Abdii​—Jireenya Keenya Irratti Jijjiirama ni Fidaa?

DAANIʼEL umuriin isaa waggaa kudhan qofadha, taʼus waggaa tokkoof kaansarii wajjin walʼaansoo gochaa tureera. Akkuma michoota isaa kaanii doktarri isaas isatti abdii kutateera, taʼus Daaniʼel abdii hin kutanne. Inni yommuu guddatu qorataa taʼuudhaan guyyaa tokko qoricha kaansarii akka argatu amanannaa qaba ture. Keessumaa doktara gosa kaansarii isa qabe yaaluu irratti ogeessa taʼee fi dhiheenyatti isa yaaluuf dhufu abdiidhaan eeggachaa ture. Guyyaan beellama isaanii yommuu gaʼu garuu doktarichi haala qilleensaa gaarii hin taaneen kan kaʼe dhufuu hin dandeenye. Yeroo kanatti Daaniʼel dhiphachuu jalqabe, yeroo jalqabaatiifis abdii kutate. Achiis guyyoota muraasa gidduutti duʼe.

Seenaa Daaniʼel kana kan dubbate ogeessa yaalii fayyaa abdii qabaachuu fi abdii qabaachuu dhiisuun jijjiirama inni fayyummaa irratti fidu qoratedha. Isinis seenaa kanaa wajjin walfakkaatu dhageessaniittu taʼa. Fakkeenyaaf maanguddoon tokko duʼuu jala gaʼeera. Taʼus, qophii addaa tokko, jechuunis guyyaa itti nama jaallatu argu ykn yeroo itti yaadannoo tokko kabaju hawwiidhaan eega. Guyyaan qophii kanaa yommuu darbu maanguddoon kun yeruma sana duʼa. Haala kana keessatti wanti jijjiirama fide maalidha? Dhuguma akkuma namoonni tokko tokko jedhan abdiin humna qaba jechuudhaa?

Qorannoowwan yaalii fayyaa hedduun akka argisiisanitti amanannaan, abdii fi miirri gaariin jireenyaa fi fayyummaa nama tokkoo irratti dhiibbaa guddaa geessisu. Yaada kana irratti kan walii galan garuu namoota hundumaa miti. Qorattoonni tokko tokko yaadawwan kana ‘oduu durii saayinsii wajjin wal hin simne’ jechuudhaan fashaleessu. Isaan dhukkubni qaamaa jarmootaan ykn miidhaa qaamaa qofaadhaan akka dhufu amanuuf filatu.

Dhugaadha, faayidaa abdiin qabu shakkuun waan haaraa miti. Waggoottan kumaan lakkaaʼaman dura falaasaan Giriikii Aristootil jedhamu abdiin maal akka taʼe gaafatamee ture. Innis, “Abjuu utuu hin rafin abjoonnu dha” jedheera. Dhiheenyatti immoo bulchaa biyya Ameerikaa kan ture Beenjaamiin Firaankiliin akkas jedheera: “Namni abdiidhaan jiraatu utuu soomuu duʼa.”

Maarree, waaʼee abdii dhugaan isaa maalidha? Wanti hawwinu tokko ni dhugooma jennee akkasumaan yaaduu, jechuunis wanta qabatamaa hin taane irraa jajjabina argachuuf yaaluudhaa? Yookiin abdiin wanta qabatamaa irratti kan hundaaʼedha jechuuf sababii qabnaa? Abdiin buʼuuraa fi faayidaa kan qabu akkasumas fayyummaa fi gammachuu hunda keenyaatiif wanta barbaachisudhaa?

Abdiin Kan Nu Barbaachisu Maaliifi?

DAANIʼEL inni jalqaba mata duree darbe irratti ibsame utuu abdii isaa eeggateera taʼee maaltu taʼa? Kaansarii isaa irraa ni fayya turee? Yeroo harʼaatti lubbuudhaan ni jiraata turee? Namoonni abdiin fayyaadhaaf gumaacha akka godhu cimsanii amanan illee yaada kana hin deggeran. Kun qabxii baayʼee barbaachisaa taʼe dha. Humni abdiin qabu arbeeffamee ilaalamuu hin qabu. Abdiin qoricha waan hundumaa fayyisu miti.

Doktar Naataan Cheernii gaafannoo CBS Niiwus wajjin godhan irratti, namoota garmalee dhukkubsatan ilaalchisee humna abdiin qabu arbeessuun balaa inni qabu akka itti aanutti akeekkachiisaniiru: “Abbootiin manaa, haadhotiin manaa isaanii gad fageenyaan akka hin xiinxalle, jechuunis ilaalcha gaarii qabaachuuf carraaqqii akka hin goone isaan komatan nu mudataniiru.” Itti dabaluudhaan akkas jedhaniiru: “Yaadni akkasii ilaalcha dogoggoraa namni tokko dhukkuba isaa toʼachuu ni dandaʼa jedhu uumeera. Kana jechuun, dhukkubichi yommuu itti hammaachaa deemu, namni kun dhukkuba isaa toʼachuuf carraaqqii gaʼaa hin goone akka jechuu ti; kun immoo ilaalcha sirrii miti.”

Dhugaa dubbachuuf, namoonni dhukkuba cimaa wajjin waldhaansoo godhan, waraana humna baayʼee fi carraaqqii cimaa gaafatu irratti hirmaachaa jiru. Namoonni isaan jaallatan baʼaa ulfaataa isaan baatan irratti miirri balleessaa akka isaanitti dhagaʼamu matumaa hin barbaadan. Kanaafuu, abdiin gatii hin qabu jechuu dhaa?

Matumaa akkas jechuu miti. Fakkeenyaaf, doktarumti kun dhibee fi mallattoo dhukkubbii yaaluu irratti ispeeshaalaayizii godhaniiru. Yaaliin kun dhukkuba fayyisuu ykn umurii dhukkubsataa dheeressuu utuu hin taʼin, hamma dhukkubichi jirutti jireenya dhukkubsatichaa mijataa fi gaarii gochuu irratti xiyyeeffata. Doktarri kun utuu namni tokko baayʼee dhukkubsatee jiruu gammachuu akka qabaatu yaalii isaaf godhamutti baayʼee amana. Gammachuun sammuun keenya nagaa akka argatuu fi wantoota kan biroo gochuu akka dandaʼu ragaawwan argisiisan hedduun jiru.

Faayidaa Abdiin Qabu

Doktar Jiifoordi Joonsi inni gaazexessaa yaalii fayyaa taʼe, “Abdiin yaalii fayyaa humna guddaa qabu dha” jedheera. Inni qorannoowwan duraan godhamanii fi faayidaa gama miiraatiin nama dhukkubsateef gargaarsa gochuun qabu hubachuuf godhaman ilaaleera. Gargaarsi akkasii namoonni abdii fi ilaalcha gaarii akka qabaatan akka isaan gargaaru yaadama. Qorannoon bara 1989tti godhame tokko dhukkubsattoonni gargaarsa akkasii argatan umurii dheeraa akka jiraatan ibseera. Qorannoowwan dhiheenyatti godhaman garuu faayidaa gargaarsi kun qabu hamma duraanii mirkanaaʼaa miti. Haa taʼu malee, dhukkubsattoonni gargaarsa miiraa argatan dhiphinnii fi dhukkubbiin isaanitti dhagaʼamu warra hin arganne irra akka hirʼatu qorannoowwan ni argisiisu.

Mee qorannoo kan biraa dhukkuba onnee (CHD) wajjin haala wal qabateen abdii qabaachuu fi qabaachuu dhiisuun gaʼee inni qabu argisiisu haa ilaallu. Dhiirota 1,300 ol irratti jireenya ilaalchisee abdii qabaachuu fi qabaachuu dhiisuu isaanii qorannoon godhamee ture. Qorannoon waggaa kudhan booda namootuma kana irratti godhame dhiironni dhibbeentaa 12 taʼan dhukkuba onnee tokko tokkoon akka qabaman argisiiseera. Namoota kana keessaa warri abdii hin qabne warra abdii qaban harka lamaan caalanii turan. Laawuraa Kubzaaniskii inni mana barumsaa yaalii fayyaa Haarvaarditti fayyaa fi amala hawaasaa irratti gargaaraa piroofeesaraa taʼe akkas jedheera: “‘Ilaalcha gaarii qabaachuun’ fayyaaf gaariidha yaada jedhu ilaalchisee ragaawwan argaman hedduun, yaadni kun qorannoo saayinsii irratti utuu hin taʼin, madda odeeffannoo kan biroo irratti akka hundaaʼe argisiisu. Ilaalcha gaarii qabaachuun dhukkuba onneetiif gaarii taʼuu fi dhiisuu isaa ilaalchisee qorannoon kun ragaa quubsaa qabateera.”

Qorannoowwan tokko tokko akka argisiisutti namoonni haalli fayyaa isaanii gaarii akka hin taanetti yaadan yommuu yaaliin fayyaa baqaqsanii hodhuu isaaniif godhamu, namoota haalli fayyaa isaanii gaarii akka taʼe yaadan caalaa carraan isaan dafanii itti dammaqan gad aanaa dha. Umurii dheeraa jiraachuun iyyuu abdii qabaachuu wajjin wal qabata. Qorannoon tokko maanguddoonni dullumaaf ilaalcha gaarii qabaachuu fi dhiisuun isaanii dhiibbaa akkamii akka isaan irratti godhu gamaaggameera. Maanguddoonni, ergaa gabaabaa dullumni ogummaa fi muuxannoo isaanii akka dabalu ibsu yommuu argan, sana booda ciminnii fi humni isaanii dabalee argameera. Siruma iyyuu fooyyaʼiinsi godhan kun sagantaa sochii qaamaa torban 12 wajjin wal qixa dha.

Abdii, amanannaa fi ilaalchi sirriin fayyummaa keenyaaf faayidaa kan qaban kan fakkaatan maaliifi? Saayintistoonnii fi doktaroonni deebii quubsaa kennuuf hamma yoonaatti sammuu fi qaama namaa akka gaariitti hin hubanne taʼa. Taʼus, hayyoonni tilmaama beekumsa irratti hundaaʼe kennuu dandaʼu. Fakkeenyaaf, Piroofeesarri sirna narvii irratti qorannoo godhu tokko akkas jedheera: “Gammachuu fi abdii qabaachuun wanta namatti tolu dha, yommuu gammadnu baayʼee hin dhiphannu, akkasumas haala kana keessatti qaamni keenya fayyummaa qabaata. Kun wanta dabalataa namoonni fayya buleeyyii taʼanii itti fufuuf isaan barbaachisu dha.”

Yaadni kun doktaroota, ogeessota xiinsammuu fi saayintistoota tokko tokkoof haaraa taʼuu dandaʼa; barattoota Kitaaba Qulqulluutiif garuu akkas miti. Gara waggaa 3000 dura Solomoon inni ogeessa taʼe hafuura qulqulluudhaan geggeeffamee akkas jedhee barreesseera: “Garaan gammade qoricha gaarii dha, hafuurri cabe garuu humna namaa laaffisa.” (Fakkeenya 17:22) Yaada madaallii isaa eegee fi as irratti argamu hubadhu. As irratti “garaan gammade” dhibee hundumaa fayyisa akka hin jenne hubadhu, kanaa mannaa “qoricha gaarii dha” jedha.

Siruma iyyuu abdiin qoricha yoo taʼe, ‘doktarri qoricha kana namaaf hin ajajne jiraa?’ jennee gaafanna taʼa. Kana malees abdiin fayyummaa keenya irra darbee faayidaa dabalataa qaba.

Abdii Qabaachuu, Abdii Dhabuu fi Jireenya Kee

Qorattoonni namoonni abdii qaban, ilaalcha sirrii qabaachuudhaan karaawwan hedduudhaan akka fayyadaman hubataniiru. Mana barumsaatti, bakka hojiitti, ispoortii irratti illee caalaatti buʼa qabeeyyii taʼu. Fakkeenyaaf, dubartoota garee fiigichaa tokko keessa jiran irratti qorannoon godhamee ture. Leenjisaan isaanii dandeettii dubartoonni atleetiksii irratti qaban madaalee ture. Yeroo kanatti dubartoota kanaaf gaaffiin tokko tokko kan dhihaate siʼa taʼu, abdiin isaan qaban hammam akka taʼes ilaalameera. Qorannoon kun abdiin dubartoonni kun qaban, qabxii leenjisaan isaanii isaan madaaluuf qabe caalaa dandeettii isaanii sirriitti beekuuf gargaareera. Abdiin humna cimaa akkasii kan qabaate maaliifi?

Waaʼee abdii dhabuu qoruudhaan hubannaa hedduun argameera. Qorannoon bara 1960manitti godhame tokko amala bineensotaa ilaalchisee wanta haaraa tokko ifa godheera. Qorannoon kun qorattoonni “amala leenjiidhaan argame” jecha jedhu akka uuman isaan taasiseera. Namoota irrattis mallattoon wal fakkaatu akka mulʼatu hubataniiru. Fakkeenyaaf, namoonni sagalee guddaa akka dhagaʼan gochuudhaan qorannoon isaan irratti godhamee ture. Namoonni kun bantuuwwan tokko tokko tuttuquudhaan akkamitti sagalicha dhaabuu akka baratan isaanitti himame. Namoonni kun sagalicha dhaabuu dandaʼaniiru.

Garee lammaffaattis waanuma wal fakkaatutu himame; taʼus bantuuwwan sana yoo tuttuqan iyyuu sagalicha balleessuu hin dandaʼan turan. Akkuma tilmaamuu dandeessan namoonni garee isa lammaffaa keessa turan baayʼeen isaanii abdii kutataniiru. Qorannoo guyyuma sana gara boodaatti godhame irratti isaan tarkaanfii akkamii iyyuu fudhachuu irraa duubatti jedhanii turan. Wanti godhan kam iyyuu jijjiirama akka hin fidne amananii turan. Taʼus, garee lammaffaa keessaa illee warri jijjiirama akka fidan amanan abdii hin kutanne.

Doktar Martiin Seeligmaan inni qorannoowwan kanaan dura godhaman qopheessuu irratti gargaarsa godhe abdii qabaachuu fi abdii qabaachuu dhiisuu irratti qorannoo gochuuf kakaʼeera. Inni namoota gatii akka hin qabnetti of ilaalan irratti qorannoo balʼaa godheera. Doktarri kun akka jedhetti ilaalchi akkasii namoonni sochiiwwan baramaa taʼan akka hin goone isaan rakkisuu, darbees isaan dhowwuu illee ni dandaʼa. Seeligmaan abdii dhabuu fi miidhaa inni qabu akka itti aanutti ibseera: “Qorannoon ani waggaa digdamaaf godhe, yeroo hundumaa akka warra abdii hin qabneetti milkaaʼina kan dhabne dogoggora keenyaan akka taʼee fi milkaaʼina argachuu akka hin dandeenye yaadna yoo taʼe, wanta goonu hunda irratti dhiibbaa gaarii hin taane geessisa, darbees utuu ilaalcha akkasii hin qabnu taʼee wanti nu irra hin geenye akka nu irra gaʼu godha.”

Ammas yaadni xumuraa kun, yeroo harʼaa namoota tokko tokkoof haaraa fakkaachuu dandaʼa, taʼus barattoota Kitaaba Qulqulluutiif haaraa miti. Mee fakkeenya kana hubadhu: “Guyyaa dhiphinaatti yoo abdii kutatte, Humni kee ni xiqqaata.” (Fakkeenya 24:10) Eeyyee, Kitaabni Qulqulluun abdii dhabuun ilaalcha dogoggoraa akka qabaattuu fi waa gochuuf humna akka si dhabsiisu ifatti dubbata. Maarree miira abdii dhabuu injifattee abdii qabaachuuf maal gochuu dandeessa?

[Fakkii]

Abdiin faayidaa hedduu qaba

Abdii Kutachuu Moʼuu Ni Dandeessa

WANTOOTA utuu siif hin milkaaʼin hafaniif ilaalcha akkamii qabda? Hayyoonni hedduun deebiin gaaffii kanaaf kennitu nama abdii qabdu ykn abdii hin qabne taʼuu kee akka argisiisu amanu. Hunduma keenya rakkinni gara garaa ni mudata; nu keessaa tokko tokko garuu rakkinni dabalataa nu mudata. Taʼus, namoonni tokko tokko rakkina isaan irra gaʼe irraa bayyanatanii deebiʼanii kan yaalan, warri kaan immoo rakkinuma xixinnoo isaan mudateen illee abdii kan kutatan maaliifi?

Fakkeenyaaf, hojii barbaadaa akka jirtu godhii yaadi. Gaafannoodhaaf dhihaattee fudhatama dhabde. Sana booda waaʼee haala kanaa maaltu sitti dhagaʼama? Akka hin barbaadamnee fi rakkinichi furmaata akka hin qabne yaaduu dandeessa. Kanaan kan kaʼes, ‘Nama akka kootii eenyu iyyuu hin qacaru. Ani matumaa hojii argachuu hin dandaʼu’ ofiin jechuu dandeessa. Kana irra kan hammaatu immoo, ‘Ani wanta tokko iyyuu gochuu hin dandaʼu. Namni kam iyyuu na hin barbaadu’ jettee yaaduudhaan gochi tokkichi kun qofti jireenya kee hundumaa irratti dhiibbaa akka geessisu gochuu dandeessa. Haalli kun hundi baayʼee akka abdii kutatte argisiisa.

Abdii Kutachuu Injifachuu

Miira abdii kutachuu akkamitti injifachuu dandeessa? Tarkaanfiin inni jalqabaa, yaada dogoggoraa akkasii addaa baasnee hubachuu dha. Tarkaanfiin inni itti aanu immoo yaadawwan kana mormuu dha. Sababii kan biraa fudhatama itti dhabde beekuuf yaali. Fakkeenyaaf fudhatama kan dhabde dhuguma namni kam iyyuu si qacaruu waan hin barbaadneefii? Moo hojjechiisaan sun nama dandeettii kan biraa qabu qacaruu waan barbaaduufi?

Dhugaawwan tokko tokko irratti yaaduun kee yaada dogoggoraa guddaa akka qabdu hubachuuf si gargaaruu dandaʼa. Wanta tokko irratti milkaaʼina dhabuun kee, waan hundumaa irratti milkaaʼina akka hin arganne argisiisaa? Moo kallattii jireenya kee kan biraa milkaaʼina itti argatte yaaduu dandeessa? Fakkeenyaaf sochii hafuuraa irratti, hariiroo maatii fi michoota kee wajjin qabdu irratti milkaaʼina hin argannee? Wanti tokko naa hin milkaaʼu ykn balaa geessisa yaada jedhu of keessaa baasuu baradhu. Dhugaa dubbachuuf matumaa hojii akka hin arganne beekuu ni dandeessaa? Yaada dogoggoraa of keessaa baasuuf wanti gochuu dandeessu dabalataas jira.

Ilaalcha Gaarii fi Galmawwan

Waggoottan dhihoodhaa asitti qorattoonni hiika abdii ilaalchisee yaada xiyyeeffannaa namaa harkisu, taʼus dhiphaa taʼe kennaniiru. Abdiin galma kee bira akka geessu amantii qabdu akka dabalatu dubbataniiru. Akkuma mata duree itti aanu irratti ilaallu, abdiin kana caalaa hiika balʼaa qaba; taʼus kallattii hedduudhaan hiikni amma kenname kun faayidaa waan qabu fakkaata. Hiika abdiin qabu kana irratti xiyyeeffachuun keenya ilaalcha gaarii galma qabaachuu irratti xiyyeeffatu guddifachuuf nu gargaara.

Galma baafanne bira gaʼuu akka dandeenyu amanannaa qabaachuuf, barsiifata galmawwan baafanne bira gaʼuu qabaachuu qabna. Barsiifata akkasii hin qabdu taanaan waaʼee galmawwan kee sirriitti irratti yaaduun kee si gargaara. Hunda dura garuu galma qabdaa? Salphaadhumatti sochii guyyaa guyyaadhaan qabamuu keenyaan kan kaʼe, wanti jireenya keenya keessatti dhugumaan argachuu barbaannu ykn wanti iddoo guddaa kenninuuf maali dha jennee gaafachuu dhiisuu dandeenya? Wantoota dursa kennuufii qabnu adda baasnee beekuuf, Kitaabni Qulqulluun waggoota dheeraa dura, ‘Wantoota caalaatti barbaachisoo taʼan adda baasaa beekaa’ jechuudhaan qajeelfama kenneera.​—Filiphisiyus 1:​10.

Wantoota dursa kenninuuf erga adda baasnee booda, jireenya hafuuraa, jireenya maatii fi hojii keenya ilaalchisee galmawwan caalaatti barbaachisoo taʼan beekuun nuuf salphata. Jalqaba irratti galmawwan hedduu baafachuu dhiisuun keenyaa fi galmawwan salphaatti bira gaʼuu dandeenyu baafachuun keenya barbaachisaa dha. Galmi keenya bira gaʼuuf baayʼee ulfaataa yoo taʼe, akka dhiphannuu fi abdii kutannu nu gochuu dandaʼa. Kanaafuu, galmawwan guguddaa yeroo dheeraa fudhatan, galmawwan xixinnoo yeroo gabaabaatti bira geenyutti hihiruun barbaachisaa dha.

Jechamni “Hiyyeessa garaa kutate bishaan raafuutu gabbisa” jedhu jira. Jechamni kun dhugaa tokko tokko waan qabu fakkaata. Galma keenya erga adda baasnee booda, fedhii fi kutannoo galma keenya irra gaʼuuf akka carraaqnu nu kakaasu qabaachuu qabna. Faayidaa galma keenyaa fi buʼaa galma keenya irra gaʼuun nuuf argamsiisu irratti yoo xiinxalle, kutannoo keenya nuuf cimsa. Dhugaa dha, rakkinoonni tokko tokko nu mudachuun isaanii hin oolu. Taʼus akka rakkina furamuutti malee, rakkina furamuu hin dandeenyeetti ilaaluu hin qabnu.

Haa taʼu malee, karaa qabatamaa galma keenya bira gaʼuu itti dandeenyus yaaduu qabna. Barreessaan Riik Siindar jedhamuu fi faayidaa abdii irratti qorannoo balʼaa godhe, galma tokko irra gaʼuuf karaawwan hedduu sammuutti qabachuun barbaachisaa akka taʼe gorseera. Haala kanaan karaan inni tokkoffaan yommuu hojjechuu didu, karaa isa lammaffaa, isa sadaffaa fi kan biraadhaan yaaluu dandeenya.

Siindar dabalataanis yeroo itti galma tokko galma isa kan biraatti jijjiiruu qabnu akka hubannu gorseera. Rakkinni galma keenya irra akka hin geenye nu godhu yoo nu mudate, galma sanatti cichuun abdii nu kutachiisuu malee faayidaa hin qabu. Karaa biraatiin immoo galmicha galma bira gaʼuu dandeenyutti jijjiiruun abdii nuuf kenna.

Kitaabni Qulqulluun gama kanaan fakkeenya nu gargaaru qabateera. Daawit Mootichi Yihowaadhaaf mana qulqullummaa ijaaruuf galma guddaa qaba ture. Haa taʼu malee, Waaqayyo mirga kana kan argatu isa utuu hin taʼin, ilma isaa Solomoon akka taʼe Daawititti hime. Daawit jijjiirama abdii nama kutachiisu kanatti cichuu mannaa galma isaa jijjiireera. Qarshii fi miʼoota ilmi isaa manicha ijaaree xumuruuf isa barbaachisu walitti qabuu irratti xiyyeeffateera.​—1 Mootota 8:​17-​19; 1 Seenaa 29:​3-7.

Abdii kutachuu moʼuu fi ilaalcha gaarii galma irratti xiyyeeffate qabaachuudhaan abdii keenya dabaluu irratti milkaaʼina yoo arganne iyyuu, amma iyyuu abdii ilaalchisee hirʼina guddaa qabaachuu dandeenya. Akkamitti? Sababiin isaas abdii kutachuun addunyaa kana keessatti nu mudatu baayʼeen isaa wantoota toʼannaa keenyaa ala jiran irraa kan dhufe dha. Rakkoowwan guguddaa namoota mudatan, jechuunis hiyyummaa, waraana, jalʼina haqaa, dhukkuba dabalaa jiruu fi duʼa irratti yommuu yaadnu akkamitti abdii qabaannee itti fufuu dandeenya?

[Fakkii]

Hojii barbaaddu utuu hin qacaramin yoo hafte, kana booda hojii hin argadhu jettee ni yaaddaa?

[Fakkii]

Daawit Mootichi galmaa wajjin haala wal qabateen akka haala haaraa isa mudatetti jijjiirama godheera

Abdii Dhugaa Eessaa Argachuu Dandeessa?

SAʼAATIIN kee hojjechuu dideera; kan cabe taʼuu hin oolu. Yommuu hojjechiisuuf yaaddu filannoo hedduun si mudate. Beeksisawwan hedduun saʼaatii akka suphan amanannaadhaan dubbatu, taʼus isaan keessaa tokko tokko wanti isaan dubbatan wal faallessa. Haa taʼu malee, waggoota hedduu dura saʼaaticha kan hojjete ollaa kee dandeettii qabu tokko akka taʼe yoo beekte hoo? Kana malees, inni saʼaatii kee tola suphuuf fedhii akka qabu hubatte. Amma eenyuun akka filattu ifadha mitii?

Mee amma saʼaaticha abdii qabdu wajjin walbira qabii ilaali. Yeroo rakkisaa kanatti akkuma namoota hedduu abdiin qabdu badeera taanaan gargaarsaaf garamitti garagaluu dandeessa? Namoonni hedduun rakkina kana furuu akka dandaʼan dubbatu, yaanni isaan kennan garuu kan nama burjaajessuu fi wal faalleessu taʼuu dandaʼa. Yoos qaama ilmaan namootaa dandeettii abdii qabaachuu akka qabaatan godhee uume irraa gargaarsa maaliif hin argattu? Kitaabni Qulqulluun, “Inni tokkoon tokkoon keenya irraa fagoo miti” jedha; nu gargaaruufis fedhii guddaa qaba.​—Hojii Ergamootaa 17:27; 1 Pheexiros 5:7.

Hiika Balʼaa Abdiidhaaf Kenname

Kitaabni Qulqulluun yaada baramaa yeroo harʼaa doktaroonni, saayintistoonni fi saayikoolojistoonni dubbatan caalaa ibsa balʼaa kenna. Afaan jalqabaa Kitaabni Qulqulluun ittiin barreeffameen jechi “abdii” jedhamee hiikame hawwiidhaan eeguu fi wanta gaarii abdachuu jechuu dha. Akka walii galaatti abdiin wantoota lama of keessatti qabateera. Kunis wanta gaarii hawwuu fi wanti gaariin sun ni dhufa jedhanii amanuuf buʼuura qabaachuu dabalata. Abdiin Kitaaba Qulqulluu keessatti ibsame hawwii buʼuura hin qabne miti. Buʼuura cimaa dhugaa fi ragaa irratti hundaaʼe qaba.

Gama kanaan abdiin, amantii isa wanta qabatamaa hin taane irratti utuu hin taʼin, ragaa qabatamaa irratti hundaaʼe wajjin wal fakkaata. (Ibroota 11:⁠1) Taʼus Kitaabni Qulqulluun amantii fi abdii gidduu garaagarummaan akka jiru ibsa.​—1 Qorontos 13:13.

Fakkeenyaan ibsuuf, michuun kee amantu tokko wanta tokko akka siif godhu yommuu gaafattu, wanta kana akka siif godhu ni abdatta. Abdiin kee buʼuura kan hin qabne miti; sababiin isaas michuu kee akka gaariitti beekta, gochawwan gaarummaa fi arjummaa inni kanaan dura raawwate waan argiteefis isa irratti amantii qabda. Abdiin kee fi amantiin kee walitti dhufeenya cimaa kan qabu taʼus, wantoota adda adda taʼani dha. Waaqayyo irratti abdii akkasii qabaachuu kan dandeessu akkamitti?

Wanta Abdiidhaaf Buʼuura Taʼu

Waaqayyo madda abdii dhugaa ti. Bara duriitti Yihowaan “abdii Israaʼel” jedhameera. (Ermiyaas 14:⁠8) Abdii amansiisaan sabni isaa qaban hundi isa biraa kan argame dha; kanaafuu, inni abdii isaanii ture. Abdiin akkasii akkasumaan wanta tokko hawwuu jechuu miti. Waaqayyo abdii isaaniitiif buʼuura cimaa isaaniif kennee ture. Isaan wajjin haala walqabateen waggoottan dhibbaan lakkaaʼamaniif, waadaa gale akka eegu argisiiseera. Geggeessaan isaanii Iyyaasuun akkas isaaniin jedheera: “Waadaawwan gaggaarii Waaqni keessan Yihowaan isiniif gale hundumaa keessaa jechi tokko illee utuu hin raawwatamin akka hin hafne . . . akka gaariitti beektu.”​—Iyyaasuu 23:⁠14.

Waggoottan kumaan lakkaaʼaman boodas yaanni kun amma iyyuu dhugaa dha. Kitaabni Qulqulluun waadaawwan dinqisiisoo Waaqayyo kennee fi raawwii isaanii ilaalchisee seenaa hedduu qabateera. Waadaawwan inni kenne baayʼee amansiisoo waan taʼaniif, yommuu dubbatamanitti akka waan raawwatamanitti ibsamaniiru.

Kitaabni Qulqulluun kitaaba abdiiti jechuu kan dandeenyu kanaafi. Hariiroo Waaqayyo ilmaan namootaa wajjin qabu ilaalchisee seenaa jiru yommuu qoʼattu, caalaatti isa irratti abdii qabaachuuf kakaata. Phaawulos ergamaan akkas jedhee barreesseera: “Jabaannee dhaabbachuu keenyaan, akkasumas jajjabina Kitaabota Qulqulluu keessaa argamuun abdii qabaachuu akka dandeenyuuf, wantoonni dursanii barreeffaman hundi barumsa akka irraa argannuuf barreeffaman.”​—Roomaa 15:⁠4.

Waaqayyoo Abdii Akkamii Nuuf Kenneera?

Abdiin baayʼee akka nu barbaachisu kan nutti dhagaʼamu yoomi? Yeroo duuti nu mudatutti mitii? Taʼus, namoonni hedduun yommuu nama jaallatan duʼaan dhabanitti abdii akka hin qabne isaanitti dhagaʼama. Kana malees, duʼa caalaa wanti nama abdii kutachiisu jiraa? Duuti utuu wal irraa hin kutin tokkoon tokkoon keenya ariʼaa jira. Yeroo baayʼee amanne fudhachuu baannus yeroo nutti dhufu garuu hambisuu hin dandeenyu. Kitaabni Qulqulluun duʼa “diina isa dhumaa” jedhee ibsuun isaa sirriidha.​—1 Qorontos 15:26.

Kanaafuu, yeroo duuti nu mudatu abdii qabaachuu kan dandeenyu akkamitti? Caqasni Kitaaba Qulqulluu duuti diina isa dhumaa akka taʼe dubbatu, akka ‘balleeffamus’ ni ibsa. Yihowaan duʼa caalaa humna guddaa qaba. Kanas, yeroo baayʼee mirkaneesseera. Akkamitti? Warra duʼan duʼaa kaasuudhaani. Kitaabni Qulqulluun Waaqayyo namoota duʼan duʼaa kaasuuf yeroo adda addaa sagal humna isaatti akka fayyadame ni ibsa.

Isaan keessaa inni guddaan Yihowaan Ilmi isaa Yesuus michuu isaa Alaazaar isa guyyaa afuriif duʼee ture duʼaa akka kaasu humna isaaf kennuu isaa kan ibsu dha. Yesuus kana kan godhe dhoksaadhaan utuu hin taʼin, ifatti namoota hedduu fuulduratti dha.​—Yohaannis 11:38-​48, 53; 12:​9, 10.

‘Namoonni duʼan sun duʼaa kan kaafaman maaliifi? Isaan dulloomanii deebiʼanii duʼaniiru mitii?’ jettee of gaafatta taʼa. Eeyyee duʼaniiru. Taʼus, seenaawwan waaʼee duʼaa kaʼuu amansiisoo taʼan akkasiitiin kan kaʼe namoonni jaallannu deebiʼanii akka jiraatan abdii amansiisaa qabaachuu dandeenya. Eeyyee, duʼaa akka kaʼan amanuuf ragaa quubsaa qabna. Jecha biraatiin abdii dhugaa qabna.

Yesuus, “Duʼaa kaʼuu fi jireenyi ana” jedheera. (Yohaannis 11:25) Yihowaan addunyaa maratti namoota duʼaa akka kaasu humna kan kenne isaafi. Yesuus akkas jedheera: ‘Saʼaatiin warri awwaala yaadannoo keessa jiran hundi sagalee isaa itti dhagaʼanii fi awwaala keessaa itti baʼan ni dhufa.’ (Yohaannis 5:​28, 29) Eeyyee, warri awwaala keessa rafanii jiran hundi lafa jannata taatu irra jiraachuuf deebiʼanii duʼaa kaʼuuf abdii qabu.

Isaayyaas raajichi duʼaa kaʼuu ilaalchisee yaada garaa namaa tuqu kana dubbateera: “Namoonni kee warri duʼan deebiʼanii ni jiraatu. Reeffawwan koos ni kaʼu. Isin warri biyyoo keessa jiraattan, dammaqaa, ililchaas! Sababiin isaas, fixeensi kee akkuma fixeensa ganamaa ti, laftis warri duʼaan moʼaman gara jireenyaatti akka deebiʼan ni gooti.”​—Isaayyaas 26:19.

Kun kan nama jajjabeessu mitii? Namoonni duʼan akkuma daaʼima gadameessa haadha isaa keessa jiruu iddoo amansiisaa keessa jiru. Eeyyee, warri duʼanii awwaalcha keessa jiran yaadannoo Waaqayyo hundumaa dandaʼuu isa daangaa hin qabne keessatti eegamanii jiru. (Luqaas 20:37, 38) Akkasumas dhiheenyatti gara jireenyaatti kan deebiʼan siʼa taʼu, akkuma daaʼima reefu dhalatee maatii isaatiin simannaan isaaf godhamutti, isaanis gammachuudhaan simatamu. Kanaafuu, yeroo duuti nu mudatutti illee abdii qabaachuu dandeenya.

Abdiin Maal Siif Raawwata?

Phaawulos faayidaa abdiin qabu waan hedduu barsiiseera. Inni abdiin meeshaa waraanaa hafuuraa isa guddaa, jechuunis baarmeexaa sibiilaa akka taʼe ibseera. (1 Tasalonqee 5:⁠8) Maal jechuu isaa ture? Bara duriitti loltuun tokko waraana irratti baarmeexaa huccuu ykn gogaa irraa tolfame irratti baarmeexaa sibiilaa kaaʼata ture. Baarmeexaan sibiilaa kun wantoonni darbataman mataa isaa irratti miidhaa utuu hin geessisiin akka deebiʼan godha. Wanti Phaawulos ibsuu barbaade maali? Akkuma baarmeexaan sibiilaa mataadhaaf eegumsa godhu abdiinis sammuu, jechuunis dandeettii yaaduu keenyaaf eegumsa godha. Kaayyoo Waaqayyoo irratti abdii cimaa kan qabdu yoo taʼe, yommuu rakkinni si mudatu sodaadhaan ykn abdii kutachuudhaan nagaa sammuu kee hin dhabdu. Nu keessaa baarmeexaa akkasii kan hin barbaanne eenyudha?

Phaawulos abdii fedha Waaqayyoo irratti hundaaʼe ibsuuf fakkeenya kan biratti fayyadameera. “Abdii jabaa fi amansiisaa akka qofoo dooniitti lubbuu qabee dhaabu kana qabna” jedhee barreessera. (Ibroota 6:​19) Phaawulos yeroo tokkoo ol balaa doonii irraa waan ooleef faayidaa qofoo doonii akka gaariitti beeka. Yommuu obomboleettiin isaan mudatu hojjettoonni doonii qofoo doonii isaanii gadi buusu. Qofoon doonii lafa galaana jala jiru ciniinee yeroo qabutti, doonichi obomboleettiidhaan oofamee dhagaa qarqara galaanaa jirutti akka hin rukutamne isa eega.

Haaluma walfakkaatuun, abdiin Waaqayyo nuuf kenne “jabaa fi amansiisaa” yoo nuuf taʼe, yeroo rakkisaa keessa jabaannee dhaabbachuu fi keessa darbuuf nu gargaara. Yihowaan yeroon waraanni, yakki, gaddi ykn duuti itti hin jiraanne dhiheenyatti akka dhufu abdii kenneera. (Saanduqa fuula 10 irra jiru ilaali.) Abdii kana jabeessinee qabachuun keenya naamusa dogoggoraa yeroo harʼaa addunyaa maratti babalʼatee jiruuf harka kennuu mannaa, ulaagaa Waaqayyootiin akka jiraannu nu jajjabeessuudhaan balaa irraa nu eeguu dandaʼa.

Kana malees, abdiin Yihowaan kenne siinis dhuunfaatti si ilaallata. Inni jireenya inni siif yaade akka jiraattu barbaada. Fedhiin isaa “akaakuun namootaa hundi” akka fayyani dha. Akkamitti? Jalqaba irratti, tokkoon tokkoon namaa “beekumsa dhugaa isa sirrii” argachuu qaba. (1 Ximotewos 2:⁠4) Maxxansitoonni barreeffama kanaa waaʼee dhugaa dubbii Waaqayyoo beekumsa jireenya siif argamsiisu akka argattu si jajjabeessu. Kana gochuu keetiin abdiin Waaqayyo siif kennu abdii addunyaan kun siif kennu kam irra iyyuu kan caalu dha.

Abdii akkasii qabda taanaan, gargaarsa akka hin qabne sitti hin dhagaʼamu. Sababiin isaas, Waaqayyo galmawwan kee isa fedhii isaa wajjin wal simu bira gaʼuuf jabina si barbaachisu siif kenna. (2 Qorontos 4:7; Filiphisiyus 4:​13) Maarree, kan si barbaachisu abdii akkasii mitii? Kanaafuu abdiin kan si barbaachisu yoo taʼee fi abdii kanas barbaadaa jirta yoo taʼe onnadhu. Abdiin sitti dhihoo jira, argachuus ni dandeessa!

[Saanduqa/Fakkii]

Wantoota Abdiidhaaf Buʼuura Taʼan

Yaadawwan Kitaaba Qulqulluu kun abdii kee guddifachuuf si gargaaruu dandaʼu:

◼ Waaqayyo yeroo gaariin akka dhufu waadaa galeera.

Dubbiin isaa guutummaan lafaa jannata akka taatu, akkasumas ilmaan namootaa gammadoo fi tokkummaa qabaniin akka guutamtu dubbata.​—Faarfannaa 37:11, 29; Isaayyaas 25:8; Mulʼata 21:​3, 4.

◼ Waaqayyo sobuu hin dandaʼu.

Inni soba akkamii iyyuu ni jibba. Yihowaan guutummaatti qulqulluu dha, kanaafuu sobuu hin dandaʼu.​—Fakkeenya 6:​16-​19; Isaayyaas 6:​2, 3; Tiitoo 1:2; Ibroota 6:​18.

◼ Waaqayyo humni isaa daangaa hin qabu.

Hundumaa kan dandaʼu Yihowaa qofa dha. Uumama cufa keessatti waadaa gale akka hin raawwanne wanti isa dhowwuu dandaʼu hin jiru.​—Baʼuu 15:11; Isaayyaas 40:25, 26.

◼ Waaqayyo bara baraaf akka jiraattu barbaada.

​—Yohaannis 3:​16; 1 Ximotewos 2:​3, 4.

◼ Waaqayyo Abdii nutti hin kutatu.

Inni hirʼinaa fi dadhabina qabnu irratti utuu hin taʼin, amalawwan gaggaarii qabnu irratti xiyyeeffachuu filata. (Faarfannaa 103:12-​14; 130:3; Ibroota 6:​10) Inni wanta sirrii akka goonu abdata, yeroo goonus ni gammada.​—Fakkeenya 27:11.

◼ Waaqayyo galma kee irra akka geessu si gargaaruuf waadaa galeera.

Tajaajiltoonni isaa matumaa gargaarsa akka hin qabne itti dhagaʼamuu hin qabu. Waaqayyo nu gargaaruuf hafuura qulqulluu isaa isa humna hunda irra caalu qabu arjummaadhaan nuu kenna.​—Filiphisiyus 4:​13.

◼ Waaqayyotti amanamuun matumaa gatii kan hin qabne miti.

Inni guutummaatti amanamaa waan taʼeef matumaa si hin dhiisu.​—Faarfannaa 25:3.

[Fakkii]

Baarmeexaan sibiilaa mataadhaaf akkuma eegumsa godhu, abdiinis sammuudhaaf eegumsa godha

[Fakkii]

Akkuma qofoo doonii, abdiin buʼuura cimaa qabu tasgabbii namaaf argamsiisa

[Madda]

Courtesy René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo