Ifiẹrorhọ—Ọnọ Ghini Sabu Hobọte Akpenyerẹn Ọwan?

DANIEL ọ ha ẹgbukpe ikpe, ọrẹn o kpomẹ emiamo ikansa uvwre ẹgbukpe owu ne. Idọkitọ re simi Daniel ọrhẹ ihworho ekruien i tiẹ ẹhẹn nie ne. Ọrẹn, Daniel o ji vwo ifiẹrorhọ. Ọye o vwo imwẹro taghene ọye ọnọ ghwanren ji rhiẹ ohworho rọ nọ guọlọ oborẹ ene ru simi emiamo ikansa. Ifiẹrorhọ i Daniel nọ gbanhonrhọ ọke o rhon taghene idọkitọ owu ro rhe oborẹ e simi aruẹ ikansa ọnẹyen na ọnọ rhiẹ ihọsipita rọ havwọ na. Ọrẹn, ọke ẹdẹ ọrana o te, idọkitọ na ọrhọ sabu rhe-e, fọkiẹ aruọke ro vwo serhọ. Ẹhẹn i Daniel no seriotọre. Ọrana yẹ ọke ọrukaro ri Daniel o vwo vwo omwemẹ ro no nyerẹn. Ẹdẹ ezẹko a vrẹn, no hwuru.

Ohworho ro gbikun i Daniel na ọ wian uvuẹn ihọsipita, ọye o ji yono kpahen oborẹ ifiẹrorhọ ọrhẹ je vwo ifiẹrorhọ o ru hobọte omọkpokpọ ohworho. Ọkezẹko wu ji rhon aruẹ ikun ọrana dẹ ne. Jerẹ udje, ọmomaren rọ joma hwuẹ ne, ọnọ sabu rhe ji mwuẹhẹn nime ọ hẹrhẹ irueruo oghẹnrensan owu, ọnọ sabu rhirhiẹ taghene ohworho ro vwo ẹguọlọ kpahen ọ guọlọ kọn bruie yanghene ọ guọlọ ruẹ ẹkarorhọ irueruo orọnmiẹ. Irueruo na orho notọre ne, o vwo jirẹ-ẹ, ọmomaren na no hwuẹ. Me yọ phia uvuẹn aruẹ erhirhiẹ erana? Ifiẹrorhọ o ghini vwo omẹgbanhon jerẹ oborẹ ihworho i vwo imwẹro kpahen?

Ihworho buebun re simi ihworho, a ta taghene ẹhẹn rọ sasare, ifiẹrorhọ, ọrhẹ ekwakwa irhorhomu erọrọ a sabu hobọte akpenyerẹn ohworho ọrhẹ omọkpokpọ ọravwọ. Ọrẹn, o rhiẹ ihworho ephian yi kwerhọ iroro ọnana-a. Egba irherhe ezẹko a ta taghene erana ikun osia ro vwo sekpahen isayẹnsi. Ukpomaran, aye e roro taghene ekwakwa jerẹ ame igbegbe yanghene ekwakwa erọrọ ya suẹ emiamo.

Itiọrurhomẹmro, o jiri ne rẹ ihworho e vwo ẹhẹn eveva kpahen ifiẹrorhọ. Ẹgbukpe buebun ri vrẹn ne, na ta rẹn onyẹ i Greek owu ro rhiẹ ọgba irherhe re se Aristotle no dje oborẹ ifiẹrorhọ o mevirhọ, nọ tare: “Ọnana emena ohworho ọ mena dedevwo ọ vwọ merhẹ-ẹn.” Ro vwo ji jiri na, Benjamin Franklin ro rhiẹ ohworho ọduado uvuẹn otọre usuon America, nọ tare rhẹ echẹdjẹ: “Ohworho ro vwo imwẹro taghene ifiẹrorhọ ọnọ ha userhumu riẹn, orhọmo ono kpe ọravwọ hwu.”

Me yẹ urhomẹmro kpahen ifiẹrorhọ? Ghwai oborẹ e fiẹ ẹhẹn kpahen, rẹ ihworho a ha yẹ oma aye urhebro nẹ aye i ki nyamwu ẹkẹ aye? Gbinẹ o vwo oborẹ ọsoriẹ o fo ne vwo ifiẹrorhọ ro rhiẹ oborẹ ọwan ephian i guọlọre ne vwo omọkpokpọ ọrhẹ omamerhomẹ, a ji bọn ifiẹrorhọ kpahen imwẹro ọgbogbanhon ọrhẹ obọdẹn erere ra na mẹrẹn?

Mesoriẹ a Guọlọ Ifiẹrorhọ?

ME YỌ phia bi orhianẹ i Daniel ra hunute uvuẹn urhomu-ẹmro rọ vrẹnren na ọ sẹrorẹ ifiẹrorhọ ye? Manẹ a sabu simi emiamo ikansa ye na? Manẹ ọ ji ha akpọ inyenana? Itiọrurhomẹmro, ihworho ri vwo ifiẹrorhọ omamọ dede, i rheri taghene ọrana ọ sabu phia-a. Omarana, o fori na karorhọ urhomẹmro ọghoghanren ọnana. O fo ne ni ifiẹrorhọ gegerege-e. O vwo simi ọsoso emiamo ri ha akpọ na-a.

Ọke oghwa iyẹnrẹn re se CBS News e rhonmie idọkitọ re se Nathan Cherney, nọ ha orhetio phia taghene o fo na ha ifiẹrorhọ ofefe rẹn ihworho re kpomẹ-ẹ, nọ tare: “Ame i mẹrẹn erhirhiẹ sansan ne rẹ esa e lele ane aye kunu taghene aye e vwo ifiẹrorhọ te-e.” Idọkitọ owu ọvo na nọ ji ta: “Aruẹ iroro ọrana ọ lẹrhẹ ihworho roro taghene aye ina sabu sun oborẹ emiamo aye ọnọ gbanhon te, omarana oma aye ọrhọ sasa-a, aye ne roro taghene aye yi soriẹ nime aye e vwo ifiẹrorhọ te-e, ọrẹn ọrana rhẹ urhomẹmro-o.”

Itiọrurhomẹmro, ihworho re kpomẹ emiamo rọ nọ sabu lele fi uhwu, e din erhirhiẹ egbogbanhon omamọ. Omarana, o fo nẹ ihworho ekrun aye i toroba erhirhiẹ ọgbogbanhon na nyoma aye ina lẹrhẹ aye vwo ẹhẹn iborhi-in. Omarana, na haye ta taghene ifiẹrorhọ o fiemru-u?

Ẹjo. Jerẹ udje, idọkitọ ra hunute oberun na ọ hẹrote ihworho re kpomẹ emiamo rọ nọ sabu lele fi uhwu, dedevwo ọ sabu simi emiamo aye-e, ọrẹn ọ hẹrote aye neneyo aye i sabu nyerẹn rhẹ omefuon ye te ẹdẹ uhwu aye. Aruẹ idọkitọ erana i vwo imwẹro taghene omesinmo ọnọ sabu yẹ ihworho omamerhomẹ ọrhọ tobọ rhianẹ emiamo ohworho na ọ gbanhonron omamọ. O vwo ekwakwa buebun ri djerie phia taghene ifiẹrorhọ ọ yẹ ohworho omamerhomẹ ọrhẹ ekwakwa irhorhomu erọrọ.

Ọghanronmẹ Ifiẹrorhọ

Idọkitọ owu re se W. Gifford-Jones ọ tare taghene “ifiẹrorhọ omamọ umwu.” O yono kpahen erhirhiẹ sansan nọ sabu rhe oborẹ ọ ghanren te ra na hobọtua ihworho re kpomẹ emiamo ra vwa sabu simẹ. Nọ mẹrẹnvwrurhe taghene aruẹ obẹhatua ọnana ọ lẹrhẹ ihworho re kpomẹ na vwo ifiẹrorhọ ọrhẹ omamerhomẹ. Uyono owu re ruru uvuẹn ẹgbukpe 1989, o djephia taghene ihworho re kpomẹ ri vwo aruẹ obẹhatua ọrana, i nyerẹn jiri vrẹn eri vwe vwo obẹhatua, ọrẹn uyono re ruru ro vwo ji jiri na ọ ji dabu kwerhọ ẹmro ọnana-a. Ọrẹn, a mẹrẹnvwrurhe ne taghene ihworho re kpomẹ i rhe vwo ihworho ra hobọtua aye, aye i vwe kiki vwo ẹhẹn ro seriotọre ọrhẹ emiamiamo-o, ọrẹn eri vwe vwo obẹhatua e rhiẹromẹrẹn aruẹ erhirhiẹ enana.

Roro kpahen uyono ọrọrọ re ruru sekpahen oborẹ ifiẹrorhọ ọrhẹ je vwo ifiẹrorhọ o ru surhobọmwu emiamo ọmudu re se coronary heart disease (CHD). A dabu ni ehworhare ri vrẹn awan 1,300 so, sẹ aye i vwo ifiẹrorhọ yanghene aye e vwo ifiẹrorhọ-ọ. Ẹgbukpe ikpe a vrẹn, na rharhumu ni ehworhare na so na mẹrẹnvwrurhe taghene emrẹ awan 156 usuẹn ehworhare erana i vwo emiamo i CHD na. Usuẹn aye ri vwo emiamo na, ihworho ri vwe vwo ifiẹrorhọ i joma ha akwava bun ghwẹ eri vwo ifiẹrorhọ. Laura Kubzansky ro rhiẹ ohworho ọduado uvuẹn Harvard School of Public Health ro yono kpahen omọkpokpọ ọrhẹ iruemru ihworho nọ tare: “Vẹrhẹ bi, ẹmro na taghene ‘ifiẹrorhọ’ ọ sabu hobọte omọkpokpọ ohworho, ghwai ikun re rhon mie awọrọ, ọrẹn iyẹnrẹn ehworhare ri vrẹn awan 1,300 na ọ dabu me djeyi fiotọre ne taghene ifiẹrorhọ ọ sabu hobọte ọmudu na.”

Ọke re ni ihworho ezẹko ra bẹrẹ oma aye uvuẹn ihọsipita, na mẹrẹnvwrurhe taghene ihworho ri fiẹrorhọ taghene oma aye ọnọ gbanhon, oma aye o kiki serhọ ghwẹ ere roro taghene oma aye ọ gbanha-an. A ji tobọ mẹrẹnvwrurhe ne taghene ihworho ri vwo ifiẹrorhọ a tọ omamọ. Uyono owu ọ tẹnrovi ukẹro ihworho a ha ni erhirhiẹ ọho. Ihworho ra hua ne erhe roro taghene erhirhiẹ ọho o sekpahen ẹghwanren ọrhẹ ọmẹrẹnvwrurhe, oma aye nọ dabu sasa, aye ne ji vwo omẹgbanhon rhọ. Itiọrurhomẹmro, a ha oborẹ iroro ọnana o ru hobọte ihworho enana vwanvwọn omẹsasa re ruru uvwre ikprughwre 12!

Mesoriẹ ifiẹrorhọ, omamerhomẹ ọrhẹ omamọ iroro e ru toroba omọkpokpọ ohworho? Ọkezẹko egba isayẹnsi ọrhẹ idọkitọ a ji dabu vwẹruọ ugboma onyakpọ na te erhirhiẹ rẹ aye ine rhe ẹkpahenrhọ rẹn onọ ọrana-a. Udabọ ọrana, ihworho ri yono kpahen erhirhiẹ ọnana ne, i rhe ibiẹ ekwakwa ezẹko kpahiẹn. Jerẹ udje, ọgba irherhe owu ro yono kpahen aphẹrhiẹn nọ tare: “O rhiẹ oborẹ orhomurun ohworho orho vwo omamerhomẹ ọrhẹ ifiẹrorhọ. Ọnana ọ vwọ lẹrhẹ ohworho na kiki vwo ẹhẹn ro seriotọre-e, ugboma yen nọ ji dabu sasa. Ọnana emru owu rẹ ihworho ina sabu ru nẹ aye i vwo omọkpokpọ.”

Uyono ọnana ọnọ sabu rhiẹ emru ọkpokpọ rẹn idọkitọ, egba irherhe ọrhẹ egba isayẹnsi, ọrẹn o rhiẹ omaran rẹn emọ uyono i Baibol na-a. Joma ẹgbukpe 3,000 ri vrẹnren na, ẹhẹn ọfuanfon na no mwu Orodje Solomon ya ẹmro enana rhotọre: “Ọmudu rọ ghọghọ omamọ umwu, ọrẹn, ẹhẹn rọ ghwọghọre, ọ lẹrhẹ ohworho vwiẹlẹ.” (Proverbs 17:22) Djokarhọ oborẹ a ta kpahan na. Oghwẹmro ọnana ọ ta taghene ọmudu rọ ghọghọ ono simi ọsoso emiamo-o, ukpomaran ọ tare taghene “omamọ umwu.”

Itiọrurhomẹmro, ana sabu nọ, Orhianẹ ifiẹrorhọ umwu, idọkitọ ọgo yo no jo jirie rẹn ihworho ro simẹ? Habaye, ifiẹrorhọ o vwo erere tobọ vrẹn ọrẹ o toroba omọkpokpọ ohworho.

Ifiẹrorhọ, je Vwo Ifiẹrorhọ Ọrhẹ Akpenyerẹn Ọnọ

Egba irherhe i mẹrẹnvwrurhe ne taghene ihworho ri vwo ifiẹrorhọ a mẹrẹn erere fọkiẹ omamọ uruemru aye. Aruẹ ihworho enana e ruẹ rhomẹ uvuẹn isukuru, owian, yanghene ekete aye a sasoma. Jerẹ udje, e ruẹ uyono owu kpahen emẹse ra zorhẹ. Ere yono aye ni ya oborẹ emẹse na ina zorhẹ na lele sekpahen omẹgbanhon aye. Uvwre ọke owu na, na ji nọ emẹse enana enọ ji ni aye so sẹ aye i vwo ifiẹrorhọ. Ọke oru, na mẹrẹnvwrurhe taghene aruẹ ifiẹrorhọ rẹ emẹse na i vwori ọ hobọte oborẹ aye i zorhẹ na lele, ọ ji tobọ vẹnẹ oborẹ ere yono aye i rorori bi. Mesoriẹ ifiẹrorhọ o vwo aruẹ omẹgbanhon ọnana?

Na sabu vwẹruọ oborẹ ifiẹrorhọ ọ dabu mevirhọ, ihworho buebun ne yono kpahen oborẹ o mevirhọ re ne je vwo ifiẹrorhọ. Uvwre ẹgbukpe 1960, ne yono kpahen uruemru eranmo, ọnana nọ lẹrhẹ egba irherhe na ha ẹmro na “uruemru re fiobọrhotọre re yonirin” ruiruo. Egba irherhe na i mẹrẹnvwrurhe taghene ituakpọ dede ina ji sabu vwo aruẹ uruemru ọnana. Jerẹ udje, a sanọ ihworho ezẹko jeghwai fi aye rhẹ ekete edon ọ havwọ, na ta rẹn aye taghene aye ina sabu yono oborẹ aye ine ru dobọ edon na ji nyoma aye ina hiẹn ipọtọ ezẹko. Ọke oru, ihworho na ni sabu dobọ edon na ji.

Ọrẹn, na ji ta rẹn ẹko ihworho erọrọ nẹ aye i ji ru oborẹ ẹko ọrukaro na i ruru, dedevwo aye i hiẹn ipọtọ na, ọrẹn edon na ọ dobọji-i. Itiọrurhomẹmro, ihworho buebun uvuẹn ẹko ọreva na i kiki fiobọrhotọre. Ọke ra rharhumu ta rẹn aye nẹ aye i ji hiẹn ipọtọ na, aye e kwe ruomaran ghwomara-an. Aye i vwo imwẹro taghene o toro oborẹ aye i ruru-u, edon na ọ sabu dobọjẹ-ẹ. Udabọ ọrana, uvuẹn ẹko ọreva na, ihworho ezẹko ri vwo ifiẹrorhọ, e kwe fiobọrhotọre-e.

Idọkitọ re se Martin Seligman rọ ha userhumu rẹn ihworho ruẹ uyono ra hunute oberun na, nọ tuẹn uyono rhọ kpahen ifiẹrorhọ ọrhẹ je vwo ifiẹrorhọ. No yono kpahen oborẹ ọsoriẹ ihworho e roro taghene aye i sabu ha userhumu rẹn oma aye-e. Nọ tare taghene aruẹ iroro ọrana, ọ lẹrhẹ ihworho buebun je fikparobọ, yanghene ọ tobọ lẹrhẹ aye je ruẹ emru owuorowu dede. Seligman nọ ta kpahen uruemru je vwo ifiẹrorhọ ọrhẹ oborẹ o nerhumie sa: “Ẹgbukpe uzegbisionrin ri mie yono uyono ọnana, o djephia mẹ ne taghene erhe vwo aruẹ iroro ihworho ri vwe vwo ifiẹrorhọ taghene ọwan ya suẹ ekwakwa ibiobiomu ra phia, aruẹ iroro ọrana yọ mai tọ, ọnọ ji hobọte kemru kemru rẹ ọwan e ruẹ, ekwakwa ibiobiomu ra zofẹn yen na yi na ji mai phia rẹn ọwan, ghwẹ ọke re vwo ifiẹrorhọ.”

Jerẹ oborẹ a hunute bi ne, aruẹ uyono ọnana ọnọ sabu rhiẹ emru ọkpokpọ rẹn ihworho ezẹko inyenana, ọrẹn o rhiẹ omaran rẹn emọ uyono i Baibol na-a. Djokarhọ isẹ ọnana: “Ẹhẹn ọnọ orho seriotọre uvuẹn ẹdẹ ọrẹ ukpokpogho, omẹgbanhon ọnọ no no riotọre.” (Proverbs 24:10) Itiọrurhomẹmro, Baibol na ọ dabu djeyi fiotọre taghene ẹhẹn ro seriotọre ọrhẹ iroro ri sọre, ọnọ sabu lẹrhẹ ohworho je vwo omẹgbanhon rọ nọ wian. Omarana, me wu ne ruo ne wu sabu wọnrọn hasuẹ uruemru je vwo ifiẹrorhọ, ne wu sabu vwo ifiẹrorhọ uvuẹn akpenyerẹn ọnọ?

[Ifoto rọ ha aruọbe 4, 5]

Ifiẹrorhọ ọ sabu lele fiẹ ekwakwa irhorhomu buebun

Wu na Sabu fi Iroro Esọsọ Kparobọ

UKẸRO ọgo wa ha ni egbanrhọ we rhiẹromẹrẹn uvuẹn akpenyerẹn ọnọ? Egba irherhe buebun i tare taghene ẹkpahenrhọ rẹn onọ ọrana o sekpahen aruẹ ohworho wu havwọ sẹ wu vwo ifiẹrorhọ yanghene we vwo-o. Ọwan ephian a rioja owu yanghene ọrọrọ, ojẹriọ ihworho ezẹko a gbanhan ghwẹ erẹ awọrọ. Ọrẹn, mesoriẹ ihworho ezẹko a sabu fi erhirhiẹ egbogbanhon kparobọ jeghwai sabu nyerẹn akpọ aye, ọrẹn awọrọ a ghwai fiobọrhotọre ọrhọ tobọ rhianẹ erhirhiẹ aye ọ ghwai gbanhon dede-e?

Jerẹ udje, gba haye taghene wa guọlọ iruo. Ne rhonmio ekete iruo na, ọrẹn aye e kwe yọ iruo na-a. Ukẹro ọgo wu na ha ni erhirhiẹ ọnana? Wu na sabu biomevwan omamọ jeghwai nie taghene o vwo oborẹ wu na sabu ru kpahiẹ-ẹn, wu na sabu ta rẹn oma, ‘O vwo ọrẹ ono kwe yẹ ohworho jerẹ omẹmẹ iruo-o. Mi sabu vwo iruo-o.’ Yanghene wu na sabu lẹrhẹ erhirhiẹ ọnana ọvo hobọte ọsoso akpenyerẹn ọnọ, ne wu rhe roro, ‘O vwo oborẹ mie rhe ruẹ-ẹ. O vwo oborẹ ana sabu ha mẹ ru-u.’ Uvuẹn erhirhiẹ eva enana, je vwo ifiẹrorhọ yo mwu ohworho vwo aruẹ iroro enana.

Ra Tiẹn Iroro Esọsọ

Marhẹ wu ne ru sabu wene iroro enọ? Udjoghwẹ ọrukaro yẹ ọrẹ wu na mẹrẹn aruẹ iroro esọsọ erana vwrurhe. Udjoghwẹ rọ ha kpahiẹn nọ ọrẹ wu na tiẹn aye. Guọlọ iroro erọrọ ri soriẹ a vwa yọ iruo na. Jerẹ udje, a tenruọn nime o ghini vwo ohworho rọ nọ yọ iruo-o? Gbinẹ ohworho rọ yẹ ihworho iruo na ọ guọlọ ohworho ro vwo ena erọrọ?

Wu rha tẹnrovi iroro orhorhomu owu ọvo dede, ono djephia taghene wẹwẹ ọvo ye dje erhirhiẹ na gegerege vẹrhẹ bi. Orhianẹ e kwe yọ iruo uvuẹn ekete owu-u, no djephia taghene o vwo oborẹ ana ghini ha ru-u? Ukperẹ wu ne roro omaran, roro kpahen erhirhiẹ erọrọ uvuẹn akpenyerẹn ọnọ ru we ruẹ rhomẹrhọ, jerẹ ẹkẹ wu bru te oma uvuẹn ogame i Jehova, ekrun ọnọ, yanghene igbehian enọ. Tiẹn uruemru re roro taghene ekwakwa ibiobiomu ọvo yi na phia obaro na. Habaye, wu na ghini sabu rhe sẹ wu ghini sabu mẹrẹn iruo uvuẹn obaro na-a? O ji vwo ekwakwa erọrọ wu na ji sabu ru ne wu tiẹn iroro esọsọ.

Iroro ri Serhọ Sekpahen Ẹkẹ wu Bru te Oma

Ro vwo ji jiri na, egba irherhe i vwo iroro ọkpokpọ sekpahen oborẹ ifiẹrorhọ o mevirhọ. Aye a ta taghene ifiẹrorhọ imwẹro taghene wu na sabu nyamwu ẹkẹ wu bru te oma. Jerẹ oborẹ urhomu-ẹmro rọ ha kpahen ọnana ono djephia, ifiẹrorhọ ọ vrẹn ọrẹ a ghwai vwo imwẹro, ọrẹn oborẹ egba irherhe na i tare na ọ ji gba uvuẹn erhirhiẹ sansan. Erhe vwo aruẹ ifiẹrorhọ ọnana, ọnọ ha userhumu rẹn ọwan vwo iroro ro serhọ ro no mwu ọwan nyamwu ẹkẹ re bruru.

Erhe vwo imwẹro taghene ana sabu nyamwu ẹkẹ ọwan, na na sabu bru ẹkẹ te oma ji nyamwu aye. Orhianẹ ọwan e ji bru ẹkẹ te oma-a, ono rhiẹ oborẹ o serhọ ne roro kpahen ẹkẹ ro fori ne bru te oma. Ọrukaro, wu vwo ẹkẹ owuorowu wu bru te oma ne? O rhiẹ oborẹ ọ phẹrẹre omamọ nẹ ewian ọrhẹ akpenyerẹn ọwan kẹdẹkẹdẹ, ọ lẹrhẹ oborẹ a vi guọlọ ha akpenyerẹn ọwan ru sẹrẹ ọwan ẹro, yanghene oborẹ ọ vi ghanren rẹn ọwan. Sekpahen uruemru-urhi ọnana re ne bru ẹkẹ te oma, Baibol na ọ tare ọke jijiri ne taghene o fori na “dabu gbẹro rhẹ ekwakwa ri mai ghanren.”—Philippians 1:10.

Arha dabu rhe oborẹ ọ mai ghanren, no rhiẹ oborẹ ọ phẹrẹre re ne bru ẹkẹ rẹn oma ọwan uvuẹn erhirhiẹ sansan, jerẹ uvuẹn ogame i Jehova, uvuẹn ekrun ọwan, yanghene owian ọrhẹ isukuru. Ọrẹn, o rhiẹ oborẹ ọ ghanranren ne je rhe bru ẹkẹ buebun ukwọgbọ, o ji fo ne bru ẹkẹ re rheri taghene ana sabu nyamwu. Ẹkẹ ọrhọ gbanhon phan, ọnọ sabu lẹrhuọ fiobọrhotọre. Omarana, o fori ne bru ẹkẹ ekokamu ọrhẹ ẹkẹ ri na ja ha ọke jijiri te oma.

“Wu rhe vwo ẹhẹn kpahen emru, nu wa sabu ruie fiotọre,” ẹmro ọnana urhomẹmro. Ọwan i rhe bru ẹkẹ te oma ne, a guọlọ omwemẹ ọrhẹ ẹhẹn ra na nyamwu aye. Ana sabu ruẹ omwemẹ ọwan gbanhonrhọ nyoma re ne roro kpahen ẹkẹ na ọrhẹ erere ra na mẹrẹn arha nyamwu aye. Itiọrurhomẹmro, egbanrhọ ina sabu homaphia, ukperẹ ene fiobọrhotọre o fori ne ni egbanrhọ na jerẹ oborẹ ono mwu ọwan wian rhọ.

Ọrẹn, o ji fo ne roro kpahen ekwakwa ri na ha userhumu rẹn ọwan nyamwu ẹkẹ na. Ọyẹbe re se C. R. Snyder rọ dabu yono kpahen ọghanronmẹ ifiẹrorhọ, ọ tare taghene o fori ne roro kpahen izede sansan re ne ru sabu nyamwu ẹkẹ re bru te oma. Omarana, izede owu ọrhọ wia-an, no fori na damu izede ọreva, ọresa ji tobọ vrẹn omaran dede.

Snyder ọ ji ta taghene ana sabu ha ẹkẹ owu wene ẹkẹ ọrọrọ. Orhianẹ a ghini sabu nyamwu ẹkẹ owu-u, erhe roro kpahiẹn ọke ephian, ẹhẹn ọwan no no seriotọre. Ukperẹ ene ru omaran, o fori na ha ẹkẹ ọrọrọ re rheri taghene ana sabu nyamwu wenie, ọnana nọ nọ yẹ ọwan ifiẹrorhọ.

Baibol na o vwo udje orhorhomu owu kpahen ọnana. Orodje David o vwo ẹhẹn rọ nọ bọn oghwa ẹga rẹn i Jehova ro rhiẹ Osolobrugwẹ ye. Ọrẹn, Osolobrugwẹ nọ ta rẹn i David taghene i Solomon ro rhiẹ ọmọyen yo vwo uphẹn rọ nọ bọn oghwa ẹga na. Ukperẹ i David ọnọ vioma ji ta taghene ọye yọ nọ vi bọn oghwa ẹga na, David no wene ẹkẹ ye. Nọ dabu gbromarhọ owian ro no koko igho ọrhẹ ekwakwa rẹ ọmọyen ọnọ ha wian owian ebanbọn oghwa ẹga na.—1 Kings 8:17-19; 1 Chronicles 29:3-7.

Ọrhọ tobọ rhianẹ ọwan ihworho ri vwo ifiẹrorhọ omamọ nyoma a tiẹn iroro esọsọ ji vwo uruemru re bru ẹkẹ te oma, ọnọ ji sabu vwo erhirhiẹ ezẹko ra ji guọlọ ifiẹrorhọ. Mesoriẹ a ta omaran? Fọkime ekwakwa ra lẹrhẹ ẹhẹn ọwan seriotọre inyenana, ekwakwa rẹ ọwan ina ja sabu sun. Erhe roro kpahen ekwakwa ibiobiomu ra phia rẹn ituakpọ, jerẹ erhirhiẹ ogbere, ivweri, osehiẹn, emiamo re buẹnrhọ ọrhẹ uhwu, ana sabu rhe roro taghene marhẹ ene ru sabu sẹrorẹ ifiẹrorhọ re vwori?

[Ifoto rọ ha aruọbe 7]

Erhe kwe yọ iruo-o, wu ne roro taghene o vwo ohworho owuorowu rọ nọ yọ iruo-o?

[Ifoto rọ ha aruọbe 8]

Orodje David o wene ẹkẹ ye uvuẹn erhirhiẹ ezẹko

Bọgo ya na Sabu Mẹrẹn Obọdẹn Ifiẹrorhọ?

GBA haye taghene ughwọdjọ o biomurun, o vwo kwe wian ghwomara-an. Ọke wa guọlọ kwaphiẹ ye, ihworho buebun na ta wẹn taghene aye ina sabu ruie wẹn. Aye a tobọ ghwoghwie taghene aye i rhe oborẹ a kwaphiẹ ughwọdjọ, aye i ji vwo imwẹro kpahen oborẹ aye ina kwaphiẹ ye lele, ọrẹn oborẹ ezẹko a ta i kparehaso omoma aye. Ọrẹn, me wu ne ruo orhianẹ wu rhonrin taghene ohworho owu ro rhirhiẹ kẹruọ yo ruẹ ughwọdjọ na ẹgbukpe ezẹko ri vrẹnren? Habaye, nọ ji ta wẹn taghene ọnọ kwaphiẹ ughwọdjọ na wẹn ọphẹ. Ọnọ phẹrẹ wu ne brorhiẹn ohworho rọ nọ kwaphiẹ ughwọdjọ na wẹn, rhomaran?

Vwana, jenẹ a ha ughwọdjọ ọrana dje omẹgbanhon ọwan i vwori ra sabu vwo ifiẹrorhọ. Orhianẹ wu mẹrẹnvwrurhe taghene we rhe vwo ifiẹrorhọ-ọ, jerẹ oborẹ ọ ji phia rẹn ihworho buebun inyenana, ọrọmo wu ne bru nya nọ ha userhumu wẹn? Ihworho buebun a ta taghene aye ina sabu ha userhumu rẹn ọwan vwo ifiẹrorhọ, ọrẹn irorẹdjẹ aye buebun a kparahaso omoma aye jeghwai tighrẹ ẹhẹn ihworho. Omarana, o fo ne bru Ohworho rọ ma ituakpọ rhẹ omẹgbanhon rẹ aye ine vwo ifiẹrorhọ? Baibol na ọ tare taghene “o serabọ rẹn owuowọnwan usuẹn ọwan na-a,” o ji mwuegbe rọ nọ ha userhumu rẹn ọwan.—Acts 17:27; 1 Peter 5:7.

Izede Ọrọrọ re ne Dje Oborẹ Ifiẹrorhọ o Mevirhọ

Oborẹ i Baibol na o dje ifiẹrorhọ rhọ o kodo ghwẹ oborẹ idọkitọ, egba isayẹnsi ọrhẹ egba irherhe e djeyi rhọ. Ẹmro na “ifiẹrorhọ” ra ha ruiruo uvuẹn i Baibol na o mevirhọ uruemru ra hẹrhẹ rhẹ oruru nẹ ekwakwa irhorhomu i phia. Nọyẹ ekwakwa eva yẹ ihworho ri vwo ifiẹrorhọ e vwo. Nọyẹ ohworho na ọ guọlọre nẹ ekwakwa irhorhomu i phia, ọ jeghwai vwo oborẹ ọnọ lẹrhiẹ vwo imwẹro taghene orhorhomu na ọnọ phia. Ifiẹrorhọ ra ta kpahen uvuẹn i Baibol na, o rhiẹ imwẹro kpekpa-a. Ukpomaran, a bọn ifiẹrorhọ na kpahen ekwakwa ri mwẹro ra phia.

Sekpahen ọnana, ana sabu ta taghene ifiẹrorhọ ọ họhọ esegburhomẹmro, ra bọn kpahen imwẹro ukperẹ ono rhiẹ iroro kpekpa. (Hebrews 11:1) Udabọ ọrana, Baibol na o ji fi ovẹnẹ rhẹ uvwre esegburhomẹmro ọrhẹ ifiẹrorhọ.—1 Corinthians 13:13.

Jerẹ udje: Wu rha ta rẹn ugbehian rọ kpẹnkpẹnren no ruẹ emru wẹn, wu na sabu rhe fiẹrorhọ taghene ọnọ ha userhumu wẹn. Ifiẹrorhọ ọnọ o mwẹro, fọkime wu dabu rhe ugbehian ọnọ, wu ji mẹrẹn oborẹ o ru dje uruemru esiri ọrhẹ uruemru ghwologhwolo phia dẹ ne. Esegburhomẹmro ọrhẹ ifiẹrorhọ i họhoma, aye i ji sekpahen owuowọnwan, ọrẹn aye i vẹnẹren. Marhẹ ene ru vwo aruẹ ifiẹrorhọ ọrana kpahen Osolobrugwẹ?

Oborẹ Ọsoriẹ e Vwo Ifiẹrorhọ

Osolobrugwẹ yẹ esiri obọdẹn ifiẹrorhọ. Uvuẹn i Baibol na, e se i Jehova ‘ifiẹrorhọ Israel.’ (Jeremiah 14:8) Jehova yo tiobọnẹ ifiẹrorhọ ro mwẹro rẹn ihworho yi; omarana, ọye yẹ ifiẹrorhọ aye. Aruẹ ifiẹrorhọ ọnana ọ dabu mwẹro. Osolobrugwẹ ọ yẹrẹ aye ekwakwa buebun rọ nọ lẹrhẹ aye vwo ifiẹrorhọ. Uvwre ọke Osolobrugwẹ o lele aye ruẹ kuẹgbe, o vive rẹn aye jeghwai nyamwu ive na. Joshua ro sun emọ Israel nọ tare: “Are rheri . . . taghene o vwo ẹmro owuorowu usuẹn ọsoso ẹmro irhorhomu ri Jehova Osolobrugwẹ are ọ tare o sefughwẹ ne-e.”—Joshua 23:14.

Ẹgbukpe buebun a vrẹn, e ji rhe i Jehova rhẹ ohworho rọ nyamwu ive yi. Baibol na o vwo iyẹnrẹn buebun kpahen ive i Jehova ọrhẹ oborẹ o ru nyamwu aye. Ọrhọ ji ta kpahen aruẹmẹrẹn, aye e ji ruẹgba tobọ te erhirhiẹ ra ta kpahen ive obaro na kamẹriẹn aye i phia ne.

Ọrana yọ soriẹ e se i Baibol na ọbe ifiẹrorhọ. We rhe yono kpahen oborẹ i Jehova o lele ihworho yi nyerẹn lele ra nẹ iyẹnrẹn yen rhẹ uvuẹn i Baibol na, no no mwuo lẹrhẹ ifiẹrorhọ wu vwo kpahiẹn gbanhonrhọ. Onyikọ Paul ọrhọ ya: “Ọsoso ekwakwa ra ya rhotọre, a yariẹ nọ yẹ ọwan ọkpọvi, neneyo nyoma edirin ọwan ọrhẹ nyoma urhebro ro nẹ Eyaya Ọfuanfon na rhe, ọwan ina sabu vwo ifiẹrorhọ.”—Romans 15:4.

Ifiẹrorhọ Ọgo yẹ Osolobrugwẹ ọ yẹ Ọwan?

Ọkiọgo ya mai guọlọ ifiẹrorhọ? Rhẹ ọke ra dẹrughwaroghwu uhwu? Harẹn ihworho buebun, aye i guọlọ ifiẹrorhọ omamọ orhianẹ ohworho aye i vwo ẹguọlọ kpahen o hwuru. Fọkime aye ine rhe roro taghene orhomurun aye i rhe hwu lele ọravwọ. Uhwu ọ hobọte ihworho ephian. O vwo ohworho rọ sabu vabọ uhwu-u, ọwan i ji sabu rhọmọ ihworho ọwan ri hwu ne-e. Ọnana yọ soriẹ i Baibol na o se uhwu “ọvwreghrẹn rọ kẹta.”—1 Corinthians 15:26.

Omarana, marhẹ ene ru sabu vwo ifiẹrorhọ udabọ uhwu? Ekete i Baibol ro se uhwu ọvwreghrẹn na ọ ji ta taghene ene “ti uhwu” nie. Jehova Osolobrugwẹ ọ gbanhon ghwẹ uhwu. O djerie phia uvuẹn erhirhiẹ buebun ne. Izede ọgo? O rurie nyoma ọ rhọmọ ihworho nuhwu. Baibol na ọ hunute erhirhiẹ irhinrin rẹ Osolobrugwẹ ọ nyoma omẹgbanhon ọnẹyen rhọmọ ihworho nuhwu.

Uvuẹn erhirhiẹ oghẹnrensan owu, Jehova nọ ha omẹgbanhon rẹn i Jesu ro rhiẹ Ọmọyen, nọ rhọmọ ugbehian yen re se i Lazarus nuhwu dedevwo o hwu te ẹdẹ ẹne ne. Jesu nọ rhọmọ i Lazarus ọrẹ afiede, o rhiẹ uvuẹn odjahe-en, udaro ihworho buebun.—John 11:38-48, 53; 12:9, 10.

Wu na sabu rhe roro, ‘Mesoriẹ a rhọmọ ihworho erana nuhwu? Aye a rharhumu ho jeghwai hwu?’ Itiọrurhomẹmro aye i hwuru. Ọrẹn, fọkiẹ aruẹ iyẹnrẹn enana, ọnọ vrẹn ọrẹ ọwan a guọlọ na rhọmọ ihworho ọwan i vwo ẹguọlọ kpahen nuhwu; ukpomaran ọwan ine vwo imwẹro taghene aye ina rharhumu nyerẹn. Nọyẹ, ọwan i vwo obọdẹn ifiẹrorhọ.

Jesu ọrhọ ta: “Mẹmẹ yẹ ẹrhọmọnuhwu ọrhẹ arhọ na.” (John 11:25) Ọye yi Jehova ọnọ ha omẹgbanhon na riẹn nọ rhọmọ ihworho ri hwuru uvuẹn ọsoso akpọ na. Jesu ọrhọ ta: “Ọke na ọ sa rẹ ọsoso ihworho ri ha uvuẹn usin okarorhọ ine rhon uvwele [i Kristi] aye ni ne vẹnrẹn rhe.” (John 5:28, 29) Itiọrurhomẹmro, ọsoso ihworho ri ha uvuẹn usin na i vwo ifiẹrorhọ ra na rhọmọ aye rhiẹ i paradais uvuẹn otọrakpọ na.

Ọmẹraro Isaiah ọ ta kpahen oborẹ ẹrhọmọnuhwu na ono rhirhiẹ: “Ihworho are ri hwuru ine nyerẹn. Irinmi na ine vẹnrẹn. Vẹnrẹn ne wu ghọghọ, are ri ha uvuẹn eyẹn na! Nime evwri are ọ họhọ evwri rọ homaphia urhiọke, otọrakpọ na no no tiobọnu eri hwuru nẹ aye i nyerẹn.”—Isaiah 26:19.

Ọrana ọ merhoma? Ihworho ri hwuru na i ha ekete rọ mai vwo omefuon, jerẹ ọmọ rọ ha uvuẹn oghwuvwiẹ izie. Itiọrurhomẹmro eri hwu ne i ha uvuẹn okarorhọ Osolobrugwẹ Ọrọmaigbanhon na. (Luke 20:37, 38) Arha rhọmọ aye nuhwu rhiẹ akpọ omamerhomẹ, ọnọ họhọ ọke ekrun a ghọghọ ji dede ọmọboban re vwiẹre obọ! Omarana, ọwan i vwo ifiẹrorhọ udabọ uhwu dede.

Oborẹ Ifiẹrorhọ Ọnọ Sabu ru Wẹn

Paul o yonirin ọwan kpahen ọghanronmẹ ifiẹrorhọ. Ọ tare taghene ifiẹrorhọ emru ọghoghanren owu rẹ Ilele Kristi ine vi vwo, a hariẹ dje erhu isodja. (1 Thessalonians 5:8) Me yi Paul ọ haye ta? Uvuẹn ọke ra ya i Baibol na, isodja e kuẹ erhu aye ra ha iteru ru rhọ, aye e kwuie rhẹ oberun erhu ọrọrọ ra ha ephianron aranmo ru. Fọkiẹ erhu isodja na, ekwakwa ra ha fi urhomu isodja na i vwa rha kuiẹ-ẹn, ukpomaran aye ne sefughwẹ. Me yi Paul ọ haye ta? Jerẹ oborẹ erhu isodja ọ sẹrorẹ urhomie, omaran ifiẹrorhọ ọ ji sẹrorẹ ẹhẹn ọrhẹ iroro ọwan. Wu rhe vwo ifiẹrorhọ kpahen ọhọre Osolobrugwẹ, wu rhe brudu phan orhianẹ wu dẹrughwaroghwu erhirhiẹ egbogbanho-on. Ọrọmo usuẹn ọwan yọ vwọ guọlọ aruẹ ifiẹrorhọ ọnana?

Paul ọ ji ha udje ọrọrọ dje kpahen oborẹ ifiẹrorhọ o ru surhobọmwu ọhọre Osolobrugwẹ. Nọ yare: “Ọwan i vwo ifiẹrorhọ ọnana, rọ họhọ ọtan harẹn arhọ ọwan, ro mwẹro jeghwai gbanhon.” (Hebrews 6:19) Ra mẹriẹn taghene i Paul o simirhọ ọke okuna aye o rhue, ọye o rhe oborẹ ọtan na ọ ghanren te. Era ghwa owọ i rha dẹrughwaroghwu ogiribo, aye ne donron ọtan na rhẹ urhie na. Orho te otọre urhie na ne, owọ na nọ nọ sabu te akpa udabọ ogiribo na, ukperẹ ogiribo na ọnọ mwa owọ na ya ghwiẹ atita eduado.

Omaran ọ ji havwọ, erhe vwo imwẹro kpahen ive Osolobrugwẹ, ọnọ ha userhumu rẹn ọwan fikparobọ uvuẹn akpọ ọgbogbanhon ọnana. Jehova o vive taghene ọke ọ sa obaro na orho vwo ivweri, ozighi, omemwurhọ yanghene uhwu-u. (Se ekpeti rọ ha aruọbe 10.) Arha sẹrorẹ ifiẹrorhọ ọrana, ana sabu din ebẹnbẹn, ọnọ ji lẹrhẹ ọwan vwo omwemẹ ra na nyalele irhi Jehova ukperẹ ono rhiẹ orharhere iruemru ri vuọn akpọ na inyenana.

Ifiẹrorhọ ri Jehova o tiobọnẹ o ji sekpahuọn. Jehova ọ guọlọre ne wu riamerhen akpọ na lele ọhọriẹ. Ọ guọlọre nẹ ‘aruẹ ihworho ephian i vwo usimi.’ Marhẹ ene ru simirhọ? Ọrukaro, owuowọnwan ono vi “vwo irherhe ọgbagba ọrẹ urhomẹmro na.” (1 Timothy 2:4) Eri fomu ẹbe ọnana phia i jiririe wẹn ne wu yono kpahen urhomẹmro rọ ha uvuẹn Ẹmro Osolobrugwẹ. Ọke ọrana, ifiẹrorhọ rẹ Osolobrugwẹ ọnọ yọ, ono rhomu ghwẹ aruẹ ifiẹrorhọ ephian rẹ akpọ ọnana o tiobọnẹ.

Wu rhe vwo aruẹ ifiẹrorhọ ọrana, ukperẹ wu ne roro taghene o vwo ohworho rọ nọ ha userhumu wẹ-ẹn, wu na sabu vwo imwẹro taghene Osolobrugwẹ ọnọ yọ omẹgbanhon wu na nyamwu ẹkẹ wu bruru lele ọhọre ọnẹyen. (2 Corinthians 4:7; Philippians 4:13) Rhẹ aruẹ ifiẹrorhọ ọrana wu guọlọre? Omarana, orhianẹ wa guọlọ ifiẹrorhọ, ọrhọ tobọ jiri ne wa guọliẹ, fiudugbere. Ifiẹrorhọ ọ havwiẹ wẹn. Wu na sabu vwo yi!

[Ekpeti/Ifoto rọ ha aruọbe 10]

Oborẹ Ọsoriẹ Ene Vwo Ifiẹrorhọ

Ekete i Baibol enana ina ha userhumu wẹn vwo obọdẹn ifiẹrorhọ

◼ Osolobrugwẹ o vive obaro akpọ omamerhomẹ rẹn ọwan.

Baibol na ọ tare taghene akpọ na ono rhiẹ i paradais rọ vuọnren rhẹ ihworho rẹ oma ọ merhan ri ji vwo okugbe.—Psalm 37:11, 29; Isaiah 25:8; Revelation 21:3, 4.

◼ Osolobrugwẹ ọ vwọ mọrenfia-an.

Jehova o vwo utuoma kpahen aruẹ efian ephian. Jehova ohworho ọfuanfon, omarana ọ sabu mọrenfia-an.—Proverbs 6:16-19; Isaiah 6:2, 3; Titus 1:2; Hebrews 6:18.

◼ Omẹgbanhon Osolobrugwẹ o vwo ughwru-u.

Jehova ọvo yẹ ọrọmaigbanhon. O vwo emru owuorowu uvuẹn otọrakpọ ọrhẹ odjuwu rọ nọ da ye obọ ji nọ jọ ha ive yi te orugba-a.—Exodus 15:11; Isaiah 40:25, 26.

◼ Osolobrugwẹ ọ guọlọre ne wu nyerẹn bẹmẹdẹ.

—John 3:16; 1 Timothy 2:3, 4.

◼ Osolobrugwẹ o vwo ifiẹrorhọ kpahen ọwan.

Osolobrugwẹ ọ vwọ tẹnroviẹ ijẹgba ọwa-an, ukpomaran ọ tẹnroviẹ omamọ uruemru ọrhẹ omẹdamu ọwan. (Psalm 103:12-14; 130:3; Hebrews 6:10) Ọ guọlọre ne ruẹ oborẹ orhomurun, oma ọ ji merhiẹn erhe ru te omaran.—Proverbs 27:11.

◼ Osolobrugwẹ o vive taghene ọnọ ha userhumu wẹn nyamwu ẹkẹ wu bruru uvuẹn ogame ọnẹyen.

O fo nẹ idibo i Jehova i roro taghene aye e vwo userhumu-u. Fọkime Osolobrugwẹ ọnọ yẹ ọwan ẹhẹn ọfuanfon ọnẹyen ro rhiẹ omẹgbanhon rọ maido, nọ ha userhumu rẹn ọwan.—Philippians 4:13.

◼ Osolobrugwẹ ọ ha ebrurhọ rhẹ ifiẹrorhọ re vwo kpahiẹn.

Wu na sabu hẹroso i Jehova hin, fọkime ọ vwọ samọ sẹrerhumujuo-o.—Psalm 25:3.

[Ifoto rọ ha aruọbe 12]

Jerẹ oborẹ erhu isodja ọ sẹrorẹ urhomie, omaran ifiẹrorhọ ọ sẹrorẹ ẹhẹn ọwan

[Ifoto rọ ha aruọbe 12]

Jerẹ ọtan, ifiẹrorhọ ọgbogbanhon ọnọ sabu kpọ ọwan vi

[Ekete iyẹnrẹn o nurhe]

Courtesy René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo