Tobonbalo—Say Biang Yo ed Maliket, Nankakasakey a Pamilya
“Siak so nansumpal a sakey a peteg ya anak nen amak, matamoy tan say alenleneg ed arap nen inak.”—ULIRAN 4:3.
1, 2. Anton problema so wala ed arum iran Kristianon sankaabungan?
AGAYLAN makarepresko so pangibesngaw mo ed saray kapagaan mo diad sakey a mangaaro ed sika, a manasalin talosan toray liknaan mo, tan mangiter na simbawan panangiyansakit! Tan sano satan et sakey ya ateng, peteg a sika so mapalar. Balet panon so naliknam ya inkamaapit mo ed saray atateng mo?
2 Duaran katayatdang a walaan na Kristianon atateng so nansulat: “Say manunan problema mi et say pitatalosan. Basta agmi nayarian so mitongtong ed saray atateng mi. Inaro min maomaong iray atateng mi, balet basta agmi nayarian so mitalosan. Siak so nampikasin mabetbet nipaakar ed pamaakaran balet ta ag-akasabi ed sakey ya ebat.” Akin a no maminsan et wala so kakulangan na makabaliksan a pantatalosan anggan diad saray Kristianon sankaabungan? Kasin wala so pakaresolbe ed ontan a problema?
No Akin a Wala So Baetan ed Pantatalosan
3, 4. Mangisita na arum iran rason diad kakulangan na pantatalosan ed baetan na atateng tan ananak?
3 Saray walad kalangweran ya abitla ed akauna so agmipakna ed atateng da diad panagpili ed saray panligliwaan tan kakaaro. Saray agpampapaknaan, a dingan na liknaan a say panmoriam so impulisay, so nayarin mangikaput na pantatalosan. Balet akin a sarayan panduruma so nagawa? Isusuhiri na Uliran 20:29 so sakey a rason. Nabasa: “Say kalimgasan na saray walad kalangweran a lalaki et say biskeg da, tan say karlangan na mamasiken et say ubanan-ya-ulo ra.” Lapud say inkatobonbalon “biskeg” so agkokontrolen na mapasang iran kapetegan na saray taon na eksperiensia, sikayoran walad kalangweran so nayarin mangibaliwala ed saray kaatapan, a liknaen yon ‘anggapo so bengatlan mauges a nagawa.’ Saray atateng yo, anggaman kuan, manlapud kakabatan ya agamoran bilang resulta na edad—odino anggan manlapud saray ampait iran personal ya eksperiensia—so mikabat a duma. Anggaman natatalosan daray liknaan yo, sikara so nayarin sikakabat ed saray masilib a kaatapan ya agyo nanenengneng.—Uliran 29:15.
4 Diad arum iran panaon, et nayarin wala so kakulangan na pantatalosan lapud naromog yon mairap ya itongtong so nipaakar ed arum iran makapautot ya emosyon. Lapud pigutgutan ed arum odino lapud diad saray dilin kakulangan yo, say puso yo so nayarin manpautot. Nayarin sikayo so onkiwas a singa ginawa nen Job, a nanliknan anggan saray dilin agagi to, saray maapit a kabkabat to, on, anggan say dilin sankaabungan to, so binmeneg ed sikato. (Job 19:13-19) Diad arum iran kipapasen, et onlesa so baetan lapud say sakey ya ateng et ‘kaputan to la so layag’ to sano salien na sakey a tobonbalon iparungtal iray delikadon liknaan to. (Uliran 21:13) Inreklamo na sakey a biin katayatdang: “Siak so asakitan a tuloy, siak so onakis tan si dad so mangikuan, ‘Say panakis so ag-ontulong,’ kanian inememan ko laray liknaan ko. Siak so agla amatedter na lua ed arap to, tan anggapo la so pantatalosan a balot.”
5. Anto so ununan kundang diad pamaaligwas ed makabaliksan a pantatalosan?
5 Ingen, anggaman anto so awawey na atateng yo, malaem so nayarian yon gawaen a mamaaligwas ed pantatalosan! Igapo diad simamatuan mamabli ed siglaotan yo ed atateng yo. Alimbawa, say nasyon na Israel so nankunwarin maapit ed mangatatawen ya Ama ra, a kuan da: “Amak, sika so maamot a kaaro na inkaugaw ko!” Balet diad katuaan, wala so nagegeban siglaotan lapud rebelyoson kiwas to. (Jeremias 3:4, 5) Kasin saray atateng yo so peteg a ‘maamot a kakaaro’? Kasin nagawaan yoray bengatla, anggan ag-iimanoen, a mangamper na agpantatalosan? Kasin nibaga yo a singa si Solomon: “Pinaneknekan kon siak so peteg ya anak nen amak [tan si inak]”? (Uliran 4:3) Anto so nagawaan yo pian niyasingger a maapit ed sikara?
“Maaron-Panangasi tan Inkamatua”
6. (a) Unong ed Uliran 3:3, antoran kalidad so ontulong ed sakey a tobonbalon ‘makaromog na pamalangkap ed Dios tan totoo’? (b) Panon na sakey ya ‘itaker iraya ed kulokulong na sakey’?
6 Inimano nen makabat ya Arin Solomon so nakakaukolan na sakey a tobonbalo pian “makaromog na panangasi tan maabig a pakatebek ed mata na Dios tan ed mangaraldalin a too [a pati saray atateng na sakey].” Say ebat to? “Anako, . . . komon ta say maaron-panangasi tan inkamatua so ag-ontaynan ed sika. Itaker mo ra ed kulokulong mo. Isulat mo ra ed tapi na pusom.” (Uliran 3:1-4) Say maaron-panangasi tan inkamatua so mangiyasingger a maapit ed sika diad saray atateng mo. Balet sarayan kalidad so nepeg a magmaliw a kabiangan na personalidad mo, ‘itaker mo ra ed kulokulong mo tan isulat mo ra ed pusom.’ Mabetbet, diad panaon na Biblia, say panagtatak a singsing so akabiten ed sakey a kuldon ya akasulong ed beklew. (Genesis 38:18) Sayan singsing so sankablian lapud no ag-usaren, anggapo so dokumenton nagawan autentiko. Say nansulong ed singsing so agbalot makalingwan ed satan tan mabetbet a napanonotan ed atagey a kablian. Sirin say maaron-panangasi tan inkamatua so nepeg a lawas nonoten tan say kablian da so agbalot nalingwanan. Balet panon so pakapangipatnag mo ed sarayan kalidad?
7. Panon so nayarin kibalikas na maaron-panangasi ta pian napaaligwas so pantatalosan?
7 Say “maaron-panangasi,” unong ed pantalos ed orihinal a Hebreon salita, et kabaliksan to so “matoor ya aro” tan tutukoyen to so personal a paknaan ed sakey a siglaotan. Kanian kasin sika so matoor ed saray atateng mo tan akipaknan mansiansian maapit ed emosyon? Diad Zacarias 7:9, 10, say maaron-panangasi so nisiglaot ed panangasi tan panangabagey. Kasin sika so maabagey nipaakar ed saray kairapan a sasagmaken na saray atateng mo? Say maaron-panangasi na arum a totoo “so singa ra lurem ed kabuasan tan singa linaew ya ontaynan a masakbay.” (Oseas 6:4) Kasin say maaron-panangasim so naandipat diad petang na sakey a suppiatan odino sano agmo nipasoot so labay mo? Sano nanaalipanesan, kasin bembenan mo ‘so ganggan na maaron-panangasi ed dilam’? Say katooran tan panangabagey so makanakana diad pantatalosan.—Uliran 31:26.
8. Panon so pakapangipatnag na tobonbalo ed inkamatua?
8 Say “inkamatua” so mamalesa na inkaapit, lapud say talek so makana ed anggan anton maapit a siglaotan. Agmamagmaliw a singa saray “lalaki na katilaan” a mangiyamot ed nengneng na inkatoo ra. (Salmo 26:4) Nayarin sika so natukson manbilay, diad epekto, na duaran bilay—sakey sano kaarap moray Kristianon atateng mo tan sananey sano agda ka nanengneng. Say ontan a kurang so mangitonton ed trahedya, ilautla sano arapen mo so sakey a seryoson problema tan agka akinlongan a mangarap ed satan diad inkasika. Isipen, met, so kabuyak na talek sano naromogan so sakey a kurang na katilaan. “Mas malaem so kabat na saray atateng ko nen say iisipen kon kabat da,” so inkuan na sakey a Kristianon walad kalangweran. “No salien kon iyamot so bengatla ed sikara, lulureyen ko lambengat so inkasiak tan sasalien kon palikdoen si Jehova.” On, magmaliw a determinadon mamayubo na akindalem ya inkamatua. Balet kasin say panangipatnag na inkamatua so nigeter lambengat diad ipaliis ed ‘pikewet’ a salita tan gawa.—Uliran 4:20, 24; 10:9.
‘Mansalitan Maptek a Manlapud Puso’
9. Anton problema so atalonaan na duaran tobonbalo, tan anto so nansumpalan?
9 Arum a tobonbalo so aliwan matua nipaakar ed saray liknaan da ed atateng. Alimbawa, sakey ed saray tobonbalon abitla ed parapo 2 so angako: “Pian mansiansia so kareenan, inggapo min ibaga a kabat min labay na saray atateng mi so ondengel, balet ta eememan miray peteg a liknaan mi ed dalem mi.” Inanap na sarayan katayatdang so tulong. Sikara so pinaseseg na sakey a matatken ya onasingger ed atateng da tan aligen da si tobonbalon Elihu, a kuanto: “Siak so mansalitan maptek a manlapud puso.” (Job 33:3, Beck) Kayari na masimoon ya impanpikasi, imparungtal da ed kaunoran so puso ra ed atateng da, ya impaliwawa ra so ampait iran liknaan da. (Ipareng so Uliran 12:18.) Anggaman akebbiew ya akaamtan ontan so liknaan na ananak to, inako na ama ed sikara ya asubraan toray pamaakaran. Sikato so aliketan ta sikara so nansalita. Inkuan na anak a bii: “Say kipapasen na pamilya mi natan so nankalkalna balet ta maseguro ya onaabig. Sanen inggapo mi so mantatalosan a lalon bulobulos, insan nanengneng miray rason ed saray inggeter dan totontonen. Tinundaan da la so mitongtong ed sikami a singa ugugaw. Inggapo min talosan so balang sinansakey a mas magmaong.”
10, 11. (a) Unong ed Uliran 27:19, anto so mangarum na ligsa diad sakey a Kristianon pamilya? (b) Panon so pakapangiyaplika na saray tobonbalo ed sayan bersikulo?
10 Say pagmaliw a lukas ed saray atateng mo so mamabiskeg na pantatalosan ed puso. Sano sika so mansalita ed kalmada, marespeto, natalosan na saray atateng mo no anto so wala ed pusom. (Uliran 29:11) Nanengneng mo met iray kalidad ed puso ra. Sayan pranka tan maabagey a pantotongtong so ontulong ed sikan mangamtan magmaong ed dilin pusom. Ibabaga na Uliran 27:19: “Singa dia ed danum et say lupa so onebat ed lupa, ontan so puso na sakey a too ed sakey a too.”a A singa nanengneng mo so anino na lupam ed danum, sirin diad impapuson pitatalosan ed atateng mo et nayarin nanengneng mo a saray emosyon da tan motibasyon da so aliwa ran duma ed samay wala ed sika. Sayan pantatalonsan so mamalesa na maapit a pakatalos tan panangasikaso, a nakakaukolan ed maligsan pamilya.
11 Sirin mabulos a mitongtong ed saray atateng mo ya anggan diad saray makapautot a bengatla. Ibalikas moray kapagaan mo tan insaew mo tan ontan met ed saray gayagam tan aligwas. Tongtongen moray nipaakar ed kalat mo ed bilay tan saray pikakasim. Agmo ‘isisian so inkasika.’ (Uliran 18:1) Maparanay a salien mon usaren so pigaran pribadan panaon ed ateng, ta pian saratan ya inkaapit so nipinabang mo. Aromog na arum iran walad kalangweran a saya so nagawaan da legan a mimiulop ed ateng diad kimey na panagpulong, legan a sikara so manaakar, odino anggan diad legan a sikara so mibibiang ed arum iran nengneng na panliligliwaan na pamilya.
12. Antoran kapetegan so nepeg ya arapen na saray tobonbalo?
12 Anggaman saray sagpot mon mamayubo na makabaliksan a pitatalosan so walaan na maabig iran epekto, nisay sika nisaray atateng mo so ayadyari. No maminsan et nayarin saray atateng so onkiwas ya aliwan makatunongan, kulang na pakalikna ed liknaan na arum odino onsaew a mangipanengneng na manepeg ya ehemplo. Nayarin sikara ni ingen so agmananisia tan nayarin agmidedeneng a naynay ed sika unong ed saray prinsipyo na Biblia. Arum ed sikayo so nayarin manaayam ed sakey-ateng a pamilya odino diad ikit, a saratan so namparan walaan na nikadkaduman kagonigonan. Anggaman panon la so inkaapit mo ed saray atateng mo, no maminsan et naliknam a begtebegtew ka ed emosyon. Panon so pakapangisungdom a sitotoor ed ontan a kairapan?
Aralen a ‘Sakbaten So Pako Kaleganan na Inkatobonbalo’
13. Akin a say balikas nen Jeremias ed Tagleey 3:27 so singa nikadkaduma?
13 Sanen ingganggan nen Jehova, inkelyaw nen propeta Jeremias: “Peteg ya agko amta no panon so pansalita, lapud siak so sakey ya ugaw”! Balet ta sikato so pinaseguroan tan pinabiskeg nen Jehova. Lapud saray irirap to, kapagaan to, tan inkadismaya to et alikna to no maminsan a labay to la so ontunda, tan aminsan et imbaga to: “Naayew komon so agew ya inkianak ko!” (Jeremias 1:6, 19; 20:7-9, 11, 14) Saginonor, insulat to: “Maabig ed sakey a toon makayari a nepeg ton sakbaten so pako kaleganan na inkatobonbalo to.” (Tagleey 3:27) Balet panon a say panakbat ed sakey a pako na kairapan so nipasen a makagungguna? Say ehemplo nen Jose so mangiyilustran maong ed saya.
14, 15. (a) Anto so eksperiensia nen Jose bilang sakey a tobonbalo? (b) Panon so ‘inkagugolan [to] diad balikas nen Jehova’?
14 Diad edad a 17, et naawat nen Jose ed sakey a kugip so madibinon sipan a bembenan to so sakey a prominentin inkabetang. Balet, nia, saray maimon ya agagi ton lalaki so angilako ed sikato diad inkaaripen! Sikato so nansumpal ed Ehipto tan diad saginonor et ginulonggulongan diad pangawan nisesengeg ed kasalanan a ginetman panagpasoot. (Genesis 37:2, 4-11, 28; 39:20) Sayan maabig-ehemplon tobonbalo tan mananawir ed maglorian sipan so nipisok ed makapasinagem iran bakor na pangawan. Bilang sakey a sankaili ed arawin dalin, sikato so andian na sakey a kaaron mangiyansakit ed sikato odino ontulong ed sikato.
15 “Saray sali to [Jose] so sinakitan na saray gulonggulong, say kamarerwa to so niiyan ed saray balatyang; ya anggad panaon a say salita to so sinmabi, say balikas nen Jehova a mismo so angugol ed sikato.” (Salmo 105:17-19) Diad 13 taon, nanirap si Jose bilang sakey ya aripen tan sakey a pinangaw ya anggad tinmua so sipan nen Jehova. Diad panamegley na sayan eksperiensia et sikato so agugolan. Si Jehova, anggaman aliwan sikato so nansengegan na saray gonigon, so angiyabuloy ed sikara nisengeg ed sakey a gagala. Kasin ipreserba nen Jose so ilalo to “diad balikas nen Jehova” anggaman ed kairapan? Kasin itarok to ed inkatatken so maabig iran kalidad, tan bayuboan so nakaukolan ya anos, kaumildian, espiritual a biskeg, tan determinasyon a mamemben ed mairap a kimey? Bueno, nansumpal si Jose a singa balitok a nanlapud apuy na managgugol—lalon dalisay tan lalon mabmabli ed Dios, ya angusar ed sikato a lalon makapakelaw diad kayari to.—Genesis 41:14, 38-41, 46; 42:6, 9.
16. Panon so nepeg a panmoria na tobonbalo ed kairapan?
16 Namparan si Jose tan si Jeremias so anagmak na irap ya aliwan kasalanan da. Binayuboan da la so maridios iran kalidad. Anggaman kuan, sikara so agugolan a nagkalalo legan ya inarap daray kairapan. Agaylan lalo so ontan a kagugolan a nakaukolan na saray tobonbalon nankasalanan! Say disiplina, a nayarin mairap ya awaten, so mamawala na inkatunong no sika so ipasal na satan. (Hebreos 12:5-7, 11) Sayan panagpasal so mamayubo na akindalem a biskeg a singa pinaawet-na-petang a balatyang. Legan a “si Jehova so nantultuloy ed si Jose tan intultuloy ton innatnat so maaron-panangasi,” sirin iter to ed sika so biskeg a walad labas na saman so gendat tan siyayaman a tumangan to so panagsungdom.—Genesis 39:21; 2 Corinto 4:7.
17. Anto so epekto na kairapan ed sakey a walad kalangweran a bii? Anto so naaralan mo a manlapud saya?
17 Bilang sakey ya alimbawa, sakey a biin katayatdang a say agano nin ikit-ton-laki so singa alablabas a mapekder tan agmililikna ed saray liknaan to nipaakar ed impatey na inad-aro ton ama so nannonot lan ontaynan. Diad impakamoria to a saya lambengat so mamalesa na lalon dakel a problema, sikato so nansiansia—tan nansungdo. Natan, diad ngalngalin 13 taon ed saginonor, inkuanto: “Say disiplina na ikit ko so nanggawa ed siak a lalon magmaong a persona. Sanen si inak labatla so kaamong ko, siak so masugnar tan matunganga. Naynay a kinaliktan kon gawaen iray bengatla ed dilin dalan ko. Naaralan kon imanoen iray arum. Inebatan met nen Jehova so dakel iran pikakasik diad biskeg na liknaan diad impatey nen amak tan lalon onapit ed si ikit ko.” On, say panaral a manbilay ed kairapan so mangiyasingger ed sika ed si Jehova. Sirin sikato so nayarin magmaliw a Kaarom, ‘say talek mo a manlapud inkatobonbalom.’—Salmo 71:5.
18. (a) Anto so manitermina no panon so pansumpalan na bilay na sakey a tobonbalo? (b) Akin a saray tobonbalo so nepeg a mangipasen ed atateng da a mabmabli?
18 Agbalot lilingwanan a say kaliberliber mo ed abung so agmanitermina ed personal a kablian odino no panon so pagmaliwan na bilay mo. Noag ingen, “diad saray ugali to et say ugaw a laki [odino, bii] so manggawa ed sikaton mamidbir no kasin saray kimey to so dalisay tan maptek.” (Uliran 20:11) Saray dilin maptek a gawam so manggawa ed sikan mabmabli ed Dios tan ikdan to so bilay mo na kabaliksan tan kablian. Anggapo so pamilyan ayadyari, balet ta onnengneng ed saray positibon kalidad ed abung yo. Isipen iray sakripisyo na atateng mo diad impangitarya to ed sika na tagano, kawes, siruman, nakakaukolan a tambal, tan arum nira. Imbes a saratan so balesen mo na kalamangan, “igalang mo so amam tan say inam.” Sikara so ipasen mon mabmabli, sankablian.—Efeso 6:1-3; Uliran 16:20; 17:13.
19. Antoran tumang so onsabi a manlapud impapuson katutulok ed atateng na sakey?
19 Say makabaliksan a pitatalosan ed saray atateng mo so mamaaralem na arom ed sikara. Say katutulok ed satan so manlapu ed puso. “Anakon laki [odino, bii], agmo lilingwanan so ganggan ko, tan komon saray bilin ko so sumpalen na pusom,” so ipapaseseg na makabat ya ama, a mangituturo ed saray tumang, “lapud dukey na saray agew tan taotaon na bilay so niarum ed sika.”—Uliran 3:1, 2.
[Paimano ed Leksab]
a Inkuan nen komentaristan A. Cohen nipaakar ed sayan bersikulo: “Diad puso na kaaro tayo et nanengneng tayo so dili tayon ugali a nisindag. . . . Sikato so pranka tan maabagey a siglaotan na pankakaaron peteg a kabaten tayo so inkasikatayo, tan moriaen so wala ed sikatayo.” (Proverbs, The Soncino Press) Say bersyon na Biblia nen W. F. Beck so angikuan ed kabiangan: “Sirin nanengneng mo ed inkasika a nisindag ed puso na sakey a too.”
Kasin Nanonotan Yo?
◻ Anto so nayarin pansengegan na baetan ed pantatalosan?
◻ Panon a nibalikas na sakey a tobonbalo so maaron-panangasi?
◻ Diad antoran dalan a say inkamatua so mamaaligwas na pantatalosan ed pamilya?
◻ Anto so nagawaan na panakbat ed pako na kairapan ed sakey a tobonbalo?
[Litrato ed pahina 15]
Unong a say pako na kairapan so angugol ed personalidad nen Jose, ontan met a say panangisungdo ed saray kairapan bilang sakey a tobonbalo so mangugol ed personalidad mo