Wu Rheri?
Synagogue Ọke Inyikọ na: Ẹrharhumu bọn ọnana ọ lẹrhẹ eghọn ezẹko rhirhiẹ ye uvuẹn i synagogue rọ havwiẹ ọke inyikọ na rọ ha uvuẹn i Gamla, rọ ha emrẹ iroko erhan seri nẹ obọrẹ o rierun rẹ ọren ọ va nẹ sa obẹ urhiẹ i Galilee. Ọnana nọ sabu lẹrhẹ ọwan rhẹ oborẹ i synagogue ọke ahwanren ọ họhọre
Marhẹ i synagogue na o ru tonrhọ?
ẸMRO i Greek na “synagogue” o mevirhọ “omẹvwa” yanghene “ekoko kugbe.” Odẹ na o forie fọkime ọke ahwanren, synagogue na yẹ ekete itu i Jew buebun e koko rhọ, mẹrẹn ọkpọvi, jeghwai ruẹ ogame. Obọrẹ a ha edjadjẹ i Hebrew ya uvuẹn i Baibol na ọ rionbọrhọ i synagogue na-a, ọrẹn o fiotọre taghene synagogue buebun i havwiẹ ọke inyikọ na, fọkime obọrẹ a ha i Greek ya uvuẹn i Baibol na ọ tẹmro kpahen aye.
Egba irherhe buebun i vwo imwẹro taghene synagogue na i tonrhọ uvwre ọke itu i Jew na a ha erhirhiẹ evrẹn obẹ i Babylon. Encyclopædia Judaica ọrhọ ta: “Ihworho ri ha erhirhiẹ evrẹn ri vwe vwo oghwa ẹga uvuẹn amwa aye e rhiẹ epha, ra guọlọ urhebro ne koko nẹ ọke ya ruẹ ọke, ọkezẹko uvuẹn Ẹdẹ Omeronmo, nẹ aye i sabu se Eyaya Ọfuanfon na.” Ọke e tiobọnẹ aye, nọ họhọre taghene itu i Jew na i ji vwoma nẹrhomo jeghwai se Eyaya Ọfuanfon na kugbe, habaye aye na ji ha i synagogue mwuẹ uvuẹn ekete aye i havwọ ephian.
Uvuẹn ọke inyikọ na, synagogue no mo rhiẹ ekete itu i Jew na, emwa ri kinhariẹ aye, ọsoso ẹkwotọre i Asia, kugbe amwa Israel e koko ha ogame phia jeghwai ta kpahen akpenyerẹn aye. Ọgba irherhe owu re se Lee Levine rọ ha Hebrew University ọrẹ i Jerusalem, nọ tare: “[Synagogue na] no mo rhiẹ ekete ra ha ruẹ uyono, riẹ emaren, guẹnzọn, kwosa amwa ọrhẹ irueruo ri sekpahen usun oseghe ọrhẹ ọrẹ amwa.” Nọ habaye: “Ọrọ mai ghanren yẹ irueruo ẹga re ruẹ uvuien.” O gbe ọwan unu taghene ọgbọ buebun Jesu o riẹ i synagogue na-a. (Mark 1:21; 6:2; Luke 4:16) Avwaye yo yono, ha ọkpọvi phia jeghwai ha urhebro rẹn ihworho. Ọke ra ha ukoko Ilele Kristi mwu hin, ọnyikọ Paul o ji ghwoghwo uvuẹn i synagogue buebun. Ihworho ri vwo ẹhẹn aye ine ti kẹrẹ Osolobrugwẹ e riẹ i synagogue na, omarana amwa i Paul ọ roro ephian, no kiki riẹ i synagogue na ye ghwoghwo rẹn ihworho.—Acts 17:1, 2; 18:4.