NAPNOY PROBLEMA SO MUNDO

1 | Asikasom so Laman Mo

NO AKIN YA IMPORTANTE

Saray krisis o kalamidad et walan walay epekto to ed laman.

Makapa-stress iray problema tan no mabayag ya na-stress so sakey, mainomay toy mansakit.
No walay krisis, mairap so manpa-ospital tan nayarin onkulang so tambal.
Lapud kalamidad, naapektoay anapan na totoo kanian agda nasaliw iray kailangan da, singa say masustansian naakan odino tambal.

No Antoy Dapat Mon Naamtaan

Nayarin agka la makapan-isip na duga no walay graben sakit mo tan nai-stress ka. Kanian napaulyanan mo lay sarilim tan onloor so sakit mo.
Lalo ka laingen ya mansakit no agka manpatambal tan ompan nipeligro ni ingen so bilay mo.
No maksil so laman mo, mas makapanggawa ka na duga iran desisyon anggano dakel so problema.
Mayaman ka man o mairap, sarag mon asikasoen so laman mo.

No Antoy Nagawaan Mo

Say marunong et nanenengneng to la ray peligro antis nin nagawa tan manplaplano pian naiwasan iratan anggad posible. Nayarin onaplika met itan ed pangasikasod laman. Mabetbet ya naiiwasan so pansakit odino igrabe na sakit no mapalinis tayo. Wala may ibabaga da ed English ya, “prevention is better than cure.” Labay ton ibaga, maong ni manalwar pian agka mansakit nen say mansakit ka insan ka manpatambal.

“Lapud mapalinis kamid laman tan abung mi, akatipid kami ta agmi ayaman ed doktor tan agkami saliw lan saliw na tambal.”—Andreas.a

a Sinalatan so arum ya ngaran diad sayan magasin.

NO PANON YA NASARAG—Tips

No walay krisis o kalamidad, asikasom so laman mo. Makatulong iraya

IYUGALI SO INKAMAPALINIS

Iyugali so inkamapalinis

Ibabaga na Biblia: “Say marunong et ompapaliis no nanenengneng toy peligro.” (Proverbio 22:3) Isip mo la no anto ra kasi posiblin mamakapuy ed resistensiam odino makaalis ed sika tan iwasan mo iratan.

Lanang mon sabonen tan urasan so limam, lalo la no antis kan manparaan na naakan, mangan, odino no kayarim ya man-CR.
Lanang mon linisan tan i-disinfect so abung yo, lalo la ray lugar tan gamit ya naynay ya nabembenan.
Iwasan so mihalobilo ed totoon walay makaalis ya sakit da no posible.

ONINUM / MANGAN NA MASUSTANSIA

Mangan na masustansia

Ibabaga na Biblia: “Anggapoy toon bubusolen toy dilin laman to, noag ingen papakanen tan papablien to itan.” (Efeso 5:29) Nibagan maasikaso tayo ed laman tayo no maalwar tayo ed kakanen tan iinumen tayo.

Oninum na dakel ya danum.
Mangan na nanduruman prutas tan pising.
Iwasan so mangan na mataba, maasin, tan maasukal.
Agmansisigarilyo, oninum na sobsobran alak, odino manda-drugs.

“Pian agkami mansakit, lanang kamin mamangan na masustansia. Ta no andi, ompan naupot so melmelag ya badyet mi ed pampadoktor tan tambal. Mas labay mi nin gastosen so kuarta mi ed masustansian naakan.”—Carlos.

MAN-EXERCISE TAN MANPAINAWA NA SUSTO

Man-exercise

Ibabaga na Biblia: “Mas maong ni daiset a painawa nen say alablabas a panagkimey tan panguusil ed dagem.” (Eclesiastes 4:6) Tua, kailangan tayoy mantrabaho, pero kailangan tayo met so manpainawa.

Man-exercise ka. Sarag mon igapo diad regular ya panakar. Baleg so nitulong na pan-exercise pian onkasil so laman mo anggano matatken, disabled, odino walay graben sakit mo.
Manpainawa na susto

Manpainawa na susto. No kulang kay ugip, mas mainomay moy na-stress tan agka maka-concentrate. Tan no lanang lan ontan, mansakit ka laingen.
Man-set na realistikon oras na iyugip tan gawam itan. Kada agew, salim ya gawaen ya pareparehon oras so kakabangon tan kakaugip mo.
Paliisan moy man-TV odino man-cellphone no kakaugip la tan akadukol ka la.
No magano lay kakaugip, agka mamangan na dakel, mankakape, tan oniinum na de-alkohol.

“Apansin ko ya walay epekto na kakaugip ed laman ko. No kulang ak na ugip, ansakit so ulok tan laman ko. Balet no susto so ugip ko, nagawaan ko ray dapat kon gawaen, maligligsa ak, tan aliwa ak ya masakit.”—Justin.