Mareferensiya ya Kabukhu ka Mitsonkhano ka Moyo Wathu na Utumiki
6-12 JANEIRO
CUMA CA M’FALA LA MULUNGU | CIYAMBO 1-2
“Yahova Adalenga Moyo pa Dziko la Pantsi”
(Ciyambo 1:3, 4) Ndipo Mulungu adati: “Pakhale ceza.” Ndipo cezaco cidakhala. 4 Pambuyo pace Mulungu adawona kuti cezaco cikhali cabwino, ndipo Mulungu adayamba kusiyanisa ceza na mdima.
(Ciyambo 1:6) Ndipo Mulungu adati: “Pakhale mlenga-lenga pakati pa madzi, ndipo pakhale malire pakati pa madzi na madzi.”
(Ciyambo 1:9) Patsogolo pace Mulungu adati: “Madzi ya pa dziko la pantsi yakonkhanisidwe pa mbuto ibodzi, ndipo mataka yakuuma yawonekere.” Ndipo bzidacitikadi.
(Ciyambo 1:11) Ndipo Mulungu adati: “Dziko la pantsi limere mauswa, bzakumera na mbeu yace, na miti ya bzisapo mwakubverana na mtundu wace, ibale bzisapo na mbeu pa dziko la pantsi.” Ndipo bzimwebzi bzidacitikadi.
it-1 matsa. 527-528
Cirengedwe
Pa Ntsiku Yakuyamba, pomwe Mulungu adalewa kuti: ‘Pakhale ceza,’ bzikuwoneka kuti ceza cidapita na m’mitambo ciciyamba kuwonekera pa dziko la pantsi, napo kuti bzinthu bzomwe bzikhacitisa cezaco, bzikhanati kuwoneka. Pinango pentse bzimwebzi bzidacitika pang’ono-pang’ono, ninga momwe adafotokozera nyakusandulizira J. W. Watts. Iye adati: “Ndipo ceza cidayamba kuwonekera pang’ono-pang’ono.” (Ciy 1:3, A Distinctive Translation of Genesis) Mulungu adacitisa kuti pakhale ceza na mdima, ndipo cezaco adacicemera kuti Masikati ndipo mdima adaucemerambo kuti Usiku. Bzimwebzi bzikulatiza kuti dziko likhazwengerera licimbazungulira dzuwa, bzomwe bzidacitisa kuti mbali ya kumabvadzuwa na ya kumadokero ya dziko la pantsi ikhale na nyengo ya ceza na mdima.—Ciy 1:3, 4.
Pa Ntsiku Yaciwiri, Mulungu adacitisa kuti pawoneke mlenga-lenga mwa kugawa ‘madzi na madzi.’ Madzi yanango yadakhala pantsi pano, tsono mbali ikulu ya madzi idakwizidwa kudzulu, bzomwe bzidacitisa kuti pawoneke mlenga-lenga. Ndipo Mulungu adacemera mlenga-lengayo kuti Kudzulu, koma sikuti kudzululetu, pakuti madzi yomwe yadakwizidwa mdzulu yale yalibe kumpsinkha nyenyezi na bzinthu bzinango bza kudzuluko.—Ciy 1:6-8; onani MLENGA-LENGA.
Pa Ntsiku Yacitatu, mwa mphanvu ya Mulungu, madzi ya pa dziko la pantsi yadagumanizidwa, ndipo padawoneka mataka. Mulungu adacemera matakayo kuti Dziko. Pa ntsiku imweyo, Mulungu adacitisa kuti pakhale bzinthu bza moyo, ninga mauswa, bzakumera bzakusiyana-siyana na miti yakubala bzisapo. Ndipo bzimwebzi bziribe kundocitika mwangozi ayai kucita kusanduka. Bzinthu bzimwebzi bzingadaberekana mwakubverana na ‘mitundu yace.’—Ciy 1:9-13.
(Ciyambo 1:14) Ndipo Mulungu adati: “Mu mlenga-lenga wakudzulu mukhale na mibvuniko kuti isiyanise masikati na usiku, ndipo iyo in’dzakhala ninga bzizindikiro, kuti imbadzasiyanise nyengo, ntsiku na magole.
(Ciyambo 1:20) Ndipo Mulungu adati: “M’madzi mukhale na bzamoyo bzizinji, ndipo bzakulengedwa bzomwe bzimbambuluka, bzimbuluke m’mlenga-lenga.”
(Ciyambo 1:24) Ndipo Mulungu adati: “Dziko likhale na bzamoyo mwa mitundu yace, bzirombo bza m’mui, bzirombo bzakukwawa, na bzirombo bza m’thengo mwa mitundu yabzene.” Ndipo bzidacitikadi tenepo.
(Ciyambo 1:27) Tenepo Mulungu adalenga munthu m’cifanikiso cace; adamulenga m’cifanikiso ca Mulungu; adawalenga mwamuna na mkazi.
it-1 tsa. 528 ndi. 5-8
Cirengedwe
Pa Ciyambo 1:16 palibe kuphatisidwa basa fala la Cihebereu lakuti ba·raʼʹ, lomwe limbafuna kulewa kuti “kulenga.” M’mbuto mwace padaphatisidwa basa fala la Cihebereu lakuti ʽa·sahʹ, lomwe limbathandauza “kukonza.” Pakuti dzuwa, mwezi na nyenyezi bzimbacita mbali ya ‘kudzulu’ komwe kumbalewedwa pa Ciyambo 1:1, tenepo bzimwebzi bzikhadalengedwa kale pomwe ntsiku yacinai ikhanati kufika. Pa ntsiku yacinai Mulungu adacitisa kuti bzinthu bzakudzulu bziyambe kuwoneka pa dziko la pantsi. Mafala yakuti ‘Mulungu adabziikha mu mlenga-lenga kuti bzimbabvunikire dziko la pantsi,’ yan’funa kulewa kuti dzuwa, mwezi na nyenyezi bzidayamba kuwonekera pantsi pano ninga kuti bzikhali mu mlenga-lengamu. Ndipo bzakubvunikirabzi bzikhafunikambo ‘kukhala bzizindikiro bza nyengo, ntsiku na magole,’ ndipo bzingadatsogolera wanthu mu njira za kusiyana-siyana.—Ciy 1:14.
Pa Ntsiku Yacixanu, padalengedwa bzamoyo bzizinji pa dziko la pantsi. Mwa mphanvu ya Mulungu palibe kundolengedwa cinthu cibodzi ca moyo kuti cisanduke bzamoyo bzinango bzentse, koma Mulungu adalenga bzinthu bzizinji bzamoyo. Bibliya limbati: ‘Ndipo Mulungu adalenga bzirombo bzikulu-bzikulu bza m’madzi, na cakulengedwa ca moyo ciri-centse cakukhala m’mwemo, mwakubverana na mitundu yace. Ndipo adalengambo camoyo ciri-centse ca kumbuluka mwakubverana na mitundu yace.’ Pakuti Mulungu akhadakomedwa na bzomwe akhadalenga, iye adalewa kuti ‘bziwande,’ ndipo bzimwebzi bzingadakwanisika thangwe rakuti Mulungu akhadabzirenga mu njira yakuti bzimbaberekane ‘mwakubverana na mitundu yace.’—Ciy 1:20-23.
Pa Ntsiku Yacitanthatu, ‘Mulungu adalenga bzirombo bza m’thengo mwakubverana na mitundu yace, adalengambo bzirombo bza m’mui mwakubverana na mitundu yace na bzirombo bzentse bzakukwawa mwakubveranambo na mitundu yace,’ ndipo basali likhalimbo bwino ninga momwe bzikhaliri bzinthu bzinango bzomwe akhadamala kale kulenga.—Ciy 1:24, 25.
Kuphampha kwa ntsiku yacitanthatu pa basa lace lakulenga, Mulungu adalenga munthu, omwe akhali wapadzulu kuposa bzirombo, napo kuti akhaposa lini anjo, ndipo Mulungu adalenga munthuyo m’cifanikiso cace. Napo pa Ciyambo 1:27 pambalewa mwacigwatho bza kulengedwa kwa wanthu kuti Mulungu ‘adawalenga mwamuna na mkazi,’ nkhani yakugumanika pa Ciyambo 2:7-9 imbalewa kuti Yahova Mulungu adakonza munthu na pfumbi la pansi, acifulizira m’mphuno mwace mphuwe ya moyo, ndipo munthuyo adakhala wamoyo. Patsogolo pace, Yahova adapasa munthuyo zunde la Edeni kuti likhale mui wace ndipo adamupasambo bzakudya. Pa basa lace la kulenga, Yahova adaphatisira basa bzinthu bzakucokera ku mataka, ndipo pomwe adamala kulenga mwamuna, Iye adalengambo mkazi omwe akhadandendemerana na mwamunayo, mwakuphatisa basa mbabvu yomwe adaicosa kwa Adamuyo. (Ciyambo 2:18-25) Pomwe mkaziyo adalengedwa, mwamunayo adakhala wakukwanira.—Ciy 5:1, 2.
Kufufudza Cuma Cauzimu
(Ciyambo 1:1) Pakuyamba Mulungu adalenga kudzulu na dziko la pantsi.
(Ciyambo 1:26) Ndipo Mulungu adati: ‘Mbatikonze munthu m’cifanikiso cathu, wakutengana na ifepano, kuti atonge nsomba za m’nyanza, bzirombo bzakumbuluka m’mlenga-lenga, bzifuwo, bzirombo bza m’thengo na bzirombo bzense bzakukwawa bza pa dziko la pansi’.
it-2 tsa. 52
Jezu Kristu
Si Mulengi Mwanzace. Kutenga mbali pa basa la kulenga komwe Jezu adacita, kulibe kumucitisa kukhala Mulengi mwanzace wa Mulungu. Mphanvu yakulenga ikhacokera kwa Mulungu mwakuphatisa basa mzimu wace wakucena, ayai mphanvu yomwe Mulungu ambaphatisira basa. (Ciy 1:2; Psal 33:6) Pakuti Yahova ni ntsantsa ya moyo, bzinthu bzentse bza moyo bzakuwoneka na bzakusaya kuwoneka bzidalengedwa na Iye. (Psal 36:9) Tenepo, m’mbuto mwa Jezu kukhala Mulengi mwanzace wa Mulungu, mwanayo adaphatisidwa basa na Mulunguyo kuti alenge bzinthu bzentse. Jezuyo adalewa kuti Mulungu ni Mulengi wa bzinthu bzentse, ndipo Bzinembo bzimbalewambo bzibodzi-bodzi.—Mat 19:4-6; onani CIRENGEDWE.
13-19 JANEIRO
CUMA CA M’FALA LA MULUNGU | CIYAMBO 3-5
“Bzakutewera Bzakuipa Bzomwe Bzidabwera Thangwe ra Gunkha Lakuyamba”
(Ciyambo 3:1-5) Tsono nyoka ndiyo ikhadacenjera, kuposa bzirombo bzentse bza m’thengo, bzomwe Yahova Mulungu akhadakonza. Ndipo nyokayo idamubvunza mkazi ule kuti: “Kodi n’cadidi kuti Mulungu adalewa kuti lekani kudya cisapo ca muti na ubodziyo wa m’zundemu?” 2 Mkaziyo adaitawira nyokayo, kuti: “Bzisapo bza miti yentse ya m’zundemu adatiuza kuti timbadye. 3 Koma bza cisapo ca muti omwe uli pakati pa zunde, Mulungu adatiuza kuti: ‘Lekani kudya bzisapo bzace, ne na kubzikhuyako, kuti muleke kufa.’” 4 Nyoka ire idamutawira mkaziyo kuti: “Cipo! Mun’dzafa lini. 5 Iye Mulunguyo akudziwa kuti, ntsiku yomwe mun’dzacidyayo, maso yanu yan’dzafungukiratu, mucidzakhala ninga Mulungu, mucidziwa bzabwino na bzakuipa.”
Cakulinga ca Yahova Cin’dzakwanisika!
9 Sathani adaphatisa basa nyoka kuti apumpse Eva kuti aleke kubvera Baba wace, Yahova. (Werengani Ciyambo 3:1-5; Cibvumbulutso 12:9) Sathani adalewa kuti kukhali kuphonyeka Mulungu kuletsa Adamu na Eva kudya ‘cisapo ca muti na ubodziyo wa m’zundemo.’ Bzikhakhala ninga akhalewa kuti: ‘Un’funa kulewa kuti imwepo mungakwanise lini kucita bzomwe munkufuna?’ Patsogolo pace, iye adauza Eva kuti: ‘Cipo! Mun’dzafa lini.’ Limweri likhali gunkha. Tenepo, iye adayeza kupumpsa Eva kuti aleke kutetekera Mulungu. Sathani adauza Eva kuti Mulunguyo akhadziwa kuti, ntsiku yomwe iwo angadadzadya cisapoco, maso yawo yangadadzafungukiratu. Na mafalaya Sathani akhalewa kuti Yahova akhawaletsa kudya cisapoco thangwe akhadziwa kuti cingadawapasa nzeru zinango zakuthumizirika. Pakumalizira, iye adanama pomwe kuti: ‘Mun’dzakhala ninga Mulungu, mucidziwa bzabwino na bzakuipa.’
(Ciyambo 3:6) Na tenepo Mkaziyo adawona kuti cisapo ca mutiyo cikhali cabwino kucidya, ndipo na cakudekeza kuciwona; mutiyo ukhali wakudekeza kuuwona m’maso. Ndipo iye adatca cisapo ca mutiyo, acicidya; patsogolo pace adapasambo mwamuna wace pomwe akhali pabodzi ndipo iye adadyambo.
(Ciyambo 3:15-19) Nin’dzaikha ciwengo pakati pa iwepo na mkaziyo, na pakati pa mbeu yako na mbeu yace. Iye an’dzakutsotola msolo, ndipo iwepo un’dzamuluma katende wace” 16 Kwa mkazi iye adati: “Nin’dzathumizira kuwawa kwako ukadzakhala na mimba; un’dzabva kuwawa pakubereka wana ndipo un’dzakhumba mwamuna wako ndipo iye an’dzakutonga.” 17 Ndipo kwa Adamu iye adati: “Thangwe ra kuti wabvera mafala ya mkazi wako na kudya bza muti omwe ndikhadakuuza kuti, ‘Leka kudya bzisapo bzace,’ mataka ngakutembereredwa thangwe ra iwepo. Un’dzadya mwakubonerera bzomwe matakayo yan’dzakupasa, m’ntsiku zentse za moyo wako. 18 Ndipo iyo yan’dzameresa minga na masamba ya minga-minga. Ndipo iwepo un’dzadya bzakumera bza m’mataka. 19 Un’dzadya cakudya kucokera ku kaluma ya nkhope yako mpaka utabwerera ku mataka, pakuti ndiko komwe udacokera. Thangwe iwepo ndiwe pfumbi, ndipo kupfumbiko un’dzabwerera.”
it-2 tsa. 186
Kuwawa kwa Kubereka
Kubva kuwawa komwe kumbabwera pakufuna kubereka. Pambuyo pa mkazi wakuyamba, Eva, kucita pikado, Mulungu adamuuza bzomwe bzingadambacitika pakufuna kubereka. Eva angadakhala wakubvera, iye angadapitiriza kusimbidwa na Mulungu ndipo kubereka kungadambabweresa cikondweso, pakuti ‘bzisimbo bza Yahova ndibzo bzimbadaza, ndipo Iye ambathumizira lini kuwawa.’ (Mim 10:22) Tenepo, ninga momwe bzimbakhalira, thangwe ra thupi lakuperewera, akazi ambabva kuwawa pakubereka. Ndipopa Mulungu adati (pakuti kawiri-kawiri bzinthu bzomwe ambabzibvumiza kuti bzicitike bzimbalewedwa ninga kuti ndiye omwe ambabzicitisa): ‘Nin’dzathumizira kuwawa kwako ukadzakhala na mimba; un’dzabva kuwawa pakubereka wana.’—Ciy 3:16.
Kufufudza Cuma Cauzimu
(Ciyambo 4:23, 24) Ndipo Lameki adauza akazi wace, Ada na Zira mafala yakuti: “Bvani mafala yangu imwe akazi wa Lameki; tetekerani bzomwe nin’funa kulewa: Ndapha mwamuna winango thangwe ra kuti iye andilasa, inde, tswaka lomwe landimenya. 24 Penu omwe anipha Kaini an’dzalangidwa maulendo 7, ndiye kuti omwe an’ndipha inepano, an’dzalangidwa maulendo yakukwana 77.”
it-2 tsa. 192 ndi. 5
Lameki
Mafala yomwe Lameki adauza akazace (Ciy 4:23, 24) yambalatiza momwe ciwembo cikhaliri nthawe imweyire. Iye adati: ‘Bvani mafala yangu imwe akazi wa Lameki; tetekerani bzomwe nin’funa kulewa: Ndapha mwamuna winango thangwe ra kuti iye andilasa, inde, tswaka lomwe landimenya. Penu omwe anipha Kaini an’dzalangidwa maulendo 7, ndiye kuti omwe an’ndipha inepano, an’dzalangidwa maulendo yakukwana 77.’ Pomwe Lameki adalewa kuti akhalibe kupha utowa munthu ule, ninga momwe adacitira Kaini, bzikuwonekeratu kuti iye akhandofuna kubzikhotcerera. Lameki akhafuna kulewa kuti adapha mwamunayo thangwe akhadamumenya na kumupweteka. Tenepo, mafala ya Lamekiya yakhali ninga mkumbiro kwa wale omwe angadafuna kumubwezera thangwe ra kupha munthu ule, kuti amuwone ninga wakusaya mulandu.
(Ciyambo 4:26) Ndipo Sete adaberekambo mwana wacimuna, acimupasa dzina lakuti Enosi. Pa nthawe imweyo, wanthu adayamba kucemera dzina la Yahova.
it-1 tsa. 338 ndi. 2
Kunyoza
‘Kucemera dzina la Yahova’ komwe wanthu adayamba kukucita mu ntsiku za Enosi, pomwe cigumula cikhanati kucitika, kukhali lini kwakuthemera, pakuti Abeli omwe akhadakhala na moyo m’mbuyomo, mwakusaya kupenukira akhambaphatisa kale basa dzina la Yahovali. (Ciy 4:26; Waheb 11:4) Penu kucemera dzina la Mulunguku, ninga momwe adziwi winango ambalewera kuti kukhali kunyoza dzinali na kumbalipasa wanthu ayai bzifanikiso bzomwe bzikhambanamatidwa, ndiye kuti kucita bzimwebzo kukhali kunyoza dzinali.—Onani ENOSI.
20-26 JANEIRO
CUMA CA M’FALA LA MULUNGU | CIYAMBO 6-8
“Nowa Adacitadi Ndendende Ninga Momwe Adauzidwira”
(Ciyambo 6:9) Iyi ndiyo mbiri ya Nowa. Nowa akhali munthu wakulungama. Adakhala wakusaya cakuphonya pakati pa wanthu wa m’nthawe yace. Nowa adafamba na Mulungu wa cadidi.
(Ciyambo 6:13) Patsogolo pace Mulungu adauza Nowa kuti: “Ndatsimikiza kupfudza wanthu wentse pamaso pangu, pakuti dziko ladzala na ciwembo thangwe ra iwo; ndipopa ndiniwapfudzira kubodzi na dziko.
Khalani Wakukhulupirika na Wakubvera Ninga Nowa, Danyeri na Djobi
Kodi ni mabvuto yaponi yomwe Nowa adagumana nayo? Mu nthawe ya Inoki, omwe akhali yavu wace wa Nowa, wanthu akhacita bzinthu bzakuipa kwene-kwene. Iwo akhalewa ‘bzinthu bzakunyoza’ Yahova. (Juda 14, 15) Ndipo mu nthawe ya Nowa bzinthu bzikhadaipiratu, mwakuti ‘dziko likhadadzala na ciwembo.’ Pa nthawe imweire, anjo wakuipa adabwera pa dziko la pantsi na thupi la nyama, adalowola akazi acibereka wana omwe akhali waciwembo. (Ciyambo 6:2-4, 11, 12) Koma mwakusiyana na wanthu waciwembowo, Nowa akhacita bzinthu bzabwino. Bibliya limbalewa kuti ‘Nowa akhafunidwa na Yahova.’ Ndipo limbalewambo kuti ‘Nowa adafamba na Mulungu wacadidi.’—Ciyambo 6:8, 9.
(Ciyambo 6:14-16) Bzikonzere cingalawa ca matabwa ya muti wa ntsonono. Ucigwatize-gwatize mkati mwace ndipo ucinyedere na phula mkati na kunja kwace. 15 Umu ni momwe un’dzacitira: Cingalawaco cin’funika kukhala na makovado 300 kutalimpha kwace, makovado 50 kufupika kwace ndipo kutalimpha kwace kucokera kudzulu mpaka pantsi makovado 30. 16 Un’funika kuikha janera cingalawaco kuti imbapereke ceza. Kucokera pa ntsodzi mpaka pa nyantsi pomwe pakhale janerayo, patalimphe kovado ibodzi. Un’funika kukonza msuwo wa cingalawaco m’mbali mwace, ndipo cin’funika kukhala nyumba zakutsanzikidzana katatu, yapantsi, yapakati na ya padzaulu.
(Ciyambo 6:22) Ndipo Nowa adacita bzentse ninga momwe Mulungu adamuuzira. Adacitadi tenepoyo.
Kufufudza Cuma Cauzimu
(Ciyambo 7:2) Pa bzirombo bzentse bzomwe mpsakucena, un’funika kupita nabzo bzinomwe bzimuna na bzinomwe bzikazi, tsono pa bzentse bzomwe mpsakupswipa un’funika kundotenga bziwiri basi, cimuna na cikazi;
(Ciyambo 7:11) M’gole la 600 la moyo wa Nowa, pa mwezi waciwiri, ntsiku ya 17 ya mweziyo, pa ntsiku imweyo ntsantsa zentse zidafunthuka madzi mazinjisa ndipo idafunguka misuwo yakubulira madzi kudzulu.
27 JANEIRO–2 FEVEREIRO
CUMA CA M’FALA LA MULUNGU | CIYAMBO 9-11
“Dziko Lentse ‘Lidapitiriza Kukhala na Cirewedwe Cibodzi’”
(Ciyambo 11:1-4) Tsono dziko lidapitiriza kukhala na cirewedwe cibodzi na mtundu ubodzi wa mafala. 2 Pomwe iwo adazungira ku mbali ya ku mabvadzuwa, iwo adabulukira cigwa cinango ku dziko la Sineari ndipo adayamba kukhala kumweko. 3 Ndipo iwo adayamba kuuzana kuti: “Bwerani! Mbatikonzeni njedwa tikamala tizitenthe na moto.” Tenepo, iwo adayamba kuphatisa basa njedwa m’mbuto mwa minyala, na kuphatisa basa thala ninga matope yakumangira. 4 Ndipo iwo adati: “Bwerani! tikonze mzinda wathu na ntsanza yomwe ntsonga yace ifike mpaka kudzulu, ndipo tibzikonzere dzina lakubvekera; mwa njira imweyi tin’dzamwazikira lini pa dziko lentse la pantsi.”
it-1 tsa. 239
Babulo Mkulu
Momwe Babulo Akhaliri. Mzinda wa Babulo udayamba pa nthawe ya kumangidwa kwa Ntsanza ya Babeli. (Ciy 11:2-9) Cakulinga ca kumangidwa kwa Ntsanza ya Babeli pabodzi na mzindayo, cikhali lini ca kufuna kutumbiza dzina la Mulungu, koma wanthu akhafuna ‘kubzikonzera dzina lakuti abvekere nalo.’ Matere ya nyumba zikulu-zikulu zakukhala na ntsanza zomwe zidagumanika pa mbuto yomwe pakhana mzinda wakale wa Babulo, pabodzi na mbuto zinango za ku Mesopotamiya, zimbalatiza kuti cakulinga ca Ntsanza ya Babeli cikhali cakunamata. Yahova adaimisa mwakamfulumize kumangidwa kwa temployo, ndipo bzimwebzi bzimbalatiziratu kuti cakulinga ca tamployo cikhalidi kunamata kwakunama. Napo dzina la Cihebereu lomwe mzindayu udapasidwa, lakuti Babeli, limbathandauza “Phiringu,” dzina la cisumeri (Ka-dingir-ra) na dzina la ciakadi (Bab-ilu), madzina yentse mawiriya yambathandauza kuti ‘Cipata ca Mulungu.’ Bzikuwoneka kuti wanthu omwe akhakhala mu mzindayo adacinja pan’gono dzinalo kuti lireke kubveka na thandauzo lakulangidwa. Tsono thandauzo la dzina lipsali likadapitiriza kuzindikirisa mzindayo kukhala wa cipembedzo.
it-2 tsa. 202 ndi. 2
Cirewedwe
Nkhani ya m’bukhu la Ciyambo imbafotokoza ciphatano ca wanthu winango pambuyo pa cigumula ca madzi, kuti acite basa lomwe likhabverana lini na cakulinga ca Mulungu ninga momwe akhadauzira Nowa pabodzi na wana wace. (Ciy 9:1) M’mbuto mwakuti amwazike ‘acidzaza dziko la pantsi,’ wanthuwo adatsimikiza kukhala pabodzi, ndipo adasankhula kukhala ku cigwa cinango comwe cikhacemeredwa kuti Sineari, ku Mesopotamiya. Kulewa cadidi, mbutoyo ingadakhalambo na ntsanza ya yakunamatira.—Ciy 11:2-4.
(Ciyambo 11:6-8) Ndipo Yahova adati: “Onani! Iwo ni mbumba ibodzi ndipo ana cirewedwe cibodzi basi, tenepo, onani bzomwe akucita. Tsapano palibe cinthu comwe angakumbuke kucita comwe cin’dzatazika kwa iwo. 7 Bwerani! Mbatibulukeni kuti tikawacitise kulewalewa bzirewedwe bzakusiyana kuti aleke kubverana.” 8 Tenepo, Yahova adawamwazira pa dziko lentse la pantsi, ndipo mwa pang’ono na pang’ono adasiya kumanga mzindayo.
it-2 tsa. 202 ndi. 3
Cirewedwe
Mulungu Wamphanvu-zentse adacitisa kuti basa lawoli litazike, mwakuwacitisa kuleka kukhala wakuphatana, ndipo adacita bzimwebzo mwa kuwatazisa kubverana pa cirewedwe. Bzimwebzi bzidacitisa kuti aleke kukwanisa kubverana pakucita basalo, ndipo ninga bzakutewera bzace, adamwazika mpaka ku malekezero ya dziko la pantsi. Kuthumizira bzimwebzi, kukhala na bzirewedwe bzakusiyana-siyana, kudacedwesa mbverano uli-wentse omwe angadakhala nawo wakufuna kulimbana na Mulungu. Thangwe ra kukhala na bzirewedwe bzakusiyana, iwo angadakwanisa lini kupangana bzakucita, ndipo bzingadakhalambo bzakunesa kuti athembe cidziwiso comwe, nakupita kwa nthawe, wanthu wa bzirewedwe bzinango angadakhala naco. Ndipo cidzowisoci cingadakhala lini cakucokera kwa Mulungu koma comwe wanthu angadakhala naco thangwe ra bzakugumana nabzo pa moyo wawo pabodzi na basa lakufufudza. (Ndendemezerani na Mpalizi 7:29; Bzakutonga 32:5.) Na tenepo, kusaya kubverana kwa wanthu thangwe ra cirewedwe, kudabweresa mgawano pakati pawo, koma kulewa cadidi kudabweresambo phindu kwa wanthu wentse, pakuti kudawacitisa kuti acedwe kukhala na bza kulinga bzakuipa. (Ciy 11:5-9; ndendemezerani Zaiya 8:9, 10.) Tingawone bzimwebzi pa bzomwe bzikucitika ntsiku zathu zino pa dziko la pantsi, thangwe ra kuphatisa basa mu njira yakuipa cidziwiso ayai kudziwa bzinthu bzizinji komwe wanthu anako. Bzimwebzi bzimbatithandiza kuwona bzomwe Mulungu adakumbuka kuti bzingadacitika, bzingadakhala kuti Mulunguyo alibe kutazisa wanthu wale kubverana pa cirewedwe.
(Ciyambo 11:9) Na thangwe ra bzimwebzi, mzindayo udapasidwa dzina lakuti Babeli, thangwe ra kuti ni kumweku komwe Yahova adasiyanisa bzirewedwe bza dziko lentse, ndipo kucokera pamwepa Yahova adawamwazira pa dziko lentse la pantsi.
it-2 tsa. 472
Mitundu
Pakuti wanthu akhali wakugawikana pa cirewedwe, thimu liri-lentse la wanthu lidayamba kukhala na miyambo, mabasa na cipembedzo cawo, ndipo likhambacita bzinthu m’njira yakusiyana na winango. (Mwam 18:3) Pakuti wanthuwo akhadatalikirana na Mulungu, iwo adayamba kubzikonzera bzifanikiso kuti ambanamate mirungu yawo.—Bzak 12:30; 2Wam 17:29, 33.
Kufufudza Cuma Cauzimu
(Ciyambo 9:20-22) Ndipo tsapano Nowa adakhala mulimi, ndipo adalima munda wa mpesa. 21 Iye adamwa vinyu, aciledzera, ndipo patsogolo pace adakhundula bzakubvala bzace pomwe akhali m’tendi mwace. 22 Hamu, pai wa Kanani adawonera pai wace, ndipo adayenda panja acikafotokozera abale wace awiri bza nkhaniyo.
(Ciyambo 9:24, 25) Pomwe Nowa adabanganuka ku vinyu wace acidziwa bzomwe mwana wace mng’ono akhadamucitira, 25 iye adati: “Wakutembereredwa akhale Kanani. Iye akhale kapolo mng’ono kwene-kwene wa abale wace.”
it-1 tsa. 1023 ndi. 4
Hamu
Mpsakukwanisika kuti Kananiyo ndiye omwe adacita bzimwebzi, ndipo baba wace Hamu, alibe kumutsimula. Ayai Nowa, pinango akhawona kuti Kanani akhatengera bzicito bzakuipa bza babace Hamu, ndipo mwakufuliziridwa na Mulungu, pinango Nowa akhaleweratu kuti mbadwe za Kanani zingadadzatengerambo bzicito bzibodzi-bodzibzo. Cipande ca mafala ya temberero ya Nowa yadakwanisika, pomwe Ajirayeri omwe akhali wa dzinza la Semu adakunda Akanani. Akanani omwe alibe kuphedwa, (mwa ciratizo Agibeyoni [Djos 9]) adakhala akapolo wa Ajirayeri. Pomwe padapita magole madzana mazinji, mafala ya temberero yale yadakwanisika pomwe. Mbadwe za Kanani, mwana wa Hamu, zidakhala pantsi pa Mautongi ya mphanvu ya Mediya-Perisi, Geresiya na Roma.
(Ciyambo 10:9, 10) Iye adakhala msodzi mkulu wa kutsutsana na Yahova. Ndipopa bzimbalewedwa kuti: “Nimurode, msodzi mkulu wakutsutsana na Yahova.” 10 Ndipo mayambiriro ya umambo bwace yadadzakhala Babeli, Ereki, Akadi na Kaline m’dziko la Sineari.
it-2 tsa. 503
Nimurodi
Pakuyamba, utongi bwa Nimurodi, bukhaphatanidza mizinda ya Babeli, Ereki, Akadi na Kaline, m’dziko la Sineari. (Ciy 10:10) Pinango Nimurodiyo ndiye omwe adayambisa nzeru yakuti wanthu amange mzinda wa Babeli na ntsanza yace. Bzimwebzi bzikubverana na makumbukidwe ya Ajuda. Josefo adanemba kuti: “Pang’ono na pan’gono, Nimurodi adayamba kumbatonga mwakuboneresa wanthu, ndipo akhambalewa kuti njira ibodzi yokha yakucitisa wanthuwo kuleka kugopa Mulungu ndiyo kuwacitisa kuthemba utongi bwace Nimurodiyo. Iye adalewambo kuti angadalimbana na Mulungu, penu Mulunguyo angadafuna kubweresa pomwe cigumula ca madzi; pakuti iye angadakonza ntsanza itali kwene-kwene yomwe ingadamira lini na madzi, ndipo angadabwezera kuphedwa kwa abereki wace. Ndipo wanthu adabverana na nzeru ya [Nimurodi], ndipo iwo akhakumbuka kuti bukhali ukapolo kubvera Mulungu; tenepo adayamba kumanga ntsanzayo . . . ndipo ntsanzayo idayamba kukwira mwakamfulumize, kuposa momwe iwo akhakumbukira.”—Jewish Antiquities (Antiguidades Judaicas), I, 114, 115 (iv, 2, 3).