Mpukutu wa Kale Omwe Udathumbudzulidwa Mwakuphatisa Basa Mitcini ya Nzeru

M’GOLE la 1970, kathimu ka anyakufukula matere kadagumana mpukutu munango wakupsa mphepete mwa Nyanza ya Kufa, m’mudzi wa Ein Gedi, m’dziko la Jirayeri. Iwo adagumana mpukutuyo pomwe akhacera matere ya sinagoga yomwe ikhadatenthedwa pakupfudzidwa kwa mudzi wa Ein Gedi pakati pa gole la 500 na 550 EC. Mpukutuyo ukhadadzongeka kwene-kwene thangwe ra kupsako mwakuti angadayezera kuufuthula ungadamala kuyoyoka. Tenepo, mwakuphatisa basa mitcini yatsapano na njira zakucitira scan ya 3-D, adziwi adakwanisa kuzindikira bzomwe bzikhadanembedwa mu mpukutuyo.

Kodi n’ciyani comwe adziwi wale adazindikira? Iwo adazindikira kuti mpukutuyo ukhacita mbali ya Bibliya. Mbali za mpukutuyo zikhana mavesi ya cipande cakuyambirira ca bukhu la m’Bibliya la Mwambo. M’mavisiyo mukhagumanika dzina la Mulungu lakunembedwa m’Cihebereu. Ndipo bzinkuwoneka kuti mpukutuyo udanembedwa pakati pa gole la 50 mpaka 400 CE. Bzimwebzi bzimbaucitisa kukhala mpukutu waciwiri pa mipukutu ya kale-kale ya Bzinembo bza Cihebereu. Gil Zohar, mtola nkhani wa The Jerusalem Post adanemba bza kufunika kwa mpukutuyo, mwa njira iyi: “Pomwe ukhanati kugumanika mpukutu wa ku Ein Gedi omwe una mavesi ya cipande ca bukhu la Mwambo, pakhana nthawe ikulu kwene-kwene kucokera pomwe mpukutu wa m’Nyanza ya Kufa udanembedwa pafupi-fupi m’gole la 100 EC, mpaka pomwe udadzanembedwa mpukutu wa Códice ya Alepo pakati pa gole la 900 mpaka 1000 EC.” Mwakubverana na adziwi winango, mpukutu wa ku Ein Gedi omwe udafungulidwa na mitcini ya nzeruyu unkulatiza padeca kuti Bzinembo bza Tora bza Amasoreti “bzidasungidwa bwino-bwino kwa bzulu bza magole, ndipo bzomwe adaphonyesa wale omwe akhacita basa lakukopiyari bzinembobzo, bziribe kucinja thandauzo la bzomwe bzikhadanembedwabzo.”