesi libodzi-bodziri mu nwtsty.
18-24 JUNHO
CUMA CA M’FALA LA MULUNGU | LUKA 2-3
“Maswaka—Kodi Mun’kulimbisa Uxamwali Bwanu na Yahova?”
(Luka 2:41, 42) Pa gole liri-lense abereki wace akhambayenda ku Jeruzalemu pa cikondweso ca Paskwa. 42 Pomwe iye adapfitsa magole 12 yakubadwa, iwo adayenda naye malingana na mwambo wawo wa madyo.
Nfundo yakuthumizira pa Lu 2:41 mu nwtsty
abereki wace akhambayenda: Cakutonga cikhakakamiza lini akazi kuyenda ku cikondweso ca Paskwa. Tsono, Mariya akhambaperekeza Zuze gole liri-lense pa ulendo bwakuyenda ku cikondweso ku Jeruzalemu. (Kuf 23:17; 34:23) Gole liri-lense Zuze na banja lace akhacita pafupifupi ulendo bwa makilometro 300.
(Luka 2:46, 47) Pambuyo pa nsiku zitatu, adamugumana mu tempwlo, adakhala pakati pa apfunzisi acimbawatetekera na kumbawabvunza mibvunzo. 47 Koma wense omwe akhamutetekera akhadabwa kwene-kwene thangwe ra kubvesesa kwace bzinthu na matawiridwe yace.
Nfundo zakuthumizira pa Lu 2:46, 47 mu nwtsty
kumbawabvunza mibvunzo: Momwe adacitira wanthu omwe akhambatetekera Jezu pa mibvunzo yace, bzikhalatiziratu kuti Jezuyo akhandobvunza lini kuti adziwe. (Lu 2:47) Fala la Cigerego lomwe lasanduliziridwa kuti ‘akhambawabvunza mibvunzo,’ mu nkhani zinango lingathandauze mtundu wa mibvunzo yomwe imbaphatisidwa basa pa kufufudza mirandu. (Mat 27:11; Mar 14:60, 61; 15:2, 4; Mab 5:27) Anyakufufudza nkhani zakale ambalewa kuti cikhali cizolowezi ca atsogoleri wa bzipembedzo, kupitiriza kukhala mu templo pambuyo pa cikondweso, acimbapfunzisana na akulu winango kumweko. Munthu ali-wense akhana ufulu bwa kukhalambo pakati pawo kuti abvesere na kumbacita mibvunzo.
akhadabwa kwene-kwene: Fala la Cigirego lakusanduliziridwa kuti ‘akhadabwa’ limbalatiza kuti iwo akhadabwa mwakubwereza-bwereza.
(Luka 2:51, 52) Ndipo adabwerera naye pabodzi acikafika ku Nazaleti, ndipo adapitiriza kuwabvera. Mai wace, adakoyambo mafala yace yense mwakusamala mu mtima. 52 Koma Jezu akhapitiriza kukula nzeru na msinkhu. Ndipo Mulungu na wanthu adapitiriza kukomedwa naye.
Nfundo yakuthumizira pa Lu 2:51 mu nwtsty
adapitiriza kuwabvera: Fala la Cigerego lomwe lasanduliziridwa kuti ‘adapitiriza kuwabvera’ limbalatiza kuti pambuyo pa kudabwisa apfunzisi wa ku templo thangwe ra nzeru zace pa Fala la Mulungu, Jezu pomwe adabwerera kumui, mwakubzicepswa adapitiriza kubvera abereki wace. Kubvera kumweku kukhali kwakufunika kwene-kwene kuposa mwana ali-wense, ndipo kucita bzimwebzi kukhali mbali ya kubvera cakutonga ca Mozeji.—Kuf 20:12; Wag 4:4.
Kufufudza Cuma Cauzimu
(Luka 2:14) ‘Mbiri kuna Mulungu kudzulu, ndipo pansi pano, mtendere pakati pa wanthu, omwe Iye ambawafuna.’
Nfundo zakuthumizira pa Lu 2:14 mu nwtsty
ndipo pansi pano, mtendere pakati pa wanthu omwe Iye ambawafuna: M’mipukutu inango, mafalaya yadasanduliziridwa kuti ‘dziko la pansi, mtendere na kudeka mtima kwa wanthu,’ yambagumanika m’mabibliya manango. Koma mafala yomwe yadaphatisidwa basa mu Bibliya la Tradução do Novo Mundo yadatengedwa mu mpukutu omwe adziwi azinji ambaukhulupira kwene-kwene. Mafala yomwe wanjowa adalewa yakhathandauza lini kuti Mulungu ambadekera mtima wanthu wense. M’mbuto mwace akhalewa bza wanthu omwe an’dzatambira kudeka mtima kwa Mulungu thangwe ra kumukhulupira na kukhalambo ateweri wa Mwana wace Jezu.—Onani nfundo yakuthumizira pa kamsolo kakuti wanthu omwe Iye ambawafuna pa vesi libodzi-bodziri.
wanthu omwe Iye ambawafuna: Mafala yakuti ‘wanthu omwe Iye ambawafuna’ njakucokera ku fala la Cigerego lakuti eu·do·kiʹa. Falali lingasanduliziridwembo kuti “kukomedwa, kukondwesa na kubvuma.” Fala lakuti eu·do·kiʹa lidaphatisidwambo basa pa Mateu 3:17; Marko 1:11; na Luka 3:22 (onani nfundo zakuthumizira pa Mateu 3:17; Marko 1:11), pomwe pambalatiza thandauzo la ‘kubvuma ayai kukomedwa naye.’ Mwakubverana na bzimwebzi, fala lakuti “omwe iye ambawafuna” (an·throʹpois eu·do·kiʹas) limbalewa bza wale omwe ambamukondwesa; ayai wanthu omwe iye ambakomedwa nawo.” Tenepo mafala ya wanjo wale yakhalewa bza kudeka mtima kwa Mulungu komwe iye angadakulatiza, sikuti kwa wanthu wense, koma kwa wale omwe ambamukondwesa mwa kulatiza cikhulupiro kwa iye na kukhala mteweri wa Mwana wace. Napo kuti fala la Cigerego lakuti eu·do·kiʹa nthawe zinango lingathandauzembo bza kudeka mtima kwa wanthu (War 10:1; Waf 1:15), koma iro kawiri-kawiri limbakhala linkulewa bza kudeka mtima kwa Mulungu, kudekedwa komwe iye ambabva ayai kubvuma (Mat 11:26; Lu 10:21; Wayef 1:5, 9; Waf 2:13; 2Wat 1:11). Mu bukhu la Septuaguinta, fala lomwe lidaphatisidwa basa pa Psalymo 51:18 [50:20, LXX], ni ‘kudeka mtima’ kwa Mulungu.
(Luka 3:23) Pomwe Jezu adayamba basa lace lakupalizira, iye akhana pafupi-fupi magole 30 yakubadwa. Ndipo wanthu akhakhulupira kuti Jezu akhali mwana wa Zuze, mwana wa Heli,
25 JUNHO – 1 JULHO
CUMA CA M’FALA LA MULUNGU | LUKA 4-5
“Limbanani na Mayezo Ninga Momwe Jezu Adacitira”
(Luka 4:1-4) Tenepo Jezu mwakudzazidwa na mzimu wakucena adacoka ku mkulo wa Joridano, ndipo mzimuyo udamutsogolera mpaka ku dambo, 2 kwa nsiku zakukwana 40, ndipo kumweko adakayezedwa na Dyabu. Ndipo mu nsiku zensenezo iye alibe kudya cinthu; na tenepo pakumalizira pace, iye adabva njala kwene-kwene. 3 Pakuwona bzimwebzi, Dyabu adati: “Penu ndimwe mwana wa Mulungu, uzani minyalayi isanduke mikate.” 4 Tsono Jezu adamutawira kuti: ‘Bzidanembedwa kuti: “Munthu an’dzakhala na moyo, sikuti thangwe ra cakudya cokha.”
(Luka 4:5-8) Tenepo, iye adayenda naye pa mbuto yapadzulu, acimulatiza maumambo yense ya pa dziko la pansi m’kanthawe kakucepa. 6 Patsogolo pace, Dyabuyo adamuuza kuti: “Ndinkupasani mautongi yenseneya pabodzi na mbiri yawo, thangwe yadaperekedwa m’manja mwangu ndipo inepano ndingapase ali-wense omwe ndifuneyo. 7 Imwepo mukandondigodamira mucindinamata, bzensebzi bzin’khala bzanu.” 8 Pakutawira, Jezu adati: “Bzidanembedwa kuti: ‘Yahova Mulungu wako ndiye yekha omwe un’funika kumunamata, ndipo ndiye yekha omwe un’funika kumutumikira.’ ”
(Luka 4:9-12) Iye adamutsogolera mpaka ku Jeruzalemu, acimuimisa padzulu pa mpanda wa templo ndipo adamuuza kuti: “Penu ndimwe mwana wa Mulungu bzithusireni pansi, 10 pakuti bzidanembedwa kuti: ‘Mulungu an’dzatuma wanjo wace pakulewa bza imwepo, kuti akukhotcerereni,’ 11 ndipo ‘iwo an’dzakunyamulani m’manja mwawo, kuti nzayo zanu zileke kumenya mwala.’ 12 Ndipo Jezu adamutawira kuti: “Bzidalewedwa kuti: ‘Leka kuyeza Yahova Mulungu wako.’ ”
Bzithunzi-thunzi na mavidiyo nwtsty
Padzulu pa mpanda wa Templo
Pinango Sathani adatengadi Jezu aciyenda naye pa ‘padzulu pa mpanda [ayai “padzulu kwene-kwene”] pa templo’ acimuuza kuti abzithuse pansi, koma mbuto caiyo yomwe Jezuyo akhadaima imbadziwika lini. Fala lakuti ‘templo’ lomwe laphatisidwa basa panoli lingathandauze templo yense pabodzi na mpanda wace, ndipo pinango Jezu akhadaima ku mbali ya kummwera (1) kwa temployo. Ayai pinango akhadaima ku mbali inango ya temployo. Pa mbuto zimwezi, kugwa kucokera padzaulu mpaka pansi, bzikhathandauza infa kwa munthuyo, kokha penu Yahova angadapitira ayai kukhotcerera munthuyo.
Kufufudza Cuma Cauzimu
(Luka 4:17) Pamwepo adamupasa mpukutu wa mpolofeta Zaiya, ndipo iye adafungula mpukutuyo pomwe pakhadanembedwa mafala yakuti:
Nfundo yakuthumizira pa Lu 4:17 mu nwtsty
mpukutu wa mpolofeta Zaiya: Mpukutu wa Zaiya wa mu Nyanza ya Kufa ukhadakonzedwa na makhanda 17 yakusonereredwa ndipo ukhadatalimpha mametro 7.3 ndipo ukhana bzipande bza mafala 54. Mpukutu omwe akhaphatisidwa basa mu sinagoga ku Nazaleti, ukhalibe kusiyana na umweyu. Pakuti m’magole dzana yakuyambirira, mipukutuyi ikhalibe makapitulo na mavesi, tenepo, Jezu akhafunika kunyang’ana mbuto yomwe akhafuna kuwerengayo. Kusaya kuneseka kugumana mbuto ya polofesiya yomwe ikhalewa bza iye, bzikhalatiziratu kuti iye akhalidziwa bwino Fala la Mulungu.
(Luka 4:25) ‘Ndinkukutsimikizirani kuti akhalipo akazi azinji mansiwa ku Jirayeri m’nthawe za Eliya, pomwe kudzulu kudafungidwa kwa magole matatu na minyezi mitanthatu, ndipo kukhana njala kwene-kwene mu dziko lensero.’
Nfundo yakuthumizira pa Lu 4:25 mu nwtsty
kwa magole matatu na minyezi mitanthatu: Mwakubverana na 1 Wamambo 18:1, Eliya akhadalewa kuti cirala cingadadzamala mu ‘gole lacitatu’. Winango ambalewa kuti Jezu ambatsutsa bzomwe bzidanembedwa pa cinemboci. Tsono bzinembo bza Cihebereu bzimbalewa lini kuti ciralaco cidamala magole yakucepera matatu. Mafala yakuti ‘mu gole lacitatu’, yambalewa bza nthawe yomwe Eliya adalewa kakuyamba bza ciralaco kwa Akabe. (1Wam 17:1) Mafalaya yadayamba kuphata basa mu cirimo. Kawiri-kawiri cirimo cikhambamala minyezi mitanthatu, koma pa nthaweyi minyeziyi idapitirira, kufuna kuthandauza kuti mafala ya Eliya yakulewa bza cirala yakhadayamba kale kukwanisika. Kuthumizira bzimwebzi, ciralaco ciribe kumaliratu pa nthawe ibodzi-bodziyo pomwe Eliya adakawonekera kwa Akabe mu ‘gole lacitatu’, koma cidamala pa nsiku yomwe Yahova adatumiza moto pa Phiri la Karimelo. (1Wam 18:18-45) Tenepo, mafala ya Jezu yakunembedwa pa Luka 4:25 na yakunembedwa pa Tiyago 5:17, yambabverana bwino na nthawe ya cirala yakunembedwa pa 1 Wamambo 18:1.