Magano La So Inkahustisya ed Amin a Nasyones
“Inkaalas—inkaalas so nepeg mon tumboken, ta pian sika so nayarin mantultuloy a manbilay tan nayarin peteg a mangayarian ed dalin ya iter nen Jehova a Dios mo.”—DEUTERONOMIO 16:20.
1. Anto so orihinal a gagala na Dios ed too, tan panon lambengat so panumpal to ed satan?
SAY GAGALA nen Jehova a Dios diad impamalsa ed laki tan bii et pian napano so dalin na saray ayadyarin pinalsa. Amin da so mandayew ed sikato tan sumpalen da so biang da diad pamatulok ed dalin. (Genesis 1:26-28) Lapud say too so agawa ed indengan tan kaulibay na Dios, sikato so apalangkapan na saray kalidad na kakabatan, inkahustisya, aro, tan pakayari. Dia lambengat ed asimbang a pangagamil ed sarayan kalidad a say too so makayarin manumpal ed gagala na Managgawa to ed sikato.
2. Panon inkaimportante so pananumbok ed inkahustisya a para ed saray anak na Israel?
2 A singa naimano ed akaunan artikulo, say too so nanrebelde ed dalan na impanggawa na Dios ed saray bengatla tan asentensyaan ed patey. Natan, lapud ag-inkayadyari, imposible ed sikato so panumpal ed orihinal a gagala na Dios ed katooan. Say agpakayari na toon mangipatnag na ayadyarin inkahustisya so mapatnag a sengegan ed sayan insaew. Agtanton pankelawan, sirin, ya impanonot nen Moises ed saray anak na Israel: “Inkaalas—inkaalas so nepeg mon tumboken”! Saray bilay da tan say abilidad a mangayarian ed Insipan a Dalin so nandepende diad pananumbok da ed inkahustisya.—Deuteronomio 16:20.
Sakey ya Anino na Onsabin Maabig Iran Bengatla
3. Akin a say panangusisa ed impideneng nen Jehova ed Israel so importante ed sikatayo natan?
3 Say pidedeneng nen Jehova ed nasyon na Israel so amabiskeg na talek tayo a sikato so peteg a manggawa ed inkahustisya ton malinew ed amin a nasyones diad panamegley na pinili ton Aripen, si Jesu-Kristo. Impaliwawa nen apostol Pablo so pamaakaran diad onian dalan: “Lapud amin a bengatlan nisulat nensaman so nisulat ya onkanan kibangatan tayo, pian diad panamegley na panagsungdo tan diad panamegley na panamaligliwa na Kasulatan et nayarin nawalaan itayo na ilalo.” (Roma 15:4) Lapud say Dios “so sakey a manangaro ed inkatunong tan inkahustisya,” kinaukolan to ed saray Israelitas a sikato so aligen da ed amin na saray pililimog da ed balang sinansakey. (Salmo 33:5) Saya so malinlinew a nanengneng diad pangusisa ed pigara ed 600 iran ganggan a niiter ed Israel.
4. Panoy inkaasikaso na saray problema ed saray kanepegan-ed-sibil diad leksab na Mosaikon Ganggan?
4 Saray problema ed kanepegan-ed-sibil so anggapo sanen tinumbok so Ganggan Mosaiko. Diad pangala ed kipapasen na sakey ya aliwan-Israelitan nanayam ed dalin, ibabaga na Levitico 19:34: “Say sankailin manaayam bilang sankaili ed sikayo so magmaliw ed sikayo a sakey a tubo yo; tan sikato so nepeg mon aroen a singa sikan dili.” Agaylan sakey a maptek tan maaron oksuyan! Nagkalalo ni, saray uko-ukom tan tastasi so asimbawa: “Agmo nepeg so mantasi ed sakey a gutgutan ta pian ontumbok ed ulop na totoo a pikeweten so inkaalas. No nipaakar ed duka, agmo ipanengneng so idapag ed sakey a gutgutan to.” (Exodo 23:2, 3) Isipen pa itan—inkahustisyan nipakurang ed namparan mayaman tan pobre!
5. Ipareng iray kriminal a ganggan ed leksab na Mosaikon Ganggan ed saraman so wala natan.
5 Diad leksab na kodego na Mosaikon Ganggan, saray ley a kriminal so superyor a tuloy nen saray ley na saray libro na bilibilin ed nasyones natan. Alimbawa, say managtakew so agnapriso ta pian ipasakbat so awit na saray managkimey-na-impasyan totoo a mangunor ed Ganggan. Nakaukolan to so mankimey tan manbayar na doble odino onsulok ni ed saman so tinakew to. Sirin agnapirdian so biktima. Alimbawa no say managtakew so agmalabay a mankimey tan manbayar. Diad satan a kipapasen, sikato so ilako ed inkaaripen ya anggad nagawa so pakabayar. No mantultuloy ya ipanengneng to so impaawet ya awawey, sikato so nakaukolan ya iyan ed ipapatey. Diad onia say inkahustisya so nagawa ed biktima, tan saya so mabiskeg a mangamper ed arum a nayarin mankanonotan a mantakew. (Exodo 22:1, 3, 4, 7; Deuteronomio 17:12) Nagkalalo ni, lapud say bilay so sagrado ed mata na Dios, anggan siopan managpatey so iyan ed ipapatey. Saya so angekal ed marelmeng, managpatey a too a manlapu ed bansa. Anggaman kuan, nipanengneng so panangasi ed saray akapatey ya agginagala.—Numeros 35:9-15, 22-29, 33.
6. Diad anton konklusyon so pangitontonan ed sikatayo na panangusisa ed saray ganggan ed Israel?
6 Siopa so makapangiburi, sirin, a say inkahustisya so ananda ed amin na saray maptek a pidedeneng na Dios ed bansa na Israel? Sirin, agaylan ligliwa, agaylan ilalo, so mamano ed sikatayo sano morekdeken no panon so kikurang na sipan na Dios ed Isaias 42:1 diad panamegley nen Kristo Jesus! Ditan et naikdan itayo na paseguro: “Say inkaalas ed nasyones so itarok to.”
Asimbangan na Panangasi So Inkahustisya
7. Deskribien iray mapangasin impideneng nen Jehova ed Israel.
7 Say inkahustisya na Dios so asimbangan na panangasi. Saya so malinew a nipatnag sanen saray Israelitas so ginmapon nanrebelde ed saray matunong a dalan na Dios. Talinengen so salaysay nen Moises ed mapangasin panangasikaso nen Jehova ed sikara legan na 40 taon ed kalawakan: “Sikara so aromog to ed kalawakan a dalin, tan dia ed tiwangwang, managlem a kabueran. Sikato so niliktub to, pian sikato so asikasoen, pian sikato so bantayan a singa ugaw-ugaw na mata to. Singa sakey ya agila a mankusokuso ed ubong to, a manpayakpak ed saray sibong to, imbuskag toray payak to, sikara so inala to, intarok to ra ed saray tapew na payapayak to, si Jehova lambengat so mangitotonton ed sikato.” (Deuteronomio 32:10-12) Saginonor, sanen say nasyon so nanapostata, kinerew nen Jehova: “Pawil kayo, ipangasi yo, manlapud saray mauges a dalan yo tan manlapud saray mauges a pililimog yo.”—Zacarias 1:4a.
8, 9. (a) Diad anton kalaknab so impanengneng na Dios ed mapangasin inkahustisya to ed saray Judios? (b) Anton pinal a kalamidad so dinmapo ed sikara, balet anto so nibaga ed dalan na pidedeneng na Dios ed sikara?
8 Say opresi na panangasi nen Jehova so naplag ed saray telek a layag. Diad panamegley na propetan Zacarias, imbaga na Dios: “Sikara so agtinmalineng, tan sikara so ag-angimano ed siak.” (Zacarias 1:4b) Sirin say mapangasin inkahustisya na Dios so anagdag ed sikaton mangibaki ed bogbogtong ya Anak to pian ontulong ed sikaran ompawil ed Sikato. Imparungtal nen Juan a Managbautismo so Anak na Dios diad impangikuan: “Nengneng yo, say Kordero na Dios a mangekal na kasalanan na mundo!” (Juan 1:29) Diad pigaran taon, si Jesus so andi-kesaw a nambangat ed saray Judios diad saray maptek a dalan na Dios, a nanggawa na saray agnabilang a milagro tan sirin pinaneknekan to a sikato so nipasakbay a Manangiliktar. (Lucas 24:27; Juan 5:36) Balet saray totoo so agtinmalineng odino anisia. Sirin, atenyeg si Jesus a mangikelyaw: “Jerusalem, Jerusalem, say managpatey na saray managbato ed saraman so imbaki ed sikato,—agaylan kinaliktan ko a tiponen iray anak mo, a singa nengneng na panipon na sakey a nganak ed saray siwsiw to ed silong na payak to! Balet sikayon totoo so agnanlabay. Nia! Say abung yo so nataynanan ed sikayo.”—Mateo 23:37, 38.
9 Inamper na Dios so pangidapo na maruksan panangukom to ed sananey nin 37 taon, anggad 70 K.P. Insan inabuloyan toray Romanon maneral ed Jerusalem tan saray nilibulibon Judios so kinautibo to. Sano imanoen tayo so andukey-a-panangitepel nen Jehova tan anos to ed peryodo na dakerakel iran siglo, siopa so onsaew a makanengneng ed tanda na inkahustisya ed amin na saray pidedeneng to ed abung na Israel?
Inkahustisya ed Amin a Nasyones
10. Panon so inkinatnat na inkahustisya na Dios ed amin a nasyones?
10 Ontumbok ed impangipulisay na Israel ed si Jesus, imbaga nen Santiago: “Say Dios ed ununan panaon et inyarap to so imano to ed saray nasyones pian mangala ed sikara na sakey a totoo nipaakar ed ngaran to.” (Gawa 15:14) Sayan “totoo,” a pati saraman so pigaran Judios ya angawat ed si Jesus a bilang Mesias, so kolektibon anibukel “na [espiritual] ya Israel na Dios” tan tinibukel na 144,000 a nailalak ed espiritun patumbok nen Kristo Jesus. (Galacia 6:16; Apocalipsis 7:1-8; 14:1-5) Say inmunan ag-agalsiman a Hentil a mananisia et si Cornelio. Sanen si Cornelio tan say sankaabungan to so angawat ed dalan na panangilaban na Dios, imbaga nen Pedro: “Diad panseguro et atebek ko a say Dios so agmanangiduma, balet diad amin a nasyones et say toon antakot ed sikato tan manggawa na inkatunong so makapaliket ed sikato.” (Gawa 10:34, 35) Pinalaknab nen Pablo so kaptekan na agpanangiduma nen Jehova sanen inkuanto: “Anggapo so Judio nisay Griego, anggapo so aripen nisay bulos a too, anggapo so laki nisay bii; ta amin yo so saksakey a too a nikasakey ed Kristo Jesus. Nagkalalo ni, no sikayo so kayarian nen Kristo, sikayo a peteg so bini nen Abraham, mananawir no nipaakar ed sakey a sipan.”—Galacia 3:28, 29.
11. Anton sipan so niiter ed si Abraham, tan panon so kasumpal to?
11 Dia et sikatayo so napanonotan ed sakey a makapakelaw a sipan ya inter nen Jehova ed si Abraham. Nibase ed inkamabulos na satan a patriarkan mangibagat ed inad-aro ton anak a si Isaac, imbaga na Dios ed sikato: “Nisesengeg ed katuaan a sayan bengatla so ginawam tan agmo inkibot so anak mo, say alenleneg mo, peteg a sika so papalaren ko . . . Tan diad panamegley na binim et amin a nasyones na dalin so peteg a mamapalar ed inkasikara.” (Genesis 22:16-18) Panon so kasumpal na sayan sipan? Say “bini nen Abraham,” a tinibukel nen Jesu-Kristo tan saray 144,000 ya alanaan a patumbok ton apruebaan a matoor ya anggad patey, so manuley ed katooan a manlapud katawenan diad sanlibon taon. (Apocalipsis 2:10, 26; 20:6) Nipaakar ed satan a mabenditon panaon, ipapaseguro nen Jehova ed sikatayo: “Diad inkadaakan na maprinsipen uley tan diad kareenan et anggapo so anggaan.” Akin? Lapud “say maprinsipen uley” na satan a Mesianikon Panarian so ‘apabiskeg diad panamegley na inkaalas tan inkatunong ed panaon ya andi-geter.’—Isaias 9:7.
12. Diad anton kalaknab a saray bendisyon na Abrahamikon sipanan so nasasagmak la?
12 Balet agla nakaukolan so panalagar ya anggad igapo na Sanlibon Taon ya Uley nen Jesu-Kristo ta pian panggayagaan iray bendisyon na Abrahamikon sipanan. Sarayan bendisyon so nalilikna la na “sakey a baleg ya ulop” na totoo a “nanlapu ed amin a nasyones tan tribu tan totoo tan pansasalita.” Diad simbolikon ‘impanguras da ed saray kawes da tan pinaputi ra ed dala na Kordero,’ si Jesu-Kristo, sikara so sinmabin awalaan na matunong a talindeg ed arap nen Jehova. Singa si Abraham, sikara so nagmaliw a kakaaro nen Jehova! Peteg a say inkahustisya so manatanda ed dalan na panangilaban nen Jehova ed saray minilmilyon a nanlapu ed amin a nasyones.—Apocalipsis 7:9, 14.
Kasin Sikayo So Onkikiwas ed Saray Maptek a Dalan na Dios?
13, 14. (a) Anton personal a panangusisa ed puso so nepeg a gawaen tayon amin? (b) Panon so pangibalikas tayo na pisasalamat ed si Jehova?
13 Kasin akidwit so puso yo tan atenyeg ed dalan na inkahustisya tan aro na Dios diad impangiter to ed bogbogtong ya Anak to bilang sakey a dondon ed sikayo? Isipen so liknaan nen Abraham sanen kinerew nen Jehova ed sikato ya ibagat to so anak to, say sakey ya inad-aro ton tuloy! Balet saray liknaan na Dios so mas lalon aralem. Isipen pa iray liknaan to sanen say pinabpabli ton Anak so manasagmak na kababaingan, say mauges a panagsalita na saray ondaralan, say makapautot ya irap ed panamairapan a kiew. Isipen pa so kiwas nen Jehova diad ey-ey nen Jesus: “Dios ko, Dios ko, akin ya inkaindan moak?” (Mateo 27:39, 46) Anggaman kuan, kinaukolan na inkahustisya ya abuloyan nen Jehova a Dios so Anak to ya ompatey diad ontan a nengneng ta pian napaneknekan to so katooran to diad panangalangon na inkatunong na Dios. Nagkalalo ni, diad impangiyabuloy to ed Anak to ya ompatey, nilukasan nen Jehova so sakey a dalan na kilalaban ed sikatayo.
14 Segurado, sirin, say pisalamat tayo ed si Jehova tan diad Anak to so mamakiwas ed sikatayon mamidbir ed inkalapagan: “Say kilalaban so utang tayo ed Dios tayo . . . tan diad Kordero.” (Apocalipsis 7:10) Diad panamegley na ikiwas tayon positibo ed onian dalan, ipapanengneng tayo a sisisiaen tayo so salita nen Moises: “Amin a dalan [nen Jehova] so inkaalas.” (Deuteronomio 32:4) Agaylan liket so itarok tayo ed puso nen Jehova tan diad Anak to legan a bibidbiren tayo tan insan tumboken iray maptek iran dalan na Dios a para ed kilalaban na too!
15. Diad anton kakanaan ed sikatayo iray salita nen Jesus ed si Nicodemo?
15 Agta sikatayo so maliket a saray kapananisiaan tayo nen 1870 so tinmalindeg a malet ed dondon bagat? Agta sikatayo so maliket a sikatayo natan so kaiba na sakey ya organisasyon a determinadon mangitandoro ed maptek tan maaron dalan na Dios a para ed kilalaban na too? No sikatayo so ontan, sirin nepeg tayon ikdan na nikaduman imano so imbaga nen Jesus ed si Nicodemo: “Imbaki na Dios so Anak to ed mundo, aliwan pian ukomen to so mundo, noagta pian say mundo so nilaban ed panamegley to. Siopaman a mangagamil na pananisia ed sikato so agnaukom. . . . Saman so manggawa na tua so ompatnag ed liwawa, ta pian saray kimey to so nipatnag komon a bilang agawaan a mitukoyan ed Dios.” Pian naliktaran so maruksan panangukom na Dios, nepeg a paneknekan tayo so pananisia tayo ed Anak diad panggawa ed ‘saray gawa a mitukoyan ed Dios.’—Juan 3:17, 18, 21.
16. Panon so pakapangigloria na saray babangatan nen Jesus ed mangatatawen ya Ama?
16 Imbaga nen Jesus: “Say Amak so nigloria ed saya, a sikayo so mantultuloy a mamawala na bunga tan paneknekan yo so inkasikayo a babangatan ko. No sumpalen yoray ganggan ko, mansiansia kayo ed arok, a singa impanumpal ko ed saray ganggan na Ama tan nansiansia ed aro to.” (Juan 15:8, 10) Anto so arum ed sarayan ganggan? Sakey so naromog ed Juan 13:34, 35, a ditan et imbaga nen Jesus ed saray babangatan to: “Ikdan takayo na sakey a balon ganggan, a manaarowan so sakey tan sakey ed sikayo . . . Diad saya et amin et naamtaan da a sikayoray babangatan ko, no walaan kayo na aro ed limog yon dili.” Say bunga na aro so mapatnag ed limog na saray Tasi nen Jehova. Ingganggan met nen Jesus: “Onla kayo sirin tan manggawa na babangatan a totoo ed amin a nasyones, a bautismoan yo ra ed ngaran na Ama tan ed Anak tan ed masanton espiritu, ya ibangat yoran manumpal ed amin a bengatlan ingganggan ko ed sikayo.” (Mateo 28:19, 20) Kasin sikayo a personal so manggagawa ed sarayan ‘kimey a mitukoyan ed Dios’?
17. Anton resulta so ipanengneng a say kimey na panagpulong tan panagbangat so sakey a pamatnagan na inkahustisya nen Jehova?
17 Say inkahustisya ed dalan nen Jehova diad pangaabuloy ed saray patumbok nen Jesus a manggawa ed sarayan gawa na panagpulong tan panagbangat so magmaliw a mapatnag sano imanoen tayo so agawaan na saray Tasi nen Jehova ed sakey lambengat a taon. Legan na 1988, wala so 239,268 balon babangatan ya abautismoan! Agta saya so mangitarok na gayaga ed puso yo?
Say Dios na Inkahustisya So Onkiwas a Maples
18. Antoran tepet so nayarin ontalindeg nisesengeg ed panamasegsegang ed totoo nen Jehova?
18 Say kimey na panagtasi so agnasusumpal ya anggapo so onsumpa. Imbaga nen Jesus ed saray patumbok to: “No siak so pinasegsegang da, sikayo met so pasegsegangen da.” (Juan 15:20) Say modernon-agew ya awaran na saray Tasi nen Jehova so mamekder ed katuaan na satan a balikas. Saray panangisebel, panangipriso, panagpekpek, anggan panamairap so nanaeksperiensia na saray Tastasi nen Jehova ed dakel iran bansa. Lamet saray mapropetikon salita nen Habacuc so nanonotan tayo: “Say ganggan so onkapuy, tan say inkaalas so agbalot ompaway.” Sirin, no maminsan, anggan saray totoo nen Jehova so nayarin manlikna a mangitetepet: ‘Akin a si Jehova so onnengneng ed saraman so mililimog a sililiput? Akin a Sikato so mandeen sano say sakey a marelmeng so mangakmon ed sakey a mas matunong nen say sikato?’—Habacuc 1:4, 13.
19. Anton ilustrasyon so inter nen Jesus ya ontulong ed sikatayon mantalos ed pamaakaran a manlapud punto de bista na Dios?
19 Angiter si Jesus na sakey ya ilustrasyon ya ontulong ed sikatayon mangebat ed saratan a tepet tan tulongan to itayon makanengneng ed saray bengatla a manlapud punto de bista na Dios. Diad Lucas 17:22-37, deniskribe nen Jesus so maruksan kipapasen a mananda ed anggaan na sayan sistema na bengabengatla. Imbaga to a sikara so nipareng ed saraman so agawgawa ed sakbay na Delap ed agew nen Noe tan say inkaderal na Sodoma tan Gomora ed saray agew nen Lot. Kanian, a singa adeskribe ed Lucas 18:1-5, inmarap si Jesus ed saray babangatan to tan “intuloy ton imbaga ed sikara so sakey ya alimbawa nipaakar ed pankaukolan da ed naynay a pampikasi tan ag-ontutunda.” Imbaga nen Jesus so nipaakar ed sakey a balo ed baleg a pankaukolan tan ed “sakey ya ukom” ed posisyon na pamenek ed nakaukolan to. Say balo so nantultuloy a kinmerew: “Imanoen a siak so makagamor na inkaalas a manlapud kabusol ko diad ganggan.” Lapud inkamapilit to, say ukom ed kaunoran so ‘akanengneng ya agamoran to so inkaalas.’
20. Anton leksion so impaarap ed sikatayo na ilustrasyon nen Jesus?
20 Anto so leksion ed sikatayo natan? Miduma ed satan ya agmatunong ya ukom ed si Jehova, imbaga nen Jesus: “Dengelen so imbaga na ukom, anggaman agmatunong, inkuanto! Peteg, sirin, agta say Dios so manggawa ed inkaalas a nagawa ed saray pinili to ya onkelyaw ed sikato ed agew tan labi, anggaman sikato so manangitepel ed sikara? Ibagak ed sikayo, gawaen To so inkaalas a nagkalalo a nagawa ed sikara a maples.”—Lucas 18:6-8a.
21. Panon so panmoria tan pangasikaso tayo ed saray personal a problema tayo?
21 Nonoten a naynay a sano nipaakar ed personal iran problema tayo, anggan anton singa panabala ed ebat na kerew tayo so aliwan nisengeg ed ag-inkamabulos ed biang na Dios. (2 Pedro 3:9) No sikatayo so manasagmak na arum a nengneng na panamasegsegang odino ag-inkaalas a singa satan a balo, nayarian tayon iteen so pananisia a say Dios so onnengneng a say inkahustisya so diad kaunoran et nagawa. Panon so pangipanengneng tayo ed ontan a pananisia? Diad pampikasin andi-tunda tan pabiskegen iray pikakasi tayo diad pamasiansia na matoor a kurang na kiwas. (Mateo 10:22; 1 Tesalonica 5:17) Diad katooran tayo, paneknekan tayon wala so pananisia ed dalin, a walaray tuan manangaro ed inkahustisya, tan sikatayo so sakey ed sikara.—Lucas 18:8b.
“Manliket, Sikayon Nasyones, A Pati Totoo To”
22. Diad anton impanalo so angisampotan nen Moises na kanta to?
22 Dakerakel a siglo ed apalabas, sinampotan nen Moises so kanta to ed sayan mananalon nota: “Manliket, sikayon nasyones, a pati totoo to, lapud sikato so ombales ed dala na saray ariripen to, tan ombales ed saray kakabusol to tan peteg a manggawa na pananakbong ed dalin na totoo to.” (Deuteronomio 32:43) Say agew na panangibales nen Jehova so lawas manasingger. Agaylan sikatayo so misalsalamat a sikato ni so siansian mangaagamil na anos a dingan na inkahustisya!
23. Anton maliket a pansumpalan so manatalaran ed saraman so mibiang ed liket na totoo na Dios?
23 Say dalan so siansia nin lukas a para ed saraman so wala ed amin a nasyones “pian nagegemtan da so panagbabawi,” balet anggapo la so panaon a pirdien. Impasakbay nen Pedro: “Say agew nen Jehova so onsabi a singa matakew.” (2 Pedro 3:9, 10) Say inkahustisya na Dios so mankakaukolan a sayan marelmeng a sistema so mas magano lan naderal. Sano nagawa, komon ta naromog itayo a kaiba na saraman so kinmiwas ed magayagan tawag: “Manliket, sikayon nasyones, a pati totoo to.” On, komon ta sikatayo so kaiba na saraman so maliket ya akanengneng a say inkahustisya so mananda ed amin a dalan na Dios!
Panon So Pangebat Yo?
◻ Akin a say Mosaikon Ganggan so mamabiskeg na pananisia tayo ed inkahustisya na Dios?
◻ Anto so managdag ed sikatayon onkiwas ed saray maptek a dalan na Dios?
◻ Panon so nayarin pangigloria ed si Jehova?
◻ Natan, iner lambengat so pakaromogan ed tuan liket?
[Litrato ed pahina 8]
“Diad panseguro et amorekdek ko a say Dios so andian na panangiduma, noagta diad amin a nasyon et say toon ontakot ed sikato tan manggawa na inkatunong so makapaliket ed sikato.”—Gawa 10:34, 35
[Litrato ed pahina 11]
Ipakurang na Dios a nagawa so inkahustisya ed saray pinili ton onkelyaw ed sikato