Tẹnrovi Amwa ro no Rhirhiẹ ye Bẹmẹdẹ

1. Me yi Jesu ọ mẹraro taghene ọnọ phia rẹn i Jerusalem?

ẸDẸ ezẹko bọmọke i Jesu Kristi o ki hwu, nọ mẹraro owu rhotọre, aruẹmẹrẹn na o kiki rugba ọke ra ghwọghọ i Jerusalem ọrhẹ oghwa ẹga na. Ọ ha orhetio phia taghene ẹdẹ owu, aye ina mẹrẹn “isodja ri gbogba kinhariẹ” i Jerusalem. (Luke 21:20) Jesu ọ ta rẹn idibo yi taghene aye i rha mẹrẹn isodja erana ne—nọyẹ isodja i Rome—aye i gba zẹ ogege.—Luke 21:​21, 22.

2. Ọkpọvi ọgo yẹ ọnyikọ Paul o tiobọnu rẹn Ilele Kristi ra djẹ edjadjẹ i Hebrew re rhirhiẹ Judea ọrhẹ Jerusalem?

² Ẹgbukpe ezẹko bọmọke isodja i Rome i ki gbogba kinhariẹ i Jerusalem, ọnyikọ Paul nọ ya ileta owu re se ọbe i Hebrews vwana. Uvuẹn ileta ọrana, Paul o tiobọnu ọkpọvi ọghoghanren rẹn Ilele Kristi ri ha i Judea ọrhẹ Jerusalem, kpahen oborẹ aye ine ru mwuegbe hẹrhẹ obaro na. Me yọ nọ phia obaro na? Ana ghwọghọ i Jerusalem. Ilele Kristi erana i rha gwọlọ simirhọ, aye ine mwuegbe aye ina sẹrerhumuji eghwa ọrhẹ eyẹsuọ aye. Omarana, Paul nọ yare sekpahen i Jerusalem: “Ọwan e vwo amwa owuorowu rhẹ ekete aran ro no rhirhiẹ ye bẹmẹdẹ-ẹ.” Nọ habaye: “Ọrẹn, ọwan a tẹnrovi ọrọ sa na kiọkiọkiọ.”—Heb. 13:14.

3. Me yẹ “amwa ro vwo omamọ usimo” na, mesoriẹ ọwan a hẹrhiẹ?

³ Ọkezẹko, Ilele Kristi ri brorhiẹn aye ina zẹ nẹ i Jerusalem ọrhẹ Judea, i rhiẹromẹrẹn echẹdjẹ, ọrẹn orhienbro ọrana yo simi arhọ aye. Inyenana, ihworho a ha ọwan djechẹẹ fọkime ọwan i vwa hẹroso ituakpọ ọrhẹ ekwakwa ugboma-a. Ọrẹn, mesoriẹ a djẹ odjẹ ọrana? Fọkime ọwan i rheri taghene ana ghwọghọ enyerakpọ ọnana phẹrẹkpẹ. Ọwan a hẹrhẹ “amwa ro vwo omamọ usimo,” nọyẹ “ọrọ sa na,” ro rhiẹ Uvie Osolobrugwẹ.a (Heb. 11:10; Matt. 6:33) Ẹrhuẹnmro owuowu uvuẹn urhomu-ẹmro ọnana, ọnọ ta kpahen: (1) oborẹ urhebro i Paul o ru ha userhumu rẹn Ilele Kristi erukaro tẹnrovi “[amwa] rọ sa na,” (2) oborẹ i Paul o ru mwuegbe aye hẹrhẹ obaro na, ọrhẹ (3) oborẹ urhebro yi ono ru ha userhumu rẹn ọwan inyenana.

HẸROSO OHWORHO RỌ NỌ JỌ SẸRERHUMUJO VWO

4. Mesoriẹ i Jerusalem o rhiẹ amwa rọ ghanranren harẹn Ilele Kristi ọke ọrana?

⁴ Jerusalem amwa rọ ghanranren harẹn Ilele Kristi ọke ọrana. A ha ukoko Ilele Kristi erukaro mwu rhẹ amwa ọrana uvuẹn ẹgbukpe 33 C.E., habaye, avwaye yẹ ugboma usuon na ọ havwọ. Ilele Kristi buebun ri ha amwa na i vwo eghwa omobọ aye, ọrhẹ ekwakwa ugboma buebun. Udabọ ọrana, Jesu ọ ha orhetio rẹn idibo yi nẹ aye i zẹ nẹ i Jerusalem ọrhẹ Judea.—Matt. 24:16.

5. Marhẹ i Paul o ru mwuegbe Ilele Kristi hẹrhẹ oborẹ ọ sa?

⁵ Paul ọ gwọlọre nẹ Ilele Kristi na i mwuegbe aye ine zẹ nẹ i Jerusalem, omarana, nọ ha userhumu rẹn aye vwẹruọ ukẹro ri Jehova ọ ha ni amwa na. Paul ọ karorhọ aye taghene uvuẹn ikẹro i Jehova, oghwa ẹga na, ẹkwaphiẹrhotọre irherẹn ọrhẹ izobo re ze uvuẹn i Jerusalem, erhe fiemru-u. (Heb. 8:13) Ihworho buebun uvuẹn amwa na i tiẹn i Messiah na ne. Vwana, oghwa ẹga rọ ha i Jerusalem orho rhiẹ ekete rẹ ihworho ina ha ẹga urhomẹmro phia-a, ana ji ghwọghiẹ.—Luke 13:​34, 35.

6. Mesoriẹ urhebro i Paul rọ ha uvuẹn Hebrews 13:​5, 6 o serhọ rẹn Ilele Kristi?

⁶ Ọke i Paul ọ ya ileta vwe itu i Hebrew, akpenyerẹn ọ merhoma omamọ uvuẹn i Jerusalem. Ọyẹbe i Rome owu ro nyerẹnren ọke ọrana, ọ tare taghene Jerusalem “yẹ amwa rọ mai titi uvuẹn uvwrakpọ ọrana.” Itu i Jew re rhirhiẹ ẹkwotọre sansan, a rhiẹ i Jerusalem ma riorẹ kẹgbukpe kẹgbukpe, ọnana ọ ha usuẹn oborẹ ọ lẹrhẹ akpenyerẹn lọhọ uvuẹn amwa na. Itiọrurhomẹmro, Ilele Kristi ezẹko i ji mẹrẹn erere nẹ ọnana rhe. Ọkezẹko, ọrana yọ lẹrhi Paul ta rẹn aye: “Jenẹ akpenyerẹn are ọ vabọ ufiuvwele igho, nẹ are i vwo ẹhẹn otemẹ kpahen ekwakwa are i vwori.” Nọ hunute ekete i Baibol owu sekpahen imwẹro ọgbogbanhon ri Jehova o tiobọnu rẹn idibo yi: “O vwo ọke owuorowu mi na nyajẹ owẹwẹ vwo-o, mi jeghwai zẹ jẹ owẹwẹ vwo-o.” (Se Hebrews 13:​5, 6; Deut. 31:6; Ps. 118:6) Ilele Kristi re rhirhiẹ i Jerusalem ọrhẹ Judea i gwọlọ imwẹro ọnana. Mesoriẹ? Fọkime aye i rhe se ileta ọnana ne, orho jirẹ-ẹ, aye ni na zẹ jẹ eghwa, eyẹsuọ ọrhẹ enyerẹn aye vwo. Ọke ọrana, aye ni na rharhumu tuẹn akpenyerẹn rhọ uvuẹn ekete ọrọrọ.

7. Mesoriẹ o fo na bọn ẹruẹhaso ọwan gbanhon kpahen i Jehova vwana?

⁷ Uyono na: Me yọ nọ phia phẹrẹkpẹ? Enyerakpọ ọnana ono toba uvwrọke “ukpokpogho rode” na. (Matt. 24:21) Jerẹ Ilele Kristi erukaro na, ene vi mwuegbe ji rha dẹrẹ. (Luke 21:​34-36) Uvwrọke ukpokpogho rode na, ọkezẹko, ana zẹ jẹ enyerẹn ọwan ephian yanghene ezẹko vwo, ji hẹroso i Jehova taghene ọ sẹrerhumuji ihworho yi-i. Bọmọke ukpokpogho rode na ọnọ ki tonrhọ, e vwo uphẹn re ne djephia sẹ a ghini hẹroso i Jehova. Nọ oma, ‘Idjaghwẹ ọrhẹ ẹkẹ mie bruẹ vwana e djephia taghene mi hẹroso efe, gbinẹ Osolobrugwẹ ro vive taghene ọnọ hẹrote mẹ?’ (1 Tim. 6:17) Dedevwo, ana sabu yono nẹ oborẹ ọ phiare uvwrọke Ilele Kristi erukaro na, ọrẹn “ukpokpogho rode” na ọnọ gbanhon ghwẹ oborẹ Ilele Kristi i rhiẹromẹrẹn ne. Omarana, marhẹ ene ru rhe oborẹ ene ruo ukpokpogho rode na ọrhọ tonrhọ ne?

HUVWELE ERA KOBARO UVUẸN UKOKO NA

8. Ọkpọvi ọgo yi Jesu o tiobọnu rẹn idibo yi?

⁸ Ẹgbukpe ezẹko a vrẹn ọke itu i Hebrew e se ileta i Paul hin, Ilele Kristi na ni mẹrẹn isodja i Rome ri gbogba kinhariẹ i Jerusalem. Ọrana yẹ ọke ro fo nẹ aye i zẹ; fọkime ana ghwọghọ i Jerusalem. (Matt. 24:3; Luke 21:​20, 24) Ọrẹn, bọgo yẹ aye ina zẹ nya? Jesu ọ tare taghene: “Jenẹ eri ha uvuẹn i Judea zẹ riẹ igbenu na.” (Luke 21:21) Igbenu buebun i vuọn okogho na. Omarana, igbenu ego yẹ aye ina zẹ nya?

9. Me yọ nọ sabu lẹrhẹ Ilele Kristi ọke ọrana roro kpahen ekete aye ina zẹ nya? (Ji ni imapu na)

⁹ Roro kpahen igbenu ezẹko rẹ Ilele Kristi ọke ọrana a sabu zẹ nya bi: jerẹ udje, igbenu ri ha Samaria, igbenu ri ha i Galilee, Ugbenu i Hermon, igbenu ri ha i Lebanon, ọrhẹ igbenu ri ha ọdanvrẹn Urhie i Jordan. (Ni imapu na) Aye ina sabu roro taghene emwa ri ha uvwrakpọ igbenu na yi mai fuoma aye ina zẹ nya. Jerẹ udje, roro kpahen amwa i Gamla, ọ ha oberun ugbenu ro rierun rọ ji bẹn e te omamọ. Itu i Jew ezẹko i nirien taghene amwa ọnana o fuoma ra na sabu zẹ nya. Ọrẹn, itu i Rome i ghwọghọ amwa i Gamla ji kpe ihworho buebun re rhirhiẹ uvuien hwu.b

10-11. (a) Marhẹ i Jehova o ru tiobọnu ọkpọvi rẹn Ilele Kristi? (Hebrews 13:​7, 17) (b) Erere ọgo yẹ aye i mẹrẹnren fọkime aye i huvwele era kobaro uvuẹn ukoko na? (Ji ni ifoto na.)

¹⁰ Ọ họhọre taghene Jehova o suẹn Ilele Kristi ọke ọrana nyoma era kobaro uvuẹn ukoko na. Ọgba irherhe owu re se Eusebius nọ tare: “Ilele Kristi ri ha i Jerusalem i mẹrẹn ọkpọvi ra nyoma emena arudo tiobọnu rẹn ehworhare ezẹko; na ta rẹn aye . . . nẹ aye i zẹ nẹ amwa na bọmọke uvweri na ọnọ ki tonrhọ, ji riẹ amwa i Perea re se Pella.” Ọ họhọre taghene Pella amwa ro serhọ dẹn. Ọ kẹrẹ i Jerusalem, ọnana ọnọ lẹrheriẹ phẹrẹ rẹ aye ina sabu te avwaye. Ihworho ri vwe rhiẹ itu i Jew yi mai vuọn amwa na, omarana, aye i vwa wọnrọn haso itu i Romu-u.—Ni imapu na.

¹¹ Ilele Kristi ri zẹ riẹ igbenu na, i ha urhebro i Paul ruiruo taghene o fori na “huvwele era kobaro” uvuẹn ukoko na. (Se Hebrews 13:​7, 17.) Fọkiẹ ọnana ihworho Osolobrugwẹ ni sabu simirhọ. Iyẹnrẹn o djephia taghene Osolobrugwẹ ọ sẹrerhumuji ihworho ra “hẹrhẹ amwa ro vwo omamọ usimo” na-a—nọyẹ, Uvie Osolobrugwẹ.—Heb. 11:10.

12-13. Marhẹ i Jehova o ru sẹrorẹ ihworho yi ne uvuẹn ọke egbogbanhon?

¹² Uyono na: Jehova ọ nyoma era kobaro uvuẹn ukoko na tiobọnẹ ọkpọvi rẹn ihworho yi. Baibol na ọ vuọnren rhẹ idje ehworhare ri fuevwan ri Jehova ọ nyoma aye sẹrorẹ ihworho yi uvuẹn ọke ebẹnbẹn. (Deut. 31:23; Ps. 77:20) Uvuẹn ọke ọwan na, iyẹnrẹn o djephia ne taghene Jehova ọ ji ha era kobaro uvuẹn ukoko na suẹn ihworho yi.

¹³ Jerẹ udje, ọke emiamo i COVID-19 ọ homaphia, “era kobaro” uvuẹn ukoko na i tiobọnu ọkpọvi ra vi gwọlọ. E tiobọnu ọkpọvi rẹn ekpako ukoko kpahen oborẹ ene ruẹ uyono ukoko lele. Ọke emiamo akpọ ephian na ọ homaphia, o jiri-i, na nyoma itanẹti, ekpetughe, ọrhẹ ekpetagboro ruẹ omẹvwa ẹkwotọre rhẹ edjadjẹ ri vrẹn 500. Ọke ephian ye tiobọnu emaren ọrẹ ẹhẹn rẹn ọwan. Fọkiẹ ọnana, ọwan ni sabu sẹrorẹ okugbe ọwan. Ana sabu vwo imwẹro taghene o toro ebẹnbẹn ra na dẹrughwaroghwu obaro na-a, Jehova ọnọ rhọ ha userhumu rẹn era kobaro uvuẹn ukoko na nẹ aye i brorhiẹn ẹghwanren. Haba ẹruẹhaso re ne vwo kpahen i Jehova ọrhẹ irhi enẹyen ra na mọrọn, iruemru ego yi na ha userhumu rẹn ọwan mwuegbe hẹrhẹ ukpokpogho rode na ji kpare idjaghwẹ ẹghwanren uvwrọke ọgbogbanhon ọrana?

DJE ẸGWỌLỌ IMIZU PHIA JI RHE DEDE EPHA

14. Lele oborẹ ọ ha uvuẹn Hebrews 13:​1-3, iruemru ego yẹ Ilele Kristi ine djephia bọmọke ana ki ghwọghọ i Jerusalem?

¹⁴ Ukpokpogho rode na ọrhọ tonrhọ ne, ene vi dje ẹgwọlọ rẹn owuowọnwan ghwẹ oborẹ e ruẹ bi. Uvuẹn erhirhiẹ ọnana, o fori na hẹrokele udje Ilele Kristi erana re rhirhiẹ i Jerusalem ọrhẹ i Judea. Aye i dje ẹgwọlọ phia rẹn owuowọnwan ọke ephian. (Heb. 10:​32-34) Ọrẹn, bọmọke ana ki ghwọghọ i Jerusalem, o fori nẹ Ilele Kristi erana i dje “ẹgwọlọ imizu” ọrhẹ “uruemru re dede epha” phia, ghwẹ oborẹ aye e ruẹ bi.c (Se Hebrews 13:​1-3.) Omaran o ji fo ne ru bọmọke ana ki ghwọghọ enyerakpọ ọnana.

15. Mesoriẹ o fo nẹ Ilele Kristi ra djẹ edjadjẹ Hebrew i dje uruemru re dede epha ọrhẹ ẹgwọlọ imizu phia ọke aye a zẹ?

¹⁵ Ọke isodja i Rome a gbogba kinhariẹ i Jerusalem ji ti ha kpregede, Ilele Kristi ri ha uvuẹn amwa na ni sabu zẹ, ọrẹn ibiẹ ekwakwa ọvo yẹ aye i sabu kpare. (Matt. 24:​17, 18) Aye ina vi hẹroso owuowọnwan uvwrọke aye a ha uvuẹn izede ọrhẹ ọke aye i rhe te ekete aye a nya. Itiọrurhomẹmro, o vwo erhirhiẹ buebun rẹ “ọdamẹ okpakpa ọ homaphia,” ọnana ọnọ yẹ aye uphẹn aye ine dje ẹgwọlọ imizu ọrhẹ uruemru re dede epha phia, nyoma aye ina hobọtua owuowọnwan ji tiobọnu oborẹ aye i vwori rẹn awọrọ.—Titus 3:14.

16. Marhẹ ene ru dje ẹgwọlọ phia rẹn imizu ukoko na ri gwọlọ userhumu ọwan? (Ji ni ifoto na.)

¹⁶ Uyono na: Ẹgwọlọ yo mwu ọwan hobọtua imizu ukoko na ri gwọlọ userhumu. Ihworho i Jehova buebun i vwo omwemẹ aye ina hẹrote edamẹ ugboma imizu aye ri zẹ nẹ oghwa, fọkiẹ uvweri ọrhẹ oghwọghọ kpregede, ji sa aye erhumu tikẹrẹ i Jehova rhọ. Omizu ọmase owu obẹ Ukraine rọ zẹ nẹ oghwa ye fọkiẹ uvweri nọ tare: “Ame i mẹrẹnvwrurhe ne taghene Jehova ọ hobọtua ame nyoma imizu ukoko na. Aye i dabu rhiabọ dede ame ji ha userhumu rẹn ame uvuẹn Ukraine, Hungary ọrhẹ Germany.” Ihworho re dede imizu ukoko na ji hẹrote edamẹ aye, i ghanranren omamọ uvuẹn ikẹro i Jehova.—Prov. 19:17; 2 Cor. 1:​3, 4.

17. Mesoriẹ ọ ghanren ne vwo uruemru re dede epha ọrhẹ ẹgwọlọ imizu vwana?

¹⁷ Itiọrurhomẹmro, uvwrọke ukpokpogho rode na, ana vi ha userhumu rẹn owuowọnwan ghwẹ oborẹ e ruẹ vwana. (Hab. 3:​16-18) Vwana, Jehova o yono ọwan ne vwo uruemru re dede epha ọrhẹ ẹgwọlọ imizu, fọkime erana iruemru ra vi gwọlọ ọke ọrana.

OBORẸ Ọ HA OBARO NA

18. Marhẹ ene ru hẹrokele Ilele Kristi erukaro ri zẹ nẹ i Jerusalem?

¹⁸ Jerẹ oborẹ iyẹnrẹn o djephia, Ilele Kristi ri zẹ nẹ i Jerusalem i simirhọ ọke ra ghwọghiẹ. Dedevwo aye i sẹrerhumuji enyerẹn aye vwo uvuẹn amwa na, ọrẹn i Jehova ọ sẹrerhumuji aye-e. Me ya na sabu yono nẹ udje aye? Ọwan e rhe kpahen ekwakwa ephian ri na phia obaro na-a. Ọrẹn i Jesu ọ ha orhetio rẹn ọwan na huvwele. (Luke 12:40) Habaye, ana ji sabu ha orhetio ri Paul ọ ya vwe itu i Hebrew ruiruo uvuẹn ọke ọwan na. Jehova o ji ve rẹn ọwan taghene o vwo ọke owuorowu rọ nọ sẹrerhumuji ọwan yanghene nyajẹ ọwan vwo-o. (Heb. 13:​5, 6) Omarana, jena rha tẹnrovi amwa ro no rhirhiẹ ye bẹmẹdẹ—nọyẹ Uvie Osolobrugwẹ—ji riamerhen akpenyerẹn bẹmẹdẹ.—Matt. 25:34.