Makanepegan na Galang tan Respeto Iray Kristianon Bibii
“Sikayo lalaki ya asawa, miamong kayo ed asawa yo unong na igagangan na kakabatan; igalang yo so bi-i, alwaran yo a singa mayumis a vaso.”—1 PEDRO 3:7.
1, 2. (a) Anton panagpaga so anagdag ed impitongtong nen Jesus ed sakey a Samaritana, tan akin? (Nengnengen met so paimano’d-leksab.) (b) Diad impanpulong ed Samaritana, anto so impanengneng nen Jesus?
SAKEY a ngarem diad kadaanan a bobon ya asingger ed syudad na Sicar ed pansampo-sampot na 30 K.P., imparungtal nen Jesus so nepeg a pantrato ed bibii. Inusar toy kabuasan ed intatdang ed mapugaron lugar na Samaria tan sinmabi ed bobon a naknaksawan, narasan, tan napgaan. Nen inmirong ed abay na bobon, sakey a Samaritana so inmasingger pian manasol. “Itdan moak na inumen,” inkuan nen Jesus ed sikato. Maseguron nikelawan so bii a ninmengneng ed sikato. Intepet to: “Panon a sika, anta sakey ka’n Judio, mikerew ka’y inumen ed siak, ya sakey ak a bii’n Samaritana?” Diad saginonor, sanen akapawil laray babangatan to a nanlapud impangaliw na tagano, sikaray nikelawan, a nanumameng no akin a “misasalita [si Jesus] ed sakey a bii.”—Juan 4:4-9, 27.
2 Anto so anagdag ed impantepet na sayan bii tan ed kapagaan na saray babangatan? Sikatoy sakey a Samaritana, tan saray Judio so andiay pidedeneng ed Samaritanos. (Juan 8:48) Balet malinew a wala ni arum a rason parad kapagaan. Diad saman a panaon, say rabinikon tradisyon so manidismaya ed lalaki a parungtalan a mitongtong ed bibii.a Balet, mapalaway a nampulong si Jesus ed sayan masimoon a bii, ya imparungtal to ni ingen ed sikato a sikatoy Mesias. (Juan 4:25, 26) Diad ontan et impanengneng nen Jesus a sikatoy agnapegetan na agmakasulatan iran tradisyon, pati ed saramay manleleglemew ed bibii. (Marcos 7:9-13) Diad kasuniyan to, diad panamegley na ginawa tan imbangat to, indemostra nen Jesus a saray bibii so nepeg a tratoen tekep na galang tan respeto.
No Panon so Impantrato nen Jesus ed Bibii
3, 4. (a) Panon so inkiwas nen Jesus ed biin nandiwit ed aysing to? (b) Panon ya angipanengneng si Jesus na maong ya ehemplo parad Kristianon lalaki, nagkalautla ed saray manangasikaso?
3 Say matamoy a panangabagey nen Jesus ed totoo so angisindag ed dalan na pidedeneng to’d bibii. Aminsan et sakey a bii a manpaparala ed loob na 12 taon so nananap ed si Jesus manlapud sakey ya ulop. Lapud kipapasen to, sikatoy agmalinis ed seremonyal a paraan, kanian nepeg komon ya anggapo diman. (Levitico 15:25-27) Balet sikatoy ontanlan desperado a sikatoy linmetlet ed benegan nen Jesus. Sanen diniwit to so aysing nen Jesus, sikatoy inmabig a tampol! Anggaman sikatoy mamapaarap ed ayaman nen Jairo, a say anak ton bii et grabe sakit to, si Jesus so tinmunda. Lapud alikna ton walay pinmaway a biskeg ed inkasikato, linmingaw pian anapen no siopay nandiwit ed sikato. Diad kaunoran, sinmingger so bii tan manggiwgiw a dinmakmomo ed arap to. Kasin nanpasnokan nen Jesus lapud impila to’d ulop odino lapud impaniwit ed aysing to ya anggapoy permiso? Diad kasuniyan, sikatoy nagmaliw a maligsa tan mapangasi ed sikato. “Ana’ko,” inkuanto, “say pananisiam pinaabig to ka.” Saya lambengat so pankanawnawan direktan tinukoy nen Jesus so sakey a bii bilang “ana’ko.” Agaylan satan a salita so nanligliwa ed sikato!—Mateo 9:18-22, NW; Marcos 5:21-34.
4 Aglambengat ninmengneng si Jesus ed letra na Ganggan. Atalosan toy belas na satan tan say pankaukolan na panangasi tan panangabagey. (Ipareng so Mateo 23:23.) Naimano nen Jesus so anggapoy remedyon kipapasen na masakit a bii tan kinunsidera ton sikatoy pinakiwas na pananisia. Sikato sirin so angipanengneng na maong ya ehemplo parad Kristianon lalaki, nagkalautla ed saray manangasikaso. No nipapaarap so sakey a Kristianon agin bii ed personal iran problema odino ed sakey a nagkalautlan mairap odino seryoson situasyon, nepeg a panggunaetan na mamatatken a talosan so sengegan na tampolan ya impansalita odino inkiwas tan ikunsidera iray sirkumstansya tan motibo. Say ontan ya aralem a pakatalos so mangipanengneng a say anos, pakatalos, tan panangabagey so nakakaukolan imbes a mangonseho tan mangorihe.—Uliran 10:19; 16:23; 19:11.
5. (a) Diad anton paraan a gegetaran na saray rabinikon tradisyon so bibii? (Nengnengen so paimano’d-leksab.) (b) Sioparay inmunan akanengneng tan nantestigo nipaakar ed apaolin Jesus?
5 Lapud gegetaran na saray rabinikon tradisyon, saray bibiin manbibilay sanen wadiad dalin si Jesus so agnayarin magmaliw a legal iran testigo.b Ikunsidera pay agawa ag-abayag kayari impamaoli ed si Jesus ed kabuasan na Nisan 16, 33 K.P. Siopa so akaunan akanengneng ed apaolin Jesus tan nantestigo ed arum a babangatan a say Katawan da so inmoli la? Agawa iman ed bibiin nansiansia ed lugar a sankabantag lambengat so pasen na inkipasakan to ya anggad sikatoy inatey.—Mateo 27:55, 56, 61.
6, 7. (a) Anto so imbaga nen Jesus ed bibiin linma ed lubok? (b) Panon so inkiwas ed inmuna na lalakin babangatan nen Jesus ed testimonya na bibii, tan anto so naaralan tayo manlapud saya?
6 Asaksakbay ed inmunan agew na simba, si Maria Magdalena tan arum nin bibii so linma ed lubok tekep na saray pabalingit ya usaren ed bangkay nen Jesus. Diad impakaimanon andiay karga so lubok, binmatik si Maria pian ibalita ed si Pedro tan Juan. Tinmilak so arum nin bibii. Ag-abayag, sakey ya anghel so inmapireng ed sikara tan angibaga’d sikara a si Jesus so inmoli la. “Onla kayo a maganat, tan ibaga yo ed saray binangatan to,” so bilin na anghel. Legan a manaapura irayan bibii pian mangibalita, si Jesus a mismo so inmapireng ed sikara. “Onla kayo’n mangibaga ed saray agagik,” imbaga to’d sikara. (Mateo 28:1-10; Marcos 16:1, 2; Juan 20:1, 2) Lapud agkabat so indalaw na anghel tan atalonaay ermen, si Maria Magdalena so pinmawil ed andiay kargan lubok. Inmapireng diman ed sikato si Jesus, tan sanen sikatoy abidbir, inkuan nen Jesus: “Onla ka ed saray agagik, tan kuan mo ed sikara, Siak ontokotok ak ed Amak tan Ama yo, tan Dios ko tan Dios yo.”—Juan 20:11-18; ipareng so Mateo 28:9, 10.
7 Nayari pan onapireng ya inmuna si Jesus ed si Pedro, Juan odino ed sakey ed babangatan ton lalaki. Imbes, dineside ton paboran irayan bibii diad impanggawa to’d sikaran inmunan akatasi ed inkioli to tan diad impangiganggan to’d sikaran mantasi nipaakar ed satan ed saray babangatan ton lalaki. Panoy inkiwas na saray lalaki ed inmuna? Onia so ibabaga na rekord: “Et saraya’n salita impasen dan lurey; et agda ra sinisia.” (Lucas 24:11) Mairap ta parad sikara ya awaten so testimonya lapud ta saya so nanlapud saray bibii? No ontan, asabi panaon et naawat da so daakan ya ebidensia ya apaoli la si Jesus manlapud saray inaatey. (Lucas 24:13-46; 1 Corinto 15:3-8) Natan, sikakabat ya onkiwas iray Kristianon lalaki sano ikonsidera da iray obserbasyon na espiritual ya agagi ran bibii.—Ipareng so Genesis 21:12.
8. Diad paraan na pidedeneng to ed bibii, anto so imparungtal nen Jesus?
8 Talagan makapaligsay-puso so pakaimano ed paraan na impideneng nen Jesus ed bibii. Diad pagmamaliw a naynay a maabagey tan nagnap ya asimbang ed pidedeneng to ed bibii, agto ira intandoro nisay minelmelag ira. (Juan 2:3-5) Agto inawat iray rabinikon tradisyon ya angekal ed dignidad da tan satan so angibaliwala’d Salitay Dios. (Ipareng so Mateo 15:3-9.) Diad impantrato ed bibii tekep na galang tan respeto, direktan imparungtal nen Jesus no antoy tratamenton kaliktan nen Jehova a Dios parad sikara. (Juan 5:19) Angipanengneng met si Jesus na maong ya alimbawa a kaukolan ya aligen na Kristianon lalaki.—1 Pedro 2:21.
Saray Bangat nen Jesus Nipaakar ed Bibii
9, 10. Panon a binaat nen Jesus iray rabinikon tradisyon nipaakar ed bibii, tan anto so imbaga to kayari impamawala na saray Pariseo na sakey a tepet nipaakar ed diborsyo?
9 Binaat nen Jesus iray rabinikon tradisyon tan pinagalangan toy bibii aliwa lambengat diad saray kiwas to noagta dia met ed saray bangat to. Alaen pan alimbawa so imbangat to nipaakar ed diborsyo tan pikakalugoran.
10 Nipaakar ed diborsyo, tinepetan si Jesus na onia: “Onkatonongan kasi so pangisian na sakey a laki ed asawa to nisengeg ed anton bengat la?” Unong ed salaysay nen Marcos, inkuan nen Jesus: “Siopaman a mangisian na asawa to [nilikod ed inpilawanan], tan mangasawa na sananey mangawa na pikakalugoran sumpa ed sikato; et no say bii so mangisian ed asawa to tan miasawa ed sananey, mangawa na pikakalugoran.” (Marcos 10:10-12; Mateo 19:3, 9) Saratan a simplin inkabalikas a salita so angipanengneng na respeto parad dignidad na bibii. Panon ya ontan?
11. Anto so ipapanengneng na saray salita nen Jesus a “nilikod ed inpilawanan” nipaakar ed bedber na panamaley?
11 Ununa, diad saray salitan “nilikod ed inpilawanan” (a naromog ed salaysay na Ebanghelyo nen Mateo), impanengneng nen Jesus a say bedber na panamaley so agnepeg a melmelagen odino basta lambengat pakseten. Say ontatalonan rabinikon bangat so mamapaulyan ed diborsyo anggan ed ankelag iran rason a singa say panamaulyan na asawan biin nabangles so sakey a putahe odino pitongtong ed sakey ya estrangheron laki. Agayla, aabuloyan ni diborsyo sano akaromog so laki na sakey a biin diad padesir to et mas makapaay-ayat! Onia so kuan na sakey ya iskolar ed Biblia: “Sanen nansalita si Jesus a singa ed ginawa to, sikato so . . . manusuporta ed bibii diad panamegley na gunaet ton ipawil so panamaley ed nepeg a kipapasen to.” On, say panangasawa so nepeg a sakey a permanentin pankasakey a ditan et makaliknay sakey a bii na kaligenan.—Marcos 10:6-9.
12. Diad balikas a ‘manggawa na pikakalugoran sumpad sikato,’ anton ideya so inyarap nen Jesus?
12 Komadua, diad balikas a ‘manggagawa na pikakalugoran sumpad sikato,’ imparungtal nen Jesus so sakey a panmoria ya agbibidbiren ed saray rabinikon korte—say ideya a say sakey ya asawan laki so mankakasalanan na pikakalugoran sumpad asawa to. Onia so salaysay na The Expositor’s Bible Commentary: “Diad rabinikon Judaismo say sakey a bii diad pagmamaliw ya agmatoor so nayarin mankasalanan na pikakalugoran sumpad asawa to; tan say sakey a laki, diad pakawalaan na seksual a relasyon ed asawa na sananey a laki, so mankakasalanan na pikakalugoran sumpad laki. Balet say sakey a laki so agbalot nayarin mankasalanan na pikakalugoran sumpad asawa to, antokamay gawaen to. Diad pangipapasen ed asawan laki ed silong na parehon moral ya obligasyon a singa ed asawa to, inyatagey nen Jesus so talindeg tan dignidad na saray bibii.”
13. Nipaakar ed diborsyo, panon ya impanengneng nen Jesus a diad silong na Kristianon sistema, et nawalaan na sakey lambengat ya estandarte ed namparan lalaki tan bibii?
13 Komatlo, diad balikas a ‘pangisian ed asawa to,’ binidbir nen Jesus so kanepegan na sakey a bii ya idiborsyoy agmatoor ya asawan laki—sakey ya agamil a mapatnag ya amta balet agkaslakan ed silong na ganggan na saray Judio ed saraman a panaon.c Nibaga a “say sakey a bii so idiborsyo a wala odino anggapo so panangiyabuloy to, balet say laki dia lambengat ed panangiyabuloy ton mismo.” Balet, unong ed si Jesus, diad silong na Kristianon sistema, parehon estandarte so onaplika ed namparan lalaki tan bibii.
14. Diad saray bangat to, anto so isisindag nen Jesus?
14 Saray bangat nen Jesus so malinew a mangipaparungtal ed aralem a kapagaan to parad pankaabigan na bibii. Kanian, agmairap a talosan sirin no akin a pigara ed bibii so angipalikna na ontan ya aro ed si Jesus ya inasikaso daray pankaukolan to manlapud dilin kaykayarian da. (Lucas 8:1-3) “Say bangat ko ag ko kien,” inkuan nen Jesus, “balet kien na angibaki ed siak.” (Juan 7:16) Diad panamegley na imbangat to, insindag nen Jesus so dilin matamoy a konsiderasyon nen Jehova parad bibii.
“Igalang Yo so Bi-i”
15. Anto so insulat nen apostol Pedro nipaakar ed no panon so nepeg a pantrato na asawan lalaki ed kaasawaan da?
15 Direktan naimatonan nen apostol Pedro so paraan na pidedeneng nen Jesus ed saray bibii. Ngalngali 30 taon ed saginonor, angiter si Pedro na maaron konseho parad kaasawaan a bibii tan insulat to: “Sikayo lalaki ya asawa, miamong kayo ed asawa yo unong na igagangan na kakabatan; igalang yo so bi-i, alwaran yo a singa mayumis a vaso, tan unong a tomatawir met ira na gracia na bilay: pian saray pikakasi yo ag nasebelan.” (1 Pedro 3:7) Anto so labay ya ibaga na saray salita nen Pedro ya “igalang yo so bi-i”?
16. (a) Anto so kabaliksan na Griegon nombre ya impatalos a “kagalangan”? (b) Panon a pinagalangan nen Jehova si Jesus legan na transpigurasyon, tan anto so naaralan tayo manlapud saya?
16 Unong ed sakey a leksikograpo, say Griegon nombre ya impatalos a bilang “kagalangan” (ti·meʹ) et mankabaliksan na “bili, balor, kagalangan, respeto.” Saray porma na sayan Griegon salita so nipapatalos a “langkap” tan “mabli.” (Gawa 28:10; 1 Pedro 2:7) Makaala tayo na aralem a pakatalos no antoy kabaliksay pamagalang ed sakey no usisaen tayo so impangusar nen Pedro ed sakey a porma na parehon salita ed 2 Pedro 1:17. Ditan et inkuanto nipaakar ed transpigurasyon nen Jesus: “Ta inawa’to ed Dios Ama so galang tan gloria, nen sinmabi ed sikato a nanlapu ed Sankatagian a gloria so sakey a voces a nankuan; Saya sikato so Ana’ko ya inararo, diad sikato apaliket ak a maong.” Diad transpigurasyon nen Jesus, pinagalangan nen Jehova so Anak to diad impangibalikas na abobon to ed si Jesus, tan ginawa iman na Dios diad pakadngel na arum. (Mateo 17:1-5) Sirin, say sakey a lakin mamapagalang ed asawa to so agmangipapaabeba odino agmanleleglemew ed sikato. Imbes, idedemostra to diad pananalita tan kakikiwas to—diad pribado tan diad publiko—a sikatoy papablien to.—Uliran 31:28-30.
17. (a) Akin a say kagalangan et kanepegan na say Kristianon asawan bii? (b) Akin ya agnepeg a nalikna na sakey a laki a sikato so mas importanti ed imaton na Dios nen say bii?
17 Sayan kagalangan, kuan nen Pedro, so makanepegan ya ‘ipabtang’ na Kristianon asawan lalaki ed kaasawaan da. Saya so isaklang, aliwan bilang pabor, noagta bilang kanepegan na asawa ra. Akin a makanepegan so kaasawaan a bibii ed ontan a kagalangan? Lapud “tomatawir met ira na gracia na bilay,” so salaysay nen Pedro. Nen inmunan siglo K.P., saray lalaki tan bibii ya akaawat na sulat nen Pedro so tinawag ya amin pian magmaliw a kaiban mananawir nen Kristo. (Roma 8:16, 17; Galacia 3:28) Aliwan pare-pareho so responsabilidad da ed kongregasyon, balet diad kaunoran et minanabang ira ed pananguley nen Kristo ed tawen. (Apocalipsis 20:6) Ontan met natan, maslak ed totoo na Dios et walaay mangaraldalin ya ilalo, sakey a seryoson lingo parad siopaman a Kristianon laki a liknaen a sikatoy mas importanti ed imaton na Dios nen say saray bibii lapu lambengat ed saray pribilihyo to’d kongregasyon. (Ipareng so Lucas 17:10.) Pareho so espiritual a talindeg na lalaki tan bibii ed imaton na Dios, lapud say masakripisyon impatey nen Jesus so angilukas na parehon pankanawnawa parad lalaki tan bibii—say kibulos manlapud panangondenay kasalanan tan ipapatey, tekep na ilalon bilay ya andi-anggaan.—Roma 6:23.
18. Anto so mapeget a rason ya iiter nen Pedro pian pagalangan na asawan laki so asawa to?
18 Mangiiter si Pedro na sakey a kapilitan a rason no akin a nepeg a pagalangan na asawan laki so asawa to, ‘pian saray pikakasi to so agnasebelan.’ Say salitan “nasebelan” so nanlapud Griegon berbon (en·koʹpto) a literal a mankabaliksan na “naamper.” Unong ed Expository Dictionary of New Testament Words nen Vine, saya “so uusaren pian amperen so totoo diad paneral ed lansangan, odino biglan panangiyan na samben ed dalan.” Kanian, nayarin naromog na sakey ya asawan lakin agmamapabtang na galang ed asawa to a walay sakey a babeng ed baetan na saray pikakasi to tan ed idengel na Dios. Nayarin nalikna na laki a sikatoy agmakanepegan ya onsingger ed Dios, odino si Jehova so maseguron ag-ontalineng. Malinew, mapagan tuloy si Jehova diad paraan na panagtrato na lalaki ed bibii.—Ipareng so Tagleey 3:44.
19. Panon a saray lalaki tan bibii ed kongregasyon so saniiban makapanlingkor tekep na panpapagalangan?
19 Aliwan saray asawan lalaki lambengat so obligadon mangipanengneng na panamagalang. Anggaman makanepegan a pagalangan na asawan laki so asawa to diad pantrato ed sikato tekep na aro tan dignidad, makanepegan a pagalangan na asawan bii so asawa to diad panpasakop tan pangipanengneng na aralem a respeto. (1 Pedro 3:1-6) Sakey ni, sinimbawa nen Pablo iray Kristiano a “dia ed galang manpapalabian kayo.” (Roma 12:10) Saya so sakey a tawag parad lalaki tan bibii ed kongregasyon a saniiban manlingkor tekep na panpapagalangan. Sano ontatalonay ontan ya awawey, saray Kristianon bibii so agmansalita ed paraan a manleglemew ed autoridad na saray mangidadaulo. Imbes, suportaan da so mamatatken tan mikoopera ed sikara. (1 Corinto 14:34, 35; Hebreos 13:17) Diad biang da met, tratoen na saray Kristianon manangasikaso so “saray akukulaw singa’ra say ina, saray mamarikit singa ra agagi, dia ed amin a kasimpitan.” (1 Timoteo 5:1, 2) Sikakabat, mapangasin ikonsidera na mamatatken so ibaga na Kristianon agagi ran bibii. Kanian, sano ipapanengneng na sakey ya agin bii so respeto to ed teokratikon inkaulo tan sirerespeton mantepet odino managlawi ni ingen na sakey a bengatlan mankakaukolan na panangimano, saray mamatatken so malikeliket a mangikonsidera ed tepet odino problema to.
20. Unong ed rekord ed Kasulatan, panon so nepeg a pantrato ed bibii?
20 Nanlapulad linmoob so kasalanan ed Eden, saray bibii ed dakel a kultura so intalaga ed sakey a kipapasen na agpanamagalang. Balet aliwan ontan a nengneng na tratamento so orihinal a ginetma nen Jehova pian sagmaken da. Antokaman so panmoria lapud walan kultura parad bibii, malinew ya ipapanengneng na saray rekord ed namparan Hebreo tan Kristianon Griegon Kasulatan a saray maridios a bibii so makanepegan a tratoen tekep na galang tan respeto. Satan so inter-Dios a kanepegan da.
[Saray paimano ed leksab]
a Oniay isasalaysay na The International Standard Bible Encyclopedia: “Saray bibii so agmibabansag a mangan ed lalakin bisita, tan sesebelan iray lalakin mitongtong ed bibii. . . . Say pitongtong ed sakey a bii ed sakey a mapublikon lugar so nagkalautlan makapabaing.” Oniay simbawa na Judion Mishnah, sakey a koleksyon na rabinikon banga-bangat: “Agtanton mitotongtong ed bibii. . . . Say lakin naynay a mitotongtong ed bibii so mangitatarok na kaugsan ed inkasikato tan mangibabaliwala ed panagaral na Ganggan tan diad kaunoran et manawir ed Gehenna.”—Aboth 1:5.
b Oniay ibabaga na libron Palestine in the Time of Christ: “Diad pigaran kaso, say bii so ngalngali ipapareho’d aripen. Singa bilang, agnayarin mantestigo ed korte, nilikud no manestigo’d sengegay impatey na asawa to.” Diad panutukoy ed Levitico 5:1, onia so ipapaliwa na The Mishnah: “[Say ganggan nipaakar ed] ‘sakey a samba na testimonya’ so onaaplika ed lalaki balet aliwan diad bibii.”—Shebuoth 4:I.
c Inreport na inmunan-siglon Judion manag-awaran a si Josephus a pinawitan na agi nen Arin Herodes a si Salome so asawa to na “sakey a dokumenton mamapabaliwala ed kasal da, ya agmitunosan ed ganggan na saray Judio. Lapud say laki (lambengat) so aabuloyan mi a manggawa na onia.”—Jewish Antiquities, XV, 259 [vii, 10].
Anto So Ebat Yo?
◻ Antoran alimbawa so mangidedemostra a say impantrato nen Jesus ed bibii et atekepay galang tan respeto?
◻ Panon a saray bangat nen Jesus so angipanengneng na respeto parad dignidad na bibii?
◻ Akin a nepeg a pabtangan na asawan laki so Kristianon asawa to na galang?
◻ Anton obligasyon na pangipanengneng na kagalangan so nepeg a niwala’d amin a Kristiano?
[Litrato ed pahina 17]
Diad liket da, inmunan akanengneng iray maridios a bibii ed apaolin Jesus, a sikaray nantasi ed agagi to